CC BY
8УДК 323+06(575.3) ББК 66.3+79
ИНЪИКОСИ НБО-И "РОГУН" ДАР ОСОРХОНАИ МИЛЛЙ
ЧДЛОЛОВ БЕХ,РУЗ
Мудири бахши бозсозии экспозитсионй ва дизайни Муассисаи давлатии "Осорхонаи миллй"-и Дастгоаи илроияи Президенти Лумаурии Толикистон
Нацш ва ауамияти "Рогун" дар уаёти мамлакати мо то рафт меафзояд, зеро ин цо бузургтарин неругоуи барци обии давлати соуибистицлоли Тоцикистон бунёд мегардад, ки барои кишвари мо ауамияти бузурги уаётиву стратеги дорад.
Эмомалй Раумон
Дар макола яке аз самтпои асосии фаъолияти осорхонавг - ташкил ва созмон додани гушауои нави экспозитсионй цой дода шудааст. Дар баробари ташкили толоруои нав дар осорхона, гушауои экспозитсионй дар муаррифй ва дастовардуои мууими даврони соуибистицлолии кишвар нацши мууимро доро мебошанд. Ин аст, ки аз цониби роубарияти Осорхонаи миллй дар толори истицлолият гушаи нав таутиунвони "Гушаи энергетики", ки дар маркази диццат НБО-и "Рогун " цой дода шудааст. Дар ин гуша аксуо ва экспонатуо аз рафти коруои сохтмонй ва ба кор даровардани ду агрегати НБО-и "Рогун " ба таври мукаммал нишон дода мшудааст.
Дар ин мацола мууацциц доир ба экспонатуое, ки марбут ба НБО-и "Рогун " дар Осорхонаи миллй цамъоварй, уифз ва нигаудорй карда мешаванд ва бевосита ба таргибу ташвици арзишуои миллй бахшида шудаанд, сухан меронад.
Ауамияти дигари илмии макола дар он аст, ки дар ташкили толоруои намоишй ва гушауои экспозитсионии манзуршуда, натануо донишуои назариявй, балки тадбици онуо дар амалия сурат гирифтааст.
Калидвожщо: осорхона, намоиш, толор, экспозитсия, экспонат, гуша, НБО-и "Рогун", таърих, фаруанг, энергетикй.
Муаррифии таърих, фарханг, урфу одат, анъана, хунархои мардумй ва бахусус таърихи бойю гании хар як халку миллат тавассути ба намоиш гузоштан дар осорхона инъикос меёбад.
Осорхонаи миллй тавассути бехтарин шохкорихои таърихию фархангии халки точик, ки дар толоруои экспозитсионии он чой дода шудааст бозгу аз расму оин, дину фархднг, урфу одат ва дигар чабхахои мухими халки точикро инъикос намудааст.
Инъикоси даврахои гуногуни таърихй дар Осорхонаи миллй тавассути ёдгорихои таърихй, ки иборат аз шохкорихои ниёгон аст, имрузхо муаррифгари таъриху фарханги миллати точик арзёбй гаштааст. Дастовардхои мухими даврони сохибистиклолии Чумхурии Точикистон низ вобаста ба самтхои асосии сиёсати дохилй ва хоричй дар толорхои экспозитсионии Осорхонаи миллй ба таври комил инъикос гардидааст.
Дар Осорхонаи миллй толоре бо номи "Истиклолият" амал менамояд, ки дар он дастовардаои кишвар вобаста ба хадафхои стратегии давлат пешниход гашта, нахуст шиносой аз гушаи "Истиклолияти энергетикй" огоз меёбад. Дар ин гуша аксхо аз рафти ифтитохи бузургтарин неругоааои замони сохибистиклолй дар чумхурй ба монанди НБО-и "Помир-1", "Сангтуда-1", "Сангтуда-2" ба намоиш гузошта шудаанд. Дар гушаи экспозитсионии толори мазкур неругохи барки обии "Рогун", мавкеи асосиро ишгол менамояд.
Соли 2008 кораои сохтмону баркарорсозии НБО-и "Рогун" аз нав огоз гардида, бо маблаггузории Хукумати Чумаурии Толикистон идома дорад. НБО-и "Рогун" пуриктидортарин иншоотхои силсилаи неругоххои руди Вахш буда, аз 6 агрегат иборат аст, ки тавоноии хар кадом 600 мегаваттро ташкил медихад. НБО-и "Рогун" бо иктидори 3600 мегаватт (беш аз 17 миллиард киловатт соат) калонтарин неругохи барки обй дар минтака хохад буд.
Чумхурии Точикистон тули 30 сол мешавад, ки дар зери сиёсати хирадмандонаи Асосгузори сулху вахдати миллй - Пешвои миллат, Президенти Чумхурии Точикистон мухтарам Эмомалй Рахмон ва мухаббату самимияти ватандустонаи миллати точик дар рохи озодию истиклол ва рушду тараккиёт карор дорад. Сй соли таърихи навини миллати точик як давраи басо мухими таърихй буда, дар ин давра мардуми точик ба бузургтарин дастовардхои беназир ноил гардиданд. Яке аз дастовардхои таърихие, ки дар ин давра руи кор омад, ин бунёди неругохи барки обии "Рогун" мебошад. НБО-и "Рогун" мухимтарин иншооти аср буда, рушди иктисодиёти мамлакат аз ин неругох вобастагии ногусастании зиёд дорад. Бо фаъолияти пурраи неругох Чумхурии Точикистон ба як кишвари саноатй табдил ёфта, имконияти татбики хадафи чоруми стратегй, ки рушди босуботи саноатикунонии мамлакат махсуб мешавад, амалй мегардад. [9].
НБО-и "Рогун" аз руи хачми истехсоли неруи барк дар Осиёи Миёна калонтарин, аз чихати баландии сарбанд ва чойгиршавии агрегатхои зеризаминй дар чахон беназир буда, дар хаёти мардуми Точикистон такдирсоз аст. Аз ин ру, онро боифтихор сарчашмаи бахту саодат, хаёту мамоти миллат меноманд. Мехру мухаббат ба ин иншооти бузург алхол дар дили хар точику точикистонй чо гирифта, номашро бо ифтихор ба забон мегиранд.
Асосгузори сулху вахдати миллй - Пешвои миллат, Президенти Чумхурии Точикистон мухтарам Эмомалй Рахмон мардумро ба созандагй ва шукуфоии кишвар даъват намуда, Точикистонро катори кишвархои мутараккии чахон ба хайси давлати сохибистиклолу мустакили миллй баланд бардоштанд. Ин буд, ки худи Пешвои миллат мухтарам Эмомалй Рахмон бевосита дохили накбхо шуда, бо бунёдкорони ин иншооти бузурги аср сухбат намуда, аз вазъи корй ва сохтмони "Рогун" дидан намудаанд.
Аз чониби Пешвои миллат дар аввалин рузхои ба сохтмон огоз гардидани НБО-и "Рогун" икдоми харидорй намудани сахмияхои НБО-и "Рогун" дар чумхурй хамовозии гарму чушонро ба амал оварданд. Ин буд, ки мардум бо шиору овезахои "Рогун - хаёту мамоти Точикистон", "Рогун - кохи нур" ва "Рогун - кафили зиндагии шоиста" чилвагар шуда, хешро ба ояндаи дурахшон дилгарм месохтанд.
Дар мурочиати Пешвои миллат мухтарам Эмомалй Рахмон ба мардуми Точикистон доир ба НБО-и "Рогун" чунин омадааст, ки "Рогун на танхо манбаи нуру рушной, балки санги махаки номуси миллй, шарти иктидору пойдории давлат ва омили асосии таъмини амнияти миллат ва давлати Точикистон мебошад". [3].
Сахми Пешвои миллат дар сохтмони НБО-и "Рогун" беандоза буда, чандин маротиба аз ин иншооти аср дидан намуда, як рузи пурраи худро бо шиносой ба чараёни кори сохтмони неругох ва сухбат бо сохтмончиён бахшидааст. Вохурии Пешвои миллат бо рохбарону мутахассисон ва дигар мутасаддиёни ин иншооти аср хотирмон ва ба хар яки сохтмончиён нерую куввати нав мебахшад.
Пас аз дах соли дубора огоз гардидани корхои сохтмонй, хушбахтона рузи 16 ноябри соли 2018 чархаи якум ва 9 сентябри соли 2019 чархаи дуюми НБО-и "Рогун" аз лониби Асосгузори сулау ваадати милл'1 - Пешвои миллат, Президенти Лумаурии Толикистон муатарам Эмомал'1 Раамон ба истифода дода шуд, ки ин руйдоди муаими таърих'1, ааамияти минтакав'1 ва лааон'1 дорад. Огози кори НБО-и "Рогун" дар таърихномаи навини Точикистони озоду сохибихтиёр бо харфхои заррин сабт гашта, боиси ифтихору сарфарозии наслхои имрузу ояндаи миллати точик мебошад.
Барои инъикоси ин руйдоди мухими даврони сохибистиклолй дар толори «Истиклолият»-и Осорхонаи миллй гушаи нави экспозитсионй ташкил карда шудааст.
Чуноне, ки шохид будем, дакикияти кори агрегати якум ва дуюми неругохи барки обии "Рогун", ки мавриди бахрабардорй карор гирифт, бо гузоштани сикка муайян карда шуд ва хамин тавр кори нахустин агрегатхои неругох чавобгуи талабот арзёбй гардиданд. Сиккахои мазкур бо дастури Асосгузори сулху вахдати миллй - Пешвои миллат, Президенти Чумхурии Точикистон мухтарам Эмомалй Рахмон ба Осорхонаи миллй эхдо гардиданд. Аз ин ру, экспонатхои марказии гушаи навтаъсиси "Рогун"-ро ду адад сикка ташкил медиханд, ки тавассути онхо аз лониби Пешвои миллат, муатарам Эмомал'1 Раамон боэътимодии кори агрегати якум ва дуюми НБО-и "Рогун" санлида шуда буд.
Сиккахои мазкур 100 сомон! буда, аз нукраи иёраш 925 зарб зада шудаанд. Вазни сиккахо 31,1 гр буда, кутрашон 38,61 мм мебошанд. Дар маркази як тарафи сиккахо Нишони давлатии Лумаурии Толикистон ва зери нишон навишталоти «100 сомош», «Ag 925 31,1g» ва дар атрофи марказ навиштори «Лумаурии Толикистон» «Republic of Tajikistan» тасвир ёфтааст. Дар маркази тарафи дигари сиккахо сарбанди НБО-и "Рогун" тасвир шуда, дар атрофи ин тасвир навишталоти «Огози кори НБО-и Рогун», «Launch of Rogun HPP» ва дар якум сикка таърихи рузи «16.11.2018» ва дар дуюм сикка таърихи рузи «09.09.2019» инъикос ёфтаанд. Сиккахои мазкур дар китоби воридотии Осорхонаи миллии Точикистон тахти ракамхои осорхонавии КВ-16016 ва КВ-17100 ба кайд гирифта шудаанд. [4].
Дар гушаи навтаъсиси "Рогун" сиккахо дар дохили витрина ва болои макети агрегат ба таври рост монда шудаанд. Дар девораи пушти витрина аксао аз маросими тантанавии огози кори НБО -и "Рогун" ба намоиш гузошта шудаанд, ки рузхои саид ва деринтизори миллати точикро инъикос менамоянд. Сиккахои мазкур дар Осорхонаи миллй солхои дароз хамчун экспонатхои нодири даврони сохибистиклолии кишвар хифзу нигахдорй ва муаррифй шуда, доир ба иншооти бузурги аср ва кахрамонии мардуми сарбаланди точик кисса хоханд кард.
Умед аст, ки бо захмати шабонарузии мардуми шарифи ватандусту шухратманди точик агрегатхои бокимондаи НБО-и "Рогун" гардон шуда, сиккахои дигаре, ки боэътимодии кори агрегатхои №4, №3, №2 ва №1-и НБО-и "Рогун"-ро мавриди санчиш карор медиханд, чихати такмили гушаи "Рогун" ва хифзу муаррифии иншооти замон ба Осорхонаи миллй эхдо хоханд шуд.
Х,амчунин дар толорхои экспозитсионии шуъбаи санъати тасвирй ва амалии Осорхонаи миллй низ мусавварахое чой дода шудаанд, ки доир ба шохкорихои офаридахои рассомони халки точик доир ба сохтмони НБО-и "Рогун" бахшида шудаанд. Аз чониби муаллифон дар солхои гуногуни асри ХХ зиёда аз 14 асари рассомии фарогири сахнаи ному нанг ва корсозихои мардуми точик аз кабили офаридахои Сангов Ю. "Субхи Рогун", Сангов Ю. "Рогун", Носик Е. "Дар билети комсомолй Рогун", Носик Е. "Ибтидои Рогун. Манзараи саноатй", Расулов Ч,. "Ибтидои Рогун. Манзараи саноатй", Жаданов В. "Дар ин чо стансияи электрикии обии Рогун хохад шуд", Алабергенов Б. "Рох ба суи Рогун. Манзараи кухй", Абдурашидов Р. "Дар куххои Рогун", Сангов Ю. "Оила аз Рогун", Носик Е. "Сохтмончиёни Рогун ^ахоров Н.", Рахимов А. "Дар ин чо стансияи электрикии обии Рогун хохад шуд" ва Файзов К. "Тирамохи Рогун" ба намоиш гузошта шудаанд.
Тамошобин аз дидани ин манзарахои зебо ба кори сохтмончиёни аср бахои баланд дода, аз коргохи нур тавассути офаридахои рассомон шиносой пайдо менамояд.
Дар ин радиф Осорхонаи миллии Точикистон намоишеро тахти унвони "Инъикоси сохтмони неругоххои чумхурй дар асархои рассомони Точикистон" рузи 07.01.2022 баргузор намуд. Дар ифтитохи намоиш аз рохбарият ва командони Осорхонаи миллй, Академияи миллии илмхои Точикистон ва ширкати саххомии холдингии кушодаи "Барки точик" иштирок ва суханронй намуданд. [2].
Дар намоиш аз фонди Осорхонаи миллии Точикистон зиёда аз 32 адад бехтарин мусавварахои рассомони машхури точик аз кабили офаридахои Хушвахтов Х. "Неругохи барки обии Норак", Х,абибуллоев З. "Норак", Хошмухаммадов М. "Сохтмони неругохи ^айрокум", Расулов Ч,. "Огози сохтмони Рогун", Волинский И. "Норак сохта мешавад", Салманов Ф. "Бахри Норак" ва Серебрянский Б. "Неругохи барки обии Варзоб" ба маърази тамошо гузошта шуданд. Х,амзамон дар намоиш асари рассоми маъруфи точик Начмиддинов Карим бо номи "Симои Турсун Улчабоев", ки яке аз бунёдгузорони неругохи барки обии "Норак" мебошад дар маркази толор чой дода шуд.
Неруи асосии энергетикаи Точикистонро неругоххои барки обй истехсол мекунад. Истифодабарии нерухои энергетикй дар кишвар аз солхои 20-уми асри XX огоз мегардад. Аввалин неругохи барки дизелй соли 1926 дар Душанбе ба кор дароварда шудааст. Баъдан шуруъ аз солхои 1930 силсиласохтмонхои НБО-и "Варзоб" бунёд мегарданд. Соли 1960 сохтмони НБО-и "^айрокум" шуруъ шуда, аз хамин давра бунёди НБО-и "Норак" огоз мегардад, ки он соли 1979 ба итмом мерасад. [1].
Инъикоси дастовардшои даврони сохибистиклолй вазифаи мукаддаси осорхонахо ба шумор рафта, он пеш аз хама барои баланд бардоштани худшиносии миллй, хуввияти миллй, дар рухияи созандагию бунёдкорй тарбия намудани насли чавон ва хатто барои таргибу тахкими Истиклолияти давлатй хеле мухим мебошад.
Руйхати экспонатхо марбут ба НБО-и "Рогун" дар Осорхонаи миллй
№ Номи муаллиф Номи асар, мусаввара Масо лех, Андоза Соли офарин иши асар КВ ИНВ Ч,ойи нигах дории асар
1 Сангов Ю. Субхи Рогун Холст, масло 149x166, 5 1980 9269 1831 Т-3.Ч-27.Р-1
2 Сан гов Ю. Рогун Холст, масло 130x150 1981-82 9956 (9933) 1964 Т-3.Ч-28.Р-3
3 Нос ик Е.Д. Кухнаварди Рогун Холст, масло 146x100 1982-83 9814 1942 Т-3.Ч-25.Р-1
4 Нос ик Е.Д. Дар билети комсомолй. Рогун Холст, масло 90x135 1982 9593 1894 Т-3Д-4. Ч-9
5 Нос ик Е.Д. Таъсиси шахри Рогун Холст, масло 150x211 1986-87 10884 2185 т-3. ч-5. Р-1
6 Расулов Ч,. Ибтидои Рогун. Манзараи саноатй Холст, масло 100x130 1982 9554 1889 Т-3Д-2.Ч-13
7 Жаданов В.И. Дар ин чо стансияи электрикии обии Рогун хохад шуд Холст, масло 115x100 1978 9246 1820 Т-3Д-4.Ч-14
8 Алабергенов Б.Н. Рох ба суи Рогун. Манзараи кухй Холст, масло 50x70 1982 9879 1949 Т-3Д-4.Ч-12
9 Абдурашидов Р. Дар куххои Рогун Холст, масло 140x155 1982 9710 1922 Т-4.Ч-1.Р-2
10 Сан гов Ю. Оила аз Рогун Холст, масло 110х84,5 1977 8263 1644 Т-4.Ч,-3.Р-2
11 Нос ик Е.Д. Сохтмончиёни Рогун ^ахоров Н. Холст, масло 130х90 1989 15644 Т-4.Ч-19.Р-2
12 Рахимов А. Дар ин чо стансияи электрикии обии Рогун хохад шуд Холст, масло 160х130 1979 8793 1718 Т-3.Ч-18.Р-3
13 Файзов К. Тирамохи Рогун Холст, масло 90х60 2021 КВ- 18301 Т-4. Ч-8.Р-2
14 Сикка Сиккаи 100 сомон'' Нукра 38х38 2018 КВ- 16016 31,1 гр Толори экс.
15 Сикка Сиккаи 100 сомон'' Нукра 38х38 2018 КВ- 17100 31,1 гр Толори экс.
Сарчашма: аз тарафи муаллифон тааия шудааст.
АДАБИЁТ ВА МАНОБЕИ ИСТИФОДАШУДА:
1. «Инъикоси сохтмони неругоххои чумхурй дар асархои рассомони Точикистон». Тахти ин унвон дар Осорхонаи миллй намоиш ифтитох гардид [манбаи электрон'']. URL: https://khovar.tj/2022/01/329800/ (санаи муролиат: 07.11.2023).
2. Ифтитохи намоиши "Инъикоси сохтмони неругоххои чумхурй дар асархои рассомони Точикистон" [манбаи электрон'']. URL: https://www.facebook.com/profile/100063675484901 (санаи муролиат: 06.11.2023).
3. Рачабалй А. Рогун - ифтихори миллат / А.Рачабалй. - Душанбе: Адиб, 2011. - С. 13
4. Фирдавси А. Сиккахои рамзии НОБ-и "Рогун". //Омузгор. - Душанбе, 2021. - 20 октябр.
5. Лалолов Б.Ф. Мохияти ороиши бадеии экспозитсияи осорхона_[Матн] / Б.Ф. Лалолов // Ахбори Осорхонаи миллии Толикистон.- Душанбе, 2021. - № 4, 2021. - С. 11.
6. Суханронии Президенти Лумаурии Толикистон мухтарам Эмомалй Рахмон дар ифтитоаи Осорхонаи миллии Толикистон. 20-уми марти соли 2013 [манбаи электрош]. URL: http://president.tj/node/4130 (санаи муролиат: 12.04.2023).
7. Шарифов Р. Осорхонашинос'. Дастури таълим'' барои донишлуёни факултети таърих. -Душанбе: "ЭР-граф", 2021. - С. 41.
8. Истиклол ва рушди энергетикии Точикистон / Т. Начмиддинов [манбаи электрон'1]. URL: https://www.facebook.com/profile/100066809247- 165 (санаи муролиат: 07.11.2023).
9. Рогун - кафолати рушди босуботи иктисодиёти Чумхурии Точикистон / А.Ибодуллозода [манбаи электрон'']. URL: https://www.facebook.com/profile/100066809247165 (санаи муролиат: 07.11.2023).
10. Эмомалй Рахмон - бунёдгузори кохи нури Точикистон. - Душанбе: "ЭР-граф", 2023. - 260 с.
