Научная статья на тему 'ИНГЛИЗ ТИЛИНИ ЎҚИТИШ ЖАРАЁНИДА НОМУТАХАССИС ЎҚИТУВЧИЛАРНИНГ КОММУНИКАТИВ ФАОЛИЯТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ МОТИВАЦИОН МОҲИЯТИ'

ИНГЛИЗ ТИЛИНИ ЎҚИТИШ ЖАРАЁНИДА НОМУТАХАССИС ЎҚИТУВЧИЛАРНИНГ КОММУНИКАТИВ ФАОЛИЯТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ МОТИВАЦИОН МОҲИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
58
20
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
мотивация / мнемоника усуллари / мотив / ташқи мотивация / ички мотивация / барқарор ва барқарор бўлмаган мотивация / когнитив мотивация / индивидуал мотив / гуруҳий мотивация. / motivation / mnemonics / extrinsic motivation / intrinsic motivation / sustainable and unstable motivation / cognitive motivation / individual motive / group motivation.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — E. Tursunnazarova

Мақолада бугунги кунда номутахассис ўқитувчининг умумий маданиятининг педагогик фаолият самарадорлигини оширувчи омил сифатида тадқиқ қилишга бағишланган тадқиқотларда, малака ошириш тизимида ўқитувчиларнинг ижтимоий-педагогик йўналган фаолиятини тадқиқ қилиш, ўқитувчининг касбий фаолиятида маънавий-ахлоқий қадриятларнинг ўрни каби муаммолар ва уларнинг ечимларини топишга эътибор қаратилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

MOTIVATIONAL ESSENCE OF THE DEVELOPMENT OF COMMUNICATIVE ACTIVITY OF NON-SPECIALIST TEACHERS IN THE PROCESS OF TEACHING ENGLISH

The article focuses on research devoted to the study of the general culture of the teacher as a factor that increases the effectiveness of pedagogical activity, the study of sociopedagogical activity of teachers in the system of professional development, the study of such problems as the role of spiritual and moral values in the professional activity of teachers and their solutions

Текст научной работы на тему «ИНГЛИЗ ТИЛИНИ ЎҚИТИШ ЖАРАЁНИДА НОМУТАХАССИС ЎҚИТУВЧИЛАРНИНГ КОММУНИКАТИВ ФАОЛИЯТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ МОТИВАЦИОН МОҲИЯТИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

ИНГЛИЗ ТИЛИНИ У^ИТИШ ЖАРАЁНИДА НОМУТАХАССИС УЦИТУВЧИЛАРНИНГ КОММУНИКАТИВ ФАОЛИЯТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ МОТИВАЦИОН МО^ИЯТИ Эльвира Турсунназарова

Низомий номидаги ТошкентДПУ "Хорижий тиллар" факультети Инглиз тили укитувчиси,

мустакил изланувчи https://doi.org/10.5281/zenodo.7036643

Аннотация. Мацолада бугунги кунда номутахассис уцитувчининг умумий маданиятининг педагогик фаолият самарадорлигини оширувчи омил сифатида тадциц цилишга багишланган тадцицотларда, малака ошириш тизимида уцитувчиларнинг ижтимоий-педагогик йуналган фаолиятини тадциц цилиш, уцитувчининг касбий фаолиятида маънавий-ахлоций цадриятларнинг урни каби муаммолар ва уларнинг ечимларини топишга эътибор царатилган.

Калит сузлар: мотивация, мнемоника усуллари, мотив, ташци мотивация, ички мотивация, барцарор ва барцарор булмаган мотивация, когнитив мотивация, индивидуал мотив, гурущй мотивация.

МОТИВАЦИОННАЯ СУЩНОСТЬ РАЗВИТИЯ КОММУНИКАТИВНОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ УЧИТЕЛЕЙ-НЕСПЕЦИАЛИСТОВ В ПРОЦЕССЕ ОБУЧЕНИЯ

АНГЛИЙСКОМУ ЯЗЫКУ

Аннотация. В статье основное внимание уделяется исследованиям, посвященным изучению общей культуры учителя как фактора, повышающего эффективность педагогической деятельности, исследованию социально-педагогической деятельности учителей в системе повышения квалификации, изучению таких проблем, как роль духовно-нравственных ценностей в профессиональной деятельность учителя и их решения.

Ключевые слова: мотивация, мнемонические приёмы, мотив, внешняя мотивация, внутренная мотивация, устойчивая и неустойчивая мотивация, позновательная мотивация, индивидуальный мотив, группавая мотивация.

MOTIVATIONAL ESSENCE OF THE DEVELOPMENT OF COMMUNICATIVE ACTIVITY OF NON-SPECIALIST TEACHERS IN THE PROCESS OF TEACHING

ENGLISH

Abstract. The article focuses on research devoted to the study of the general culture of the teacher as a factor that increases the effectiveness ofpedagogical activity, the study of socio-pedagogical activity of teachers in the system of professional development, the study of such problems as the role of spiritual and moral values in the professional activity of teachers and their solutions

Keywords: motivation, mnemonics, extrinsic motivation, intrinsic motivation, sustainable and unstable motivation, cognitive motivation, individual motive, group motivation.

КИРИШ

Х,ар кандай жамиятнинг равнаки, ижтимоий, сиёсий, икктисодий баркарорлиги шу мамлакат фукароларининг интеллектуал, ахлокий салохиятини юксак даражада ривожланганлигига богли;. Зеро, жамиятимизнинг маънавий янгиланишида, ижтимоий йуналтирилган бозор иктисодиётини шакллантиришда жахон хамжамиятига кушилишини таъминлайдиган демократик хукукий давлат куриш масаласи устувор мезон сифатида

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

мух,им роль уйнайди. Мамлакатимиз Президенти Шавкат Мирзиёев узининг "Буюк келажагимизни мард ва олийжаноб халкимиз билан бирга курамиз" асарида х,ар бир фукаронинг ватанпарвар ва юртпарварлик фазилатларига эга булиши, она юртини чин калбидан севиши ва ардоклаши, эл-юрти учун узини аямаслиги, бу йулда жонини х,ам фидо килишига тайёр булиши лозимлигини уктиради. Шундай экан, замонавий укитувчи тарбиялаётган ёш авлодда айнан шундай сифатларни - иймон-эътикоди мустах,кам, иродаси бакувват, ор-номусли, хдром-хариш ишлардан х,азар киладиган, изланувчан, ташаббускор, тадбиркорлик фазилатига эга булган, ташкилотчи, талабчан ва катъиятли шахсларни шакллантириши лозим. Буларнинг барчаси жах,он таълими тизимини ва замонавий педагогика фанини алох,ида мух,им максад - илмий ва техникавий тараккиётнинг тез суръатлар билан ривожланиб бориши билан боглик жамият ривожланишининг сифат жихдтидан янги боскичида фаол иштирок этишга кодир булган янги авлодни тарбиялаш ва тайёрлашга каратилган.

Инглиз тилини урганиш жараёнида номутахассис укитувчиларнинг мотивациясини шакллантириш хдмда мнемоника усулларидан фойдаланиш оркали уларнинг тил узлаштиришга булган эх,тиёжини кондириш максадида мнемоника усулларидан фойдаланиш тизимини такомиллаштириш масалалари долзарб эканлигининг гувох,и буламиз, чунки, мактаб битирувчилари чет тилларни пухта эгаллашга киришиб, юкори курсаткичларни курсатаётган бир пайтда, уларга таълим бераётган укитувчилар хам инновацион фаолият жараёнида узининг кенг дунёкараши, чукур фикрлаши, узокни кура билиш кобилияти, хориж тилларида эркин сузлаша олиши, янгиликларга тайёр булиши лозим.

Инглиз тилини укитиш жараёнида номутахассис укитувчиларнинг мотивациясини шакллантиришда мнемоника усулларидан фойдаланиш тизими асосини стандартлар, ижтимоий буюртма хдмда мех,нат бозорида мутахассисларга куйилган эх,тиёж, методологик ёндашув ташкил этиб, унинг функционал сруктурасини модель предметларининг узаро мантикан богликлиги, алокадорлигини ёритиб бериши,моделлаштириш субъектлари ва таълим жараёни иштирокчиларининг таълим мух,итидаги богликлигини такозо килади.

ТАДЦЩОТ МАТЕРИАЛЛАРИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Инглиз тилини укитиш жараёнида номутахассис укитувчиларнинг коммуникатив фаолиятини ривожлантиришнинг мотивацион мох,иятини урганиш максадида, биз тадкикот доирасида "мотивация", "мотив", "мнемоника" каби категорияларни чукур тадкик этдик.

Мотивация (лот. movere -"хдракат килиш") - хдракатга туртки; инсон хулк-атворини бошкарадиган, унинг йуналишини, ташкилотчилиги, фаоллиги ва баркарорлигини белгилайдиган психофизиологик жараён. Мотивация инсоннинг уз эх,тиёжларини фаол равишда кондириш кобилиятидир. Илк маротоба "мотивация" атамаси А.Шопенгауэрнинг маколасида ишлатилган.

Агар, инглиз тилини урганиш жараёнида ахборот номутахассис укитувчиларнинг олдинги билимлари билан богланмасдан такдим этилса, у тез хотирадан йуколади. Шу уринда мнемоника усулларидан фойдаланиш кул келади.

Мнемоника - (юнон тилида: Mnemonika - «хотирада саклаш санъати»)- сунъий ассоциацияларни шакллантириш оркали хотирани ёдлашга ва хотира коэффициентини

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

оширишга ёрдам берадиган методлар ва усуллар мажмуи. Номутахассис укитувчиларнинг малакасини ошириш тизимининг тахлили мазкур тайёргарликнинг табакалаштирилган тарзда олиб борилаётганини курсатди. Дунё буйича уларнинг бир неча турлари мавжуд: тажрибасиз укитувчилар учун педагогик фаолият бошланишидаги сиртки ёки масофавий шаклдаги бошлангич таълим; тажрибали (одатда мактабда катта тажрибага эга булган), лекин малакасиз укитувчилар учун бошлангич таълим; педагогик тажрибага эга булмаган дипломли мутахассисларга кушимча педагогик таълим (мактабда стажировка шаклида ва кушимча курсларда); педагогик маълумот ва тажрибага эга булган малакали укитувчиларнинг кейинги давомий таълими. Шу сабабли, инглиз тилини укитиш жараёнида номутахассис укитувчиларнинг мотивациясини шакллантиришда мнемоника усулларидан фойдаланиш хорижий сузларнинг "оддий эсдалик" га ёки у учун хеч кандай маънони англатмаган куп тартибли коидага мослаштирилмаган тизимини ишлаб чикишдан иборат булмай, балки, мия унг ярим шарининг доминантлиги асосида мнемотехникага оид сузлар ва коидалар учун тил узлаштиришни билдиради.

Инглиз тилини укитиш жараёнида мнемоника усулларини таълим жараёнига татбик килиш тил урганувчиларининг ички эхтиёжи, майли истаги, яъни мотивацияси асосида кечади.

Мнемоника усуллари - мотивация боскичида фаолиятнинг бир нечта билим берувчи мухим турларини амалга оширишга йуналтирилган методларнинг компоненти, кисми.

Инглиз тилини укитиш жараёнида номутахассис укитувчиларнинг мотивациясини шакллантиришда мотивлар хам мухим урин эгаллайди.

Мотив ("motive"- француз тилида:"ундовчи куч", "сабаб" деган маънони билдиради). - бу субъект учун якуний (натижавий) кийматни ифодаловчи, унинг фаолият йуналишини белгилайдиган, унга эришиш фаолиятининг маъносини англатадиган моддий ёки идеал объект.

Инглиз тилини урганиш жараёнида мотивация ташки ва ички мотивация турларига ажратилади.

Ташки мотивация (экстринсив ташки) - бу маълум бир фаолиятнинг мазмуни билан боглик булмаган, лекин субъект учун ташки холатлар билан боглик булган мотивация.

Ички мотивация (интринсив) - ташки шароитлар билан эмас, балки фаолиятнинг мазмуни билан боглик мотивация.

Баркарор ва баркарор булмаган мотивация. Инглиз тилини урганиш жараёнида номутахассис укитувчиларнинг эхтиёжларига асосланган мотивацияси баркарор мотивация сифатида бахоланиши мумкин. Инглиз тилини урганиш жараёнида мотивациянинг бир нечта асосий турларини курсатиш мумкин:

Когнитив мотивация: билим эгаллаш, изланув харакати, уйин фаолияти;

индивидуал мотивация: изланишга чанкоклик; нуфузга интилиш;

Гурух,ий мотивация: гурух иерархиясида жой кидириш; ушбу турга хос булган жамият тузилишини саклаб колиш;

Инглиз тилини укитишнинг мухим муаммоларидан бири бу номутахассис укитувчиларнинг касбий масалаларни ечишга ижодий ёндашиши учун узлаштирилган

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

билим ва эгалланган куникма хамда малакалар, компетенцияларни куллашга ургатиш, шунингдек уларнинг билимларини формал узлаштиришига йул куймасликдир.

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ

Гарова Вера Львовнанинг «Особенности методики преподавания английского языка в учебных заведениях Австралии» мавзусидаги 13.00.02-ихтисослигидаги педагогика фанлари номзоди илмий даражасини олиш учун бажарган диссертациясида (РФ, ВАК, 2017) Австралияда инглиз тилини укитиш муаммолари ва уларни хал этиш ечимлари хусусида фикр билдирилган. Олима тадкикотда бугунги кунда инглиз тилини юкори даражада укитишни таклиф этаётган етакчи мамлакатлар орасида биринчи навбатда Буюк Британия, А^Ш, Канада, Австралия ва Янги Зеландияни курсатиб утади.

Х.А.Маматкуловнинг "Педагогларда хорижий тиллар буйича касбий компетентликни ривожлантиришнинг ахборот-методик таъминотини такомиллаштириш" мавзусидаги докторлик диссертациясида укитувчининг умумий маданиятини тилларни узлаштириш, хусусан, инглиз тилини профессионал даражада билиш, ижтимоий-педагогик х,одиса сифатида талкин этилган.

Рус олимаси М.В.Селиверстованинг "Формирование управленческих компетенций учителя в условиях развития современного образования" мавзусидаги докторлик диссертациясида: "укитувчиларнинг маънавий-ахлокий ривожланиш даражаси уларнинг касбий компетентлилигига катта таъсир курсатиши, замонавий укитувчининг касбий компетенциясини дидактик кобилиятлар билан бирга юксак маънавиятлилик ва маданиятлилик ташкил этиши" хакида фикр баён этилган. Булар куйидагиларда намоён булади: укитиш мухитини яратиш; мавзу мазмунини ёритишни режалаштириш; укув жараёнини бошкариш; уз ютуклари ва ривожланишларини бахолаш; мотивацион фаолиятни ташкил этиш",- деган фикрни билдиради. Муаллифнинг фикрига кушилган холда, укитувчиларнинг индивидуал эхтиёжлар ва малака талаблари асосида касбий махорат даражаси ва сифатини оширишга каратилган замонавий ёндашувлар, инновацион технологиялар, сохага оид янги компетецияларни узлаштириш, шу жумладан, инглиз тилини урганиш асосидаги интеграциялашган жараён сифатида каралади, деб таъкидлаш мумкин. МУ^ОКАМА

Инглиз тилини урганиш жараёнида номутахассис укитувчиларнинг мотивациясини шакллантиришда коммуникатив компетенциянинг ахамияти салмоклидир.

Коммуникатив компетенция (communicative competence) термини илк бор 1972 йилда америкалик тилшунос D.Hymes томонидан кулланилган. Иккинчи тилни ургатишда коммуникатив компетенцияни шакллантириш масалалари эса 1980 йилда M.Canale ва M.Swaine томонидан тадкик килинди.

Узбекистон Республикасида таълимнинг барча боскичларида чет тилини укитишнинг асосий максади урганувчиларнинг куп маданиятли дунёдаги кундалик, илмий ва касбга оид сохаларда фаолият олиб бориш учун чет тилида коммуникатив компетенциясини шакллантиришдан иборат.

Номутахассис укитувчиларнинг чет тили буйича коммуникатив компетенцияси -урганилаётган чет тили буйича эгаллаган билим, куникма ва малакаларни мулокот жараёнида куллаш кобилиятидир.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Лингвистик компетенция тил материали (фонетика, лексика, грамматика) хакида билимлар ва нутк фаолияти турлари (тинглаш, гапириш, укиш ва ёзиш) буйича куникмаларни эгаллашни назарда тутади.

Социолингвистик компетенция сузловчининг бирор бир нуткий вазият коммуникатив максад ва хохиш-истагидан келиб чиккан холда керакли лингвистик шакл, ифода усулини танлаш имконини яратади. Социолингвистик компетенция ижтимоий-маданий компетенцияни уз ичига олиб, аутенлик нуткнинг миллий хусусиятларини: узи яшаётган мамлакатнинг урф-одатлари, кадриятлари, маросимлари ва бошка миллий-маданий хусусиятларини билиш хамда тили урганилаётган мамлакат билан таккосланган холда такдим эта олиш кобилиятини кузда тутади.

Номутахассис укитувчиларда прагматик компетенция урганилаётган инглиз тилида коммуникатив вазиятда тушунмовчиликлар пайдо булганда такроран сураш, узр сураш ва хоказолар оркали дискурс компетенцияси прагматик компетенция таркибига киритилади. Мазкур компетенция огзаки ва ёзма нуткдаги изчиллики таъминлашда лингвистик сигналларни тушуниш ва интерпретация килиш куникмаларини назарда тутади.

Хорижий мамлакатларда коммуникатив компетенциянинг ривожланишида прагматик компетенция урни ва ахамияти анча юкори куйилади. Прагматик компетенция тил таълими жараёнида хосил булган билим ва куникмалар асосида кундалик хаётда нуткий вазиятган караб мустакил тарзда мулокотга киришиш лаёкати шаклланганлигини курсатади. Жумладан, мулокот вазиятларида тушунмовчиликлар юзага келганида такроран сураш, узр сураш ва шу кабилар воситасида кийин холатлардан чикиб кета олиш, узаро сухбатлашиш, сухбатга кушилиш ва унга аниклик киритиш, нутк темпини пасайтиришга ундайдиган муомала одоби воситаларини куллаш, олинган билимларнинг амалий имкониятларидануринли фойдаланиш лаёкатини шакллантириш назарда тутилади. Ушбу компетенцияни касбга йуналтирилган педагогик технологиялар урдамида, хусусан, интерактив методга асосланган касбий уйинлар ва диалоглар ёрдамида ривожлантириш катта самара беради. ХУЛОСА

Шундай килиб, инглиз тилини укитиш жараёнида номутахассис укитувчиларнинг коммуникатив фаолиятини ривожлантиришнинг мотивацион мохияти коммуникатив, лингвистик характердаги билимлар (тилга оид компетенция) билан бир каторда экстралингвистик билимларни хам назарда тутади. Шу асосда номутахассис укитувчиларнинг коммуникатив фаолиятини ривожлантиришнинг мотивацион структурасини хосил киладиган субкомпетенцияларни иккига, яъни экстралингвистик ва асл лингвистик компетенциялар гурухига ажратиш мумкин. Биринчи гурух субкомпетенциялар тилда акс эттирилган ураб турган олам предметлари хакидаги билимлар, яъни сузловчи онгида шаклланган дунёнинг манзарасини гавдалантирадиган предметли компетенцияни уз ичига олса, нолисоний характердаги билимлар коммуникатив вазият, мулокот шароитларини билишни узида мужассамлаштиради.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

REFERENCES

1. Мирзиёeв Ш.М. Эркин ва фаровон, демократик Узбекистон давлатини биргаликда барпо этамиз. -Тошкент: Узбекистон, 2016. -56 б.

2. Шопенгауер А. Мотивация: Четыре принципа достаточной причины.-М.; Торговый дом гранд, 2007.-458с.

3. Гарова Вера Львовна. Особенности методики преподавания английского языка в учебных заведениях Австралии.Дисс...на соискание уч.ст.кан.пед.наук. (РФ, ВАК)-М.; 2017.-146с.

4. Маматкулов Х.А. Педагогларда хорижий тиллар буйича касбий компетентликни ривожлантиришнинг ахборот-методик таъминотини такомиллаштириш: Пед. фан. буй. фал. д-ри (PhD) ... дисс. автореф. - Т.: 2018. - 47 б.

5. Селиверстова М.В. Формирование управленчиских компетенции учителя в условиях развития современного образования: дисс. ... канд.пед.наук. -Ижевск, 2018. -212с.

6. Юсупова М.А. Булажак инглиз тили укитувчиларини укув жараёнида лойиха технологиясидан фойдаланишга ургатиш тизими/ педагогика фанлари буйича фалсафа фанлари доктори (PhD) илмий даражасини олиш учун 13.00.02-Таълим ва тарбия назарияси ва методикаси (инглиз тили) дисс...автореф. -Т.;2021.29-б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.