18Chirchik State Pedagogical University Current Issues of Modern Philology and Linguodidactics
Staatliche Pädagogische Universität Chirchik Aktuelle Fragen der modernen Philologie und Linguodidaktik
INGLIZ ADABIYOTIDA TARIXIY VA MADANIY KONTEKSTNING
AHAMIYATI
Sabohat Allanurodova
Doktorant, Sharof Rashidov nomidagi Samarqand davlat universiteti
ANNOTATSIYA:
Ingliz adabiyotini tushunish ularning yaratilishini shakllantirgan tarixiy va madaniy kontekstlarni o'rganishni talab qiladi. Ushbu ilmiy maqola ingliz adabiyotini sharhlash va tahlil qilishda tarixiy va madaniy kontekstlarning ahamiyatini yoritishga qaratilgan. Adabiyot, tarix va madaniyatshunoslikni qamrab oluvchi fanlararo yondashuv orqali ushbu maqola ijtimoiy-siyosiy voqealar, madaniy harakatlar va ijtimoiy me'yorlar adabiy asarlarning mavzulari, personajlari va yaralishiga qanday ta'sir qilishini o'rganadi. Ingliz adabiyotining turli davrlariga oid misollarni o'rganish orqali ushbu maqola adabiy matnlar va ularning kontekstual doiralari o'rtasidagi o'zaro bog'liqlikni ko'rsatib, tarixiy va madaniy kontekstlarning adabiy durdona asarlar haqidagi tushunchamizni qanchalik boyitayotganini ko'rsatadi.
Kalit so'zlar: ingliz adabiyoti, tarixiy kontekst, madaniy kontekst, talqin, tahlil, ijtimoiy-siyosiy voqealar, madaniy harakatlar.
ABSTRACT:
Understanding English literary works necessitates delving into the historical and cultural contexts that shaped their creation. This scientific article aims to elucidate the significance of historical and cultural contexts in the interpretation and analysis of English literature. Through an interdisciplinary approach encompassing literature, history, and cultural studies, this article examines how socio-political events, cultural movements, and societal norms influence the themes, characters, and settings of literary works. By exploring examples from different periods of English literature, this article demonstrates the interplay between literary texts and their contextual frameworks, illustrating how historical and cultural contexts enrich our understanding of literary masterpieces.
Keywords: English literature, historical context, cultural context, interpretation, analysis, socio-political events, cultural movements.
Kirish:
Ko„p asrlik badiiy ifodani o„z ichiga olgan ingliz adabiyoti insoniyat tajribasi va u yaratilgan jamiyatlarning murakkabligini aks ettiradi. Adabiy asarlarni talqin va
458
^23-2412024_ International Scientific and Practical Conference
Chirchik State Pedagogical University Current Issues of Modern Philology and Linguodidactics
Staatliche Pädagogische Universität Chirchik Aktuelle Fragen der modernen Philologie und Linguodidaktik
CMrcMqdavjat^
tahlil qilishda ularning yaratilishiga ta'sir ko'rsatgan tarixiy va madaniy sharoitlarni tan olish muhim o'rin tutadi. Ushbu maqola tarixiy va madaniy kontekstlarning ingliz adabiy asarlariga chuqur ta'sirini o'rganishga qaratilgan bo'lib, ijtimoiy-siyosiy voqealar, madaniy harakatlar va ijtimoiy me'yorlar asar mavzulari va personajlarini shakllantirishda to'tgan o'rnini ta'kidlaydi. Ingliz adabiyotining turli davrlaridagi tanlangan misollarni ko'rib chiqish orqali ushbu maqola matnlar va ularning kontekstual doiralari o'rtasidagi dinamik bog'liqlikni ta'kidlaydi.
Tarixiy kontekstni tushunish:
Tarixiy kontekst adabiy asarlarning paydo bo'lishiga zamin yaratadi. U muayyan dawning ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy va madaniy muhitini qamrab oladi. Masalan, Angliyadagi Yelizaveta davri qirolicha Yelizaveta I hukmronligi bilan belgilangan bo'lib, adabiyot va izlanishlarning gullab-yashnaganiga guvoh bo'ldi. Uilyam Shekspir va Kristofer Marlou kabi yozuvchilar Uyg'onish davri ruhini va o'z davrining geosiyosiy voqeligini aks ettiruvchi asarlar yaratdilar.[6] Shekspirning Gamlet va Makbet kabi pyesalari hokimiyat, shuhratparastlik va axloqiy tanazzul mavzulariga bag'ishlangan bo'lib, Yelizaveta saroyidagi siyosiy fitnalar va hokimiyat uchun kurashni aks ettiradi.
Madaniyat va adabiyot:
Madaniyat inson faoliyati va shu faolliyatning ahamiyatini belgilovchi ramziy qurilmalar va asarlar majmuidir. Madaniyat musiqa, adabiyot, badiiy tasvir, me'morchilik, teatr, kinematografiya, turmush tarzi kabi faoliyatlarda namoyon bo'lishi mumkin. Antropologiyada „madaniyat" atamasi ostida mahsulotlar va ularni ishlab chiqarish, estetik ma'no berish hamda shu jarayonlarga bog'langan ijtimoiy munosabatlar tushuniladi. Bu ma'noda madaniyat o'z ichiga san'at, fan va ma'naviy tizimlarni oladi
Madaniyat til, adabiyot, sahna san'ati, odamlarning verbal va noverbal muloqot yig'indisida namoyon bo'ladi. Biz madaniyatni muloqot, san'at, til va adabiyot orqali tasvirlaymiz. Adabiyot asl madaniyatning qirralarini o'z ichiga oladi. Undan notanish madaniyatlarda moslashish va muloqot qilish uchun zarur bo'lgan ko'nikmalarni kengaytirish vositasi sifatida foydalanish kerak.Adabiyot har doim insonparvarlik va ijtimoiy qadriyatlarni ifodalash uchun foydali hisoblangan va uning madaniyat bilan o'zaro bog'likligi urf-odatlar, kishilar hayoti va faoliyatining turli ko'rinishlarida, shuningdek, ular yaratadigan moddiy va ma'naviy boyliklarga katta ta'siri etuvchi vosita sifatida qaraladi.
Millat tarixiga urg'u berilganda, dunyoning turli madaniyatlari va buyuk sivilizatsiyalarining shuhrati ko'p jihatlarga tayanishi aniq. Muhim omillardan biri
459
^ZS-IVZÖ^ International Scientific and Practical Conference
Chirchik State Pedagogical University Staatliche Pädagogische Universität Chirchik Chirchiq davlat pedagogika universiteti
q^avlat^edagOgj
Current Issues of Modern Philology and Linguodidactics Aktuelle Fragen der modernen Philologie und Linguodidaktik Zamonaviy filologiya va lingvodidaktikaning dolzarb masalalari
■
shundaki, adabiyotning inson muruwatiga katta ta'siri bor. Adabiyot va madaniyat o'rtasida to'g'ridan-to'g'ri bog'liqlik mavjud va ular bir-biriga mos keladi. Madaniyat jamiyat va adabiyotning e'tiqod va qadriyatlarini o'z ichiga oladi, shuningdek, ularni turli adabiy shakllarda yetkazadi. Shunday qilib, adabiyot, pirovardida, madaniyatni maqtaydi va unga ta'sir qiladi.
Madaniy kontekstni tekshirish:
Madaniy kontekst ma'lum bir davrda jamiyatda keng tarqalgan e'tiqodlar, qadriyatlar va an'analarni o'z ichiga oladi. U yozuvchilar o'z mavzularini yetkazish uchun ishlatadigan tilni, ramziylikni va tasvirni shakllantiradi. Angliyadagi Viktoriya davri qat'iy ijtimoiy va axloqiy me'yorlar bilan ajralib turadi, va bu narsa Charlz Dikkens va Sharlotta Bronte kabi yozuvchilarning asarlariga ta'sir ko'rsatgan. Dikkensning "Buyuk umidlar'' va "Oliver Tvist'' kabi romanlarida qashshoqlik, sinfiy tengsizlik va sanoatlashuv haqidagi tashvishlarni aks ettiruvchi Viktoriya jamiyatidagi ijtimoiy tengsizlik va adolatsizliklar tanqid qilingan. Xuddi shunday, Brontening "Jeyn Eyr'' Viktoriya davridagi gender rollari doirasida gender, o'ziga xoslik va avtonomiya mavzulari tasvirlangan.
Matn va kontekst o'rtasidagi o'zaro ta'sir:
Adabiy asarlar vakuumda yaratilmaydi, balki ular tarixiy va madaniy kontekstlariga chuqur singib ketgan. Matn va kontekst o'rtasidagi o'zaro bog'liqlik adabiy yo'nalishlar va uslublar evolyutsiyasida yaqqol namoyon bo'ladi.[11] Masalan, Birinchi jahon urushidagi qo'zg'alishlar va urushdan keyingi davrning umidsizliklari ta'sirida bo'lgan 20-asr boshidagi modernistik harakat Jeyms Joys va Virjiniya Vulf kabi yozuvchilarning eksperimental hikoyalarida o'z aksini topgan. Joysning "Uliss" va Vulfning "Missis Dallovey" asarlarida zamonaviy hayotning parchalanib ketgan voqeligini tasvirlash, an'anaviy hikoya shakllariga qarshi chiqish va inson ongining murakkab tomonlarini o'rganish uchun ong oqimi texnikasidan foydalanilgan.
Mavzuga doir tadqiqotlar:
Ingliz adabiyotida tarixiy va madaniy kontekstning ahamiyatini ko'rsatish uchun ushbu bo'limda turli davrlarga oid tanlangan adabiy asarlarning chuqur tahlili berilgan. Keys tadqiqotlari quyidagilarni o'z ichiga olishi mumkin:
Shekspirning ''Romeo va Julyetta'' pyesasi: Uyg'onish davri Italiyasi va Yelizaveta Angliyasi kontekstida sevgi, ziddiyat va taqdir mavzularini o'rganish. ''Romeo va Julietta'' Uilyam Shekspirning eng mashhur tragediyalaridan biri bo'lib, u sevgi, ziddiyat va taqdir kabi abadiy mavzularni yoritgan.[5] Pyesadagi voqealar Uyg'onish davridagi Italiyada bo'lib o'tadi, ammo Angliyaning Yelizaveta davri kontekstida yozilgan. U har ikkala davrning ijtimoiy me'yorlari, qadriyatlari va
460
April 23-24, 2024 International Scientific and Practical Conference
Chirchik State Pedagogical University Current Issues of Modern Philology and Linguodidactics
Staatliche Pädagogische Universität Chirchik Aktuelle Fragen der modernen Philologie und Linguodidaktik
^hjrchjq^avlat^edagOgikiiniViilllill
e'tiqodlarini aks ettirgan bo'lib, tarixiy va madaniy chegaralardan tashqarida bo'lgan inson tabiatini tushunishga harakat qilgan.
"Romeo va Julyetta"dagi sevgi, to'qnashuv va taqdir mavzulari vaqt va madaniyat bo'ylab aks sado berib, pyesani doimiy ravishda dolzarb qiladi. Uyg'onish davridagi Italiyada yoki Yelizaveta davridagi Angliyada bo'lib o'tgan ushbu hikoya inson tabiatiga xos umuminsoniy haqiqatlarni ochib bergan. [11] Nafratni yengish uchun sevgining qudratini, nazorat qilib bo'lmaydigan mojaroning halokatli yakunini, taqdir va iroda erkinligi o'rtasidagi murakkab o'zaro ta'sirini yoritgan.
Jeyn Ostenning ''Andisha va g'urur'' asari: Regensiya davridagi Angliyaning ijtimoiy odatlari va gender rollarini va ularning roman qahramonlari va syujetiga ta'siri tahlil qilingan.
"Andisha va g'urur" syujeti ijtimoiy urf-odatlarning o'zaro ta'siri hamda personajlarning istak va intilishlariga asoslanadi. Bennet opa-singillarining sevgi va nikohga intilishi boylik va mavqeni hamma narsadan ustun qo'yadigan jamiyat fonida o'rnatiladi. Roman davomida yuzaga keladigan turli ishqiy chigallik va tushunmovchiliklar qahramonlarning ijtimoiy me'yorlarga sodiqligi, sinfiylik va obro'-e'tiborga oid oldindan o'ylagan tushunchalari natijasidir.[1] Sevgi, nikoh va ijtimoiy umidlarni o'rganuvchi roman bugungi kunda adabiyotshunos olimlar va kitobxonlar orasida doimiy ravishda „eng sevimli kitoblar" ro'yxatining yuqori qismidan joy egallab keladi.
Emili Brontening ''Momaqaldiroqlar dovoni'' (1847): ''Momaqaldiroqlar dovoni'' Viktoriya davrida, ijtimoiy konservatizm va qattiq axloq qoidalari bilan ajralib turadigan davrda nashr etilgan. Brontening romani sevgi, qasos va majnunlikning halokatli kuchi haqidagi qorong'u va ehtirosli ertakni taqdim etgan holda, Viktoriya davrining ishqiy va maishiy ideallariga qarshi chiqadi [2].
Bundan tashqari, roman inson tabiatining qorong'u tomonlarini, jumladan qasos, shafqatsizlik, hiyla va nayrangni ko'rsatgan. Asar qahramonining unga zulm qilganlardan qasos olishga tinimsiz intilishi, Viktoriya jamiyatining axloqiy chegaralaridan oshib, vasvasa va nafratning halokatli kuchini aks ettiradi. Brontening sevgi, qasos va ijtimoiy adolatsizlik haqidagi izlanishlari bugungi kunda ham kitobxonlar orasida aks-sado berishda davom etmoqda va bu asarni ingliz adabiyotining abadiy klassikasiga aylantirmoqda [4].
Xulosa:
Xulosa qilib aytganda, tarixiy va madaniy kontekst ingliz adabiy asarlarini shakllantirishda, ularning mavzulari, qahramonlari va hikoya qilish usullariga ta'sir qilishda asosiy rol o'ynaydi. Muayyan davrdagi ijtimoiy-siyosiy voqealar, madaniy harakatlar, ijtimoiy me'yorlarni anglash orqali kitobxonlar adabiy durdona
461
April 23-24, 2024 International Scientific and Practical Conference
Chirchik State Pedagogical University Staatliche Pädagogische Universität Chirchik Chirchiq davlat pedagogika universiteti
qdaVatpdagog
Current Issues of Modern Philology and Linguodidactics Aktuelle Fragen der modernen Philologie und Linguodidaktik Zamonaviy filologiya va lingvodidaktikaning dolzarb masalalari
Я
asarlarning murakkab jihatlari haqida chuqurroq tasavvurga ega bo'ladilar. Adabiyot, tarix va madaniyatshunoslikni o'zida mujassam etgan fanlararo yondashuvlar orqali olimlar va ishqibozlar vaqt va makon bo'ylab inson holatini aks ettirish va tadqiq qilishda ingliz adabiyotining doimiy dolzarbligini qadrlashlari mumkin.
REFERENCES
1. Abrams, M. H. "Natural Supernaturalism: Tradition and Revolution in Romantic Literature." W. W. Norton & Company, 1973.
2. Bradbury М. Two Passages to India Forster as Victorian and Modern// E.M. Forster. A Passage to India. Ed By M.Bradbury. London, 2010. P. 226.
3. Bate J. Soul of the age. - P: Wisdom, 2008, 87 p.
4. Eagleton, Terry. "Literary Theory: An Introduction." University of Minnesota Press, 1983.
5. Greenblatt, Stephen. "Renaissance Self-Fashioning: From More to Shakespeare." University of Chicago Press, 1980.
6. Hale J.R. Introduction / Evolution of British historiography from Bacon to Namier. Clevelend-N.-Y., 1964.
7. Hojiahmedov A. Adabiyot va janrlar. - N: Yangi asr avlodi, 1995, B. 13.
8. Leitch, Vincent B., et al. "The Norton Anthology of Theory and Criticism." W.W. Norton & Company, 2018.
9. Paxman J. The Victorians: Britain through the paintings of the age. L., 2010.
10. Saibnazarova, M. (2021). A NATIONAL HERO IN THE WORKS OF JANE AUSTEN. Матерiали конференцш МЦНД
11. Барг М.А. Шекспир и история. М., 1979
12. Попова З. Д., Стернин И. А. Семантико-когнитивный анализ языка. Воронеж, 2006. 240 с.
13. Осборн Р. Цивилизация. Новая история Западного мира. М., 2010.
462
April 23-24, 2024 International Scientific and Practical Conference
