CC BY
2ÍNFORMASÍYA T9HLÜK9SÍZLÍYÍ T9LÍMÍND9 OYUN TEXNOLOGIYALARININ
T9TBÍQÍ
MAZANOVA S9AD9T B9YBALA QIZI
Texnika üzra falsafa doktoru, dosent Azarbaycan Dovlat Pedaqoji Universiteti, Baki
APPLICATION OF GAME TECHNOLOGIES IN INFORMATION SECURITY
TRAINING
MAZANOVA SAADAT BAYBALA
Associate professor Azerbaijan State Pedagogical University, Baku
Xülasa: dsas oyun texnologiyalari informasiya tdhlükdsizliyi üzrd mütaxassislarin hazirlanmasi prosesindd istifada olunaraq tdhlil edilir. §agirdlarin lazimi pe§akar bacariqlara yiyalanmasina imkan veran oyun proseslari va alatlari nazardan keçirilir. înformasiya sistemlarinin qurulmasi, onlarin mühafizasi va tahlükasizliyin monitorinqi üzra mütaxassislarin faaliyyatini simulyasiya edan oyun texnologiyalarinin kompleks kursu taklif olunur.
Açar sôzlar: tahsilda informasiyanin mühafizasi, informasiya tahlükasizliyi, oyun texnologiyalari, kompüter, elektron darsliklar
Abstract:
The paper analyzes the basic gaming technologies that are possible for useful use in the process of education information security specialists. The game processes and tools that allow students to acquire the necessary professional skills are considered. A comprehensive course on the application of gaming technologies is proposed that simulates the activities of specialists of building information systems, protection and security monitoring.
Keywords: information protection, information security, gaming technology in education, computer, electronic textbooks
Müasir tahsil sisteminda tadris prosesinin taçkilini informasiya texnologiyalari olmadan tasavvür etmak çatindir. Kompüterla tani§liq ibtidai siniflardan baçlayir. Müallimlarin asas maqsadi u§aga boyük bir malumat axininda neca harakat etmayi, asas §eyi vurgulamagi, problemi hall etmak ûçûn lazim olani tapmagi oyratmakdir. Müallim informasiya texnologiyalarindan istifada etmakla idrak faaliyyatinin taçkilini inkiçaf etdiran va texnoloji xarakter da§imasini tamin etmalidir. Kompüter texnologiyalarinin yeni imkanlari tadris prosesini daha yüksak saviyyaya qaldirmaga imkan verir, onlarin komayi ila alda edilmiç biliklarin manimsanilmasina sistemli nazarati takca müxtalif nov testlar vasitasila deyil, ham da naticanin alda olundugu tapçiriqlar vasitasi ila reallaçdirmaq mümkündür.
informasiya texnologiyalarinin tahsil sistemina tatbiqi bu gün çoxçaxali xarakter daçiyir. Onun taraflarindan biri yeni biliklar alda etmak ûçûn informasiyalaçdirma vasitalarindan istifada etmakdir ki, bu da onlarin asasinda yaradiciliq qabiliyyatlarini inkiçaf etdirir. L.L Bosova, S.G. Qriqoryeva, V.V. Grinshkun, A.P. Erçova, T.B. Zaxarova, O.Yu. Zaslavskaya, A.A. Kuznetsova, I.V. Levçenko, M.P. Lapçik, N.D. Uqrinoviç, E.K. Henner va digar mûalliflarin tadqiqatlari tahsilin informasiyala§dirilmasinin inkiçafina mûhûm tohfa verir va onlar kommunikasiya texnologiyalarinin rolunu xûsusi ila vurgulamiçlar.
A.P. Erçovun fikrinca, informasiyalaçdirma istifadaçiya onun faaliyyatinin bûtûn sosial ahamiyyatli novlarinda haqiqi, geni§ va vaxtinda biliklarin hartarafli tatbiqina yonalmiç tadbirlar macmusudur [2]. informasiyalaçdirma vasitalarindan istifada tahsilin mazmununu, tadris prosesinin
ta§kili formalarini takmilla§dirmaya, distant tahsili tatbiq etmaya, tahsilin samaraliliyini va keyfiyyatini yüksaltmaya, informasiya madaniyyatini inki§af etdirmaya va digar imkanlara imkan verir. informasiya texnologiyalarinin tahsilda geni§ tatbiqi onlardan tahsil faaliyyatinda istifada etmak ûçûn bacariq va bacariqlarin olmasini nazarda tutur.
Tahsil prosesinin takmillaçdirilmasi yeni informasiya texnologiyalarinin tatbiqina gatirib çixarir, masalan:
- elektron darsliklar, simulyatorlar (çap texnikasinin oyradilmasi ûçûn), repetitorlar (komakçilar), tacrûbalar olan kompûter proqramlarinin tadrisi;
- multimedia texnologiyalarina asaslanan sistemlar;
- fanlar ûzra malumat bazalari;
- mûxtalif fanlarda istifada olunan ekspert sistemlari - intellektual va tahsil;
- telekommunikasiya vasitalari, o cûmladan elektron poçt, yerli va qlobal rabita çabakalari, telekonfranslar va s.;
- elektron kitabxanalar, alaqali naçriyyat sistemlari.
Tabii ki, mûasir informasiya texnologiyalarina asas olanlar da daxildir: matn redaktorlarinda içlamak, adadi hesablamalarla içlamak, qrafik redaktorlar (qrafik obyektlarin yaradilmasi), çabaka informasiya texnologiyalari, multimedia texnologiyalari. Bûtûn bu imkanlar motivasiyani artirir, koqnitiv maragi stimullaçdirir va mûstaqil i§a effektiv tasir gostarir. Mûasir pedaqoqlar daim maktablilarin idrak faaliyyatini intensivlaçdirmaya, riyaziyyat va informatikanin asas yer tutdugu bûtûn maktab fanlarinin oyranilmasina maragi inki§af etdirmaya imkan veran yeni vasitalar axtarirlar.
Bela vasitalar arasinda mûallim tez-tez pedaqoji texnologiyalarin formalarinin, metodlarinin, tadris metodlarinin, tadris vasitalarinin, taçkilati-metodiki vasitalarinin xûsusi dastini va dûzûlmasini mûayyan edan psixoloji-pedaqoji mûnasibatlarin macmusu kimi ba§a dûçûlûr. (B. T. Lixaçev).
Oyun texnologiyalari pedaqoji texnologiyalarin tarkib hissasidir, burada oyun zamani qrup va fardi içlardan, birga mûzakiralardan istifada etmak, test va sorgu-sual aparmaq, rollu situasiyalar yaratmaq olar [3-5].
Bu gûn bûtûn sahalarda içagotûranlarin hal-hazirda mûasir bilik va texnologiyadan istifada edarak oz amak vazifalarini yerina yetira bilan mûtaxassislara ehtiyaci var va informasiya tahlûkasizliyi mûtaxassislari da istisna deyil. Amma informasiya texnologiyalari dûnyasi daim dayiçir - naticada onunla six bagli olan informasiya tahlûkasizliyi dûnyasi da dayiçir. Oyun mexanikasindan istifada etmakla, insana nainki tapçirigi hall etmak ûçûn lazimi malumatlari alda etmayi oyratmak, ham da onu hall etmak ûçûn ona olan oyun maragini artirmaq olar [5]. Pedaqogikada oyun texnologiyalari mûayyan spesifikliya malikdir.
Tadris prosesinda oyun texnologiyasinin yeri va rolu, oyun va talim elementlarinin birlaçmasi mûallimin pedaqoji oyunlarin funksiyalari va tasnifatini dark etmasindan xeyli daracada asilidir. Mantiqi sual yaranir: bir neça ildan sonra nayin aktual olacagini insana neca oyratmak olar? Cavablardan biri oyun texnologiyasinin istifadasidir. ikinci sual: insanlar niya kompûter oyunlari oynayirlar?
Oyun anlayiçini veririksa, bu, insanin realligi dayiçdirmak qabiliyyati ila ifada olunan faaliyyat novûdûr. Davraniçin ozûnûidarasinin formalaçdigi va inkiçaf etdiyi sosial tacrûbanin yenidan yaradilmasina va manimsanilmasina yonaldilmiçdir [6]. Oyranma texnologiyasi sosial tacrûbanin otûrûlmasinin formalari, ûsullari, ûsul va vasitalari, habela bu prosesin texniki tachizatidir [7]. Bela çixir ki, oyun texnologiyasi oyun prinsiplari va spesifik proseslar ûzarinda qurulmuç oyranma texnologiyasidir. istanilan prosesi mûxtalif oyunlar oynayaraq mûsbat va ya manfi tacrûba alda edirik.
Mûsbat tacrûbalar endorfinlarin talasmasina sabab olur, biz sevinc hiss edirik. Endorfinlar isa yadda saxlama prosesina mûsbat tasir edir va malumati uzunmûddatli yaddaça "yigir". Dûzgûn tahsil prosesinda manfi tacrûba aldiqdan sonra sahv harakatlarin tahlili aparilmalidir ki, bu da galacakda mûsbat tacrûba alda etmaya imkan veracakdir. Oyun jarqonu oyun dûnyasinin bir hissasidir. Geni§ manada oyun jarqonu yalniz mûayyan bir oyunda istifada olunan har hansi sozlar kimi ba§a dûçûlûr
[7]. Onun özalliyi ondadir ki, oyunçularin sözlarin xüsusi öyranilmasina ehtiyac yoxdur. Oyun jarqon sözlarinin manalari oyunun kontekstinin açilmasi prosesinda oyunçuya "yapiçdirilir".
Eyni proses, oyun öyranma faaliyyati zamani tatbiq olunarsa, peçakar terminologiyanin öyranilmasi üçün da takrarlana bilar. informasiya tahlükasizliyi üzra mütaxassislarin hazirlanmasinda oyun proseslari va alatlari asas aparici vasita kimi çixi§ edir. Müasir kompüter oyunlari çoxlu sayda oyun proseslari va alatlari ila doludur ki, onlarin birga istifadasi oyun tartibatçilarina öz mahsullarina maraq oyatmaga va hadaf auditoriyasini itirmamaya imkan verir. Tahsil müassisalarinin hadaf auditoriyasi talabalardir ki, onlarin motivasiyasi çox vaxt "sart" va "yum§aq" bacariqlarin manimsanilmasini müayyan edir.
informasiya tahlükasizliyi üzra mütaxassislarin tahsilinda istifada oluna bilacak asas va zaruri olan oyun prosesi modellaçdirmadir. istanilan oyun faaliyyati bütün faaliyyat kompleksini modellaçdirir. Bir çox insan özünü döyü^ü, komandir-strateq, yariççi va hatta döyü§ pilotu kimi hiss etmakda maraqlidir. Bu prosesin didaktik xüsusiyyatlari ondan ibaratdir ki, simulyasiya edilmi§ faaliyyatda oyunçu avvalca onu intuitiv §akilda yerina yetirir, sonra isa öz tacrübasina asaslanaraq oyun performansini artirir.
informasiya tahlükasizliyi üzra mütaxassislarin faaliyyatindan demak olar ki, har hansi bir proses - masalan, zaifliklarin axtariçi va ya informasiya tahlükasizliyi vasitalarinin inteqrasiyasi - bo§ informasiya ehtiyatlarinda deyil, realliga yaxin olanlarda modellaçdirila bilar. Talaba nainki müassisanin müxtalif infrastrukturuna ali§ir, ham da zarar vermamak üçün onunla düzgün qarçiliqli alaqa qurmagi öyranir. Bütün proseslar zancirini modellaçdirsak, ba§qa bir geni§ yayilmi§ oyun -immersion alda edirik.
Strategiya va simulyasiya oyunlarinda immersion oyun dizayninin ayrilmaz hissasidir va istifadaçini oyunun ümumi naticasina tasir edan bir çox ardicil bagli harakatlari yerina yetirmaya macbur edir. informasiya tahlükasizliyinda talabalari bütöv bir müassisanin §abaka infrastrukturunun hartarafli mühafizasinin qurulmasi va ya etik haker-pentest kimi ayri-ayri çoxprosessorlu faaliyyatlara calb etmak mümkündür. Talaba nainki müayyan peçakar bacariqlar yeti§dirir, ham da ardicil dü§ünmayi, öz harakatlarini avvalcadan dü§ünmayi öyranir.
Bir çox oyun növlari komandanin qarçiliqli tasiri üzarinda qurulur - masalan, kooperativ oyunlar. Onlarin süjeti ela qurulub ki, oyunçularin qarçisina qoyulan vazifalari hall etmak bir nafarin gücündan kanarda olsun. Real faaliyyatda layihanin müayyan edilmiç müddatlarda hayata keçirilmasinin müvaffaqiyyati layihani hayata keçiran iççilarin bilik, bacariq va harakatlar toplusundan asilidir. 9gar simulyasiya komanda ^ün qurulubsa, o zaman talabalar komanda ila qarçiliqli alaqa bacariqlarini formalaçdiracaqlar - ham sosial, ham da peçakar.
Komandanin qarçiliqli alaqasi asasinda tahlükasizlik monitorinqi üzra mütaxassislarin hayatindan vaziyyatlari modellaçdirarkan talabalar vaziyyati tez qiymatlandirmak va qarar qabul etmak bacariqlarini inkiçaf etdiracaklar. Oyun proseslarinin özündan baçqa, oyunlarda tadris prosesinda istifadasi mümkün olan digar faydali materiallar da var. Bunlar oyun interaktiv alatlaridir: ugur miqyasi va nailiyyatlar va mükafatlar sistemi. Müallimin qarçiya qoydugu vazifalarin yerina yetirilmasini va an tasirli hall yollarini qeyd edacak qiymatlandirma xidmatimizi taçkil edarak, müayyan sahalar üzra ekspertlarin müayyanla§dirilmasi sistemi alda edacayik.
Bu sistemlar oyunçularin motivasiya elementlari kimi oyunlarda geni§ çakilda tamsil olunur. intuitiv interfeys, sistemin alçatanligi va gözal qrafik dizayn oyun tapçiriqlarini yerina yetirarkan alda edilmiç tacrübalari bölü§a bilan mütaxassislardan ibarat mikro icmanin yaradilmasina takan olacaq. Ugur paneli geni§ tapçiriqlari qrafik §akilda tamsil etmak, simulyasiya va ya dali§ zamani talabani maraqlandirmaq va bütövlükda kursun gediçatini tamsil etmak üçün istifada edila bilar. Bu alat bütün hekaya oyunlarinin bir hissasidir.
Sadalanan oyun proseslari va alatlari takca ali pe§a tahsilinda deyil, alava tahsilda da tatbiq olunur. Bundan alava, alava pe§a tahsili ^ün informasiya tahlükasizliyi ila birbaça alaqasi olmayan informasiya tahlükasizliyi sahasinda takmil kurslarda da oyun texnologiyalarindan istifada etmak olar. Masalan, malumat ogurlugu vaziyyatinin modellaçdirilmasi - insanlarin sahv etdiyi, naya diqqat yetirmali oldugu. Hamçinin, alava tahsilda oyun texnologiyalarindan istifadanin gözal nümunasi yeni
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
zaifliklarin istismarinin modellaçdirilmasi va onlarin aradan qaldirilmasi asasinda informasiya tahlûkasizliyi mutaxassislari uçun takmil talim olacaqdir.
Muallimin yalniz tadris prosesini taçkil etdiyi, hazirlanmi§ oyun meydançalari va zaruri asas tadris materiallari ila tamin etdiyi mentorluq prinsipi talabalarin "yum§aq" bacariqlara yiyalanma prosesini aktivlaçdirir, onlarin harakatlarini uygunlaçdirmaga, lazimi malumat va vasitalari seçmaya, elaca da "agir" pe§a bacariqlari va onlarin i§ kontekstinda tatbiqi tacrubasi qazandirir. Ali tahsil muassisasi uçun ham qisman, ham da kompleks tatbiqlar mumkundur. Oyun texnologiyalarinin kompleks tatbiqina misal olaraq talabalarin qruplara bôlunduyu kurs ola bilar - in§aatçilar, mudafiaçilar va hucumçular.
Onlar ôzlari muxtalif tipli taçkilat va muassisalarin informasiya infrastrukturunu qurur, tahlukasizliyini tahlil edir, muhafiza sistemi yaradir, tahlukasizliyina nazarat edir, ona hucum edir, hucumlarin qarçisini alir va onlari araçdirir. Bunun uçun butun talabalar xususi sistemda izlanila bilan nailiyyatlar va mukafatlar alirlar. Biz ôyranma prosesini virtuallaçdirma platformasinda yerlaçdirilan xususi hesablama va tahlukasizlik vasitalarindan istifada edarak bôyuk bir oyunun bir hissasi kimi gôruruk. Kursa alava interaktivlik muvaffaqiyyatin miqyasi ila verilacakdir.
Kursun marhalalarini keçmanin naticalarina asasan, butun qruplarin harakatlarinin tahlili va içtirakçilarin faaliyyat nôvuna gôra rotasiyasi aparilir. Bela bir tahsil prosesinin naticasi çoxlu sayda xususi va umumi pe§a bacariqlarinin manimsanilmasi olacaqdir. Oyun texnologiyalarinin onlar uçun qurulmuç tadris prosesi ila birlikda qisman va ya kompleks istifadasi har hansi bir faaliyyatin taçkili aspektlarini onun tahlukasizliyi baximindan §ubha altina ala bilan informasiya tahlukasizliyi mutaxassislarinin hazirlanmasi uçun guclu mexanizma çevrila bilar.
informasiya tahlukasizliyi uzra mutaxassis proqram mahsullarinin neca taçkil edildiyini, informasiya va komputer çabakalarinin va veb xidmatlarinin neca içladiyini, onlarda hansi zaifliklarin oldugunu va hansi tahlukalari daçidigini ba§a duçmalidir. Eyni zamanda unutmayin ki, insanlar istanilan zancirin an zaif halqasi olaraq qalirlar.
9D9BÎYYAT
[1] Ершов А. П. Информатика: предмет и понятие // Кибернетика. Становление информатики. М.: Наука, 1986. С. 28-31.
[2] Григорьев С.Г., Гриншкун В.В. Информатизации образования: учебник — шаг на пути к системе обучения. М.: ИСМО РАО, 2005. 222 с.
[3] Каткова А.Л. Компьютерные игры как средство стимулирования познавательного интереса будущих учителей к практическим занятиям информатикой: дис. ... канд. пед. наук. Екатеренбург, 2007. 145 с.
[4] Морозова С.В. Методические подходы к обучению информатике с использованием игрового метода // Вестник Московского городского педагогического университета. Серия: Информатика и информатизация образования. 2017. № 4 (42). С. 100—105.
[5] Рысьева Т.Г. Система дидактических игр как средство развития познавательной самостоятельности школьников: дис. ... канд. пед. наук. Ижевск, 2003. 230 с.
[6]. Алешугина Е.А., Ваганова О.И., Прохорова М.П. Методы и средства оценивания образовательных результатов студента вуза // Проблемы современного педагогического образования. 2018 № 59-3. С. 13-16
[7]. Воронин А.С., Словарь терминов по общей и социальной педагогике. Екатеринбург, 2006. 3. Сумцова О.В. Влияние английского языка на формирование компьютерного сленга в русском языке // Молодой ученый. 2011. №4. С. 241.
