Научная статья на тему 'ОСНОВНЫЕ ЭТАПЫ ИСТОРИИ СТРОИТЕЛЬСТВА РОГУНСКОЙ ГЭС'

ОСНОВНЫЕ ЭТАПЫ ИСТОРИИ СТРОИТЕЛЬСТВА РОГУНСКОЙ ГЭС Текст научной статьи по специальности «Социальная и экономическая география»

CC BY
44
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
РОГУНСКАЯ ГЭС / ЛИДЕР НАЦИИ / ЭМОМАЛИ РАХМОН / ГЭС / ГИДРОЭНЕРГЕТИКА / КРУПНЕЙШЕЕ ЗДАНИЕ / СТРОИТЕЛЬСТВО ВЕКА / ПРОЕКТ МИРОВОГО КЛАССА / НЕЗАВИСИМОСТЬ / РЕСПУБЛИКА ТАДЖИКИСТАН / БЫСТРОЕ РАЗВИТИЕ / БЛАГОПОЛУЧНОЕ БУДУЩЕЕ / СТРОЙ / СТРОИТЕЛЬ / СВЕТ / ТАДЖИКСКАЯ ЭЛЕКТРОЭНЕРГЕТИКА

Аннотация научной статьи по социальной и экономической географии, автор научной работы — Абдурашитов Фозил Маматович, Кенджаев Мухбир Джурабоевич

Рогунская ГЭС признана одним из крупнейших проектов XXI века в Центральной Азии и крупнейшим гидроэнергетическим объектом в мире. Завершение строительства Рогунской ГЭС и ввод в эксплуатацию всего объекта не только обеспечит страну самой дешевой электроэнергией, но и в дальнейшем будет способствовать ее экспорту в другие страны по рыночным ценам, создавая при этом возможности для развития промышленности. Кроме того, расширение межгосударственных энергетических связей и международной торговли, наличие необходимого количества воды для орошения в засушливые годы будет способствовать ирригации не только для Таджикистана, но и других нижележащих странах Центральной Азии. Авторы статьи смогли пролить свет на историю и вехи строительства Рогунской ГЭС-на основе достоверных свидетельств и документов, а также ее оригинальности.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

MPORTANT STAGES AND HISTORY CONSTRUCTION OF ROGUN HYDROPOWER PLANT

Rogun HPP is recognized as one of the largest projects of the 21st century in Central Asia and the largest hydropower facility in the world. Thus, the completion of the construction of the Rogun HPP and the commissioning of the entire facility will not only provide the country with the cheapest electricity, but will further facilitate its export to other countries at market prices, while creating opportunities for industrial development. In addition, the expansion of interstate energy relations and international trade, the availability of the necessary amount of water for irrigation in dry years will contribute not only in Tajikistan, but also to other downstream countries of Central Asia. The authors of the article were able to shed light on the history and achievements of the Rogun HPP - on the basis of credible testimonials and documents, as well as its originality.

Текст научной работы на тему «ОСНОВНЫЕ ЭТАПЫ ИСТОРИИ СТРОИТЕЛЬСТВА РОГУНСКОЙ ГЭС»

ТАЪРИХИВАТАНЙ-ОТЕЧЕСТВЕННАЯИСТОРИЯ-NATIONAL HISTORY ♦-♦

УДК: 621.2 (575.3).

МАРХДЛАХ,ОИ АСОСИИ ТАЪРИХИ БУНЁДИ НЕРУГОХ,И БАРЦИ ОБИИ «РОГУН»

АБДУРАШИТОВ Ф. М., КЕНЦАЕВ М. Ц., Институти таърих, бостоншиносй ва мардумшиносии ба номи А. Дониш

Рогун дар шарк ва шимолу гарб бо куххои Кдротегину Дарвоз ихота шудааст. Дарёи Сурхоб дар шимолу шарк ва Оби Хингоу дар чанубу шарк дар омезиш бо хам дарёи пуртугёни Вахшро огоз мебахшанд, ки дар хамбастагй имконоти сохтани хам неругоххои хурд ва хам азим мавчуд мебошад [1, 4].

Мархалахои асосии мураттабсозии лоихаи Неругохи барки обии «Рогун» тирамохи соли 1976 огоз ёфта буд. Х,амон сол корхо аз бунёди роху мактаб ва кудакистону хонахои истикоматй барои кормандони НБО «Рогун» шуруъ гардид. Майдони умумии сохтмони НБО «Рогун» дар баландии 1000-1700 метр мавкеъ дошт. Барои бинокорон бунёди шахри Рогун сохтмони зарбдор эълон гардид. Дар навбати аввал мактабхои замонавй барои 1200 чойи нишаст ва богчаю кудакистонхо бунёд гардиданд.

Мураттабсозии лоихаи техникй соли 1974 шуруъ гардид ва мохи ноябри соли 1978 ба анчом расид. Моххои ноябр-декабри соли 1978 лоиха аз тарафи мутахассисони Пажухишгохи «Гидропроект» мавриди мухокима карор гирифт.

Мохи июни соли 1979 мухокимаи он дар Шурои илмию техникии Вазорати барки ИЧ,ШС ба анчом расид. Мохи октябри соли 1980 лоиха аз тарафи ташхисгохи махсуси сохавии Сохтмони давлатии ИЧ,ШС ва гурух и мутахассисони Комиссияи давлатии илмй-техникии ИЧ,ШС дар асоси карор мутобики мактуби Сохтмони давлатии ИЧ,ШС 16 октябри соли 1980 тахти № 38 ва мохи ноябри соли 1980 бо Фармони Шурои вазирони ИЧ,ШС тасдик карда шуд. Оид ба ичроиши ин корхо Дастур тахти № 2411-р аз санаи 27-уми ноябри соли 1980 низ интишор гардид.

Хдмин тарик, мархала ба мархала шахраки Рогун бунёд гардида, теъдоди сокинонаш руз аз руз меафзуд. Баъд аз омодагихои зиёд соли 1983 ба сохтмони НБО «Рогун» дар атрофи ин шахр ба таври расмй огоз бахшида шуд. Мутобики накшаи тасдикй мархала ба мархала мебоист беш аз 300 адад корхонаи калонтарини саноатии чумхурихои тобеи Иттиходи Шуравй НБО «Рогун"-ро бо техникаву тачхизоти муосир ба таври пурра

таъмин менамyданд. Корх,ои сохтмонй аз кандани накбу рохдои мошингард OFOЗ ёфтанд [3,14].

Мохи декабри соли 1986 дар шахраки Рогун мачлиси машваратии умумииттифокй баргузор шуд, ки дар он бунёдкорони боргохи нур, намояндагони корхонахои хамчавор, мутахассисон, лоихакашон, мухандисон, конструкторхо, мошинсозон, наклиётчиён фаъолона ширкат варзиданд. Ин мачлис дар сохтмони НБО «Рогун» сахифаи тозае гардид. Дар он мархалахои мухимми эъмори боргохи нур мушаххасан мукаррар шуданд. Соли 1987 бастани пеши оби Вахш; соли 1989 ба кор андохтани чархаи аввал; соли 1990 ба анчом расондани сохтмони шахри Рогун; соли 1993 пурра ба истифода додани боргохи нур» ба накша гирифта шуда буданд [1,106-107].

Сохтмони НБО «Рогун» аз нигохи мухандисию техникй ва халли конструкторй дар саросари олам шабех надорад. Дар лоихаи техникии ин сохтмони бузург хусусиятхои сарбанди 335 метраи мураккаб аз сангу хоки табий, комплекси зеризаминй, мошину тачхизоти пуриктидор ва бо тасмаи мухаррик пур кардани танаи сарбанд, нихоят чобачокунии худи боргохи нур ва лулахои бузурги обгузар-хама пешакй ба эътибор гирифта шуда буданд, ки онхо дарачаи баланди техникии лоихаи боргохи нурро муайян мекарданд, ки он бояд дар минтакаи пурзилзила бунёд карда мешуд.

Бар замми ин, хангоми кашидани лоиха пешниходу дархостхои созанда матрац мешуданд, ки онхо барои нисбатан камхарчу осонтар гардидан ва кутох намудани фосилаи сохтмон нигаронида шуда буданд. Х,амаи ин пешниходи муфид аз чониби бинокорону мутахассисони сох,а ва муассисахои хамчавор дар мархалаи омузиш rç арор доштанд.

Сохтмони НБО «Рогун» аз иншооти зиёди зеризаминй таркиб ёфтааст. Дар ин чо лозим аст, ки ба дарозии 70 километр на;б зада шавад. Бунёди ну;таи марказии ин боргохи нур (на;бх,ои асосй, турбинахри обгузарон, бинои асосй, на;бхои фаръй) аз нигохи мухдндисиву геологй ва меъморию конструкторй дар силсилаи иншооти зеризаминй аз хама душвор ва мураккаб ба х,исоб мерафтанд.

Азбаски бинои асосии боргохи нури Рогун дар зери замин чо хохад гирифт, ин чо кучактар сохтани иншооти обии нерудиханда, механикй ва механикиву бар;й на;ши халкунандаи худро дорад. Вале мухим он аст, ки бояд сифат ва дарозумрии иншоот заррае кохиш наёбад.

Лозим ба тазаккур аст, ки рузх,ои 27-28 декабри соли 1987 гирдихамой баргузор гардид, ки дар он х,амаи сохтмончиён, рохбарони хизбй, кумитаи иттифо;хои касаба, ташкилоти комсомолй, инчунин намояндагони тамоми муассисаву корхонахои хамчавор фаъолона ширкат варзиданд. [1,107-108].

27 декабри соли 1987 пеши дарёи Вахш баста шуд ва бунёди садди 335 метра ва баландтарин дар таърихи гидроэнергетикаи чах,он комилан ог оз гардид. Ва^те, ки бунёди садди НБО «Рогун» ба 40 метр мерасид ва инчунин 70-80% корх,ои сохтмонй дар толори мошинх,о анчом ёфта, дахдо километр накб канда шуд, давлати Шуравй бардам хурд ва корх,ои бинокорй ба таври куллй катъ низ карда шуданд. Бинокорон бошанд бо дили кашол майдони сохтмонро бо баробари огози чанги тах,милй аз тарсу хдрос тарк намуданд.

Бо сабаби чанги тахмилй Точикистони сохибистиклол дучори бух,рони шадиди иктисодиву ичтимой гардида, имконияти эх,ёи дубораи ин сохтмони азимро аз даст дод. Кишвар ба вартаи чанг карор гирифта, илова бар ин бух,рони шадиди энергетикй ва норасоии кувваи барк барои ах,олй ва корхонах,ои саноатй мушкилоти чиддиеро пеш гузошт. Омили асосии талаву тороч гардидани корхонах,о ва пурра аз фаъолият бозмонданашон, мах,з набудани кувваи барки доимй гардид [3,15].

Лозим ба тазаккур аст, ки «х,адафи асосии бунёди «Рогун» дар радифи ах,аммияти бузурги энергетикй доштанаш, инчунин ободу обшор намудани 360000 гектар заминх,ои наву бекорхобида ва х,амзамон бо об бех,тар таъмин намудани чоруним миллион гектар заминх,ои минтаца мах,суб меёбад.

Лоих,аи мазкур аз нигох,и меъёрх,ои тичоратй ва аз лих,ози технологй камназир буда, аз 1342 километр хатх,ои интицоли барци баландшиддат иборат аст. Тавассути онх,о дар 1 сол то 5 миллиард киловатт-соат неруи барци аз нигох,и экологй тозаро аз чумхурихри Точикистон ва Киргизистон ба давлатхои хамсояи Афгонистону Покистон метавон интицол дод. Маблаги умумии лоих,аи CASA-1000 аз як миллиард доллар фарох,ам омада, ^мхурии Точикистон барои ичрои тарх,и мазкур бояд боз 320 миллион доллари амрикой сармоя гузорад.

Президенти мамлакат мух,тарам Эмомалй Рах,мон дар яке аз суханроних,ои худ хело бамаврид ^ айд карда буданд, ки «Точикистон дар арсаи байналмилалй яке аз кишварх,ои татбицкунандаи «ицтисодиёти сабз» мах,суб ёфта, аз лих,ози истифодаи манбаъх,ои тачдидшавандаи энергия дар цатори шаш мамлакати пешсафи сайёра царор дорад, зеро 98 фоизи цувваи барц тавассути неругох,х,ои барци обй истех,сол карда мешавад» [3, 2].

Х,амин тариц, Х,укумати Ч,умхурии Точикистон тах,ти рох,барии хирадмандонаи Пешвои муаззами миллат мухтарам Эмомалй Рахмон пайваста ба сохтмони иншооти мухимми стратегй афзалият ва ахдммияти махсуси худро медихдд.

Зеро иншооти мазкур чихдти рушди бемайлони иктисодиёт, инкишофи ичтимой ва дар мачмуъ ба кох,иш додани сатх,и камбизоатй ва инчунин

баланд бардоштани сатхи некуахволии зиндагии шоистаи мардум нак;ши боризи худро хохад гузошт [4, 3-6].

Бояд ;айд кард, ки баъд аз пурра ба кор даромадани Неругохи бар;и обии «Рогун» он хамачихата имкон фарохам меорад, ки боз садхо хазор гектар заминхои бекорхобидаи лалмй дар ин минта;а обёрй карда шаванд. Гузашта аз ин, имконоти Точикистон доир ба истехсол ва содироти неруи арзони бар; ба маротиб меафзояд ва аз ин сарвати аз чихати экологй безарар дигар кишвархои хамсоя низ метавонанд бахравар гарданд. Аз ин лихоз, бунёди ин иншооти та;дирсоз ба нафъи кулли минта;а аст [5,104110].

Президенти мамлакат Эмомалй Рахмон дар Паёми навбатии худ «Дар бораи самтхои асосии сиёсати дохилй ва хоричии чумхурй», 21-уми декабри соли 2021 доир ба масъалаи бунёди иншооти бузурги аср-НБО «Рог ун» ба мардуми шарифи кишварамон мурониат намуда, аз чумла чунин иброз доштанд:-"Бо ма;сади расидан ба исти;лоли энергетикй ва истифодаи самарабахши неруи бар; дар даврони сохибисти;лолй 287 неругохи бар;и обии хурду бузург, 1,5 хазор километр хатхои инти;оли бар;и баландшиддат, 50 зеристгохи баландшиддати бар;й бунёду тачдид ва дар мачмуъ 75 фоизи инфрасохтори энергетикии кишвар азнавсозй гардид. Дар ин давра хамзамон зиёда аз 2000 мегаватт и;тидорхои энергетикии иловагй бунёд карда шуданд.

Дар натича соли 2011 дар таърихи навини Точикистон системаи ягонаи энергетикй ба вучуд оварда шуд ва устувории фаъолияти соха таъмин гардид.

Бо амалисозии лоихахои бузурги бунёду тачдиди иншооти энергетикии мамлакат итминон дорем, ки дар 7 соли оянда и;тидорхои энергетикии кишварро ба 10 хазор мегаватт расонида, ба яке аз хадафхои стратегии давлат, яъне исти;лоли комили энергетикй муваффа; шавем. Хукумати мамлакат бо дарназардошти тагйирёбии глобалии и;лим ва зарурати рушди энергетикаи «сабз» тасмим гирифтааст, ки бояд то охири соли 2022 Стратегияи рушди «и;тисоди сабз» дар Чумхурии Точикистонро ;абул карда, татби;и онро ба таври пурра таъмин намояд.

Мавчудияти и;тидорхои фаровони энергетикии мамлакат, аз чумлаи омилхои калидии рушди сохаи саноат ба хисоб меравад.Айни замон барои рушди минбаъдаи сохаи мазкур татби;и беш аз 18 лоихаи сармоягузории давлатй ба маблаги 16,6 миллиард сомонй амалй гардида истодааст.

Имруз дар кишвари мо 98 фоизи неруи бар; аз манбаъхои бар;ароршавандаи энергия, айни замон бо истифода аз неруи об истехсол гардида, Чумхурии Точикистон аз руйи фоизи истехсоли «энергияи сабз» шашум кишвари пешсафи сайёра мебошад. Инчунин, Точикистон аз

х,исоби кам будани хачми партови газхои гулхонай феълан яке аз чойхои намоёнро ишгол мекунад.

Аз ин лихоз, истехсол ва истифодаи «энергияи сабз» аз чумлаи афзалиятхои рацобатнокии ицтисоди кишвари мо ба хисоб мераванд. Дар ин самт, холо дар Чумхурии Точикистон лоихахои бузурги бунёди неругоххои барци обй амалй гардида истодаанд ва дар 7 соли оянда аз хисоби бунёди Неругохи барци обии «Рогун» ва тачдиди неругоххои барци обии «Норак», «Сарбанд» ва «Кайроццум» ицтидори энергетикии мамлакат иловатан боз ба 4 хазор мегаватт афзоиш дода хох,ад шуд.

Бо вучуди ин, истифодаи васеи дигар манбаъхои барцароршавандаи энергия, аз чумла неруи офтоб ва шамол ба манфиат буда, дар ин самт асосноккунии 3 лоиха бо ицтидори умумии 260 мегаватт огоз гардидааст, ки дар панч соли оянда татбиц карда мешаванд» [6, 2-4]. Шорехи машхури амрикой Хилари Креймер-муаллифи китоби машхури «Пеш аз чархиш» мохи марти соли 2013 дар мачаллаи бонуфузи «Forbes» дар бораи Неругохи бар^и обии «Рогун» чунин гуфтааст:-"Тархи Рогун калиди пешрафти ицтисодй ва сиёсии минтацаи Осиёи Марказй ва чанубй ва мояи хаётан мухимми манфиатхои амниятии Иёлоти Муттахида ва НАТО дар чанги зидди террор аст. Неругохи «Рогун"-и Точикистон метавонад дили пешрафтаи Осиёи Марказй бошад. Ин неругох хохад тавонист, на танхо Точикистони ташнаи барц, балки инчунин минтацахои шимоли Афгонистону Покистон, махалхои Киргизистону Узбекистон ва кишвархои дигари хамсояро бо барц таъмин кунад» [7, 45].

Дар китоби муаллифон А. Шарифзода ва З. Косимй нишондодхои асосии рушди ичтимой ва фархангии Чумхурии Точикистонро дар солхои истицлоли давлатии кишвар тахти сарварию рахнамоии Сарвари давлат Эмомалй Рахмон мушаххас инъикос намуда, хамзамон чунин нигоштаанд:-"Тахлили воцеияти табий ва захирахои энергетикии Точикистон бараъло нишон медихдд, ки рушди босуботу бонизом ва ояндадори Точикистон асосан аз тарици истифодаи васеи ицтидорхои гидроэнергетикй, пеш аз Хама, тавассути бунёди неругоххои миёна ва бузурги обй имконпазир аст. Аз ицтидори умумии гидроэнергетикии Точикистон, ки баробар ба 527 миллиард кВт/соат аст, холо танхо 5-6 фоизаш мавриди истифода царор гирифтааст.

Неругохи бар^ и обии «Рогун» на танхо метавонад ниёзхои афзояндаи Точикистонро бо неруи барц дар хамаи фаслхои сол барорад ва истицлоли энергетикии кишварро пурра таъмин намояд, балки барои минтаца низ манфиати зиёд дорад, зеро баъди ба кор шуруъ намудани он кишвари мо ба таври фаровон неруи арзони аз чихати экологй безарар, «неруи сабз» истехсол намуда, хамзамон метавонад кишвархои поёнобро хатто дар солхои хушку камбориш бо оби нушокию кишоварзй таъмин намояд».

Таъмини истицлоли энергетикии мамлакат яке аз хадафхои стратегии Ч,умх,урии Точикистон буда, дар доираи он бунёду барцарорсозии Неругохи барци обии Рогун бо ташаббуси Президенти Ч,умх,урии Точикистон мухтарам Эмомалй Рахмон иншооти бузурги стратегии аср ба шумор меравад.

Руйрост бояд ицрор шуд, ки дар гузашта аксар чунбишу харакатхо нисбат ба ин тарх хушбин набудаанд, балки амалй намудани онро бо хар роху восита махкум мекарданд. Х,атто бархе аз гуруххо дар хама гуна шакл кушиш ба харч медоданд, ки садди бунёди ин неругох гарданд.

Кайд бояд кард, ки вобаста ба ин, агар ба таърихи начандон гузаштаи дур назар андозем, бармало равшан мегардад, ки хануз соли 1913 истифодабарии ицтидорхои обу бар^ии ^мхурии Точикистон огоз гардида, татбици онхо ба туфайли нишондодхои эъзомияи (экспедитсияи) манмуии соли 1932 хусусияти хосаи худро гирифтааст.

Дар захирахои гидроэнергетикии ИЧ,ШС тархи ин неругох хануз соли 1932 аз тарафи мухандиси рус Н. Караулов бо номи НБО-и «Сичарог» ба цайд гирифта шудааст.

Сичарог мавзеест, ки тацрибан 5-6 километр болотар аз махали хозираи сохтмони неругох воцеъ буда, дар он чо холо яке аз пойгоххои истехсолии НБО «Рогун» фаъолият мекунад. Мавзеи хозираи зербинои неругох бо номи «Сари Камиш» машхур аст. Н. Караулов дар баробари тахлилу тахцици ицтидорхои гидроэнергетикии Точикистон, инчунин бахри азхудкунии онхо нихати бунёди 58 неругохи хурду миёна ва калони обй хамзамон харитае тартиб додааст.

Аз нумла, олимони маъруфи Иттиходи Шуравй С. А. Захаров, В. И. Буен, И.Е. Тубут, В.М. Рейнамон А.М. Бобоев ва дигарон дар асоси харитаи тартибдодаи мавсуф мавзеи чойгиршавии аксар неругоххои ояндаи Точикистонро дар давоми солхои 1932-1955 ба таври мукаммал тахлилу тахциц намуда, ба чунин хулоса омада буданд, ки бояд рушди сохаи гидроэнергетикаи Осиёи Марказй ва Казоцистон аз неругохи «Сичарог» (холо НБО «Рогун») огоз гардад. Онхо андешахояшонро дар ин хусус ба сарони хамонвацтаи кишвархои минтаца низ пешниход намуда буданд, вале мутаассифона, баъзе аз сохибмансабони он замона барои амалй гардонидани ин тарх розй нашуда, хатто садди рох гардиданд. Ин пахлуи масъала то имруз дар илм норавшан боцй монда, хануз хам шархи муфассали худро наёфтааст.

Сарфи назар аз ин, дар замони Шуравй, дар ин диёр давоми солхои 60-80-уми асри ХХ чандин маротиба олимони зиёде эъзомияхои (экспедитсияхои) мачмуии илмй гузаронида, дар асоси тахцицоти бунёдии сохавй чанбахои мухталифи ин тархро мавриди тахциц ва арзёбй царор додаанд.

Бояд ;айд кард, ки дар иртибот ба ин андеша, мутахассисони Институти «Средгипроводхлопок"-и шахри Тошканд иброз доштаанд, ки лоихаи мазкур дар давоми бист сол аз тарафи кормандони институт бо чалби 160 ташкилоту муассисахои тобеи Иттиходи Ш^рав^ бо шумули 48 институти лоихакашй, 112 институти илмию тад;и;отй, 32 пажyхишгохи тад;и;отии Академияи илмхои Иттиходи Чдмохири Шypавии Сотсиалистй ва намояндагони бештар аз 41 вазорату кумитахои дахлдори чумхурихои соби; Иттиходи Шypавй, дар шакли 50 китобу даххо албому чадвалхо тахия шуда, нисбат ба он то имруз зиёда аз 40 хазор номгуй хуччат ба тасвиб расидааст.

Агар чунин далелу андешахоро ба як низоми муайян дароварда, шиносномаи техникии НБО «РоFyн"-pо тахлилу баррасй намоем, пас маълум мегардад, ки олимону мутахассисон ин лоихаро асосан бо ма;сади рушди сотсиализм дар минта;ахои Осиёи Миёна, бо нишондодхои зерин: баландии сарбанд-335м; таъминоти иловагии об 4,4 км3; хачми пурраи обанбор-13,3 км3; хачми аввалаи фоиданокй-10,3 км3; хачми фоиданокй баъд аз 50 сол-8,6 км3; и;тидори муайяншуда (МВт)-3600 (600х6); истехсоли солонаи неруи бар;-13,1 млрд кВт соат;

ми;дори умумии захирахои бар;и обии Точикистон дар 1 сол-527 млрд кВт соат ва инчунин афзоиши истехсоли неруи бар; дар неругоххои поёнобро-0,8 млрд кВт/соат тахия намудаанд.

Дар ин замина, мутахассисони соха иброз дошта буданд, ки агар даpFOти 300 метраи НБО «Норак» барои хизмати садсола пешбинй шуда бошад, он гох даpFOти 335 метраи НБО «^Fym» барои та^ рибан 170 соли минбаъда таъмин намудани ахолй бо обу бар; тархрезй гардида, бунёди он се давра:

давраи якум-220м; давраи дуюм 285м;

давраи сеюм 335 метрро дарбар мегирад.

Аз натичагирихо чунин бармеояд, ки лоихаи мазкур аз тарафи олимону мутахассисони касбй тархрезй гардида, дар он тамоми хусусиятхои махал аз нигохи илмй ва чyFpофй ба эътибор гирифта шудааст.

Дар иртибот ба ин андешах,ои созанда бояд гуфт, ки агар дар маводи Анчумани XXIV Х.КИШ омада бошад, ки дар дарёи Вахш сохтмони Неругохи «^Fym» ог оз бахшида шавад, пас дар хуччатхои Анчумани XXV ва XXVI на танхо раванди коргузорй, балки вусъат бахшидан ба корхои сохтмонии он низ дарч ёфтааст. Тавре, ки аз хуччати мазкур бармеояд:-

"сохтмони НБО «Рогун"-ро вусъат дода, НБО «Бойгозй» ба истифода дода шавад. Истехсоли энергияи электрикй дар кишварамон бояд ба 16 млрд киловват-соат расонида шавад.

Хамин тари;, сохтмони бузурги аср мувофи;и маълумоти илмй корхои тах;и;отй ва лоихакашии НБО «Рогун» хануз соли 1960 огоз гардида, давоми солхои 70-уми асри ХХ асосноккунии техникию и;тисодии он гузаронида шудааст. Агар расман гирем, корхои сохтмонй дар ин неругох хануз 27-уми сентябри соли 1976 огоз ёфта буд, ки ва васоити ахбори омма давраи нахустини онро давраи тайёрй ба ин сохтмони аср маънидод намудааст.

Соби; сардори сохтмон Н. Савченко бар он назар аст, ки дар ин неругох соли 1976 корхои сохтмонй огоз гардида бошанд хам, то соли 1981 корхои анчомдодашуда давраи тайёрй ба сохтмонро дар бар мегирифтанд. Бунёди неругох бошад соли 1981 огоз гардидааст. Аксар мутасаддиёни соха ин далелро во;ей шуморида, зимни арзёбии таърихи неругох аз он сарфи назар намекунанд, зеро ба хотири бунёди ин неругох ба дехаи Рогун мохи декабри соли 1986 ма;оми шахрак дода шуд. Далели мазкур аз он шаходат медихад, ки Рогун махз хамчун шахрак, сипас шахр дар харитаи чумхурй ба хотири ин иншооти бузургу та^дирсози аср арзи вучуд намудааст.

Аз ин лихоз, метавон гуфт, ки гарчанде дар адабиёти илмй, илмию оммавй ва нигоришхои матбуотй огози кор дар ин неругох бо далелу санадхои гуногун дарч ёфта бошанд хам, мо аз тафсири онхо дар ин чо худдорй намуда, минбаъд кушиш менамоем, ки онро дар асоси ар;ому далелхои да^ и^ мавриди омузиш ва тах;и; ;арор дихем. Зеро неругохи бар^ ии обии «Рогун» дар чахон беамсол буда, да;и;ан дар худуди 900-1000 метр аз сатхи бахр бо баландтарин даргот 76 миллион метри кубй сангу шагали махаллй сохта мешавад.

Во;еият собит менамояд, ки бунёди НБО «Рогун» аввалан ормони миллии точикон махсуб ёфта, баъд аз сохибисти;лолии кишвархои минта;а ба ормони тамоми мардуми минта;аи Осиёи Марказй мубаддал гашта истодааст. Далели мусаллам аст, ки дар ибтидо намояндагони 42 ва холо беш аз 64 миллату хал;иятхои мухталиф дар асоси консорсиуми байналмилалй зимнан кушиш намуда истодаанд, ки ин иншооти бузурги асрро харчи зудтар ба анчом расонида, Чумхурии сохибисти^лоли Точикистонро хам;адами замон ва номеаи нахонй гардонанд Президенти ^мхурии Тоникистон, Пешвои муаззами миллат мухтарам Эмомалй Рахмон низ фармудаанд: «Исти;лолияти во;еии Точикистонро бе бунёди Неругохи бар^ и обии «Рогун» таъмин кардан амри махол аст. Дониста бошед, ки начотдихандаи и;тисодиёту маънавиёти миллати точик

танхо худи моем, дар ин рох ба чуз Худованд касе дигар моро бегаразона дастгирй нахохад кард!» [8, 4-37].

Таърихи даврони истиклоли кишвар собит месозад, ки бузургтарин иншооти аср-лоихаи азими гидроэнергетикии мамлакат-НБО «Рогун» бо ташаббусхои созанда ва назари вокеъбинонаи Пешвои муаззами миллат Эмомалй Радмон дубора эхё гардида, рузи 29-уми ноябри соли 2016 хангоми бастани мачрои дарёи Вахш ва 16-уми ноябри соли 2018 дар маросими ба истифода супоридани чархаи якуми Неругохи барки обии «Рогун» огоз шуда буд.

Сармоягузории босуръат ва инчунин сарива;т анчом додани додани сохтмони бузурги аср-НБО «Рогун» дар ояндаи наздик на танхо чумхуриро бо кувваи барки арзон ба таври пурра таъмин менамояд, балки дар минбаъда низ чихати содироти он ба кишвархои хорича бо нархи бозорй мусоидат хохад кард ва хамзамон он ба пешрафти саноати мамлакат шароити мусоид фарохам хохад овард. Бар замми ин ба густариши муносибатхои энергетикии байнидавлатй ва гардиши савдои байналмилалй хамачихата мусоидат намуда, хамчун ниходи бузурги амнияти энергетикии кишвар бахри рушди имруза ва ояндаи дурахшони Точикистони сохибистиклол ахаммияти басо байналмилалй дорад.

АДАБИЁТ

1. Коллективи «Барки точик». Ба муносибати 1100-солагии давлати Сомониён. Барки точик дируз, имруз, фардо: очеркхо. Душанбе, Бунёди адаб, 1999,-320 с.

2. Фозил Абдурашидов. Рогун-ояндаи дурахшони Точикистон, нашрияи «Бахори Ачам», № 33 (472) 14. 11. 2018.

3. Махмадов А.Н., Абдурашитов Ф.М. «Рог ун-лоихаи миллии Точикистон",-"Ахбори Академияи илмхои Чумхурии Точикистон, № 1/1 (255), 2019.

4. Рачабалй Кудратов, Саидмурод Фаттохзода,-"Минбари хал;». № 51, 19.12. 2018.

5. Сафарзода Хайрулло Амиралй. Эмомалй Радмон-здёгари Рогун. (Нашри дуюм).-Душанбе, 2017.- 464 с.

6. Паёми Президенти Ч,умдурии Точикистон, Пешвои муаззами миллат мухтарам Эмомалй Радмон «Дар бораи самтхои асосии сиёсати дохилй ва хоричии чумхурй», 21.12. 2021, Душанбе,- «Х,омии омузгор». 24 декабри соли 2021.

7. Абдуфаттох Шарифзода, Заробиддин Косимй. «Фархундапай», Душанбе, 2014.-336 с.

8. Хасан Асоев. Рогун-машъалафрузи минта;а. Чилди 1,-Душанбе: Дониш, 2018.-136 с.

9. Суханронии Президенти Чумхурии Точикистон Эмомалй Радмон дар маросими огози кори агрегати якуми Неругохи барки обии «Рогун», 26. 07. 2018, сомонаи Президенти ^щурии Точикистон www president. Xj. Санаи шиносой 27. 07. 2018.

10. Хуррамзода Муминшо Хуррам. Накши Пешвои миллат Эмомалй Радмон дар бунёди Неругохи барк ии обии «Рог ун".-Душанбе, «Эр-граф» 2018,-115с.

МАРХ,АЛАХ,ОИ АСОСИИ ТАЪРИХИ БУНЁДИ НЕРУГОХИ БАРЦИ ОБИИ «РОГУН»

Неругохи бар;и обии «Рогун» яке аз азимтарин лоихахои асри XXI дар минта;аи Осиёи Марказй ва бузургтарин иншооти гидроэнергетик й дар чахон эътироф гардидааст.

Пурра ба истифода супоридани тамоми иншоот дар ояндаи наздик на танхо чумхуриро бо бар;и арзон таъмин менамояд, балки барои содироти он ба кишвархои дигар бо нархи бозорй мусоидат намуда, хамзамон ба рушди сохаи саноати мамлакат имконияти зиёдеро фарохам меорад.

Fайр аз он ба густариши муносибатхои энергетикии байнидавлатй ва гардиши савдои байналмилалй, мавчудияти микдори зарурии об барои обёрй дар солхои хушк на танхо дар Точикистон, инчунин дар дигар кишвархои поёноби Осиёи Марказй хамачихата мусоидат хохад кард.

Муаллифони ма;ола тавонистаанд, ки доир ба таърих ва мархалахои асосии эъмори неругохи бар;и обии «Рогун»- бо такя ба далелу санадхои муътамад ба асолати он рушанй андозанд.

Калидвожах,о: НБО"Рогун",Пешвои миллат, Эмомалй Ра^мон, неругох,, бар^и оби, бузургтарин иншоот, сохтмони аср, лощаи сатщ цах^онй, исти^лол, гидроэнергетика, Цумх,урии Тоцикистон, таращиёти босуръат, ояндаи пурсаодат, бунёд, бунёдгузор, рушнои, бар^и тоцик.

ОСНОВНЫЕ ЭТАПЫ ИСТОРИИ СТРОИТЕЛЬСТВА РОГУНСКОЙ ГЭС

Рогунская ГЭС признана одним из крупнейших проектов XXI века в Центральной Азии и крупнейшим гидроэнергетическим объектом в мире.

Завершение строительства Рогунской ГЭС и ввод в эксплуатацию всего объекта не только обеспечит страну самой дешевой электроэнергией, но и в дальнейшем будет способствовать ее экспорту в другие страны по рыночным ценам, создавая при этом возможности для развития промышленности.

Кроме того, расширение межгосударственных энергетических связей и международной торговли, наличие необходимого количества воды для орошения в засушливые годы будет способствовать ирригации не только для Таджикистана, но и других нижележащих странах Центральной Азии.

Авторы статьи смогли пролить свет на историю и вехи строительства Рогунской ГЭС-на основе достоверных свидетельств и документов, а также ее оригинальности.

Ключевые слова: Рогунская ГЭС,Лидер нации, Эмомали Рахмон, ГЭС, гидроэнергетика, крупнейшее здание, строительство века, проект мирового класса, независимость, гидроэнергетика, Республика Таджикистан, быстрое развитие, благополучное будущее, строй, строитель, свет, Таджикская электроэнергетика.

IMPORTANT STAGES AND HISTORY CONSTRUCTION

OF ROGUN HYDROPOWER PLANT

Rogun HPP is recognized as one of the largest projects of the 21st century in Central Asia and the largest hydropower facility in the world.

Thus, the completion of the construction of the Rogun HPP and the commissioning of the entire facility will not only provide the country with the cheapest electricity, but will further facilitate its export to other countries at market prices, while creating opportunities for industrial development.

In addition, the expansion of interstate energy relations and international trade, the availability of the necessary amount of water for irrigation in dry years will contribute not only in Tajikistan, but also to other downstream countries of Central Asia.

The authors of the article were able to shed light on the history and achievements of the Rogun HPP - on the basis of credible testimonials and documents, as well as its originality.

Key words: Rogun HPP, Leader of the Nation, Emomali Rahmon, Hydroelectric Power Plant, Hydropower Industry, Largest Building, Construction of the Century, World Class Project, Independence, Hydropower Industry, Republic of Tajikistan, Rapid Development, Prosperous Future, Build, Builder, Light, Tajik Electricity Industry.

Сведения об авторах: Абдурашитов Фозил Маматович-доктор исторических наук, заместитель директора по науке и образованию Института истории, археологии и этнографии им. А. Дониша Национальной академии наук Таджикистана. Адрес: 734025, Республика Таджикистан, г. Душанбе, пр. Рудаки, 33. Телефон: (+992) (37) 2217326, (сл.), (+992) 935-700205 (моб).E-mail:fozil-62@mail.ru

Кенджаев Мухбир Джурабоевич-соискатель Института истории, археология и этнографии имени А. Дoниша НАНТ. Адрес: 734025, г. Душанбе, пр. Рудаки, 33.Телефон: (+992) 93-4402886 E-mail: mukhbirjon.kendzaev@mail.ru

Information about the authors: Abdurashitov Fozil Mamatovich-Doctor of History, Deputy Director for of the Institute of History, Archeology and ethnography named after A. Donisha National Academy of Sciences of Tajikistan. Address: 734025, Republic of Тajikistan, Dushan-bе, 33 Rudaki Ave. Тel: (+992) (37) 2217326, (+992) 935-700205 (Mobile).E-mail: fozil62@mail.ru.

^ndzaev Mukhbir Dzuraboevitch-is a competitor of the Departament of the Institute of History, Archeology and Ethnography named after A. Donisha NANT. Address: 734025, Tajikistan, Dushanbe, 33 Rudaki Ave. TeI: (+992) 93-4402886. E-mail: mukhbirjon.kendzaev@mail.ru

УДК 32 (575.3)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.