CC BY
77
УДК 001(09) + 902.7 С. С.БУР^ОНОВ
ББК 63.3 (2т)
ИНЪИКОСИ BOKEA^OH ТAЪРИХЙ ДAР НOМAXOИ 3AMOH (ДAР ACOCH МAЪЛУМOТИ "4A^OP MAK^A" - И НИЗОМИИ APy3HH СAМAР;AНДИ)
Вожа^ои калидй: манбаи таъpиxй, тма ва нoманигopй, даб^, Hизoмии Apyзии Cамаpк,андй, Aбyалйибни ^rn, " Чаxop ма^ла'
Гузаштаи ин^ният даp аcocи манбаxoи таъpиxй oмyxта мешавад. Манбаи таъpиxй бoшад, хама гyна oбъекти мoддиеcт, ки баpандаи маълyмoти таъpиxй аcт. Даp илми таъpиxшинocй манбаъxoи мoддй, хаттй, шифox,й, маpдyмшинocй, забoншинocй, кинo ва фoтoфoтоxyччатxo маълyм хастанд.
Маъмyлтаpин ва беx,таpини манбаи таъpиxй - навъи хаттии oн ба шyмop меpавад. Ба ин нукта хануз xазop шл кабл Aбypайxoни Беpyнй ишopа намyда 6уд: "Axбopи хаттй яке аз ммуд^и аxбop (манбаи таъpиxй - СБ.) ва шoяд беxтаpини o^ocr..."^^). Манбаxoи хаттй аз pyи мазмун, пайдoиш, навъу намyдxoяшoн ба ду гypyx чyдo мешаванд: а) бoкимoндаxoи таъpиxй; б) анъанаxoи таъpиxй. Typyx^ якум аз кoнyн, фаpмoн, яpлиг, хукмтома, инoятнoма ва шаpттомаxoи байни давлат^ ибopат аcт. Ба гypyxи дуюм бoшад аcаpxoи таъpиxй (шлтома, xpoнoгpафия, дocтoн), cафаpнoма, ëддoшт, pyзнoма, нoма (мактyбxo), аcаpxoи бадей ва мавoди pyзнoмаxoи давpй шoмиланд.
Aз замoнxoи кадимтаpин тo pyзгopи мo дах ва шoяд cад xазop нoма oмада pаcида бoшанд, ки хама нигoxдopандаи маълyмoти мухталиф, xocа маълyмoти таъpиxй мебoшанд. Маcалан, нoмаxoи XOкими Панчакент Деваштич даp бopаи вазъи cиëcии минтака даp давpoни забти аpаб ва чopаандешиxoи y алайхи ачнабдан xабаp медиханд. Ё ин, ки аз му^тибаи Aбypайxoни Беpyнй ва Aбyалй ибни ^то даp бopаи чаxoнбинй ва мyнocибати байниxамдигаpии oнxo, oшнoии oнxo 6o фалcафаи Юнoни ^адим, умуман xаëти фаpxангии замoни Coмoниëн маълyмoт rn^o каpда метавoнем.
Як гypyxи нoмаxo даp бoзгyйи мyаppиxoн ва ë дигаp мyаллифoни аcpимиëна yмpи дyбopа ëфтаанд, яъне ба вocитаи o^o ба мo даcтpаc гаpдидаанд. Aз чумлаи pиcoлаи таъpиxию адабие, ки даp oн якчанд нoмаи аз лиxoзи таъpиxй аpзишманд гиpд oваpда шудаанд "Чаxop макoла"-и Hизoмии Apyзии Cамаpкандй мебoшад. Яке аз макoлаxoи pиcoлаи нoмбypда ба маcъалаи даб^й бахшида шуда, xангoми баppаcии oн муаллиф якчанд нoмаpo намуна oваpдааcт.
Мавзуи мазкyp даp таxкикoти пажyxишгаpoни мухталиф, xocа мухаккики таъpиxи тома ва нoманигopй X,. Зoиpoв мавpиди мyxoкима каpop гиpифтааcт (5;6). Даp мyкoиcа 6O навиштаxoи эшoн вазифаи мo на oмyзишy баëни дидгохи Hизoмии Apyзй даp бoбати oдoби таpаccyлy дабиpй, oини нoманигopию фаъoлияти дабиpoни машxypи кypyнивycтoй, балки муайян намудани аpзиши нoмаxoи "Чаxop ма^ла" хамчун манбаи таъpиxй ва кимати таъpиxии oнxo мебoшад. Fайp аз ин даp тадкикoти мавcyф на хама нoмаxoи даp "Чаxop ма^ла" oваpдашyда аз лиxoзи таъpиxй ба pиштаи тахкик кашида шудаанд.
Aз чумлаи машxypтаpин дабиpoни ахди Coмoнй Aбyлкocим Aлй ибни Мухаммад ^^фии Hишoпypй ба шyмop меpафтааcт. Hизoмии Apyзй даp pиcoлааш ба ду томаи ин дабиpи нoмваp хамчун намунаи беxтаpини xyнаpи навиcандагии дабиp ишopа каpдааcт. Хда ду тома даp бopаи мyxoлифати амиpoни Coмoнй 6o xoкимoни махаллии cаpкаш накл мекунад.
Матни нoмаи якум чунин аcт: "Биcмиллаxи аp - pаxмани - p - pаxим, ë Hyxy кад чoдалтанo фаакcаpта чидалато фаатинo бимo таидyнo инкунта мин - аc - coдикина", (Ба томи Хyдoванди бахшандаи меxpyбoн, эй ^х, xамoнo 6o мo одтеза каpдй, паc cитеза ба мo биcëp каpдй. Паc, агаp аз pocтгyëнй, oн чиpo ки ба мo ваъда дихй, биëp) (8,34 - 35). Aглаби мyxаккикoн баp oнанд, ки даp ин тома ишopа ба oяти 32-юми cypаи "Худ" pафтааcт.
Ба назаpи аввал чунин менамoяд, ки нoмаи мазкyp аpзиши таъpиxй надopад, аммo тахлили вoкеаxoе, ки cабабгopи ба мдан oмадани oн гаpдиданд, баpoи халли баъзе мyаммo ба мo кумак мекунад.
Бинo баp кавли Hизoмии Apyзй, иcëни Aлптегин алайхи Hyx ибни Манcyp бoиcи oн гаpдид, ки амиpи Coмoнй Cабyктегин ва Cимчypиëнpo баp зидди y фиpиcтoд ва миëни oнxo xаpби шадиде ба вукуъ пайваcт. Пеш аз мyxopиба ^ë, ки Hyx ибни Манcyp баpoи Aлптегин нoмае nyp аз тахдиду
тахкир ба воситаи Нух Алй ибни Мухточ ал-Kyшонй ирсол намyд ва хама гуна илочи сулхро аз байн бурд. Абулхасан Алй бе хеч камй номаро айнан ба Алптегин кироат намуд. Аз ин Алптегин хеле озурдаву хашмгин шуд ва Искофиро амр намуд, то ба пушти номаи Нух ибни Мансур номае пур аз тахкиру бадгуй иншо кунад ва Искофй посухеро, ки зикри он дар боло рафт руи кор овард.
Чун нома ба амири Хуросон Нух ибни Мансур расид, - идома додааст суханонашро Низомии Арузй, - он нома бихонд, тааччуб кард ва хочагони давлат хайрон фуру монданд ва дабирон ангушти хайрат газиданд.
Мухаккикон дар заминаи омузиши ахбори овардашуда ба хулосае омадаанд, ки Низомии Арузй хангоми овардани хикояи мазкур ба чанд иштибохе рох додааст. Чунончй у Нух ибни Насрро бо Нух ибни Мансур омехта, Алптегин ва Искофии дабирро хамзамони Нух ибни Мансур донистааст. Аммо Х,.Зоиров собит намудааст, ки Низомии Арузй дар мавриди фармоишгар ва муаллифи нома иштибох кардааст, на дар мавриди исми гирандаи он (5,147-148).
Дар навбати худ ба хулосахои Х,.Зоиров хамин нуктаро афзуданй хастем, ки Алптегин наметавонист ба Искофй ин супоришро дихад, зеро дар айëме, ки байни у ва амири Сомонй задухурд ба миëн омад Искофии дабир оламро падруд гуфта буд. Бинобар ин гуфтан мумкин аст, ки Искофй хеч гох дар хидмати Алптегин набудаааст.
Ба фикри мо, дар ин хдкоя Низомии Арузй ба иштибохи дигаре низ рох додааст. У менависад, ки Нух ибни Мансур бар зидди Алптегин Симчурдан ва Сабуктегинро даъват ва сафарбар сохт. Ба акидаи устод Мухаммад Муин, чуноне ки Х,.Зоиров ба он ишора дорад, мухорибае, ки пас аз мукотиботи ëдшyда рух додааст, соли 993 милодй байни Нух ибни Мансур ва Абуалии Симчурй ба вукуъ пайваста буд (5,147-148). Маълум аст, ки дар ин набард Сабуктегин низ бо 20 хазор сарбозаш бар зидди Абуалии Симчур чангида буд ва пас аз галаба ба хайси мукофот мансаби сипахсолории Хуросонро сохдб шуд. Аз ин лихоз Сабуктегин ва Симчyриëн наметавонистанд хамрох дар як тарафи сангар бошанд.
Пас аз баррасии хикояи баррасишаванда Х,.Зоиров ба хулосае омадааст, ки номаи мазкур ба Абдулхамид ном вазир ва дабири тавонои амири Хуросон тааллук дорад ва ба унвони Нух ибни Мансури Сомонй навишта шудааст. Исми волии Хуросон ва супоришгари номаро бошад, мавсуф бо такя ба ахбори Абурайхони Берунй ва Мухаммад Муин Халаф ибни Ахмад донистааст (5, 147148).
Ин чо масъалаи дигаре ба мдан меояд, ки чаро донишманде чун устод Мухаммад Муин дар холе ки иштирокчдани вокеаро Абуалии Симчур ва Нух ибни Мансур медонад, супоришгари нома ва волии Хуросонро Халаф ибни Ахмад шинохтааст? Ин суол ва умуман хикояи баррасигардида тадкикоти чиддй ва чавоби сахехро мехохад.
Дар ахди охирон амирони Сомонй, хоса Нух ибни Мансур каламрави онхо ба сахнаи исëнy хиëнатхои хокимони марказгурез ва сарлашкарон табдил ëфт. Ба Нух ибни Мансур бо душворй даст медод, ки ягонагии давлатро то андозае нигах дорад. Яке аз чунин шахсоне, ки аз итоати Сомондан сар тофт ва алайхи онхо исëн намуд Мокон ибни ^куй ва ë Kокй буд.
Дар ин бобат Низомии Арузй хикояеро овардааст, ки мувофики он лашкари Моконро сипахсолор Тош шикаст додаву худи Мокон дар ин набард кушта мешавад. Тош ба Искофй, ки дабири хоси Нух ибни Мансур будаву бо фармони у Тошро дар ин кор хамрохй мекард, фармон медихад аз хусуси тамом шудани кори Мокон ибни ^куй номаи кутохе бинависад, зеро он нома ба воситаи кабутар мебоист дастраси амири Сомонй мегардид. Искофй ба унвони Нух ибни Мансур номаи зерро менависад: "Аммо Мокон фасора касмихй, вассалом", (Аммо Мокон хамчун номаш гардид, яъне мурд) (8,37-38).
^лли пажухишгарон бар онанд, ки номаи зикргардида дар хакикат ба калами Искофй тааллук дорад ва изофа бар он ин нома намунаи барчастаи номанигорй шинохта шудааст (2,96-97). Аммо хикояе, ки Низомии Арузй рочеъ ба исëни Мокон ибни ^куй овардааст, аз иштибох холй нест. Дар натичаи баррасии дакики ахбори муаллифи "Чахор макола" яке аз мухаккикон ба хулосаи зерин омадааст, ки мо низ мавкеи уро пуштибонй мекунем: "Аз гуфтахои боло маълум мешавад, ки нависандаи номаи мавриди бахс дар вокеъ Искофй аст. Ва Искофии дабир ин номаро пас аз пирузй аз болои Мокони ^кй бо дархости Абуалии Чагонй ба амир Наср ибни Ахмад навиштааст. Аммо, дар хикояти Низомии Арузй ба чои Наср ибни Ахмад иштибохан Нух ибни Мансур ва бар ивази Абуалии Чагонй Тош омадааст, ки аз нигохи таърихй низ дуруст нест"(5, 150).
Пас аз пошхурии давлати Сомондан сарзамини онхо ба арсаи тохтутозхои кабоили туркй, аз кабили карохониëн, салчyкиëн, кипчокхо ва нихоят карахитоиëн гардид. Агар се кабоили аввал аз лихози мазхабй ба мисли точикон мусалмон буданд, карохитоиëн ба истилохи манобеи хамон давра "кофар" ба шумор мерафтанд. Онхо мулкхои карохониëнро ба тадрич ва зина ба зина забт мекарданд. Чунончй, соли 1137 ;арахитоих,о дар наздикии Хучанд Ма^муди ^арохониро торумор
карданд. Махмуд дастнишондаи соди;и Султон Санчар буд. Х,атто дар сиккахои худ номи уро ëд менамуд. Аммо ин бор Султон Санчар ба Махмуд дасти ëрй дароз карда натавонист, зеро худаш бо чанги Хоразм банд буд (4, 409).
Соли 1141 Махмудхон бо максади мубориза алайхи карлукхо аз султон Санчар мадад хост. Дар навбати худ карлукхо аз Гурхони карахитой кумак пурсиданд. Мукотибаи минбаъдаи Санчар ва Гурхон боиси фурурезии лашкари анбухи карахитой ба Мовароуннахр гардид. 9 сентябри соли 1141 дар дашти ^твон мухорибаи халкунанда ба вукуъ пайваст, ки дар он лашкари якчояи салчyкиëнy карохониëн аз чониби карахитоихо пурра торумор карда шуд (7,87; 2, 497). Султон Санчар ва Махмуд ба Тирмиз фирор карданд. ^арахитоихо масофае чанд сарбозони салчукй ва карохониро таъкиб намуданд. Дар рафти мухориба ва таъкиботи минбаъдаи сарбозони салчукиву карохонй аз чониби карахитодан зиëда аз 30 хазор мусалмон кушта шуданд (1, 389). Карахитоихо бошанд, Бухоро ва тамоми Мовароуннахри марказиро забт намуданд. Аммо, сохибони нави ин сарзамин дар шахру нохияхо хокимони ба худ содик ва тобеъро гузошта ба сахрохои хеш баргаштанд.
Bокеахои мазкур дар "Чахор макола" тарики зайл ба калам кашида шудаанд: "Гурхони Хитой ба дари Самарканд бо султони олам Санчар ибни Маликшох масоф (чанг) кард ва лашкари исломро чунон чашми захме (бояд чашмзахме бошад. - Б.С) афтод, ки натавон гуфт. Bа Мовароуннахр уро мусаллам (таслим) шуд, баъд аз куштани имоми Машрик Х,усомуддин анорааллоху бурхонаху ва вассаа алайхи ризвонаху (Худо хуччати уро бар забони вай нихад ва бихишти хешро бар у фарох гардонад). Пас Гурхон Бухороро ба Атмтегин дод - писари амир Бдабонй, бародарзодаи Хоразмшох Отсиз ва дар вакти бозгаштан уро ба Хочаимом точулислом Ахмад ибни Абдулазиз супурд, ки имоми Бухоро буд. Bа писари Бурхон то хар чй кунад, бо ишорати у кунад ва бе амри у хеч коре накунад ва хеч харакат бе хузури у накунад. Bа Гурхон бозгашт ва ба Барсхон бозрафт. Bа адли уро андозае набуд ва нафози (ичрои) амри уро хадде на. Bа алхак хакикати подшохй аз ин ду беш нест.
Атмтегин чун майдон танхо ëфт, даст ба зулм бурд ва аз Бухоро истихроч (хироч чамъ) кардан гирифт. Бухордан тане чанд ба вафд (намояндагй) суи Барсхон рафтанд ва тазаллум (додхохй) карданд. Гурхон чун бишнид, номае навишт суи Атмтегин бар тарики ахли ислом: "Бисмиллахи-р-рахмани-р-рахим, Атмтегин бидонад, ки миëни мо агарчи масофат дур аст, ризо ба сухти (хашму газаби) мо ба-у наздик аст. Атмтегин он кунад, ки Ахмад фармояд ва Ахмад он фармояд, ки Мухаммад фармудааст. Bассалом"(8, 45 - 46).
Инчунин аз хикояи мазкур рочеъ ба мавкеи садрони Бухоро ва дарачаи кудрату тавони онхо ошной пайдо кардан мумкин аст. Зеро аз номаи Гурхон ба унвони Алптегин равшан мегардад, ки аввалй ба у фармон медихад, то дар хамаи корхо пурра бо нишондоди садри Бухоро Имом Ахмад бечунучаро амал намояд. Академик B.B.Бартолд тахмин мекунад, ки Имом Ахмад бародари садри Бухоро Имом Умар мебошад, ки аз чониби ^арахитодан кушта шуда буд (1, 418).
Fайр аз он ахбори факуззикри Низомии Арузй бори дигар собит менамояд, ки хокимони махаллй хангоми чамъоварии бочу хироч ба бедодгарихои зиëд даст задаанд.
^айд кардан ба маврид аст, ки исми волии ^арахитодан дар Бухоро Атмтегин гайр аз "Чахор макола" боз дар нусхахои "Шарафномаи шохй"-и Х,офизи Таниш ба гунахои Алптегин, Атмтегин ва Илтегин дучор меояд. Бидуни ин, бинобар маълумоти хамин манбаъ Алптегин бо фармони Гурхон Бухороро забт намуд ва сипас кухандизи онро аз нав баркарор кард (9).
Ин нукта возех аст, ки дар ахди Сомониëн илму фарханги точик ба авчи тараккй расида буд. Дар ин давра на танхо олимони здади сохахои мухталифи илм фаъолият мекарданд, балки хавзахои илмй низ ташаккул ва бо дастгирии молиявии амирону вазирони сохибфазли Сомонй ва хокимони махаллй фаъолият доштанд. Ин раванд пас аз фурупошии давлати Сомониëн хам идома дошт. Чунончй, дар дарбори Хоразмшох Маъмуни II маркази илмие амал мекард, ки дар таърих бо унвони "Академияи Маъмун" машхур аст. Аъзои ин боргохи илму маърифат Абуалй ибни Сино, Абурайхони Берунй, Абунасри Аррок, Абуалии Сино, Абусахли Масехй, Абулхайри Хаммор ва олимону мутафаккирони дигар буданд. Шухрати онхо дар аксои олам пахн гардида, то ба дарбори кудратмандтарин хокими олами исломии хамон давра султон Махмуди Fазнавй расида буд. Махмуд, ки мехост дар шукуху шахомат ва тарзи давлатдорй пайрави Сомондан бошад ва дар ин чода суннатхои бехтарини ононро идома медод. У худро хомии ахди илму адаб мехонд ва дар дарбораш олимони здадеро чамъ оварда буд. Аммо, дар назараш хамаи онхо ба як борагй дар баробари Абуалй ибни Сино хеч менамуданд. Аз ин лихоз мекушид, ин дурри гаронбахоро низ ба даст дарорад ва аз Хоразмшох дархост намуд, ки чанд нафар аз олимон, хоса Ибни Сино ва Беруниро ба Fазна фиристад.
Дар "Чахор макола" ду нома оварда шудааст, ки ба султон Махмуди Газнавй нисбат дода мешаванд. Яке аз онхо ба унвони Хоразмшох Алй ибни Маъмун ирсол гардида буд: "Шунидам, ки дар мачлиси Хоразмшох чанд касанд аз ахли фазл, ки адимунназиранд чун фалону фалон. Бояд ки эшонро ба мачлиси мо хозир кунанду мо ба улуму кифоёти эшон мустазхир шавем ва он миннат аз Хоразмшох дорем" (8, 113). Дар ин нома ва хикояи марбут ба яке аз сахифахои хаёти Абуалй ибни Сино оварда шудааст, ки хануз дар айёми зиндагиаш ба худ пардаи ривоят пушида буд. Аммо Е.Э.Бертельс ин мочаро ва достони аз чониби Махмуди Газнавй зери таъкиб карор гирифтани Абуалй ибни Синоро зери шубха гузоштааст (2, 116-117).
Хамин тарик, баррасии мухтавои баъзе аз номахои таърихии "Чахор макола"- и Низомии Арузии Самаркандй собит сохтанд, ки хамаи онхо рочеъ ба пахлухои мухталифи хаёти сиёсй, иктисодй ва фархангии Мовароуннахру Хуросони асрхои X-XII, аз кабили ошубу исёнхои зидди хукумати марказй, муносибати дипломатии байни давлатхо, русуми дарбории хокимони асримиёнагй, хавзахои илмию адабй, санъати номанигорию истеъдоди дабирй ва гайра хабар медиханд. Гайр аз он, чанде аз номахои тахлилшуда хеле нодир буда, дар дигар манобеъ дучор намеоянд. Бо ин хама афзалияту ахамият дар номахои мундарич дар "Чахор макола" Низомии Арузии Самаркандй ба иштибоххои зиёд рох додаааст, ки ироаи онхо фурсату мачоли дигарро, хосил аст.
ПАЙНАВИШТ:
1. Бартольд, В.В. Сочинения. Т. I. Туркестан в эпоху монгольского нашествия / В.В. Бартольд. -Москва: Восточная литература, 1963. - 760 с.
2. Бертельс, Е.Э. Избранные труды. История персидско-таджикской литературы / Е.Э.Бертельс.-М.:Восточная литература, 1960. - 556 с.
3. Бируни, Абу Райхан. Избранные произведения. Т. I. Памятники минувших поколений / А.Бируни. - Ташкент: Изд. АН УзССР, 1957. - 486 с.
4. Бухари, Хафизи Таныш. Книга шахской славы / Хафизи Таныш Бухари // www. vostlit.info. texts/ rus9/ Buchari1/frametext3.htm.
5. Гафуров, Б.Г. Точикон (таърихи кадимтарин, кадим, асри миёна ва давраи нав) / Б.Г.Гафуров.-Душанбе: Ирфон, 1998. - 870 с.
6. Зоиров, X,. Бахсе дар атрофи оини номанигорй ва дабирони номии ахди Сомонй / Х,.Зоиров // Маводи хамоиши байналмиллалии "Макоми Абумахмуди Хучандй дар рушди илмхои дакик".-Хучанд: Нури маърифат, 2010. - С.141-156.
7. Зоиров, X. Номахои мундарич дар «Чахор макола» - и Низомии Арузии Самаркандй / Х.Зоиров // Номаи донишгох.Силсилаи илмхои гуманитарй. - 2010. - №2. - С.45 - 56.
8. История таджикского народа. Т. III. - XI-XIII века.-Душанбе: 2013. - 480 с.
9. Самаркандй, Низомии Арузй / Низомии Арузии Самаркандй: Чахор макола / ба чоп хозиркунандагон Х.Шарипов ва У.Тоиров - Душанбе: Ирфон, 1986. - 160 с.
REFERENCES:
1. Bartold, V.V. Collection. - Vol. I. Turkestan in the period of Mongol invasion / V.V. Bartold. -Moscow: Oriental Literature Publishing House, 1963. - 760p.
2. Bertels, E.E. Selected works. History of Persian - Tajik literature / E.E. Bertels. - M.: History of Eastern literature. - 1960.- 556p.
3. Biruni, Abu Raihan. Selected works. Vol. I. Monuments of past generations / A. Biruni. - Tashkent: Publish. Academy of Science UzSSR, 1957. - 486p.
4. Buhari, Khafizi Tanish. The book of Shah's fame / Khafizi Tanish Buhari // www. Vostlit.info. Texts/ rus9/ Buharil/frametext3.htm.
5. Gafurov, B.G. Tajiks (ancient, medieval, modern history) / B.G.Gafurov.- Dushanbe: Irfon, 1998. -870p.
6. Zoirov, H. Discussion about rules of writing and famous scribes in the Somonid's period / H.Zoirov // Materials of International Conference "The role of Abumahmudi Khujandi in the development of exact sciences". - Khujand: Nuri Ma'rifat, 2010.- P.141-156.
7. Zoirov, H. Letters which are given in Nizami Aruzi Samarkandi's treatise, "Four Talks" / Scientific Notes. Series of Humanities Sciences - 2010- №2.- P.45-46 .
8. The history of Tajik people. Vol. III. - XI-XIII centuries.-Dushanbe: 20013.- 480p.
9. Samarkandi, Nizami Aruzi./ Nizami Aruzi Samarkandi: Four Talks / prepared for publishing by K.Sharipov and U.Toirov - Dushanbe: Irfon, 1986.- 160p.
Отражение исторических событий в эпистолярии времени (на основе материалов «Четырёх бесед» Низами Арузи Самарканди)
Ключевые слова: исторический источник, письмо и письмоводительство, писарь, Низами Арузии Самарканди, Искофи, Абуалиибн Сино, "Четыре беседы"
В статье анализируется несколько средневековых писем, которые приведены в трактате Низами Арузии Самарканди "Четыре беседы". В ней наряду с письмами основное внимание уделено сопровождающим их рассказам.
На основе их анализа автор приходит к мнению, что они содержат ценные сведения о центробежной борьбе, междинастических отношениях, о придворных обычаях и нравах средневековых правителей, научных и литературных кругах, культуре составления письма и искусства писцов, а также массу другой информации о социально-экономической, политической и культурной жизни Мавераннахра и Хорасана эпохи Саманидов, Караханидов и Газневидов.
Указано, что сведения Низами Арузи Самарканди в этих вопросах, хотя и содержат немало погрешностей антропономического и хронологического характера, являются уникальными в своем роде и в других исто чниках не встречаются.
The reflection of historic events in the epistolary of time (on the bases of Nizami AruziSamarkandi's work "Four Talks")
Key words: historical source, writing and the ability to write, a scribe, Nizami Aruzi Samarkandi Iskofi, Abu Aliibn Sino, "Four Talks"
The article analyzes several medieval letters which are given in Nizami Aruzi Samarkandi's treatise, "Four Talks". Alongside with letters due attention is given to the accompanying stories.
Having analyzed the work the author comes to the conclusion that they contain valuable information about the centrifugal fight, relations between dynasties, court customs and traditions of medieval rulers, scientific and literary circles, the culture of writing a letter and the art of scribes, and a lot of other information about socio-economic, political and cultural life of Maverannahr and Khorasan of the Samanids, Karakhanids and Ghaznavids epoch.
It is stated that information of Nizami Aruzi Samarkandi in these questions contain a lot of errors of anthroponomical and chronological character it still remains unique in its own way and can't be found in other sources.
Маълумот дар бораи муаллиф:
Бурбонов Саидориф Саидму^амадович, аспиранти кафедраи таърихи ватани Донишгохд давлатии Хуцанд ба номи академик Б.Г.Гафуров (Цумх^урии Тоцикистон, ш.Хуцанд), E -mail: burhonovsaidorif@mail.ru Сведения об авторе
Бурхонов Саидориф Саидмухамадович, аспирант кафедры Отечественной истории Худжандского государственного университета имени академика Б.Г.Гафурова (Республика Таджикистан, г.Худжанд), E - mail: burhonovsaidorif@mail.ru
Information about the author:
Burhonov Saidorif Saidmuhamadovich, a Post-graduate student of the Department of Native History of Khujand State University named after B. G.Gafurov (Republic of Tajikistan, Khujand), E-mail: burhonovsaidorif@mail.ru
