Научная статья на тему 'МАРҲАЛАҲОИ АСОСИИ БУНЁДИ НЕРУГОҲИ БАРҚИ ОБИИ “РОҒУН”'

МАРҲАЛАҲОИ АСОСИИ БУНЁДИ НЕРУГОҲИ БАРҚИ ОБИИ “РОҒУН” Текст научной статьи по специальности «Энергетика и рациональное природопользование»

CC BY
463
49
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ИТТИҲОДИ ШӯРАВӢ / ОСИЁИ МАРКАЗӢ / ТОҷИКИСТОН / ОБИИ БАРқӢ / НБО "РОГУН" / НЕРУГОҲ / ОБАНБОР / ТЕХНИК / ЭНЕРГЕТИК / СОХТМОН / НЕРУИ БАРқ / ГИДРОЭНЕРГЕТИКӢ / КИЛОВАТТ/СОАТ / ИСТИқЛОЛИЯТ

Аннотация научной статьи по энергетике и рациональному природопользованию, автор научной работы — Кенҷаев М.Ҷ.

Дар мақолаи мазкур сухан аслан оид ба давраҳои асосии таърихи бунёди НБО “Роғун” рафта, қайд карда шудааст, ки бо ба истифода супоридани неругоҳи мазкур истиқлолияти энергетикии мамлакат таъмин гардида, ҳамзамон он имконият медиҳад, ки неруи зиёди барқй ба мамолики хориҷа содир карда шавад. Ба ақидаи муаллиф бунёди низоми ягонаи энергетикй, таҷдиди чархаҳои неругоҳҳои Норак, Сангтӯда ва Қайроққум ҷиҳати афзудани ҳаҷми истеҳсоли неруи барқи нисбатан арзон ва махсусан бунёди неругоҳи бузурги аср-НБО “Роғун” ба сароҳат аз сиёсати дурбинона ва хирадмандонаи Пешвои муаззами миллат муҳтарам Ҷаноби Олй Эмомалй Раҳмон шаҳодат медиҳанд. Ҳамзамон муаллифи мавод афзудааст, ки бунёди НБО “Роғун” дар замони соҳибистиқлолии Тоҷикистон таҳти роҳбарии хирадмандонаи Президенти мамлакат муҳтарам Эмомалй Раҳмон аз сифр оғоз гардида, ба таври пурра ба кор андохтани он ҳамчун сохтмони бузурги стратегии аср санги маҳаки номус, манбаи кохи нур ва мояи ифтихори миллй ба ҳисоб меравад

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE MAIN STAGES OF CONSTRUCTION OF ROGUN HYDROPOWER PLANT

This article focuses on the main periods of Rogun’s history, noting that the entry into operation of this station will ensure the energy independence of the country, as well as the possibility of exporting large volumes of electricity. According to the author, the construction of a unified power system, the reconstruction of the Nurek, Sangtuda and Kayrokkum HPPs with the aim of increasing production in relation to cheap electricity and especially the construction of the Greater Rogun HPP is in line with the far-sighted and wise policy of the President Emomali Rahmon. At the same time, the author adds that the construction of the Rogun hydropower plant in the period of independence of Tajikistan under the wise leadership of President Emomali Rahmon began from scratch, and its full introduction into operation as a great strategic building. It is considered.

Текст научной работы на тему «МАРҲАЛАҲОИ АСОСИИ БУНЁДИ НЕРУГОҲИ БАРҚИ ОБИИ “РОҒУН”»

УДК: 621.2 (575.3)

МАРХДЛАХ,ОИ АСОСИИ БУНЁДИ НЕРУГОХИ БАР^И ОБИИ "РОГУН"

КЕНЦАЕВ М. Ц.,

Институти таърих, бостоншиносй ва мардумшиносии ба номи Ах,мади Дониш

Рогун яке аз азимтарин лоих,ах,ои асри XXI дар минтакаи Осиёи Марказй ва аз бузургтарин иншооти гидроэнергетики дар чах,он эътироф гардида, дар замони истиклолият Неругох,и барки обии «Рогун» ба ифтихори миллии Точикистон табдил ёфтааст. Аз ин ру, чараёни сохтмони ин иншоот хдмчун лоихди сатх,и чах,онй, гайр аз коршиносони сохд, инчунин таваччу^и муаррихон, чомеашиносон, мардумшиносон ва рузноманигоронро ба худ чалб намудааст [1,10].

Корх,ои тахдикотии сохтмони иншооти азим хднуз дар аввали солх,ои 30-юми асри XX тах,ти рох,барии академики маъруф Горбунов Николай Петрович огоз ёфта буданд.

Точикистон дар сохди сохтмони иншооти барки обй дар давраи Шуравй тачрибаи бой андухт, вале мутаассифона огози Ч,анги Бузургй

Ватанй сохтмони Hepyrox,x^ баpки обиpо даp ин минтака ба дах,солах,о ба таъхиp гузошт.

Даp баpобаpи здад гаpдидани имкониятх,о, афзоиши иктисодиëти хдм чумх^й ва хдм Иттих,оди Ш^авй солх,ои 70-80-уми асpи ХХ бо назаpдошти афзоиши талабот ба неpyи баpк, зиëд гаpдидани теъдоди коpхонаx,ои саноатй даp Точикистон заpypати сохтани иншооти нави баpки обй ба мдан омад. Баpои хдмин лоихди сохтмони НБО «POFym> даp шуъбаи Осиëи Маpказии Пажух,ишгох,и илмй-тахдикотии "Гидpопpоект", ки даp ша^и Тошканд чойгиp шуда буд, даp аввали солх,ои 70-уми асpи XX тах,ия гаpдид. Соли 1972 хдчми пyppаи асосноккунии техникию иктисодии ^pyrox^ баpки обии «РоFyн» ба анчом pасид.Асосноккyнии техникию иктисодиpо Вазоpати энеpгетикаи ИЧ,ШС баppасй ва мух,окима каpда, аз таpафи Комиссияи иктисодии давлатии Госплани ИЧ,ШС ^аpоpи КИД-и Госплани ИЧЩС-pO тах,ти № 6 аз 27-уми февpали соли 1974 бо иштиpоки намояндагони ваколатдоpи тамоми чyмx,ypиx,ои Осиëи Маpказй тасди; намуд.

Вокеан лоихди бутеди сохтмони НБО «РоFyн» даp доиpаи низоми ягонаи энеpгетикии ИЧ,ШС (СССР) ба хотиpи таъмини тамоми маpдyми Осиëи Маpказй бо кувваи баpк пешбинй шуда, баъд аз мух,окимаи тулонй аз таpафи Кумитаи давлатии сохтмонии ИЧ,ШС лоихди сохтмони НБО «РоFyн» соли 1974 тасдик гаpдид.

Мypаттабсозии лоихди техникй соли 1974 шypyъ шуда, мох,и ноябpи соли 1978 ба анчом pасид.Мовдои ноябp-декабpи соли 1978 лои^а аз таpафи экспеpтизаи Пажух,ишгох,и илмй-тахдикотии «Гидpопpоект» тах,ти мух,окима каpоp гиpифт.

Маpxдлаx,ои асосии бутеди №pyrox^ баpки обии ^OFy^' даp замони Шypавй ду давpаpо фаpо мегиpад: давpаи аввал сол^ои 1976-1987 ва давpаи дуюм солх,ои 1987- 1993. Маpxдлаи якyм-давpаи омодагй баpои сохтмони ^pyrox^ баpки обй соли 1976 OFOЗ ëфт. Мох,и сентябpи соли 1976 нахустин сохтмончдан ба РоFyн омаданд. Даp он вакт тypбинаx,о, воситах,ои мypаккаби иншоот, аз кабили тpансфоpматоpx,о ва тачх,изоти асосй даp дигаp чyмx,ypиx,ои собик Иттих,оди Ш^ав^ масалан reнеpатоpx,ои обиpо даp Укpаина ва а^егатх^о даp шах£и Свеpдловски Федеpатсияи Русия тайëp мекаpданд. Даp мачмуъ беш аз 300 коpхона аз хдмаи чумх^ихои собики Ш^авй даp rapx^ сохтмонй ва насбкунии НБО «РоFyн» фаъолона шиpкат ваpзиданд.

Сохтмони саpбанди РоFyн соли 1987 OFOЗ гаpдида, 27 декабp мачpои даpëи Вахш баста шуда, rapx^ мустах,камкунии саpбанд OFOЗ гаpдиданд. Соли 1993 сохтмони саpбанд ба 40 метp pасид. Худи хдмон сол накбканон аллакай 21 километp масофаpо тай каpда, rapx^ асосиро баpои тах,ияи x,yчpаx,ои мошину тачх,изоти тpансфоpматоpx,о анчом доданд.

Маpхалаи сеюми сохтмони НБО ^OFy^' даp давpаи Истиклолияти давлатии Ч,yмхypии Точикистон OFOЗ гаpдид. Бояд таъкид каpд, ки даp давpаи чанги ша^вандй ва мушкилоти молиявй баpои давлати чавон аз нав саp каpдани сохтмони Неpyгохи баpки обии '^OFy^' бо имкониятхои дохилй хеле мушкил буд [2,4].

Мо^и майи соли 1993 мавчи мyктадиpи даpë ва селхои дахшатоваp садди НБО '^Fy^'-pO пyppа хаpоб намуда, шуста бypданд. Накбхо ва толоpи мошину тачхизотpо селу лойка пахш намуд. Офати табий ба фypy pехтанy хаpоб гаpдидани неpyгох хисоpоти зиëд pасонд ва мехнати дyбоpа каpданpо такозо намуд.

Асосгyзоpи сулху вахдати миллй-Пешвои муаззами миллат, Пpезиденти Ч,yмхypии Точикистон мyхтаpам Эмомалй Рахмон ба мушкилоти мавчудаи онвактаи молиявию иктисодй нигох накаpда, каpоp каpд, ки мустакилона сохтмони НОБ «РоFyн»-pо ба захиpахои дохилии мамлакат такя намуда OFOЗ намояд. Даp ин шаpоит Хукумати чyмхypй баpои даpëфти саpчашмахои асосии маблаFгyзоpй баpои ин иншооти бyзypг имконоти дохилиpо ба тавpи пyppа омухта баpомад.Даp ибтидо хаpочоти сохтмони НБО «^OFyrn» аз 2,2 миллиаpд доллаpи ИМА бахо дода шуд. Аз ин py, илова ба маблаFгyзоpии сохтмони Неpyгохи баpки обии «^OFyrn» аз бучети давлатии ^мх^ии Точикистон, инчунин аз хисоби фypyши сахмияхо ва сеpтификати сахмияхои Ч,СК «НБО РоFyн» тасмим гиpифта шуд.

Даp хамин шаpоит соли 2008 бо кушишу Fайpати бевоситаи Асосгyзоpи сулху вахдати миллй-Пешвои муаззами миллат,Пpезиденти Ч,yмхypии Точикистон мyхтаpам Эмомалй Рахмон ва Хукумати мамлакат бо максади ба даст оваpдани истиклолияти энеpгетикии Ч,yмхypии Точикистон ва таъмин намудани ахолй бо кувваи баpк маpхалаи сеюми сохтмони НБО «РоFyн» шypyъ гаpдид.

То омадани сохтмончиëн ду сохили Вахшpо даp РоFyн pохи хавой (канатй) пайваст мекаpд. Аз ин py, яке аз вазифахои асосй сохтани кyпpyке буд, ки тавассути он хаpакати техникахои пypиктидоp ба монанди автомашинахои боpкашони "БелАЗ''-pO таъмин намудан лозим буд. Даp солхои аввали OFOЗи сохтмон даp ончо хамагй 2 адад экскаватоp ва 4 адад "БелАЗ"-хои пypиктидоp коp мекаpданд. Коpхои тайëpии сохтмонй шабонаpyзона низ ташкил каpда шуда буд.

Нахустин Fалабаи сохтмончиëни НБО '^OFy^' ин гyзаpонидани экскаватоpи азим ба сохили чапи даpëи Вахш буд. Ин мошини пypиктидоp бо pаками 65 даp муддати кутох даp НБО '^OFy^' шyхpат пайдо каpд. Гаpчанде ки даp тули 6 мох экскаватоp 6 км масофаpо тай каpда бошад хам, даp шаpоити нихоят вазнини кухканй ин натичаи назаppас буд. Даp майдончаи сохтмонй бpигадаи Александp Шишов даp байни сохтмончиëн яке аз пешкадамон махсуб меëфт, ки накшаи мохонаи хyдpо то 150 фоиз

ичро менамуд. Айнан ба ин бригада масъулияти корхои ковишии регхои махсуси сохтмони сарбанд дар мавзеи Тагикамар гузошта шуда буд.

Ин ходиса вокеан такдири сарбандро хал мекард.Рохбарияти хамонвактаи НБО "Рогун" захматхои Александр Шишовро ба инобат гирифта, манзили истикоматиро бо раками 1 ба мавсуф тухфа намуд. Дар ташкили корхои сохтмонй сахми аввалин сардори минтакаи сохтмонй дар шахри Рогун В. Я. Ненахов арзанда буд. Ягон кори сохтмонй бе ичозати ин мутахассиси касбии НБО-созй амалй намешуд. Ин буд, ки яке аз кучахои нахустини шахрчаи сохтмончиён имруз ба номи у гузошта шудааст [5].

Х,амин тарик, анчом додани сохтмони НБО "Рогун" ва ба истифода супоридани тамоми иншоот на танхо чумхуриро бо барк таъмин менамояд, балки дар оянда барои содироти он ба кишвархои дигар бо нархи бозорй мусоидат мекунад. Зеро НБО "Рогун" пеш аз хама ба рушди саноати мамлакат имконот фарохам меорад. Еайр аз ин ба густариши муносибатхои энергетикии байнидавлатй ва гардиши савдои байналмилалй, мавчудияти микдори зарурии об барои обёрй дар солхои хушк на танхо дар Точикистон, балки инчунин дар дигар кишвархои поёноби Осиёи Марказй мусоидат менамояд.

Дар ибтидо аз соли 2004 то соли 2008 тадкикот ва омодасозии тахкикоти техникии лоиха гузаронида шуд. Дар навбати дуюм-аз соли 2008 то соли 2010 корхо оид ба баркарорсозй, сохтмон ва насбкунй, инфра-сохтори ёрирасон амалй карда шуданд. Х,амин тарик, мархалаи сеюми сохтмон аз соли 2010 то имруз идома дорад. Дар ин мархала сохтмон, ба-стани канори дарёи Вахш, бунёди сарбанд ва корхои сохтмонии ду адад агрегатхои аввалин сурат гирифтанд.

Президенти Чумхурии Точикистон дар таърихи 5 январи соли 2010 ба мардуми шарифи Точикистон мурочиат намуда, иброз доштанд, ки "...барои тезонидани суръати сохтмон ба моликияти истисноии давлату мардуми Точикистон табдил додани он мо тасмим гирифтем, ки сахмияхои ин иншооти сарнавиштсози миллиро бо кафолатхои зарурии хукукй ба шахрвандони кишварамон ба фуруш барорем." Х,амзамон Чаноби Олй зикр карданд, ки "Аз ин ру, сахмгузорй ба ин иншооти бузурги аср карзи фарзандии хар як инсони худогох ва фарзи мусулмониву имондории хар як шахси муъмин ба шумор меравад"[13,329].

Барои Точикистони сохибистиклол дар рушди ичтимоию иктисодй ва фархангй сохтмони НБО «Рогун» бенихоят мухим аст. Ба истифода супоридани навбати якуми НБО «Рогун» дар таърихи 16 ноябри соли 2018-ба ифтихори Рузи Президенти Чумхурии Точикистон ба накша гирифта шуда, вокеаи басо хурсандибахш махсуб меёбад. Навбати дуюми ба исти-фодадихии чархаи (агрегати) НБО «Рогун» бошад 9 сентябри соли 2019 баргузор гардид.

Ахаммияти ичтимоии бунёди НБО «Рогун» дар он аст, ки дар мархалаи нави сохтмон зиёда аз 53 ташкилотхои сохтмонй ширкат намуда, аз замони татбики ин лоихаи калонхачм 13300 нафар мухандисон ва кор-мандони техникй, меъморон ва дигар ихтисосхои дахлдор бо кори доимй таъмин гардиданд, ки дар шароити муосир накши басо барчаста дорад. НБО "Рогун" чун иншооти стратегию-миллй, ки дахсолахо орзую умеди точикистониён буд, барои ояндаи дурахшони халки точик хизмат хохад кард.

Яке аз омилхои калидии бехбудй дар Осиёи Марказй истифодаи захирахои обй-энергетикй бо назардошти манфиатхои хамаи давлатхои минтака мебошад,-зикр гардид, дар таърихи 9 марти соли 2018 зимни Изхороти муштараки Президенти Чумхурии Точикистон Эмомалй Рахмон ва Президенти Чумхурии Узбекистан Шавкат Мирзиёев.

Лозим ба тазаккур аст, ки "хадафи асосии бунёди НБО "Рогун" дар радифи ахамияти бузурги энергетикй доштанаш, инчунин ободу обшор намудани зиёда аз 360000 гектар заминхои наву бекорхобида ва хамзамон бо об бехтар таъмин намудани чорумин миллион гектар заминхои минтака махсуб меёбад.

Лоихаи мазкур аз нигохи меъёрхои тичоратй ва аз лихози технологй камназир буда, аз 1342 километр хатхои интиколи барки баландшиддат иборат хохад буд. Тавассути онхо дар 1 сол то 5 миллиард киловатт-соат неруи барки аз нигохи экологй тозаро аз аз Точикистон ва ^иргизистон ба Афгонистону Покистон метавон интикол дод. Маблаги умумии лоихаи CASA-1000 аз як миллиард доллар фарохам омада, Точикистон барои ичрои тархи мазкур 320 миллион доллари амрикой сармоя мегузорад.

Президенти мамлакат мухтарам Эмомалй Рахмон дар яке аз суханронихои худ таъкид кардаанд, ки "Точикистон дар арсаи байналмилалй яке аз кишвархои татбиккунандаи "иктисодиёти сабз" махсуб ёфта, аз лихози истифодаи манбаъхои тачдидшавандаи энергия дар катори шаш мамлакати пешсафи сайёра карор дорад, зеро 98 фоизи барк тавассути неругоххои барки обй истехсол мешавад"[7].

Тавре, ки медонем энергия яке аз манбаъхои асосии истехсолоти химиявй мебошад. Саноати химиявй ба саноати аз назари энергетикй сермасраф дохил мешавад. Масалан, барои истехсолоти 1 тонна алюминий 19000 кВт соат неруи барк сарф мешавад.

Чумхурии Точикистон дорои захирахои зиёди гидроэнергетикй мебошад, ки хануз ба таври пурра истифода бурда намешаванд. Дар баробари неругоххои калони баркии аловй дар чумхурй чандин неругоххои калони баркии обй мавчуданд, ки якчоя соле такрибан 16 миллиард кВт-соат кувваи барк истехсол мекунанд, ки зиёда аз 90 фоизаш ба хиссаи неругоххои баркии обй рост меояд. Алхол чумхурии мо нисбати

Латвия 2,1 баробар, ^иргизистон 1,2 баробар ва зиёдтар кувваи барк истехсол менамояд. Ба акидаи олимон иктидори потенсиалии дарёхои Точикистон соле ба 527 млрд кВт соат кувваи барк баробар мебошад (холо 5% истифода мешаваду халос), ки ин барои боз хам инкишоф додани гидроэнергетика шароити мусоид фарохам меоварад.

Дар байни давлатхои Осиёи Миёна Чумхурии Точикистон аз чихати захираи гидроэнергетикй чойи аввалро ишгол менамояд (ба хиссаи 54% рост меояд). Захираи об ба 1метри мураббаъ дар Точикистон аз хисоби миёнаи Иттиходи Давлатхои Мустакил 13 баробар бештар аст.

Агар дар Точикистон ба хар як километри мураббаъ майдони он 2100 кВт/соат гидроэнергия рост ояд, пас ин нишондиханда дар Чумхурии ^иргизистон ба 720, Узбекистан 197 ва Туркманистон ба 49 кВт/соат баробар аст.Дар тули солхои Х,окимияти Шуравй дар дарёхои Точикистон неругоххои "Дустии халкхо", Сарбанд, Марказй, Норак, Бойгозй ва каторнеругоххои дарёи Варзоб ва Вахш сохта шуданд. Неругохи барки обии "Норак" асоси Мачмааи (комплекси) минтакавию худудии Точикистони Чанубй (КМ ТТЧ) мебошад. Дар ин чо дар заминаи кувваи арзони барк сохахои энергияталаби истехсолот (истехсоли нурихои минералй, алюминий, металлхои ранга ва нодир) инкишоф меёбанд.

Иктидори НБО "Рогун", ки сохтмонаш имрузхо босуръати том идома дорад 3,6 миллион кВт/соат аст. Баландии сарбанди он хамагй 335 метр аз сатхи бахрро ташкил медихад, ки ин аз манораи дар олам машхури Эйфели Париж хам баландтар махсуб меёбад. Неругохи барки обии "Рогун" соле 17 млрд кВт/соат кувваи барк истехсол хохад кард.Бехуда нест,ки нависандаи русзабон Александр Проханов бо эхсоси ифтихору шодмонй гуфтааст:"Неругохи Рогун" муъчизаи беназир, як шахри зебову боазаммат ва тамаддуни навест, ки дар зери замин бунёд мегардад"[9,6].

Бояд тазаккур дод, ки хачми сарбанди НБО "Рогун" 76000 метри мукааб буда, барои бунёди садди 335 метра анкариб 72 миллион метри мукааб сангу шагал рехта хохад шуд, хол он ки барои садди НБО "Норак" ба номи Турсун Улчабоев хамагй 43 миллион метри мукааб сангу шагал истифода гардида буд.

Неругохи барки обии "Норак" 11,2 млрд кВт/соат кувваи барк истехсол менамояд. Масохати обанбори он 160 км мураббаъ буда, иктидораш 3000 мегаватт ва садди 300 метр сохта шудааст,ки Чумхурии сохибистиклоли Точикистонро дар арсаи чахон чун манбаи асосии неруи барк муаррифй менамояд.

Неругохи барки обии "Рогун" дигар неругоххои поёнобро куллан ба танзим медарорад ва умри НБО "Норак"-ро 100 сол дароз мекунад.Чунки лоихаи НБО "Рогун" аз нигохи техникиву сохтмонй дар чахон назир надорад ва тамоми иншооти неругох дар каъри замин бунёд мегардад, як

тамаддуни ачиби зеризаминиеро мемонад.Накби 70 километра воситаест, мачмуи сохтмони бузургро чун як пайкари вохид ба хам мепайвандад.Бинои зеризаминии неругох аслан аз толори мошинхо ва трансформаторхо иборат буда, зиёда аз 67 метр баландй дорад.

Толори мошинхо аз чихати шукуху шахомати худ беназир буда, бузургтарин коххо ва касрхои чахон дар баробари он камнур ва ночиз менамоянд. Дар бинои мухташами дигар ки кариб 172 метр дарозй ва беш аз 17 метр пахной дорад дар он зиёда аз 26 нуктаи идораи барк фаъолият мекунад. Барк аз неругох бо 5 хати барки баландшиддати 500-киловолта ва 2 хати 220 киловолта интикол дода мешавад.

Накби сохтмони кабати сеюм аз иншооти асосй ба хисоб гирифта шуда, зиёда аз 1794 метр дарозй дошта, дар як сония имконияти гунчоиши 3500 метри мукааб обро доро мебошад. Ин накб хамчун накби обпарто дар вакти баланд шудани сатхи оби дарёи Вахш мавриди истифода карор мегирад. Хуллас, холо барои давом додани сохтмони НБО "Рогун" ба микдоре тачхизоти техникй фармоиш дода шудааст, ки барои кашонидани онхо кариб 210-220 мошини пуриктидори боркаш лозим меояд. Х,амаи ин номгуй тачхизот бояд дар зери замин насб карда шаванд [1,4].

Чумхурии Точикистон дар миёни давлатхои чахон аз руи захирахои гидроэнергетикй макоми хаштумро ишгол менамояд. Аз ин ру, барои давлатхои болооби хавзаи бахри Арал-Точикистон ва ^иргизистон потенсиали энергетикии дарёхо басо хам мухим буда, барои кишвархои поёноб-^азокистон, Узбекистон ва Туркманистон потенсиали мелиоративию ирригатсионй мухимтар аст. Махз бо дарназардошти хамин масоил, замоне, ки тархи бунёди НБО "Рогун" тахия гардид, масоили обёрй дар кишвархои поёноб пурра ба назар гирифта шуда буд.

Масалан гирем, хануз соли 1990 дар хисоботи Институти «Союзгипроводхлопок»-и Тошканд гуфта шуда буд, ки бунёди НБО "Рогун" имконият медихад, ки камбудии норасоии об дар хавзаи Амударё бартараф гардад. Ин ба манфиати на танхо Точикистон, балки тамоми хавзаи бахри Арал аст. Зеро бунёди НБО "Рогун" танзими бисёрсолаи мачрои обро дар тамоми хавзаи дарёи Аму таъмин мекунад ва зиёда аз ин, имконият ва кафолат медихад, ки беш аз 3 млн га замин дар солхои камобиву хушксолй обёрй шаванд. Ин обанбор ба кишвархои поёноб хам барои обёрии заминхои мавчуда ва хам барои шодоб кардани заминхои навкорам шароит мухайё месозад.

Баъд аз он ки Рогун пурра ба фаъолият огоз менамояд мояи ифтихори хар як фарди Ватан, сарчашмаи ватандустиву ватанпарастй ва эхсоси гарми ватандориву сарбаландии мардуми точик хохад буд:

1) чун хачми умумии захирахои гидроэнергетикии Точикистон нисбат ба хачми имрузаи истифодаи кувваи барк дар хамаи панч мамлакати Осиёи

Марказй 4 баробар зиёд аст, гидроэнергетикаи Точикистон метавонад ба тамоми минтака манфиатбахш бошад;

2) хачми лоихавии НБО 3600 МВт, хачми миёнаи солонаи барк ба 13,8 млд кВт с мерасад;

3) баландии обанбор 335 м (баландтарин дар чахон) бо хачми 73,6 млн м3, яъне хачми умумии оби анбори он 13,3 км3 ва хачми фоиданокии он ба 10,3 км3 баробар хохад буд, ки онро хам ба максади энергетикй ва хам ба максади обёрй ба кор бурдан мумкин аст;

4) обанбори Рогун дар якчоягй бо обанбори Норак дар дарёи Вахш ва обанбори Туямун дар дарёи Ому бо гунчоиши умумии манфиатнокиашон 18-19 км3 танзимшавии чандинсолаи резиши Омуро бо кафолати обёрй дар хачми 5-5,9 км3 дар заминхои кишоварзии хавзаи Ому, ки дар худуди Узбекистану Туркманистон вокеъ аст, таъмин менамояд;

5) тибки лоиха дар майдони 3600 гектар заминхои навкорам кушод мешаванд ва таъмини оби системахои ирригатсионй дар хавзаи Ому ба микдори 4,3 млн, га зиёд мешавад;

6) оби иловагии аз танзими бисёрсолаи чараёни обанбори Рогун пайдошударо барои пур кардани бахри Арал истифода бурдан мумкин аст;

7) хосилшавии неруи барк дар мавсими сардй 1,3 маротиба меафзояд, яъне баробари 50%-и хачми миёнаи солона%;

8) хар киловатт неруи барке, ки дар неругох истехсол мешавад, дар киёс ба барки дар истгоххои гармй истехсолшуда 15-20 маротиба арзонтар аст [14,10].

Хулоса, бунёди НБО "Рогун", ки меваи даврони истиклолият аст барои кишвари сохибистиклоли мо ба кохи мухташами нур баробар буда, инчунин ба рушди босуръати иктисодй ва ба маротиб бехтар шудани сатхи зиндагии шахрвандон накши калидй хохад гузошт. Аз чониби дигар татбики пружахои дорои ахаммияти миллй дар самти энергетика барои расидан ба яке аз хадафхои олии давлат-таъмини истиклолияти энергетикй заминаи мустахкаме фарохам оварда хамчун санги махаки номуси миллй ба манбаи нуру рушной мубаддал хохад ёфт.

АДАБИЁТ

1. Д. Давлатшоев, Л. Касобов. Захирахои гидроэнергетикй-воситахои мухимми хамкорй // Давлатшоев Д., Касобов Л.-Душанбе: Минбари халк.№ 14 (1150) 04.04.2018.

2. Фозил Абдурашитов. Рогун - ояндаи дурахшони Точикистон: "Бахори Ачам", №33 (472) 14. 10.2018.

3. Фаттохзода С., Кудратов Р. Рогун-хуршеде бар фарози Машрикзамин. Минбари халк. №51 (1188) 19.12.2018.

4. Мачаллаи «Пайванди китъахо» №74 декабри соли 2018.

5. Мухаммад Абдурахмон. Рогун Аз ибтикор то ифтихор. "Чумхурият". № 221 (23564) аз 14.11. 2018.

6. Мухиддин Хочаев. Рохи Рогун дигар аст. Кайдхои сафар. Барои бачагони синни миёна ва калони мактабй.-Душанбе.Нашриёти "Маориф", 1984. 64 С.

7. Муистон Азизова. Афсона ба хакикат табдил ёфт. «Минбари халк» №48 (1185) аз 28.11. 2018с.

8. Нозукбибии Темур. Мусохиба.Имрузу фардои мо боз хам равшантар хохад шуд. Мароми пойтахт. №7 (548) 20.02.2018.

9. Нозим Нуров. Паём ва баёни вокеияти замон. Нашрияи «Мароми пойтахт» № 2 (543) 16.01.2019.

10. Рахимов Т.Ф., Алиева Н.Ш. «Накши НБО «Рогун» дар халли мушкилоти ичтимоии кишвар» Гузоришхои Академияи илмхои Чумхурии Точикистон, Шуъбаи илмхои чамъиятшиносй № 4,(004) 2018. С. 98-102.

11. Сарфаи неруи барк-кафолати рушноии хонадон.Нашрияи «Мароми пойтахт» №13 (506) аз 04.04.2018.

12. Сафарзода Хайрулло Амиралй. Эмомалй Рахмон эхёгари Рогун.-Душанбе, 2016.432 С.

13. Сафарзода Хайрулло Амиралй. Эмомалй Рахмон эхёгари Рогун. Нашри дуюм-Душанбе, 2017.-464 С.

14. Чумхурият, № 221 (23564) 14.11.2018.

МАРХ,АЛАХ,ОИ АСОСИИ БУНЁДИ НЕРУГОХИ БАРЦИ ОБИИ "РОГУН"

Дар маколаи мазкур сухан аслан оид ба даврахои асосии таърихи бунёди НБО "Рогун" рафта, кайд карда шудааст, ки бо ба истифода супоридани неругохи мазкур истиклолияти энергетикии мамлакат таъмин гардида, хамзамон он имконият медихад, ки неруи зиёди баркй ба мамолики хорича содир карда шавад. Ба акидаи муаллиф бунёди низоми ягонаи энергетикй, тачдиди чархахои неругоххои Норак, Сангтуда ва Кдйроккум чихати афзудани хачми истехсоли неруи барки нисбатан арзон ва махсусан бунёди неругохи бузурги аср-НБО "Рогун" ба сарохат аз сиёсати дурбинона ва хирадмандонаи Пешвои муаззами миллат мухтарам Чаноби Олй Эмомалй Рахмон шаходат медиханд.

Хдмзамон муаллифи мавод афзудааст, ки бунёди НБО "Рогун" дар замони сохибистиклолии Точикистон тахти рохбарии хирадмандонаи Президенти мамлакат мухтарам Эмомалй Рахмон аз сифр огоз гардида, ба таври пурра ба кор андохтани он хамчун сохтмони бузурги стратегии аср санги махаки номус, манбаи кохи нур ва мояи ифтихори миллй ба хисоб меравад.

Калидвожахо: Иттщоди Шуравй, Осиёи Марказй, Тоцикистон, Рогун, обии барцй, НБО "Рогун", неругоу, обанбор, техникй, энергетикй, сохтмон, неруи барц, гидроэнергетикй, мегаватт, киловатт/соат, истицлолият.

ОСНОВНЫЕ ЭТАПЫ СТРОИТЕЛЬСТВА ГИДРОЭЛЕКТРОСТАНЦИИ "РОГУН"

В данной статье акцентируется внимание на основных периодах истории Рогуна, отмечая, что ввод в эксплуатацию этой станции обеспечит

энергетическую независимость страны, а также возможность экспорта больших объемов электроэнергии в зарубежные страны. По мнению автора, строительство единой энергосистемы, реконструкция колес Нурекской, Сангтудинской и Кайраккумской ГЭС с целью увеличения производства относительно дешевой электроэнергии и особенно строительство большой Рогунской ГЭС соответствует дальновидной и мудрой политике Президента Эмомали Рахмона.

В то же время автор добавляет, что строительство Рогунской ГЭС в период независимости Таджикистана под мудрым руководством Президента Эмомали Рахмона началось с нуля, а ее полный ввод в эксплуатацию считается как великое стратегическое сооружение века.

Ключевые слова: Советский Союз, Средняя Азия, Таджикистан, Рогун, гидроэлектростанция, Рогунская ГЭС, электростанция, водохранилище, техническое, энергетика, строительство, электричество, гидроэнергетика, мегаватт, киловатт / час, независимость.

THE MAIN STAGES OF CONSTRUCTION OF ROGUN HYDROPOWER PLANT

This article focuses on the main periods of Rogun's history, noting that the entry into operation of this station will ensure the energy independence of the country, as well as the possibility of exporting large volumes of electricity. According to the author, the construction of a unified power system, the reconstruction of the Nurek, Sangtuda and Kayrokkum HPPs with the aim of increasing production in relation to cheap electricity and especially the construction of the Greater Rogun HPP is in line with the far-sighted and wise policy of the President Emomali Rahmon.

At the same time, the author adds that the construction of the Rogun hydropower plant in the period of independence of Tajikistan under the wise leadership of President Emomali Rahmon began from scratch, and its full introduction into operation as a great strategic building. It is considered.

Key words: Soviet Union, Central Asia, Tajikistan, Rogun, hydropower plant, Rogun HPP, power plant, reservoir, technical, energy, construction, electricity, hydropower, megawatt, kilowatt /kilowatt.

Сведения об авторе: Кенджаев Мухбир Джурабоевич-соискатель Института истории, археологии и этнографии имени А. Дoниша АН РТ. Адрес: 734025, г. Душанбе, пр. Рудаки, 33. Телефон: (+992) 93-4402886, 918798417. E-mail: mukhbir j on .kendzaev@ma il.ru

Information about the autor: Kendzaev Mukhbir Dzuraboevitch-is a competitor of the Department of history of science and technology of the Institute of history, archeology and Ethnography named after A. Donish AS RT. Address: 734025, Tajikistan, Dushanbe, 33 Rudaki Ave. TeI:(+992) 93-4402886, 918798417. E mail: mukhbirjon.kendzaev@mail.ru

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.