Научная статья на тему 'ЦЕЛЬ ТАДЖИКИСТАНА В СТРОИТЕЛЬСТВЕ РОГУСКОЙ ГИДРОЭНЕГЕТИЧЕСКОЙ СТАНЦИИ'

ЦЕЛЬ ТАДЖИКИСТАНА В СТРОИТЕЛЬСТВЕ РОГУСКОЙ ГИДРОЭНЕГЕТИЧЕСКОЙ СТАНЦИИ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
147
12
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
РОГУН / ТАДЖИКИСТАН / РЕКА / ВОДА / ЭНЕРГЕТИКА / ПОТЕНЦИАЛ / ЭКОНОМИКА / ЭЛЕКТРОЭНЕРГИЯ / ЛИДЕР НАЦИИ

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Хусайнов Ахмаджон Курбонович, Алимардонова Зулайхо Файзалиевна

Советская власть при жиланием, посвоим могучим экономическим, научно-техническим потенциалом имела возможност построить и сдат в эксплуатациюРогунского ГЭС-агиганта, и ещё множество других гидроэнергических сооружений, чтобы максимально исползовать уникальных, невредных, водных ресурсов Таджикистана в пользу человечества. В её общем первоначальном плане, по исползованию водных ресурсов Таджикистана строительство Рогуский ГЭС указывалось началом великих созидательных работ. Однако, к огромной сожалении, она стала последной и незавершённой гидросооружении. По эронии судбы, завершенные строительство Рогунский гигант выпало на долю новое Правительство Республики Таджикистан. Во главе с Президентом Республики Таджикистана многоуважаемым Эмомали Рахмоном, не невзырая на серёзных недостаток экономических, финансовых и другихресурсов, в 2008 г. были возобнавиленыстроительстныеработы на указанном объекте, чтобы осуществитьдолголетной ожидании и мечты таджикского народа и обеспечить потребности народов всего Азиатского региона электроэнергией.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE PURPOSE OF TAJIKISTAN IN THE CONSTRUCTION OF THE ROGUN HYDROPOWER PLANT

The Soviet government, with its powerful economic, scientific and technical potential, had the opportunity to build and put into operation the Rogun Hydropower Plant - a giant, and many other hydropower structures, in order to use as much as possiblethe unique and harmless water resources of Tajikistan in favor of humanity. In its general initial plan, on the use of the water resources of Tajikistan, the construction of the Rogus Hydropower Plant was indicated as the beginning of great constructions. However, to a great regret, it became the last and not completed hydraulic structure. Ironically, the completion of construction of the Rogun giant fell on the new Government of the Republic of Tajikistan. Led by the President of the Republic of Tajikistan, esteemed Emomali Rahmon, theconstruction works were resumed in the indicated objectin 2008,despite the serious lack of economic, financial and other resources, in order to fulfill the long-term expectation and dreams of the Tajik people and provide the needs of the peoples of the entire Asian region with electricity.

Текст научной работы на тему «ЦЕЛЬ ТАДЖИКИСТАНА В СТРОИТЕЛЬСТВЕ РОГУСКОЙ ГИДРОЭНЕГЕТИЧЕСКОЙ СТАНЦИИ»

Keywords: Bukhara, Central Asia, Mastchokh, Afghanistan and Bukhara, Kabodien, Saray, Kulyab, Kalai-Khumb, Shakhrisabz, Guzar, Gissar, Samarkand, Termez, Kulyab, Margilan.

Сведение об авторах:

Мирзоев Мирзо, преподаватель кафедры всеобщей истории Таджикского государственного педагогического университета им. Садриддина Айни, тел.: (+992) 881888501

Абдулхрмидова М.Н., соискатель кафедры всеобщей истории Таджикского государственного педагогического университета им. Садриддина Айни, тел.: (+992) 881888501

About the authors::

Mirzoev Mirzo, lecturer of the chair of the general history of the Tajik state pedagogical university named after Sadriddin Aini. tel.: (office) (+992)881888501.

Abdulhamidova M.N., post-graduate student of the department of the General History of the Tajik state pedagogical university. Sadriddina Aini, tel.: (+992) 881888501

МАТЛАБИ ТОЧИКИСТОН ДАР СОХТМОНИ НЕРУГОХД БАРЦЙ ОБИИ РОГУН

Хусайнов А.Ц., Алимардоова З. Ф.

Донишгохц давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни

Ба кор андохтани агрегати якуми неругохи барки обии «Рогун», яъне иншооти такдирсози аср ва ояндаи дурахшони Точикистон, ки ба шарофати он орзуи чандинсолаи мардуми шарифу захматкарини точик амалй гардид, ибтидои гардиши куллй дар таърихи Точикистони сохибистиклол ва як кадами устувору бузурги кишвари мо дар самти расидан ба хадафиякуми стратегии миллй - истиклолияти энергетикй ба хисоб меравад[1, с.4].

Тачрибаи таърихй алакай собит сохт, ки Рогун иншооти азими гидроэнергетикиест, ки ба сохтмону истифода аз махсулоти неруи сабзи баркии барои хаёти инсон безарару манфиатноки он, гайр аз Точикистон, кишвархои дигари Осиё Марказй, Чин, Хинустон, Русия ва гайра низэхтиёчи калон доранд. Вай бо азамати Лоихавии худ дар чахон ба он хотир увони «Иншооти муъчизаноки аср»-ро гирифтааст, ки дар шароити муосир чахон ба таззоди танкисй ба захирахои гармидиханда: ангишт, газ, нафт ва гайраи дигар дучор омадааст. Неругоххои барки обй низ талаботи рузафзуни инсонро ба нерухои гармию нурбахш ва созанда,конеъ карда наметавонанд. Иншоотхои атомй, ки микдорашон то рафт меафзояд, якчоя бо иншоотх,ои ядроию термоядрой хаётро дар сайёраи Замин ногувор гардонида истодаанд.Аз ин лихоз бо дарки маънй сохтмону ба истифодаи чахониён супоридани муъчизахои сабзу арзон ба монанди НБО Рогун аз чониби Хукумати Чумхурии Точикистон бо сарвари Пешвои он, мухтарам Эмомалй Рахмон, амали худкомагй нест, балки зарурияти таърихии башари аст. Ба хусус ахамияти он пеш ва беш аз хама ба манфиати минтакаи Осиёи Марказй зарур аст.

Бо сохта ба истифода дода шудани ин иншоот мардуми мамолики номбурда, имконият пайдо мекунанд, ки бисёр масъалахои мубрами зиндагии хешро бо осони хал намоянд: бе сарфи гаронмоя,бо кувваи барк таъмин мегарданд; захирахои обии даргот (плотина)-и ононхоро бо оби ошомидании тозаи экологй таъмин мегердонад ва заминхояшонро обшормесозад; инчунин метавонанд обро бо масрафи кам ва ба таври дилхох, хамчун моеъи махлулкунандаи кимёвй, дар сохахои кишоварзй, саноат, тиб, озмоишгоххои илмй-техникй, амалйва таълимгоххо истифода баранд ва гайра.

Лоихаи НБО - и Рогун дар даврони Шуравй, мавриде тахия меёфт, ки зарурати он барои кушодани заминхои нав ва аз онхо руёнидани ашёи хом барои саноати сабук,ба микдори зарурйба даст овардани маводи озука, галла, мевачот, гушт, шир, сабзавод ва амсоли инхо пешгуи мегашт. Яъне бештар хусусияти иктисодй - дошт ва дар навбати аввал бароипешрафти саноатинохияхои Марказй.

Макони сохтмони Неругохи номбурда, аз чониби тадкикотчиёни замони Шуравй,Семён Колежнюк ва Виктор Ненахов хануз с. 1931 дар мавзеъидехаи «Сичарог» кашф гашта буд. Соли 1932 И. Караулов олими шинохтаи сохаи энергетика, ки ба тахияи харитаи захирахои обии Осиёи Миёна ва истифодаии онхомашгул буд, мавзеи зикршударо барои сохтмони НБО муносиб дониста, онро дар ин хуччат ворид сохт. Вале бо зарурияти норасогихои сармоявй давом додани корхои омузиши ва тахияи Лоихаи сохтмони иншоот ба таахир гузошта шуд.

Дap тули 28 сол, то ошзи солхои 1960 дap дapëxои Вapзоб, Вгхш вa Сиp як силсига ^py^^am хypдy миëнa сохт8Ю бa иcтифодa додa шyдaнд. Дacтовapдxои илмй-тeхникй вa тaчиpибaиxоcилшyдa, бapоибa нaкшaгиpй вa сохтмони як кaтоp иншоотхои обëpй вa нepyгоxxои кглонии бapкй обй мycоидaти ху6 кapдaнд. Аз чyмлa, дap соли 1960 сохтмони ЖО-и Hоpaкбa pox мондa шуд вa соли 1961 коpxои омузиши ЖО-и РоFyн OFOЗ ëфтaнд.Бaъди тaйëpиxоиxaмaчонибaи 15 cолa aгpeгaти якуми rapyroxm Hoparóa коp дapомaдвa бо иcтифодa гз repyxom иcтexcолкapдaи он с. 1972 дap мaвзeи пeшaки бa нaзap гиpифтaи «СичapоF»коpxои aмaлии бyнëдиHБО-и РоFyн бa pox мондa шyдaнд.

Дap xaмин солИнститути илмй - тадкикотии «Гидpопpоeкт» -и ИЧШС дap Тошкснд acоcнокcозии тeхникй- иктисодии Лоиxaи МО РоFyнpо бa охиp pacонидa буд. Онpо Вaзоpaти энepгeтикaи ИЧШС дap xyзypи нaмояидaгони вaколaтдоpи чyмxypиxои Осиёи Mrëra мaвpиди мyxокимa кapоpдод. nac aз 40p моx пeш aз иcтифодaи aввaлин aгpeгaти HБО - и ^^к дap пapтaви Лоxиxaи болозикp коpxои тaйëpй бapои сохтмони иншоот бa pox мондa шyдaнд. Дaлeл бap ин, aввaлин вapaкaи коpй вa пapдохти мaоши коpгapон (10. 08. 1972), ки aз чониби capдоpи сохтмонии Итгиxодияи Умумииттифокии «:Гидpоcпeцcтpой» Боpиc Пeтpович Соболёв бa имзо pacидaacт, Xиcоб мeшaвaд. Бa ин мyноcибaт, Лоиxaxои Институти илмй - тaдкикaгии «Гидpопpоeкт» -и ИЧШС дap Тошкeид acоcнок cохтapо дap тaъpихи 27.02 1974с. Комиссияи caлоxиятноки бa нaкшaгиpии иктисодии дaвлaтй(Гоcплaн ИЧШС) бо ^popm худ, тaxти №6 тacдик кapд [3, с.103].

21-уми ceитябpи соли 1976 бо мaкcaди мyшоxидa кapдaн aз paфти коpxои сохтмонй, котиби aввaли Хизби Коммуниста ТочикисгонЧ. Рacyлов вa Вaзиpи энepгeтикa вa элeктpификaтcияи ИЧШС П.С. Heпоpожний бa иншооти РоFyн тaшpиф овapдaнд. Бaхшидa бa ин мyноcибaт чaлacaи ботaитaнa бapгyзоp гapдид, ки бa он Ч. Рacyлов xycни 0F0З бaхшид вa доиpи axaмияти тaъpихй, иктисодию ичтимоии нepyгоxи РоFyнpо бapои xaëти кишвap вa минта^и Осиёи Mapкaзй apзëбй нaмyд. Бa ин xorap, тaъpихи бa тaвpи pacми шypyъ гapдидaни коpxои сохтмони дap HБО-и РоFyн aз xaмин pyз бa ^йд гиpифтa шyдaacт.

Бо вучуди ин нукгаи мyxимми дигape бa нaзap мepacaд, ки тaxияи охиpини Лоиxaи тсхники-иктисодй обaнбоpи HБО Рогун бо capбaиди 335 мс^, ибоpaт aз 6 aiperaïf 3600 MВт) вa иcтexcоли 3600 млн квт/cоaт repym бapк дap як сол хсло дepтap, дap cолxои 1980-1982 aнчом ëфтaacт. Ba aлбaттa ингyнa кaшолaкоpй дap мyкappapaги иктидоpидaкики тсхникй, иcтexcолй вa моxиияти иктисодию ичгимоии онбоиси тaFЙиpaгxои чиддй дap фaъолияти xaйaти коpии иншоот гapдид вa бa cypъaти пeшpaфти коpи сохтон то aндозae монeъa гapдид.

Лоиxaи мaзкyppо pоxбapияти xaмонвaкгaи чyмxypиxои поёноб - Тypкмaниcтоиy Узбeкиcтон бо xaвacмaидии кaлон чонибдоpй кapдaнд. Бa он хaгиp, ки оби дap обaнбоpи Hepyrox чaмъ шyдa, имкон мсдод, ки 400 xaзоp гeктap зaмииxои тaшнaлaби Узбeкиcтоиy Тypкмaниcтонpо обшоp кapдa, оиxоpо бa зaминxои иcтexcолaги кишовapзй воpид гapдонидa шaвaнд. Baлe обaнбоpи он бо Fyнчоиши 13 км3, дap Точикисгон 17 xaзоp гeктap зaмииxои воxaxои кyxии собик: Комсомолобод, Fapм вa Фaйзободpо бa зepи худ мeгиpифт. Дap нин paдиф зapypиятe теш мсомэд, ки 20 xaзоp сокинони ин мaxaлxоpобa дигap чойxо кучошнд [2, с.637].

Бо шaxодaти тaъpих коpxои сохтмони дap иншоот дap тули 12 сол нaтичaи хуб нaдоштaнд. Дap ин хусусКотиби нaвбaтии aввaли Хизби Коммунисти Точикисгон К, Maxкaмов дap бapомaди худ дap чaлacaи съсзди 27-уми Хизби Коммунисти Иттиxоди Шypaвй (27.02. 1986) изxоpи aкидa кapд. У диккaти xозиpинpо бa он paвон нaмyдaacт, ки: «Соxaи cyзишвоpию - энepгeтикй нa тaнxо бapои чyмxypии мо бaлки бapои pyшди тaмоми миитaкaи Осиёи M^rn зapyp acт. Дap Точикистон 60 -фоизи зaхиpaxои гидpоэнepгeтикии Осиёи M^ra чойгиp шyдaacт, ки мо м^^отем онpо бapои тaмоми минтае иcтифодa нaмоeм. Хaмacолa 15 миллиapд квт/с кyввaи бapк иcтexcол мeгapдaд, aгap мо ин иктидоpxоpо (тaвaccyти aнчом додaн вa бa иcтифодa додaни HБО-и РоFyн) nyppa aз худ нaмоeм, ин шyмоpa 6 бapобap зиёд мeгapдaд. Hepyroxxo дap кишвapи мо дap бapобapи тaвлиди кyввaи бapк боз мacъaлaи дш^и мyxим - тaъминaг бо o6po низ x&n мeнaмояид. Тaиxо обaнбоpи бaxpи Рогун мeгaвонaд 320 xaзоp гeктap зaмииxои нaвкоpaми Узбeкиcтоиy Тypкмaниcтон вa дap мaчмyъ 4 млн. re^rap зaминpо (дap Осиёи Mrera) nyppa бо об тaъмин шмояд. Аммо aйни xол коpxои сохтмони дap ин Hepyrox бa тaлaбот чaвобгyй нaмeбошaид. ВЦСПС, Гоcплaн СССР,

Минфин СССР ва Стройбанк СССР аз ухдаи вазифахояшон набаромада, дар вакти мукарраргардида корхои ба зимаашон гузошташударо ичро намекунанд»[4, с.309].

Ба хотири болобардории махсулиятнокии кормандони НБОРогун 25-уми декабри соли с. 1986 Президиуми Олии ЧЩС Точикистон дар бораи таъсиси Кумита оидба сохтмони шахри Рогун карори махсус кабул кард.Кумитаи навташкил дар чаласаи аввалини худ мохи апрели с. 1987 собик раиси хукумати шахри Норак Яхё Мирфозилов интихоб гардид. Ингуна чорачуихои Хукумати ЧумхурииТочикистон равиши корхои созандагиродар НБОРогун босуръат гардониданд ва диккати Хукумати марказиро низ ба он бештар чалб намуданд.

Дар дар соли 1986 дар чаласаи чамбастии мачлиси машваратии Умумииттифокии кормандони сохаи гидроэнергетика масъалаи сохтмони иншооти Рогунба яке аз бастхои марказии акидаронии хозирин карор гирифт. Тибки андешахои хозирин доири даврахои сохтмони он карори мушаххас кабул карда шуд:

- охири соли 1987 мачрои дарёи Вахш баста мешавад;

- соли 1989 агрегати якуми неругохба истифода дода шавад;

- соли 1990 сохтони шахри Рогун ба анчом расонида шавад;

- соли 1993 НБО Рогун пурра ба истифода дода шавад.

Аммо дар ин давра Кумитаи Марказии ХК диккати мамлакат ва чахонро дар зери шиори «Бозсозии инкилобй» ба гузаронидани ислохотхои навбатии иктисодй ва демократиикунонии он чалб намуд. Раванди бозсозйтарики ошкорбаёнию тахлиличукури фаъолияти Хизби Коммунист дар идороти хочагидории сотсиалистй, бисёр масъалахои халнагаштаи мубрамро ошкор намуд. Маълум гашт, ки ин хизби хоким тарики демократй чомеаро идора карда наметавонад. Дар натича Иттиходи Шуровйба гирдоби мочарохои сиёсй, идеологй ва маънавй фуру рафт.

Доир ба ин холат ва чихатхои дигаре, ки ба сохтмони НБОРогун дахл доштанд дар матбуоти даврии марказй ва Точикистон ахбори зиёди хангомавию вокеъбинона нашр гаштанд. Дар сахифахои матбуоти марказй бар зидди сохтмони Неругох маколахо ба таъб мерасиданд. Бархе аз онхо маколахои «Самая, самая, самая...» - «Социалистическая индустрия» аз 07.09.1988; «Страсти по - рогунски» - «Социалистическая индустрия» аз 02.02.1989; «Плотина» - рузномаи»Правда» аз 21.11.1988; «Всегда ли прав скорий суд» -»Правда» аз 03.01.1989;ба шумор мерафтанд.

Дар матбуоти даврииТочикистон бошад,бо ишора ба муаллифони боло муаллифони зерин боунвони «мутахассион» (яъне сохаи барк)баромад кардаанд: Тохири Абдучаббор, Д.Дуст, Отахон Латифй, И.Файзуллоев, Х.Умаров ба мукобили маколаи Бахроми Сироч «Прогресс без энергетики?» - рузномаи «Коммунист Таджикистана», 21.02.1989, баромад кардаанд. Маколаи Мирзоев Ч. «Фардо дер мешавад» - газетаи «Комсомолская правда» аз 23.08.1989 чоп гаштааст.Доири нихоят хатарнок будани сарбандхои Нораку Рогун ва таъсири манфии онхо ба камшавии сатх,и оби бахри Арал,дар маколаи «Аз мост, ки бар мост» дар рузномаи «Чавонони Точикистон», 13.12.1989 акидахои худро иброз доштааст. Ин гуна акидаю хангомахои гуногун, албатта,ба дарки маънй, барои бо дили гарму рухияи ватандустию ватандорй огоз намудани ганчинаи нави баркдихандаи Рогун, корро аз нав огоз намудан, аз душворихои иктисодию норасогихои молиявй мондани надошт.

Ин гуфтану бофтанхо бахонае гаштанд, ки Хукумати шуравй, аз маблаггузорй ба сохтмони Рогун даст кашида, барои инкори худро асоснок карда нишон додан, 31. 05 с. 1989 Бюрои Шурои илмии АИ ИЧШС даъват кардагузаронид. Дар чаласаион академик Яншин А. баромад намуда, вокеиятро чунин шарх дод - «бинобар маблаги кам чудо намудани Госстройи СССР (Идораи сохтмони ИЧШС) дар солхои 1977 -1979 минтакахои сохтмони НБО-и Нораку Рогун ба таври пурра омухта нашуда буданд ва бунёди обанбори Рогун ба бахри Арал зарбаи сахт расонид» [2, с.640].

Хамчунин, академики АИ ЧШС Точикистон Неъматуллоев С. баромад намуда, дар хусуси кучонидани 30 хазор одам ва зери об мондани 42 деха ва 7 хазор гектар заминхои корам сухан ронда, хамзамон кайд кардааст, ки Неругох дар минтакаи таркишхои серхаракати тектоникй бунёд мешавад, ки сохтмони он тамоман номумкин аст. Баъдан корманди Институти физикаи замини АИ Русия Никонов А. суаханрони академики точик С. Неъматуллоевро дар хусуси дар минтакаи тектоникй чойгир шудани Неругох ва дар наздикии он вокеъ будани кухи намакро дастгирй менамояд. Дар асоси ин баромадхо Бюрои АИ ИЧШС карор намудааст, ки: «Сохтмони НБО Рогун дар шакли мавчудааш сохта нашуда, сарбанди он ба 70м, 100м ва аз он хам пасттар карда шавад,

лoиxaи aлтepнaтивии oнpo омузиш Ba тaxлил нaмyдa, бopи дигap гз тaшxиc (экcпepтизa) гyзapoнидa шaвaд». Бo xaмин мacъaлaи coxтмoни НБО РoFyн дap зaмoни Шypaвй кaтъ мeгapдaд.

nac aз pacидaн бa иcгиклoлияти дaвлaтии ЧyмxypииToчикиcтoн бoшaд, бa якe aз нyктaxoи oтaшгиp тaбдил ёфту бa чaнra тaxмилии шaxpвaндй гиpифтop гашт. Чaнги нaви шaxpвaндй (coлxoи1992-1997) дap BoKeMax aз чaнra шaxpвaндии coлxoи 1921-1924 дидa бeштap фaлoкaтбopy фoчиaoвp гaштa, бa иктиcoдy мчтимoиëги мaмлaкaт xиcopaги бeaндoзaю бeшyмop oвapд. Фишaнгx,oи cиëcй, иктиcoдй, ичгимoйфaлaч гaштaнд, мyнocибaтx,oи дустй, paфoкaти мapдyм aз миен paфт, aлoкaxoи ик;гиcoдмю тoчиpaтй 6o чaмoxиpи coбик Шypaвй кaндa шуд. Дap мaмлaкaт бyxpoни энepгeтикй, oзyкaвopйxyкмфapмo гapдмд. Бa зaми ин мoлy aмвoли зaмoни xoчaгмдopии caгcиaлиcтй бa тapaкaи capocapи мaxaллиëн Ba бypyнмapзиëн дyчop oмaд.

Аз ин бeнизoмй Ba тapaкaxo бeштap шaxp Ba rapyre^ РoFyн зapap дидaнд. Тибки мaълyмoтx,oи oмopии xaмoнзaмoнa тo ин дaм бapoи coxтмoни нepyгox дap мacoфaи 21 кмлoмeтp нaкбxo coxтaю дap тoлopи arperaix,o 70 % Ba дap тoлopи тpaнcфopмaтopxo 80 % ropxo бa coмoн pacoнидa шyдa бyдaнд. Дap шaxp бoшaд, coxтмoни иншoaги мaнзилй бa микдopи 53% бapoи иcтифoдa oмoдa буд. Bane xaнгoмe, ки Xyкyмaти Чyмxypии Точикистон бapoи aз нaв бa pox мoндaни кopxoи coxтмoни шypyъ нaмyд, aз нишондодаои бoлo Faйpи кoлaбxoи бeтoнй чизи дигape нaмoндa буд.

Xyкyмaти Чyмxypии Toчикмстoндилпypoнaю coбиткaдaмoнa кocтaгмxoи cиëcмю иктиcoди кишвappo бapтapaф кapдa, дap coлxoи 2000-2004 имконияттайдо кapд, ки xoчaraи мaмлaкaтpo бa тaлaбaги зaмoни бoзopгoнй бa шaкл дapopaдy xaдaфxoи cтpaтeгми пeшбypди о^о мyъaйян coзaд. Мexвapи xaдaфxoи cтpaтeгй, кивoбacтa бa xycycмяти чyFpoфю иклимй Ba ктиcoдии мaxaл, дap ичpoиши вaзифaи бaгaдpмч бoлoбapдopии caixy cифaти зиндaгии мapдyм ифoдa шyдaacт, xaтмaн тaвaccyги пиëдaгapдoнмю бa coмoнpacoнии нaкшaxoи зepин: озод нaмyдaни кишвap aз вoбacтaгй бa энepгeтикa; aз бyмбacти кoмyникaтcиoнй бapoвapдaни он Ba тaъмин нaмyдaни фapoвoнии озу^ [7.-C.2]yciyBop мeгapдaд. Дap ин чoдa, бeш Ba пeш aз xaмa тaъминaги боэътимоди энepгeгикй нaкши xaлкyнaндa мeгyзopaд. Дap шapoмти мyшaxxacи имpyзaи тaъpиxй бoшaд, дap ycтyвopcoзии иктиcoдиëт pyшди гмдpoэнepгeтикa caxмнoк acт.Aз ин ли^оз, Пpeзмдeнти кишвap Эмoмaлй Рaxмoн дap тaъpмxи 18.11. 2006 coлбo тaкpop изxop кapд, ки: «Чмxaти nyppa тaъмин нaмyдaни иcтиклoлмяти энepгeтикй Ba тaбдил дoдaни Точикистон бa яте aз кмшвapxoи acocии coдиpкyнaндaи нepyи бapк дap Оcиë, xaмкopй бо дaвлaтx,oи пeшpaфтaи чaxoн Ba coзмoнxoи бонуфузи бaйнaлмиллaлии мoлмявй вycъaт дoдa шyдa, cилcилaи нepyгoxxoи бapкми обии xypдy бyзypг Ba xa^^ бaлaндшиддaти интиколи бapк бa xopичи кишвap бyнëд мeгapдaнд» [5.-С.6].

Xyкyмaти ЧyмxypииToчикиcтoн бa xoтиpи очишн OFOз нaмyдaни кopxoи бyнëди НБО РoFyн дap ибтидо xocтгopи чэлб нaмyдaни Шиpкaтx,oи кaлoни coxтмoнии бypyнмapзй гapдмд. Соли 2002 aввaлин 6op бо Ш^гати coxтмoни Бaлтикaи Фeдepaтcмяи Рoccмя мypoчиaт нaмyд, вaлe чaвoби caxex нaгиpифт. Бopи дyввyм xaнгoми тaшpифи pacмии Пpeзмдeнти Фeдepaтcмяи Рycмя B.B. Путин бa Чyмxypии Точикистон дap caнaи 16-уми oктябpи coли 2004 шapтнoмa дap бopaи тapтиб Ba шapoитx,oи шиpкaти Фeдepaтcмя Рoccмя дap coxтмoни НБО «Сaнгтyдa - 1» Ba Сoзишнoмa дap бopaи xaмкopии дapoзмyддaти бaйни Xyкyмaти Чyмxypии Toчикмcтoн Ba ЧСК «Рyccкий aлюминий» бa имзо pacмд [6.-С.1]. Мутобики ин coзишнoмa ЧСК «Рyccкий aлюминий» coxтмoни ин нepyгoxи бyзypгpo бa зиммa гмpифт. 26-уми ceнтябpи c. 2005 Baзиpи caнoaт Ba энepгeтикaи ФР В. Хpиcтeнкo якчоя бо paиcи Шypoи диpeктopoни <<Pycart» О.Дepипacкa, бa РoFyн тaшpиф oвapдaндy пapдa aß pyи мyчaccaмaи coxтмoн бapдoштaнд Ba pacмaн кopи coxтмoнpo OFOЗ нaмyдaнд. Bane мyxлaтe нaгyзaштa, ЧСК «Рyccкий aлюминий» бapoи тaFЙиp дoдaни лoмxaи acocии coxтмoн шapтx,oи xyдpo пeшнмxoд тамуд, ки тибки он ycтyвopaи ^arôop)^ он бояд то бa 250-260 м бapoбap кapдa шaвaд.

Шapтx,oи пeшнмxoдкapдaи Шиpкaти мaзкyp мycoвй бyдaнд Ba бa мaкcaди acpopнoки бaъзe aз poxбapoни пeшинaи кмшвapxoи xaмcoя, ananxycyc -Чyмxypии Узбeкмcтoн, ки coлиëни зиëд бa poxбapмяти Точикистон та бо poxи мycoлмxa, бaлки бо тapзи мoчapoвй Ba xaнгoмaxoи мyFpизoнaю тaxдмдoмeзoнa фишop мeoвapд. Пacт гapдoнидaни capбaнди нepyгox xaтмaн кобилияти нepyoфapии нepyгoxpo зaиф мeгapдoнд Ba бa Toчикмcтoн имконият нaмeдoд, ки бa xaдaфxoи нaкшaвии xyд ноил гapдaд. Биoбap ин, Xyкyмaти Чyмxypии Точикистон бa ин шapт кoтeъaн зид бapoмaд Ba aз 31-уми aBrycrn c. 2007 Сoзишнoмaи xaмкopии xyдpo бо ЧСК «Рyccкий aлюминий» ^ть гapдoнд [5.-С.6].

Хусусияти раванди таърихии замона нишон дод, ки бунёдии иншоотхои азими хусусияти стратегию такдирсоз доштаро чун НБОРогун ба дигарон вобаста кардан нашояд. Хукумати Чумхурии Точикисгон бо сарварии Президента кишвар Эмомалй Рахмон, комилан ба хулосае расид, кисохтмони НБО Рогунро, ки таъминоти истаклолията энергетикии кишвар ба он вобаста аст,бояд бо сармояи худ, кувваю фаросати миллат ба анчом расонад. Дар ин чодаСарвари миллат, дар 27 октябри соли 2006 дар Конфронси дуввум оид ба фуруши неруи барк миёни кишвархои Осиёи Марказй ва Чанубй, ки дар шахри Душанбе баргузор гардид, икдоми бо маблагх,ои чумхуриявй сохта шудани НБО Рогунро ба хозирин эълом дошт Инчунин кайд намуд, ки ичро гаштанинакшахои ба назар гирифтаи Точикистон дар сохаи гидроэнергетика, дар ояндаметавонанд эхтиёчи Чумхурихои Исломии Афгонистон, Покистон, Эрон ва умуман минтакахои Осиёи Чанубй ва Гарбй, нохияхои хаммарзи Осиёи Шаркиро бо кувваи барк таъмин наоянд[8, с.6-7].

Икдоми пешгирифтаи Рохбари давлат аз чониби мардуми бо ору номуси Точикистон дастгирии хамачониба гардид ва бунёдиНБО - и Рогун ба харакати умумимиллй табдил ёфт. Ин гуфта, ба он собит мешавад,ки дар рафти бунёди НБО-хои Сангтуда -1 ва Сангтуда - 2 табакаи коргарон ва мутахассисони энергетикии милли аллакай ташаккул ёфта буд вадар сохтмони НБО-и Рогун ба кувваи созанда табдил ёфт. Мисол, дар с. 2008 баогози корхои азнавбаркароркунии НБО Рогун 635 нафар коргарону мутахассисони махаллй ва 46 адад техникаву механизмхочалб гардида буданд. Дар соли 2016 бошад, шумораи нишондоди аввал ба 15 хазор нафар ва дуюм ба 2100 адад расид[3.-С.113].

Дар ин мухлат Хукумати Чумхурии Точикистон барои аз нав омухтану экспертиза намудани тамоми корхои Лоихавии НБО Рогун бехтарин коршиносони Бонки Чахонй ва олимону мутахасисони чахониро чалб намуд. Дар солхои 2004-2014 экпертизаи нави иншоот ба охир расид. Гуфтушунидхо ва бахсхои олимони машхури мамолики ИМА, Олмон, Фронса ва гайрахо ба инобат гирифта шуданд ва пасимконпазирии сохтмони НБО Рогунро Бонки Чахонйтасдик намуд.

Пешвои миллат, Президенти Чумхурии Точикистон Эмомалй Рахмон ин хама холатхоро пеши назар оварда, дар суханронии худ бахшида ба рузйбастани мачрои дарёи Вахш, 29 -уми окябри соли 2016, иброз дошт: «Точикистон обанбор ва неругоххоро хеч гох бар зарари хамсояхои худ, яъне бо максади махдуд кардани речаи чоришавии об сохтанй нест, баръакс, дар ин раванд манфиати онхоро низ ба эътибор мегирад. Аз ин ру бунёди НБО Рогун набояд боиси ташвишу изтироби

кишвархои поёноб бошад......Мо анъанахои неки ниёгонамонро идома дода, хамсояхои худро хеч

гох ва ба хеч вачх бе об намегузорем».Пеш аз ин таъкид дошта буд, ки: «хар як бинокори ин иншооти такдирсоз бояд хуб эхсос намояд, ки неругохи Рогун барои садсолахо пешбинй шудааст ва сифати корхо бояд ба ин хадафи воло мутобик бошанд» [9, с.2].

Бо кушишу захматхои Пешвои миллат Эмомалй Рахмон дар як муддати кутох пас аз баста шудани мачрои дарёи Вахш 16-уми ноябри соли 2018 агрегати якум ва 9-уми сентябри соли 2019 агрегати дуюми НБО Рогун ботантана ба истифода дода шуд, ки онро коршиносони соха яке аз модулхои нави инкилоб - инкилоби энергетикй номиданд. Зимни суханронии худ Пешвои миллат дар маъракаи тантанавии кушодани агрегати якуми НБО Рогун изхор доштанд, ки ин санаи таърихй дар таърихномаи навини Точикистони озоду сохибихтиёр бо харфхои зарин сабт ва боиси ифтихору сарфарозии наслхои имрузу ояндаи халкамон мегарда[10, с.14].

Дар баробари ба истифода додани чархаи аввали неругох, дар ин руз хамчунин хатти баланшиддати интиколи неруи барки 500 кВ-и «Душанбе - Рогун» ва дастгохи таксимкунандаи пушидаи элегазии неругохи барки обии «Рогун» бо 19 дастгохи элегазии 500 кВ ва 4 дастгохи элегазии 220 кВ низ ба кор дароварда шуд. Дар корхои сохтмонивуваслкунии неругохи Рогун беш аз 70 ташкилоту муассиса, ширкатхои номдори ватаниву хоричй, аз кабилй ширкати Итолиёвии «Салини Имперечило», корхонаи давлатии заводи «Электротяжмаш» ва ширкати «ДнепрСГЭМ» -и Чумхурии Украина, ширкати истехсолии «ТВЕА» -и Чумхурии мардумии Чин, ширкати «АЭТ» ва заводи «Сименс» - и Олмон, ширкати «Нетракон» - Покистон, ширкати «Нанометрикс»-и Канада ва шумораи 25 хазор нафар мутахассисону коргарон, ки беш аз 90 фоизи онхо шахрвандони Точикистон мебошанд, бо истифодаи 3600 мошину механизмхо чалб карда шуданд[10, с.28].

Хамин тарик, дар солхои истиклолияти давлатй агарчй Точикистон ба мушкилихои зиёди иктисодй ру ба ру гардида бошад хам, сиёсати обию энергетики худро на танхо ба нафъи худ, балки

ба нафъи кули минтака равона кардааст. Сиёсати обию энергетики Чумхурии Точикистонро коршиносони байналмиллалй, намояндагони баландпояи давлатхои гуногун ва созмонхои минтакавию чахонй дастгирй намуданд.

Хамин устувории Пешвои миллат ва дастгирии давлатхои гуногуни дунё ва созмонхои байналхалкй ва минтакавй буд, ки ду чархаи авали НБО Рогун сохта ба истифода дода шуда, истехсоли неруи барк ба 1520 мВт расонида шуд ва норасоии кувваи барк дар дохили мамлакат аз байн рафта, акнун Точикистон ба яке аз давлатхои интиколдихандаи неруи барк, бахусус дар фасли тобистон гардид. Гуфтан ба маврид аст, ки рушди сохаи энергетика ва расидан ба истиклолияти энергетикй тараккиёти муназзами иктисодиёти кишварро, махсусан ар рохи расидан ба хадафи чоруми миллй - саноатикунонии босуръати кишвар таъмин намуда, хазорхо чойхои кори нав таъсис дода мешаванд. Зеро бе неруи барки худи ба кор даровардани саноати хурду калон гайри имкон аст.

АДАБИЁТ

1. Паёми Пешво ва рушди сохаи энергетика. - Душанбе, 2019. - 76 с.

2. Fоибов. F. Таърихи Хатлон аз огоз то имруз. - Душанбе, 2006. - 906 с.

3. Дар талоши нур. Пешвои миллат Эмомалй Рахмон ва рушди сохаи энергетика. Нашри 2. - Душанбе, 2017. - 234 с.

4. XXVII Съезд Коммунистической партии Советского Союза. Стенеографический отчёт. - М., 1986. - 309 с.

5. Аслиддин Назарзода. Рогун - ахтари тобони Точикистон. - Душанбе, 2019. -210 с.

6. Сафари расмии Президента Федератсияи Россия ба Чумхурии Точикистон // Мач: «Неру» («Энергия»).-Душанбе, 2004, №2.- С.1-2.

7. Мурочиатномаи Президенти Чумхурии Точикистон Эмомалй Рахмон ба мардуми Точикистон уми январи соло 2010 // Мач: «Неру» -»Энергия».-Душанбе, 2009, №3-4 (18-19).-С.2-5.

8. Минтакаро бо неруи барки арзон таъмин намоем. Суханронии Президенти Чумхурии Точикистон Э.Ш. Рахмонов дар Конфронси дувум оид ба фуруши неруи барк миёни кишвархои Осиёи Марказй ва Чанубй.

9. Сафари кори Сарвари давлат ба шахри Рогун // Мач: «Неру».-Душанбе, 2012, №3.

10. Сафарзода Хайрулло Амиралй. Эмомалй Рахмон эхёгари Рогун. - Душанбе, 2018. - 414с

ЦЕЛЬ ТАДЖИКИСТАНА В СТРОИТЕЛЬСТВЕ РОГУСКОЙ ГИДРОЭНЕГЕТИЧЕСКОЙ СТАНЦИИ

Советская власть при жиланием, посвоим могучим экономическим, научно-техническим потенциалом имела возможност построить и сдат в эксплуатациюРогунского ГЭС-агиганта, и ещё множество других гидроэнергических сооружений, чтобы максимально исползовать уникальных, невредных, водных ресурсов Таджикистана в пользу человечества. В её общем первоначальном плане, по исползованию водных ресурсов Таджикистана строительство Рогуский ГЭС указывалось началом великих созидательных работ. Однако, к огромной сожалении, она стала последной и незавершённой гидросооружении.

По эронии судбы, завершенные строительство Рогунский гигант выпало на долю новое Правительство Республики Таджикистан. Во главе с Президентом Республики Таджикистана многоуважаемым Эмомали Рахмоном, не невзырая на серёзных недостаток экономических, финансовых и другихресурсов, в 2008 г. были возобнавиленыстроительстныеработы на указанном объекте, чтобы осуществитьдолголетной ожидании и мечты таджикского народа и обеспечить потребности народов всего Азиатского региона электроэнергией.

Ключевые слова: Рогун, Таджикистан, река, вода, энергетика, потенциал, экономика. Лидер нации, электроэнергия.

THE PURPOSE OF TAJIKISTAN IN THE CONSTRUCTION OF THE ROGUN HYDROPOWER PLANT

The Soviet government, with its powerful economic, scientific and technical potential, had the opportunity to build and put into operation the Rogun Hydropower Plant - a giant, and many other hydropower structures, in order to use as much as possiblethe unique and harmless water resources of Tajikistan in favor of humanity. In its general initial plan, on the use of the water resources of Tajikistan, the construction of the Rogus Hydropower Plant was indicated as the beginning of great constructions. However, to a great regret, it became the last and not completed hydraulic structure.

Ironically, the completion of construction of the Rogun giant fell on the new Government of the Republic of Tajikistan. Led by the President of the Republic of Tajikistan, esteemed Emomali Rahmon,

theconstruction works were resumed in the indicated objectin 2008,despite the serious lack of economic, financial and other resources, in order to fulfill the long-term expectation and dreams of the Tajik people andprovide the needs of the peoples of the entire Asian region with electricity.

Сведения об авторах:

Хусайнов Ахмаджон Курбонович, доктор исторических наук, дотсент, декан исторического факултета Таджикского государственного пежагогического университета им. С.Айни, тел:(+992934722778). E-mail: ahmad0401@mail.ru. Алимардонова Зулайхо Файзалиевна - докторант PhD факультета истории Таджикского государственного педагогического унивситета имени С. Айни. тел:(+992985 322006); E-mail: zulaykho93@yandex.ru

About the authors:

Husaynov Ahmadjon Qurbonovich - doctor of historical sciences, associate professor, the head of history faculty Tajik State Pedagogical University named after S. Ayni. Tel:(+992) 934722778. E-mail: ahmad0401@mail.ru

Alimardonova Zulaykho Fayzalievna - doctor PhD of the history faculty of the Tajik State Pedagogical University named after SadriddinAini. Phone:(+992) 985322006, E-mail: zulaykho93@yandex.ru

ХДМКОРИХ,ОИ ФАРХДНГИЮ ГУМАНИТАРИИ ЧУМХУРИИ ТОЧИКИСТОН ВА ЧУМХУРИИ ОЗАРБОЙЧОН ДАР ДАВРАИ ИСТЩЛОЛИЯТ

Каримов М.А.

Институти омузиши масъалщои давлат^ои Осиё ва Аврупои Академиям илм^ои Чумхурии Тоцикистон

«Точикистон ва Озарбойчонро таърих, робитахои фархангии дерина муттахид месозанд», -гуфтааст Асосгузори сулх ва вахдати миллй - Пешвои миллат, Президента Чумхурии Точикистон, мухтарам Эмомалй Рахмон дар вакти мулокоташ бо Президента Чумхурии Озарбойчон дар чараёни боздиди у дар шахри Душанбе (16.10.2014).

Муносибатхои дипломатй байни Чумхурии Точикистон ва Чумхурии Озарбойчон 29 майи солии 1992 баркарор шудаанд[1]. Дар мохи августи соли 2007 фаъолияти сафоратхонаи Чумхурии Озарбойчон дар Чумхурии Точикистон ва дар соли 2008 - фаъолияти сафоратхонаи Чумхурии Точикистон дар Чумхурии Озарбойчон огоз гардидааст.

15 марти соли 2007 Президента Чумхурии Озарбойчон Илхом Алиев боздиди расмиро аз Точикистон анчом дод, ки дар чараёни он бо Президенти Чумхурии Точикистон Эмомалй Рахмон мулокот баргузор намуд. Дар рафти мулокот мавчуд будани неруи хуб барои тавсеаи муносибатх,ои дучонибаи Озарбойчон ва Точикистон дар сохахои мухталиф, аз чумла дар сохаи фарханг, маориф ва илм зикр гардид.

Дар чараёни боздид созишномахои байнихукуматй оид ба вуруд ва хуручи бераводиди шахрвандони Чумхурии Точикистон ва Чумхурии Озарбойчон, дар бораи хавасмандсозй ва химояи мутакобилаи сармояхо, дар бораи хамкорй ва кумаки мутакобила дар сохаи тичорату иктисодиёт, иртибототи байналмилалии автомобилй, гумрук, сайёхй, стандартикунонй, метрология, сертификатсия ва аккредитатсия, сохаи наклиёти рохиоханй ва иртиботи хавой, аз чумла дар сохаи фарханг ва санъат ба имзо расиданд.

13 августи соли 2007 Президента Чумхурии Точикистон ба Озарбойчон боздиди расмиро анчом дод, ки дар чараёни он мулокоти як ба як байни сарварони ду давлат баргузор гардид.

Дар соли 2007 муносибатхои Точикистон бо Озарбойчон ба таври назаррас фаъолнок гардиданд. Барои такмил додани пойгохи шартномавию хукукй дар чунин сохахо, ба мисли иктисодиёт, тичорат, наклиёт, илм, техника ва фарханг аз харду чониб кори калон гузаронида шуд, ки боиси ба имзо расдани 11 санад дар чараёни боздиди Перзиденти Чумхурии Озарбойчон аз Чумхурии Точикистон дар соли 2007 гардид. Боздиди Перзиденти Чумхурии Точикистон ба Озарбойчон дар мохи сентябри худи хамин сол бо баимзорасии 8 санад анчом ёфт.

Дар Созишномаи миёни Хукумати Чумхурии Точикистон ва Хукумати Чумхурии Озарбойчон дар бораи хамкорй дар сохаи фарханг ва санъат, ки 15 марти соли 2007 ба имзо расида буд, аз чумла

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.