Научная статья на тему 'ИНКИШОФИ СИСТЕМАИ ЭНЕРГЕТИКИИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН (1992-2006)'

ИНКИШОФИ СИСТЕМАИ ЭНЕРГЕТИКИИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН (1992-2006) Текст научной статьи по специальности «Социологические науки»

CC BY
152
12
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
СИСТЕМАИ ЭНЕРГЕТИКӢ / ЗЕРИСТГОҲ / НБО / НЕРӯИ БАРқ / ХАТТИ ИНТИқОЛИ БАРқ / ҲАМКОРИҲОИ ЭНЕРГЕТИКӢ / ЛОИҲАҲО

Аннотация научной статьи по социологическим наукам, автор научной работы — Абдуҳакимова Мунзифахон Соибовна

Дар мақола масъалаи таърихи инкишофи соҳаи энергетика дар Ҷумҳурии Тоҷикистон дар давоми солҳои 1992 - 2006 мавриди баррасӣ қарор гирифтааст. Бояд қайд кард, ки системаи энергетикии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар базаи мавҷудаи имкониятҳои мавҷуда рушду ташаккул меёфт. Дар солҳои аввал Тоҷикистон барқро асосан аз Ӯзбекистон харидорӣ менамуд. Ин ҳолат боиси вобастагии Тоҷикистон ба кишварҳои ҳамсоя гашта буд. Умуман дар мақола ба се масъалаи асосӣ диққати махсус дода шудааст. Масъалаи якум ин сохтан ва ба истифода дода шудани нерӯгоҳҳои хурду миёнаи барқӣ буда, масъалаи дуюм бошад раванди сохтани зеристгоҳҳо барои беҳтар кардани сатҳу сифати барқрасонӣ ба ҳисоб меравад. Масъалаи сеюм ҳамкории Тоҷикистон бо давлатҳои дуру наздик дар соҳаи энергетика маҳсуб меёбад. Дар мақола ҳамчунин ба масъалаи кашидани хатҳои интиқоли нерӯи барқ низ аҳамияти хоса дода шудааст.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

DEVELOPMENT OF THE ENERGY SYSTEM OF TAJIKISTAN REPUBLIC (1992-2006)

The article dwells on the history of the development of the energy industry in Tajikistan Republic during 1992-2006. It is worth mentioning that the energy system of Tajikistan Republic was developing and forming based on existing opportunities. In the early years, Tajikistan mainly bought electricity from Uzbekistan. The relevant situation led to the dependence of Tajikistan on neighboring countries. Generally, the article focuses on three main issues. The first issue is the construction and commissioning of small and medium-sized power plants, and the second issue is the process of building substations to improve the level and quality of power supply. The third one is cooperation between Tajikistan and neighboring countries in the field of energy. In her article the author pays special attention to the issue beset with power transmission lines as well.

Текст научной работы на тему «ИНКИШОФИ СИСТЕМАИ ЭНЕРГЕТИКИИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН (1992-2006)»

Боронова Рухшона Абдурасуловна - старший преподователь кафедры право и государственного управления Института технологии и инновационого менеджмента в г. Куляб. Адрес: 735360 Республика Таджикистан, Хатлонский област, г. Куляб, ул. Борбад. E-mail: raksana_83@mail.ru. Тел.: (992) 985.24.46.93.

About the authors:

Khakimov Nozim - Candidate of Historical Sciences, Associate Professor of the Department of History of the Tajik people of the Tajik National University. Address: 734025, Republic of Tajikistan, Dushanbe, 17RudakiAve. Tel.: (992) 987.68.66.11.

Boronova Rukhshona Abdurasulovna - Senior Lecturer of the Department of Law and Public Administration of the Institute of Technology and Innovation Management in Kulyab. Address: 735360 Republic of Tajikistan, Khatlon region, Kulyab, st. Borbad. E-mail: raksana_83@mail.ru. Tel.: (992) 985.24.46.93.

УДК 50.522.02

ИНКИШОФИ СИСТЕМАИ ЭНЕРГЕТИКИИ ЧУМХУРИИ ТОЧИКИСТОН (1992-2006)

Абдухркимова М. С.

Донишгоуи давлатии хуцуц, бизнес ва сиёсати Тоцикистон

Баъди сохибистиклол гардидани Точикистон инкишоф додани сохаи энергетика ба яке аз хадафхои асосии Хукумати Чумхурии Точикистон табдил ёфт. Чунки нарасидани неруи барк боиси аз кор мондани корхонахо, паст шудани дарачаи иктисодии мардум ва акибмонии саноат гардиди буд. Бояд гуфт, ки сиёсати мазкур зина ба зина амалй карда мешуд. Новобаста аз вазъи ноороми сиёсй ва паст будани иктидори иктисодии мамлакат дар ин давра Точикистон ба дастовардхои назаррас ноил гашт.

Соли 1992 зеристгохи «Даштак» ва «Пашхор» вокеъ дар ВМКБ бо иктидори 2000 кВА/с ба истифода дода шуд. ВМКБ вилояти аз камахолитарини Чумхурии Точикистон ба шумор меравад. Хукумати Чумхурии Точикистон кушиш ба харч медод, ки бо истифода аз хаммаи имкониятхо ахолии вилоятро пурра бо неруи барк таъмин намояд. Ин аст, ки дар соли 1992 НБО-и «Сипанч» вокеъ дар нохияи Рушони ВМКБ бо иктидори 160 кВт ба истифода дода шуд, ки эътимоднокй ва сифати неруи баркро дар нохия бехтар гардонид[6, 73].

Бояд кайд кард, ки дар Чумхурии Точикистон, тадбики лоихахои хурду миёна дар дар солхои 90-уми асри гузашта дар сохаи энергетика бештар ба назар мерасид. Дар ин давра Чумхурии Точикистон иктидори амали кардани лоихахои бузургро надошт. Зеро дар натичаи чанги шахрвандй иктисодиёти мамлакат поён фаромада худи сохаи энергетика 10 млн доллар зарар дида буд. Бинобар ин ин бисёртар неругоххои хурд ва миёна сохта мешуданд.

Рушди сохаи энергетика хамеша дар маркази диккати хукумати Чумхурии Точикистон карор дошт. Санаи 14-уми марти соли 1993 Раиси Шурои Олии Чумхурии Точикистон Эмомалй Рахмон аз шахри Норак ва фаъолияти НБО Норак дидан намуд. Зимни сафари мазкур Эмомалй Рахмон бо холу ахволи баркчиён ва фаъолияти НБО Норак шинос шуда буд.

Бояд гуфт, ки барои рушди сохаи энергетика сохтани корхонахои саноатии истехсоли кисмхои эхтиётй ахамияти хосаро доро мебошад. Мохи апрели соли 1993 бо дастури Раиси Шурои Олии Чумхурии Точикистон Эмомалй Рахмон корхонаи трансформаторбарории шахри ^ургонтеппа аз нав ба фаъолият огоз намуд[6, 74]. Ёдовар мешавем, ки корхонаи мазкур соли 1991 аз кор монда буд.

Хукумати Чумхурии Точикистон хануз аз ибтидои солхои 90-уми карни гузашта хамкорихои худро бо давлатхои дуру наздик дар сохаи энергетика ба рох монда буд. Санаи 25 сентябри соли 1993 Раиси Шурои Олии Чумхурии Точикистон Эмомалй Рахмон бо Президента Федератсияи Россия Б. Елсин мулокот дошт. Онхо дар чараёни сухбат масъалаи рушди энергетикаро низ баррасй намуданд[6, 74]. Чумхурии Точикистон дар сохаи энергетика бо давлатхои Федератсияи Россия, Чумхурии халкии Хитой, Чумхурии Исломии Эрон, Украина ва гайрахо робита дошта ба Узбекистан, Афгонистон ва Покистон барк мефурушад.

Сохтмони неругохи баркии обии Сангтуда хануз соли 1985, яъне дар замони Шуравй ба накша гирифта шуда буд. Соли 1987 Хукумати Шуравй барои ин сохтмони неругохи обии баркии

Сaнггyдa - 1, бa мaблaFи 3 млн. сум capмoя чудо шмуд. То aввaли acpи ХХ xaмaгй 20% - и мaблaFxo ^худ кapдa шуду хглос. Kopxo оид бa acocнoккyнии техникй-иктисодии лошди MO Сaнгтyдa-1 гз чониби филиaли Осдеи Миëнaи Институти «Гидpoэлeктpoпpoeкт» соли 1982 OFOЗ гapдидa буд. Тapтиби лoиx,aкaшии cтaнция соли 1986 OFOЗ ëфтa бoшaд xaм, вaлe дap мохи aB^crn соли 1987 мyнтaзиpи aнчoми он бa сохтмони исггохи бapк;ии «Hopэкгэccгpoй» бa кopхoи тaйëpй шypyъ кapдa буд. Соли 1992 дap шapoити бyxpoни иктисодй Ba OFOЗи чaнги шaxpвaндй дap Точикистон сохтмони МО Сaнггyдa-1 кдтъ кapдa шуд, ки тaк;pибaн зиëдa aз 13% oмoдa буд[5].

Дap мaчмyъ сохтмони ^pyrox, дap xaчми 15% ^po шуд. Он вaкт coхтaни тaнxo як aдaд rapyrox дap нaзap дoштa мeшyд Ba соли 1994 сохтмоташ бояд бa итмом мepacид. Аммо бо caбaби OFOЗи чaнги шaxpвaндй Ba нoгyвop гapдидaни вaзъияти иктисодии мaмлaкaт сохтмони ин иншоот соли 1992 кдтъ гapдид. Соли 1993 он лоихд бa ду кисм - Сaнгтyдa - 1 Ba Сaнгтyдa - 2 тaкcим кapдa шуд[1, 2]. Аммо бapoи aмaлй кapдaни он дap шapoити чaнги шaxpвaндй номумкин буд. Бapoи он, ки нa кyввaи ю^й буду нa дacтгиpии мoлиявй. Он pyзxo xaмa чизpo бa Fopaт бypдaнд. Сoxaи энepгeтикaи мaмлaкaт н^иб 10 млн дoллap зapap дид.

Сaнaи 14 октябpи соли 1993 дap шaxpи Дyшaнбe мaшвapaти нaзди Xyкyмaти Чyмxypии Точикистон бapгyзоp гapдид. Дap ин мaшвapaт Рaиcи Шypои Олии Чyмxypии Точикистон Эмомaлй Рaxмон вaзъи сохтмони иншоогхои энepгeтикии Точикистон мaвpиди бappacй к;apоp додa буд. Мacъaлaи бa иcтифодa додaни repyn^^ бapкии обии «Помиp-1», ки дap дapëи Fyнд cохтa мeшyд, дap мapкaзи тaвaччyx кapоp дошт. Бо тaлошxои пaйвacтaи Xyкyмaти Чyмxypии Точикистон Ba мexнaти cофдилонaи мexнaткшон 26 мapти соли 1994 aгpeгaти якуми HБО «Помиp-1» бо тaвонии 14000 кВт бa иcтифодa додa шуд. Дap чaмъомaди ифтитохй, Рaиcи Шypои Олии Чyмxypии Точикистон Эмомaлй Рaxмон иштиpок Ba cyхaнpони кapдa тaъкид нaмyдa буд, ки бa иcтифодa додaни aгpeгaти якуми HБО Шом^-!» к;aдaми дигap бa суи xaдaфи cтpaтeгй бa хисоб мepaвaд. Вaзифaгyзоpй гapдидa буд, ки дap ду-ce соли ояндa бояд HБО «Помиp-1» nyppa бa иcгифодa додa шaвaд[6, 74]. Х£мин тaвp xaм шуд ШО Шом^-!» соли 1996 nyppa бa коp дapовapдa шуд. Бояд гуфт, ки бaъди бо иктидоpи nyppa бa коp дapовapдaни HBO «Помиp-1», тaлaботи шaxpи ХоpyF nyppa тaъмин гapдидa тaъминоти бapк бa нохияхои Рошта^^.^ ШyFнон, Ишкошим Ba Рушо^о хeлe бexтap гapдонид.

Гyфтaн чоиз acт, ки зиëдa aз 40%-и эxтиëчоти кyввaи бapк дap Точикистон aз Чyмxypии Узбeкиcгон хapидоpй кapдa мeшyд. Бинобap ин pacидaн бa исгиклолияти энepгeтикй якe aз xaдaфxои мухими дaвлaтy Xyкyмaти Чyмxypии Точикистон бa шyмоp мepaфт. Дap солхои минбaъдa дap Чyмxypии Точикистон бapои бyнëди зepиcтгоxxои бapк;й axaмияти хоca додa мeшyд.

Соли 1995 зepиcтгоxи 110/35/10 кВA «Дзжepжинcкий» (н. P^arä) бо тaвоноии 22300 ^A, 120/10 кВ «Чиpгaтол» (нaвбaти дуюм) - 10000 кВA, 35/10 ^A «Haвобод» (ВМКБ) - 1600 ^A бa иcтифодa додa шyдaнд. Соли 1996 бошaд, нaвбaти дуюми зepиcтгоxи 220/10/10 кВA «Лолaзоp» бо иктидоpи 63000 кВA бa иcтифодa додa шyдa буд[6, 75].

Сaнaи 8 ceнтябpи соли 1997 HBO «Hоpaк» бa номи Тypcyн Улчaбоeв номгyзоpй кapдa шуд. «Бapои хизмaтxои бyзypг дap инкишофи хочaгии хaлки Чyмxypии Точикистон, фaъолияти хиpaдмaндонaи дaвлaтдоpй, бyнëдгyзоpии cилcилaи энepгeтикию caноaтии Точикисгони Чднубй HBO «Hоpaк» бa номи Улчaбоeв Тypcyн гyзоштa шaвaд.»[3] Мохи дeкaбpи соли 1998 дap шaxpи ^pax нимпaйкapaи apбоби дaвлaтй Ba сдесй Тypcyн Улчaбоeв гyзоштa шyдa буд. О^о Пpeзидeнти Чyмxypии Точикистон Эмомaлй Рaxмон кушод. Хдмчунин дap ин pyз бa як гypyxи кaлони энepгeтикxо мукофот Ba ифтихоpномaxои дaвлaтй cyпоpидa шyдa буд.

Бояд ибpоз нaмyд, ки Xyкyмaти Чyмxypии Точикистон пaйвacгa фapзaндони фapзонa Ba бapyмaнди хaлк;pо к;aдpдони мeнaмояд. Ин aCT, ки бa 6 нaфap утони олии ^axpaмони Точикистон додa шyдa бapои зиëдa aз 100 нaфap yнвонxо Ba чоизaxои бaлaнди дaвлaтй Ba бapои зиëдa aз 1000 нaфap чоизaxои гуногун додa шyдaacг. Х£мчунин дap зaмони Шypaвй Ba солхои исгиклолият зиëдa aз 12000 xaзоp нaфap бо оpдeнy мeдaлxо Ba ифтихоpномaвy cипоcномaxо к;aдpдонй кapдa шyдaaнд.

Мохи ноябpи соли 1997 зepиcггоxи 110/10 кВA «X,aмзa» (н. Фaйзобод) бо иктидоpи 16000 ^A бa иcгифодa додa шyдa буд. Хдмчунин дap охиpи соли 1997 ЖО-и бa номи С.М. Киpов (н. Спитaмeн) бо тaвоноии 630 кВт мaвpиди бaxpaбapдоpй кapоp гиpифтa буд[6, 76].

Бaъди бa итмом pacидaни чaнги шaxpвaндй дap Чyмxypии Точикистон мapxилaи нaви

инкишофи шхаи энeргeгикa дар мамлакат OFOЗ ëфт. Дар cоли 1998 зeриcггоx,и 35/6 кВ «Истикдол» (ш. Дyшaнбe) бо икггидори 10000 кВА ба истифода дода шyдa 6уд. Хамчунин худи хамин cол НБО-и «Хазора-1» (нохияи Варзоб) бо икггидори 350 кВт ва НБО-и «^изилмазор» бо тавоноии 100 кВт ба истифода дода шуданд[6, 76].

Цадвали №1

Руйхати неругохдои баркии обии Точикистон

№ Номгуи даругоххои барки Mикдори aгрeгaтхо ва икгиори онко (казор кВт) Икгидори умумии муайяншуда (казор кВт) Х,ачми cолонaи иcтeкcоли нeрyи барк (млн.кВг шат) Соли ба кор даромадан

1 «Норак» ба номи Т.Улчaбоeв 9х300 27GGG 9.934.14 1972-1979

2 «Бойгози» 4х150 6GG 2.082,43 1985-1986

3 «Сарбанд» 3х35 ва 3х45 24G 918,77 1962-1979

4 «Шаршара» 2х10,8 ва 1х8 29,95 196,26 1959

5 2х7,55 15,1 15,15 1964

б «Кайрокум» 6х21 12б 659,52 1956-1957

7 «Варзоб-1» 2х3,72 7,44 29,67 1936-1937

В «Варзоб-2» 2х7,2 14,4 44,31 1949

9 «Варзоб-3» 2х1,76 3,52 7,47 1952

1G Помир-1 2х7 14 86,65 1994

11 «Ба номи В. Лeнин» 3х0,312 G,936 - 1941

12 «Хоруг» 2х1,8 ва 3х1,7 8,7 35,50 197G

13 «Калъаи Хумб» 2х0,104 G,2G8 - 1959

14 «Ванч» 2х0,6 1,2 5,54 1968

15 «Тeхaрв» 1х0,36 G,36 1,01 1995

1б «Шучанд 2х0,416 G,832 2,95 1969

17 «Савноб» 1х0,08 G,G8 - 1989

18 «Спонч» 2х0,008 G,16 0,67 1992

19 «Намашут» 2х1,25 2,5 3,01 1974

2G «Окcy» 2х0,32 G,64 1.GG 1964

21 «Сангтуда-1» 4х167,5 67G 35GG 2GG9

22 «Сангтуда-2» 2х110 22G 5GG 2G14

Соли 2000-2003 бошад бо иштироки мyтaхacиcон, олимон, рохбарони вазоратхои обу энeргeгикaи Чумхурихои ^азокистон, К^иргызстон, Точикистон ва Узбeкиcгaн cтрaтeгияи хамкории рeгионaли доир ба caмaрaнок иcтифодa бурдани захирахои обию-энeргeгикии Оcиëи Mиëнa (SPECA) коркард карда шуд. Myвофики ин хуччаг захирахои нафту газ дар Oraë миëнa ба 60 шл рacидa nac аз он гамом мeгaрaд. Захирахои Гидроэнeргeгики бошад баркароршаванда буда, аз нуктаи назари экологи даруи тоза мeбошaнд[2, 6].

Соли 1999 зeристгоx,и 110/36 кВа «Вахдат» (ш. Дyшaнбe) бо икгидори 16000 кВа, «Олимгой» (н. ДaнFaрa) бо тавоноии 2500 кВа ба истифода дода шуданд. Mохи ноябри шли 1999 жругохи баркии обии хурди «Хазора» (н. Варзоб) бо тавоноии 250 кВт ба истифода дода шуда буд. Соли 2000 зeриcггохи 110/35/10 кВ «nyiyc» (н. Варзоб) бо икгидори 10000 кВа ба иагифода дода шуд, ки он шфати шруи баркро дар дараи Варзоб бeхтaр гардонд[6, 77].

Тачрибахои чахони нишон мeдихaд, ки обанборхои НОБ барои ба танзим даровардани таъминоти доимии об роли мухимро мeбозaд. Ба cифaти миcол дида мeбaроeм дар вакти камобии cолхои 2000 ва 2006 оби обанбори Норак ва Кайрокум хочагии кишлоки давлатхои хaмcояро начот дода буд. Бояд кайд кард, ки nac аз шхтани НОБ-и Рогун ва дигар иншоогхои энeргeгики дар

Точикистон хамаи давлатхои хамсоя (Узбекистан, Туркманистон, ^азокистон, Эрон, Покистон, Хиндустон, Афгонистон ) аз ин бурд мекунанд. Тачрибаи бисёрсолаи исгифодабарии обанборхои Норак ва Кайрокум нишон дод, ки борхо дар вакти камоби ба чумхуриии Узбекистон об дода хочагии кишлоки онхоро начот додаем[2, 7].

Дар соли 2001 зеристгохи яктрансформатораи 110/10 кВ «Шахрй» (ш. Душанбе) бо иктидори 25000 кВа сохта ба истифода дода шуд, ки асосан барои бехтар кардани эътимоднокии таъминоти неруи барк барои истифодабарандагони махаллахои Зарафшон, Испечак, ^азохон ва микронохияи 112 нигаронида шуда буд. Хамчунин дар худи хамин сол зеристгохи 110/10 кВа «Бохтар» (ш. Кулоб) бо иктидори 10000 кВа барои бехтар кардани таъминоти кувваи барк ба кисме аз истикоматкунандагони шахри Кулоб ба истифода дода шуда буд[6, 77].

Бахори соли 2002 дар манотики НБО-и «Бойгозй» обхезй ба амал омада як кисми иншоотро вайрон намуда буд. Санаи 30 марти соли 2002 Президента Чумхурии Точикистон Эмомалй Рахмон ба неругохи баркии обии «Бойгозй» рафта, бо чараёни бартараф намудани окибатхои офати табии дар минтака руйдода шинос гашт. Сарвари давлат бо коргарону мутахассисони неругохи баркии обии «Бойгозй» хамсухбат гардида бо шароити кору зиндагии онхо шинос шуд. Хангоми сафари Президенти Чумхурии Точикистон Эмомалй Рахмон оиди бартараф кардани окибатхои фалокати табии ба масъулин дастуру вазифахо дод.

Гуфтан чоиз аст, ки дар мамлакат корхои мустахкамкунии системаи энергетикй идома дошт. Мохи августи соли 2002 зеристгохи 110/10 кВа-и «Майхура» (н. Варзоб) бо иктидори 2500 кВА барои таъминоти баркии иншоотхои наздики он сохта ба истифода дода шуд. Ин зеристгох барои нохияи Варзоб ахамияти калон дорад, зеро он эътимоднокии кувваи баркро зиёд намуд.

Санаи 20 октябри соли 2002 дар шахри Душанбе корхонаи нави муштараки «Барк-Кимгин» ба фаъолият шуруъ намуд. Ин коргох хисобкунакхои баркй истехсол менамояд. Бояд таъкид намуд, ки Хукумати Чумхурии Точикистон дар соли 2003 «Барномаи ивази хисобкунакхои барки»-ро кабул карда буд, ки тадбики он то имруз давом дорад[6, 78].

Огози мохи апрели соли 2003 Президенти Украина Леонид Кучма зимни сафари расмиаш ба Чумхурии Точикистон аз НБО-и Норак дидан намуд ва кайд кард, ки хамкорихои мутакобилаи муфиди Точикистону Украина буд, ки трубинахои НБО-и Норакро дар корхонаи трубинасозии шахри Харков сохта буданд. Бояд гуфт, ки дар сохтмони НБО-и Рогун низ дар самти хариди кисмхои эхтиётй Точикистон бо Украина шартнома дорад.

Дар соли 2003 дар Чумхурии Точикистон сохтани зеристгоххои баркй ва ба истифода додани онхо авч гирифт. Мохи май зеристгохи 110/10 кВа «Фирдавсй» ва «Душанбе» бо тавонии хар кадомашон 160000 кВА барои бехтар кардани таъмини барк ва баланд бардоштани эътимоднокии барк барои истифодабарандагони кисмати чанубии шахри Душанбе сохта ба истифода дода шуданд. Мохи сентябри соли 2003 бошад, зеристгохи 220/110/10 кВА «Московская» трансформатори сеюм бо иктидори 4000 кВА барои баланд бардоштани эътимодият ва сифати таъмини барк дар нохияи Хамадонй, гузошта шудат буд[6, 79].

Бояд гуфт, ки яке аз самтхои хамкорй миёни давлатхои ИДМ ин рушди сохаи энергетика мебошад. Санаи 10 июни соли 2004 дар кароргохи «Тугус» чаласаи 25-уми Шурои электроэнергетики давлатхои узви ИДМ баргузор шуд. Дар чаласа сарвазири хамонвактаи Чумхурии Точикистон Окил Окилов, раиси раёсати ОАО «РАО-ЕЭС Россия» А. Чубайс, вазири энергетикаи Чумхурии Точикистон Ч. Нурмухаммадов ва рохбарони сохаи энергетикаи давлатхои ИДМ иштирок намуда буданд.

Сарвазири Чумхурии Точикистон Окил Окилов иброз намуд, ки максади асосии сиёсати иктисодии давлати мо - сохтани неругоххои обии баркй, тачдид ва аз нав кардани иктидорхои мавчудаи электрикй ва шабакахои таксимкунандаи кувваи барк мебошад. Вазифаи асосии мо давом додани сохтмони Неругохи баркии обии Сангтуда, сохтани хатти баландшиддати интиколи барки «Чануб-Шимол» бо иктидори 500 кВт ва сохтани НБО-и хурд мебошад. Холо бошад масъалаи таъсис додани консесиуми байналмиллалй бо иштироки Чумхурии Исломии Эрон ва ОАО «РАО-ЕЭС Россия» бобати сохтмони НБО-и Сангтуда баррасй мешавад[6, 80].

Мутобики карордодхои байналмиллалй ва барномахои давлатй дар сохаи энергетика минбаъд низ иншоотхои гуногуни электрикй сохта ба истифода дода мешуданд. Дар соли 2004 зеристгохи

110/35/10 кВа «Чорбог» бо иктидори 10000 кВА барои баланд бардоштани эътимоднокии кувваи барк дар Истаравшан ва кисман нохияи Шахристон сохта ба истифода дода шуд. Хамчунин дар худи хамин сол зеристгохи 35/6 кВА «Сангтуда» (нохияи Дангара) бо иктидори 4000 кВА сохта ба истифода дода шуд[6, 81].

Санаи 13 январи соли 2005 Президенти Чумхурии Точикистон Эмомалй Рахмон вазири неруи Чумхурии Исломии Эрон Хабибуллохи Бетарафро ба хузур пазируфт. Дар мулокот масъалахои вобаста ба хамкорихои Точикистону Эрон баррасй гардиданд. Дар катори дигар масъалахо хамкорихо дар сохаи энергетика низ мавриди тахлил карор гирифтанд. Санаи 29 марти соли 2005 вазири об ва неруи Чумхурии Исломии Покистон Лаёкат Алй Чатой ба Чумхурии Точикистон ташриф овард. Созишномаи хусни тафохум бобати сохтмони хатти интиколи барки барки 765 кВА «Рогун-Хоруг-Вахон (Афгонистон)-Пешовар» бо масохати 650 км ба имзо расид. 15 апрели соли 2005 бошад бо иштироки сарвазири Чумхурии Точикистон Окил Окилов ва раиси «РАО ЕЭС Россия» Анатолий Чубайс рамзи НБО-и Сангтуда 1-ро кушоданд. 1 ноябри соли 2005 навбати дуюми НБО-и ««Помир-1» бо тавоноии 14000 кВт ба истифода дода шуд. Дар он Президенти Чумхурии Точикистон Эмомалй Рахмон иштирок ва суханронй намуда буд [6, 82].

Хатти интиколи баркии 220 кВА «Конибодом-Боткен» дар аввали соли 2005 ба истифода дода шуд, ки имконият медихад, то мо эхтимоднокии системаи энергетикии вилояти Сугдро баланд бардорем ва инчунин бо Чумхурии ^иргизистон доду гирифти кувваи баркро зиёд намоем. Худи хамин сол хати интиколи барки 220 кВА «Голавная ГЭС - Прядильная» сохта ба истифода дода шуда буд[6, 82].

Санаи 10 декабри соли 2005 Президенти Чумхурии Точикистон Эмомалй Рахмон вазири энергетика ва оби Чумхурии Исломии Афгонистон Алхоч Мухаммад Исмоилхонро ба хузур пазируфт.

Дар мулокот масоили вобаста ба тадбики амалии созишномаи байнихукуматии Хукумати Чумхурии Точикистон ва Хукумати Чумхурии Исломии Афгонистон «Дар бораи хамкорй дар сохаи энергетика», ки хангоми сафари расмии Президенти Чумхурии Точикистон Эмомалй Рахмон ба Чумхурии Исломии Афгонистон, ки он мохи апрели соли 2005 ба имзо расида буд, мавриди баррасй ва тахлил карор гирифт[6,83].

Санаи 20 феврали соли 2006 бо иштироки Презденти Чумхурии Точикистон Эмомалй Рахмон, вазири неруи Чумхурии Исломии Эрон Саид Парвизи Фаттох, вазири энергетика ва оби Чумхурии Исломии Афгонистон Алхоч Мухаммад Исмоилхон ва дигар ашхоси расми бунёди НБО-и «Сангтуда-2» дар фазои тантанавй расман огоз ёфт. Дар он Президенти Чумхурии Точикистон Эмомалй Рахмон иштирок ва суханронй намуд.

30 марти соли 2006 ширкати «Барки Точик» ташкил карда шуда бо ^арори Хукумати Чумхурии Точикистон Самиев Шарифхон Хамдамович раиси ШСХК «Барки Точик» таъин гардид[4].

Санаи 24 апрели соли 2006 дар асоси фармони Президенти Чумхурии Точикистон тахти №1736 дар шахри Душанбе Донишкадаи энергетикии Точикистон ташкил ёфт[7]. Дар донишкадаи мазкур мутахассисони сохаи энергетика тайёр карда мешаванд. Таъсиси ин боргохи илму фан боиси он гардид, ки дар оянда масъалаи нарасидани кадрхо халлу фасл гардад.

Санахои 14-16 июни соли 2006 хангоми сафари Президенти Чумхурии Точикистон Эмомалй Рахмон чихати иштирок дар вохурии сарварони давлатхои аъзои Созмони хамкории Шанхай ба шахри шанхайи Чумхурии Халкии Хитой дар катори дигар созишномахо бо ЧХХ масоили равнаки хамкорихо дар сохаи низ баррасй шуд ва як катор созишномахо ба имзо расиданд. Аз чумла Созишномаи сохтмони хати интиколи барки 500 кВА «Чануб - Шимол» ва созишномаи сохтмони хати баландшиддати 220 кВА-и «Хатлон-Лолазор»-Раиси ШСХК «Барки Точик» Шарифхон Самиев ва раиси Кооператсияи «Табион Электрик Аппаратус Сток» (ТВЕА)- и Чин Чжан Син имзо гузоштанд[6, 84].

16 сенябри соли 2006 дар доираи амалй гардонидани созишномахои дар шахри Шанхай ба имзо расида Президенти Чумхурии Точикистон Эмомалй Рахмон ва Раиси Шурои давлатии ЧХХ Ван Тезябао дар маросими тантанавии огози расмии сохтмони хатти баландшиддати интиколи неруи барк «Ч,ануб-Шимол», ки дар мавзеи «Чорбог»-и нохияи Варзоб чараён гирифт, иштирок намуданд[6, 84].

Санахои 27-28 октябри соли 2006 дар Точикистон Конфренсияи байналмиллалй оид ба фуруши кувваи барк; баргузор гардид. Дар ифтитохи конфренсияи мазкур Президента Чумхурии Точикистон Эмомалй Рахмон иштирок ва суханрони намуд. Дар рафти кори конфренсия масъалхои интиколи кувваи барк ба Лфгонистону Покистон мавриди баррасй карор гирифта буд [6, 85].

Хамин тавр дар давоми солхои 1991-2006 яъне дар зарфи 15 соли истиклолияти давлатй Чумхурии Точикистон дар сохаи энергетика ба як катор комёбихои назаррас ноил гардид. Дар давоми ин солхо дар чумхурии Точикистон кариб 100 зеристгоххои баркй, зиёда аз 50 неругоххои баркии обии хурду миёна кариб 30 хатхои интиколи неруи барк ва дигар иншоотхои сохаи энергетика сохта ба истифода дода шуданд. Х^амчунин дар Чумхурии Точикистон зиёда аз 20 муассисахои илмомузй ташкил карда шуд, ки мутахассисони сохаи энегетикаро тайёр менамоянд. Дар ин давра Чумхурии Точикистон бо зиёда аз 30 давлати дунё дар сохди энергетика созишномахо ба имзо расонида бахри тадбики зиёда аз 60 лоиха кадамхои аввалин гузошт. Ба гайр аз ин Чумхурии Точикистон дар 5 лоихаи байналмиллалй дар сохаи энергетика иштирок менамояд.

АДАБИЁТ

1. Захмати имруз ба хотири осудагии фардост //«Садои мардум». 2010. 19 январ. - С.2.

2. Илм ва мухити инноватсиони. Маводхои конференсияи чумхуриявии илми-амали (13 - июнии соли 2015). - Душанбе: «Бахманруд», 2015. 546 с.

3. Карори Хукумати Чумхурии Точикистон «Дар бораи ба НБО Норак гузоштани номи Турсун Улчабоев». Раиси Хукумати Чумхурии Точикистон Эмомалй Рахмон., шахри Душанбе. 8.09.1997.

4. Карори Хукумати Чумхурии Точикистон «Дар бораи таъсис додани ШСХК «Барки Точик». Душабе 30.03.2006.

5. Официальный сайт OAO «Сангтудинская ГЭС-1». OAO «Сангтудинская ГЭС-1». Дата обращения: 19 марта2022 г.

6. Самиев Ш., Истиклолият ва энергетика. (Сиёсати энергетикии Президента Чумхурии Точикистон) - Душанбе: «Эчод», 2006. 176 сах.

7. Фармони Президенти Чумхурии Точикистон дар бораи ташкилёбии Донишкадаи энергетикии Чумхурии Точикистон. №1736. Душанбе., 24.04.2006.

8. Ashrapov B.P. Foreign Language Learning StratEgies / B. P. Ashrapov // Тенденции развития науки и образования. 2022. №85-5. P.64-66. - DOI 10.18411/trnio-05-2022-201.

9. Ashrapov B.P. Effectiveness of video materials for foreign language teaching. // International Journal of Humanities and Natural Sciences. 2022. №4-1(67). P.74-76. - DOI 10.24412/2500-1000-2022-4-1-74-76.

10. Rashidova D.A., Ashrapov B.P. The Leader of the Nation Emomali Rahmon s Contribution into Enactment of Programme of Foreign Languages. // Вестник Педагогического университета. 2022. № 3(98). С.75-78.

ИНКИШОФИ СИСТЕМАМ ЭНЕРГЕТИКИИ ЧУМХУРИИ ТОЧИКИСТОН (1992-2006)

Дар мацола масъалаи таърихи инкишофи соцаи энергетика дар Цумцурии Тоцикистон дар давоми солцои 1992 - 2006 мавриди баррасй царор гирифтааст. Бояд цайд кард, ки системаи энергетикии Цумцурии Тоцикистон дар базаи мавцудаи имкониятцои мавцуда рушду ташаккул меёфт. Дар сощои аввал Тоцикистон барцро асосан аз Узбекистон харидори менамуд. Ин цолат боиси вобастагии Тоцикистон ба кишварцои цамсоя гашта буд.

Умуман дар мацола ба се масъалаи асоси диццати махсус дода шудааст. Масъалаи якум ин сохтан ва ба истифода дода шудани неругоццои хурду миёнаи барци буда, масъалаи дуюм бошад раванди сохтани зеристгоццо барои бецтар кардани сатцу сифати барцрасони ба цисоб меравад. Масъалаи сеюм цамкории Тоцикистон бо давлатцои дуру наздик дар соцаи энергетика мацсуб меёбад. Дар мацола цамчунин ба масъалаи кашидани хатцои интицоли неруи барц низ ацамияти хоса дода шудааст.

Калидвожахр: Энергетика, системаи энергетики, зеристгоц, НБО, неруи барц, хатти интицоли барц, цамкорицои энергетики, лоицацо.

РАЗВИТИЕ ЭНЕРГЕТИЧЕСКОЙ СИСТЕМЫ РЕСПУБЛИКИ ТАДЖИКИСТАН (1992-2006 гг.)

В статье рассматривается история развития энергетической отрасли Республики Таджикистан за 1992-2006 годы. Следует отметить, что энергетическая система Республики Таджикистан развивалась и формировалась на основе имеющихся возможностей. В первые годы Таджикистан в основном покупал электроэнергию в Узбекистане. Эта ситуация привела к

зависимости Таджикистана от соседних стран.

В целом статья посвящена трем основным вопросам. Первый вопрос - это строительство и ввод в эксплуатацию малых и средних электростанций, а второй вопрос - процесс строительства подстанций для повышения уровня и качества электроснабжения. Третий вопрос -сотрудничество между Таджикистаном и соседними странами в сфере энергетики. В статье также акцентируется внимание на вопросе линий электропередачи.

Ключевые слова: Энергетика, энергосистема, подстанция, ГЭС, электроэнергия, ЛЭП, энергетическое сотрудничество, проекты.

DEVELOPMENT OF THE ENERGY SYSTEM OF TAJIKISTAN REPUBLIC (1992-2006)

The article dwells on the history of the development of the energy industry in Tajikistan Republic during 1992-2006. It is worth mentioning that the energy system of Tajikistan Republic was developing and forming based on existing opportunities. In the early years, Tajikistan mainly bought electricity from Uzbekistan. The relevant situation led to the dependence of Tajikistan on neighboring countries.

Generally, the article focuses on three main issues. The first issue is the construction and commissioning of small and medium-sized power plants, and the second issue is the process of building substations to improve the level and quality of power supply. The third one is cooperation between Tajikistan and neighboring countries in the field of energy. In her article the author pays special attention to the issue beset with power transmission lines as well.

Keywords: Energy, energy system, substation, GPS, electricity, power transmission line, energy cooperation, projects.

Маълумот дар бораи муаллиф:

Абдухакимова Мунзифахон Соибовна, унвонцуи кафедраи таърихи халци тоцики Донишгощ давлатии хукуц, бизнес ва сиёсати Тоцикистон (Чумхурии Тоцикистон, ш.Хуцанд) Сведения об авторе:

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Абдухакимова Мунзифахон Соибовна, соискатель кафедры истории таджикского народа Таджикского государственного университета права, бизнеса и политики (Республика Таджикистан, г.Худжанд) About the author:

Abdukhakimova Munzifakhon Soibovna, claimant for candidate degree of the department of the history of the Tajik nation under the Tajik State University of Law, Business and Politics (Khujand, Tajikistan

«ТОЧИКОНИ ВОДИИ ХУФ»-и МИХАИЛ СТЕПАНОВИЧ АНДРЕЕВ ^АМЧУН МАЪХАЗ ОИД БА ЧДШНУ МАРОСИМЩО ВА АНЪАНАХ,ОИ МАРДУМИ РУШОН

Сайнаков С. П., Дарвозиева X Ш.

Донишгохи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни

Сахми этнографи машхур, профессор Михаил Степанович Андреев дар омузиши таърих, этнография ва маданияти точикон хеле калон мебошад. Умуман гирем, мероси илмие, ки олимони рус дар шакли монографияхо, маколахо, инчунин маводи чопношуда аз худ боки гузоштаанд, дар раванди омузиши таърих, фарханг ва хаёти анъанавии точикон маъхази нихоят мухим ба хисоб мераванд. Аммо миёни онхо дар тахкики этнографияи точикон макоми пешсафиро мероси илмии М. С. Андреев ишгол менамояд.

Михаил Степанович Андреев, ки дар омузиши гуишхои точикони кухистон, фолклоршиносй ва мардумшиносии точик сахми арзанда гузоштааст, дар натичаи тахкикоти сахроии худ ба хулосаи дурусти илмй меояд, ки омузиши забонхои кадими халки точик ахамияти багоят калон дорад. Мазкур дар байни мухаккикони рус аввалин шахсе буд, ки бори нахуст ва дакик точикони Осиёи Миёнаро ба ду кисм чудо намудааст:

- якум, онхое, ки ба шевахои форсй гуфтугузор мекунанд;

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.