CC BY
9АГРОХИМИЯ
УДК 631.8. (86)
Нурманов Е.Т., Ермаханова Т.Т., Телеуов А.0. КАРТОП С¥РЫПТАРЫНЫН, ХИМИЯЛЬЩ Ц¥РАМЫ МЕН ЦОРЕКТ1К ЗАТТАРДЫН, ШЫГАРЫЛЫМЫНА БИОПРЕПАРАТТАРДЫН, ЭСЕР1
С.Сейфуллин атындагы К^азак агротехникалыкуниверситет1 010000 Астана, Жещс дацгылы 62, К,азак,стан, e-mail: nur.erbol@inbox.ru Аннотация. Жумыста Орталы; Каза^станныц ауыр ^умбалшы^ты ^цпрт ;ара ;оныр топырагында картоп сурыптарынын химиялы; ;урамы мен олардын топырак;тан ^opeKTiK заттар шыгарылуына биологиялы; препараттардын эсерш зерттеу мацсатында жYpгiзiлгeн бip жылды; зерттеу жумыстарынын ;орытындылары кел^рыген. Зерттеу жумыстары картоп сурыптарынын крлданылган биопрепараттардын TYpлepiнe жэне сол жылгы гидротермиялы; жагдаиларга сэикес топыра; курамындагы ^рек™ заттарды ;ар;ынды ащретшш керсетп.
ТYйiндi свздер: картоп, сурыптар, биологиялы; препараттар, химиялы; ;урамы, ^рек™ заттар шыгарылымы.
К1Р1СПЕ
Картоп - мацыздылыгы жогары, ;урамы минералды туздар (темiр, кальций, калиИ, магниИ, натриИ, фосфор, иод жэне т.б.) мен дэру-мендерге (С, В, А, РР, К) баи, тагамдык;, мал азьщтьщ, техникалы; дацылга жатады. Картоп сурыптарына сэикес тYИнектерiндегi кургак; зат 17-30 %-ды ;ураса, оныц iшiндегi крахмал Yлесi 7080 %-ды, азотты заттар 3 %-ды ;ураИды. А;уыз к;урамындагы амин;ыш;ылды заттар мeлшерi жагынан дэндьбуршацты да;ыл-дардыц к;урамындагы акуызбен пара-пар, биологиялы; к;ундылыгы жагынан жумырт;а, ет, сYт eнiмдерi к;урамындагы акуызга жа;ын. ^урамындагы минералды туздар мен ;унды дэрумендер кептеген кекешсл жэне жемiстi да;ылдармен салыстыр-ганда жогары келедi, ал медицинада ол адам агзасынын, ;ан аздыгы, ас;азан, сYИек буындары ауруларына ем болып табылады. Сонымен ;атар, ол спирт, крахмал eндiру Yшiн паИдаланылады. 1 т тYЙнектен 170 кг крахмал, 110 л спирт алынады. Картоптын крахмалынан ;агаз, агаш ендеу, ;урылыс, химиялы; жэне
фармацевтикалы; багытта 500-ге тарта eнiм тYрлерi eндiрiледi [1].
Алгы да;ыл peтiндe картоп езшен кeйiнгi да;ылга арамшептерден таза, борпылда; топыра; ;алдырады, бул минералды тын,айтк;ыштаpды eнгiзугe, агротехникалы; шараларды уа;ытында жоспарлауга мYмкiндiк бepeдi.
Картопты кез-келген багытта паидалану, онын эмбебаптылыгы, элeмнiн кептеген елдершде есipiлуiнe жагдаи жасаиды. Жер бетшде ол 18 млн га жерге отыргызылады, жалпы енiм 265 млн тоннаны ;ураиды. Еуропа елдершде ауыл шаруашылыгы жepлepiнe паидаланатын жерлердщ 35 %-ы картоп;а тйeсiлi болса, Ресеиде 3,3 млн га кураиды.
^аза;стан Республикасынын статистикалы; агeнттiгiнiн 2014 жылгы мэлiмeттepiнe сэикес eлiмiздeгi картоптын жер келeмi 184,8 мын га ;ураганмен, енiмдiлiгi жагынан бас;а елдермен салыстырганда темен -18,1 т/га. Бул да;ылдардын топыра;;а, тынаи^ыштарга деген талабын eскepмeгeндiктeн болып отыр.
Елiмiздe картоптын биология-лы; epeкшeлiктepi, ;олданылатын агротехникалы; шаралары, селекция-лы; жумыстары, сурып сынау сeкiлдi багытта кептеген гылыми зерттеу жумыстары жYpгiзiлгeн [2-6], алаида
онын топырак кунарлылыгына талабы мен ешмдШкке биологиялык препараттардын эсерi зерттелiнбеген.
Осыган сэИкес, картоптын сурыптарынын химиялык курамы мен онын енiм тYзуiне топырактан коректiк заттарды паидалануына биопрепарат-тардын эсерiн аныктау максатында Орталы; Казакстаннын кYHгiрт кара коныр топырагында гылыми зерттеу тэжiрибелерi жYргiзiлдi.
ЗЕРТТЕУ ЭД1СТЕР1 МЕН НЫСАНДАРЫ
Fылыми-зерттеу жумыстары Караганды облысы, Букар-Жырау ауданынын «Караганды еамдж шаруашылыгы жэне селекциясы FЗИ» ЖШС-нщ ауыр кумбалшы;ты кYHгiрт кара коныр топырагында далалык танаптар жагдаиында табиги жэне азот аясында 16 нускалы сулба боиынша жYргiзiлдi. Тэжiрибе топырагында карашiрiк - 2,73-2,79 %, жалпы азот -0,147-0,172 %, фосфор - 0,20-0,25 %-ды курады. Тэжiрибе танаптарындагы топырактын фосфор жэне калиимен камтамасыз етiлуi жогары, нитратты азотпен камтамасыз етiлуi ете темен болгандыктан азотты тынайщыш-тардын аясы жасалынып, дакыл сурыптары биологиялык препараттар-мен енделд^ Тэжiрибе Yш каиталауда жYргiзiлдi. Мелдек келемi - 20,0 м2.
Сулба топырак курамындагы азот мелшершщ эртYрлi денгеИiнiн дакыл енiмiне эсерш, оган кажетп коректiк элементтер арасындагы баиланысты жэне тынаиткыштардын тиiмдiлiгiн аныктау максатында курылды.
Азотты тынаиткыш (аммиак селитрасы) егiн себер алдындагы кектемп ендеу жумыстары кезiнде енгiзiлдi. Отыргызу жумыстары алдын-да картоптын тYИнектерi мен дакылдын бYрлену, гYлдену кезенде-рiнде жер Yстi мYшелерi «Гумат Суфлер», «Биостим Универсал», «Интермаг Профи Картофель» атты биологиялык препа-раттарымен енделдi. Кектемде отыргызу жумыстарына дешн барлык нускалардан топырактын коректiк заттар мелшерi мен ылгалдылыгын аныктау максатында 0-20, 20-40 см кабаттан топырак Yлгiлерi алынды.
Отыргызу жумыстары <^пте» картоп отыргызгыш машинасымен жYргiзiлдi. Себу мелшерi - 3,5 т/га. Крлданылган сурыптар - Невскии, Тамаша. Отыргызу жумыстарынан кеИiн бiрден топырак ныгыздалды.
ЗЕРТТЕУЛЕР НЭТИЖЕЛЕР1 ЖЭНЕ ОЛАРДЫ ТАЛКЫЛАУ Зерттеу жYргiзiлген жылы климаттык жагдаилар дакылдын есш-енуiне колаилы болды, 1-кесте.
Кесте 1 - Зерттеу жYргiзiлген жылдагы гидротермиялык жагдаилар («КбШжС FЗИ» ЖШС метеопост мэлiметтерi боиынша)
Аилар Температура, °С Жауын-шашын мелшерь мм
орташа жылдык 2015 ж + орташа жылдык 2015 ж. +
Мамыр 13,4 13,6 +0,2 36,6 69,1 +32,5
Маусым 19,0 18,6 -0,4 32,5 47,5 +15,0
Шыде 20,2 20,3 +0,1 43,6 44,2 +0,6
Тамыз 18,1 14,4 -3,7 23,6 9,1 -14,5
А.ш. жылы боиынша - - - 304,9 394,4 +89,5
«-IV - - - 168,6 224,5 +55,9
V-VШ 17,7 16,7 -1,0 136,3 169,9 33,6
2014-2015 ауыл шаруашылы; жылы Ky3Í суы;, ;ысы ;ары аз, кeктемнiц кеш шыгуымен, айлы; орташа кeрсеткiш орташа жылды; температурадан 2-30С-;а темен болдуымен ерекшелендi. Сэуiр-мамыр айларында ауа температурасынын темен, жауын шашын мeлшерiнiн жогары болуы егiн себу мерзiмiн узартып, картоп отыргызу жумыстары тек мамыр айынын Yшiншi онкYндiгiнiн аягында гана жYргiзiлдi.
Клйматты; жагдайлар картоп енпштМне, eсiп-eнуiне ез эсерiн тйгiздi. Епн кeгi сурып ерекше-лiктерiне сэйкес мерзiмiнен 2-3 кYнге кешiгiп шы;ты. Да;ылдардын вегетацйялы; кезендерiнде де (маусым -шыде) ауа температурасы кепжылдьщ мэлiметтерден 1-20С тeмен болып, тамыз айынын 25-нен 26-на цараган тYнi температуранын -3-50С бiрден тeмендеуi, картоптын тYЙнек тYзiлу кезенiне сэйкес келiп, eнiм ;уруда керi эсерiн тйгiздi. Жапыра;тар солгын тартып, бiр аптанын шшде ;арайып, тек саба; жасыл ^йшде ;алды.
Ауа температурасынын тeмен болганымен, жылды; тYскен жауын шашын мeлшерi кeпжылдык мeлшерден жогары болды. Ауыл
шаруашылыгы жылында тYскен жауын шашын мeлшерi 394,4 мм (орташа жылды; 304,9 мм) болса, онын вегетацйялы; кезенiндегi айлы; тYскен мeлшерi Yш айда (мамыр-тамыз) 169 мм болды, бул ауыл шаруашылыгы жылынын 43 %-ын ;урайды.
Гйдротермйялы; жагдайлар картоп сурыптарынын бйологйялы; ерекшелiктерiн, олардын eсiру жагдайлары мен топыра;тагы азот пен азотты тынайтцыштарга, бйопрепарат-тарга деген ;ажеттШгш аньщтауга мYмкiндiк берд^
Кeктемгi жауын-шашын мeл-шерiнiн мол тYсуi (наурыз-мамыр -130 мм) топыра; ылгалдылыгыньщ цанагаттанарлы; кYЙде болуын ;амта-масыз еттi. Картоп отыргызар алдын-дагы топыра; ылгалыньщ Невскйй сурпында 1 метр ;абатта 222 мм, Тамаша - 241 мм курады. Да;ылдардын eсiп-eнуi кезенiнде (бYршiктену-гулдену) ею рет суару жумыстары жYргiзiлдi, бул да;ылдын ылгалга деген ;ажеттШпн ;анагаттандырды.
Гйдротермйялы; жагдайлар мен топыра;тын ылгалдылы; мeлшерi топыра; ;урамындагы ;оректж заттар мeлшерiне тYрлiше эсер етт, 2-кесте.
Кесте 2 - Картоп отыртызар алдындагы топыра;тагы коректiк заттар мeлшерi, мг/кг
Топы-ра; ;абаты, см N-NO3 P2O5 К2О
Отыр-гызу- га дешн ^р- шж-тену кезещ ГYл-дену кезещ Отыр-гызу- га дешн ^р- шж-тену кезещ Гул-дену кезещ Отыр-гызу- га дешн ^р- mÍH-тену кезещ Гул-дену кезещ
0 - 20 9,8 6,7 7,5 80,8 78,3 78,5 845,0 878,0 864,0
20 - 40 7,8 5,6 7,0 52,1 35,6 35,0 545,0 512,0 550,0
0 - 40 8,8 6,2 7,2 66,4 57,0 56,8 695,0 695,0 707,0
40 - 60 9,0 5,0 8,0 44,0 38,0 29,6 510,0 530,0 522,0
60 - 80 8,4 5,0 7,2 20,4 17,2 15,6 258,0 295,0 247,0
80-100 7,8 4,9 7,2 10,2 12,0 15,6 240,0 235,0 228,0
Азоттын минералды формалары-нын iшiнде нитратты азот да;ылдын негiзгi азотты ;орек кeзi болып табылды. Кестеден кeретiнiмiздеИ, топыра;тын 0-40 см ;абатындагы онын мeлшерi орташа цанагаттанар-лы; денгеИде (8,8 мг/кг) болып, мeлшерi кeктемгi-жазFы гидротермия-лы; жагдаИларга сэИкес eзгерiп отырды.
БYршiктену кезенiнде да;ылдар-дын eнiм ;урауында топыра;тагы азот мeлшерiн паИдалануына сэИкес олардын мeлшерi тeмендесе, ^лдену кезенiнде топыра;тагы нитрификация Yдерiсiне сэИкес жогарылаган.
Топыра;тын жылжымалы фос-формен (80,8 мг/кг) жэне калиимен (845 мг/кг) ;амтамасыз етiлуi eте жогары денгеИде болды. Тeменгi ;абаттарга (40-100 см) Р2О5 мeлшерi бiрден тeмендейдi.
Енгiзiлген азотты тынаИт;ыштар (30-90 кг э.е.з.) топыра; ;урамындагы нитратты азот мeлшерiн 2,0-2,5 есеге
жогарылатса (7,0 мг-нан 19,9 мг/кг-га деИiн), топыра;тагы фосфор мен калиИ ;урамын eзгертпедi.
Тэжiрибе жумыстары биоло-гиялы; препараттармен eндеу топы-ра; ;урамындагы крректж заттарга еш эсерi болмаганын ^рсет^.
0сiмдiктiн химиялы; ;урамын аны;тау - eте манызды кeрсеткiш болып табылады. Да;ылдардын химия-лы; ;урамы топыра;тагы крректж заттардын мeлшерi, енгiзiлген тынаИт-;ыштардын тYрлерiне, оны енгiзу жагдаИларына, топыра; температура-сы мен ылгалдылыгына сэИкес eзгере-дi [7]. ТынаИт;ыштар ;олдану ар;ылы eсiмдiкке келiп тYсетiн ;оректж заттардын курамын ;адагалаИ отыра, олардын eнiмдiлiгiн гана емес, сапасын да жогарылатуга болады.
Зерттеу жумыстарында биоло-гиялы; препараттармен eндеу, климат-ты; жагдаИлармен ;оса картоп сурыптарынын химиялы; курамына eз эсерiн тигiздi (3-кесте).
Нус;алар Саба; ТYЙнек
N Р2О5 К2О N Р2О5 К2О
1евскиИ сурпы
Ба;ылау 2,43 0,38 2,51 2,88 0,52 2,88
Гумат Суфлер 2,62 0,40 2,59 2,93 0,55 2,92
Биостим Универсал 2,70 0,41 2,66 2,94 0,62 2,95
Интермаг Профи 2,80 0,48 2,62 2,90 0,53 2,93
Тамаша сурпы
Ба;ылау 2,35 0,45 2,55 2,91 0,55 2,89
Гумат Суфлер 2,48 0,49 2,58 2,92 0,58 2,93
Биостим Универсал 2,49 0,50 2,68 2,95 0,63 2,98
Интермаг Профи 2,54 0,51 2,63 2,93 0,59 2,91
Кесте 3 - Картоптын тYИнегi мен сабагындагы N Р, К мeлшерi, %
Кестеден кeретшiмiздей, биоло-гиялыц препараттарды цолдану нусца-лар бойынша картоп сабагынын цура-мындагы азот мeлшерiн 0,13-0,37 %, фосфорды 0,02-0,17 %, калийдi 0,04-0,17 %-га жогарлатты. Туйнек цурамындагы азот пен фосфордын жогары мeлшерi «Биостим Универсал» нусцасында байцалды. Бул препарат цурамындагы цоректж заттар мелшершщ (6,0 % азот жэне 3,0 % калий) эсерi болганын байцатады. Осындай зандылыц микротынайтцыш енпзыген «Интермаг Профи» нусцасында да байцалды.
Картоп сабагынын цурамындагы азоттын жогары, фосфордын темен мeлшерiн картоптын туйнек салу кезещндеп ауа температурасынын курт тeмендеуiмен тYсiндiруге болады. Нэтйжесiнде сабацтардан тамырга царай жылжып, ыдырап Yлгiрмеген азоттын жогары мeлшерi байцалды. Картоптын тYЙнек тYзiлуi кезенiнде цоректiк заттардын ыдырамауы eнiм сапасына керi эсер етед^ 0йткенi сабацтагы азот пен фосфор мeлшершщ артуы тYЙнектегi крахмал мен ацуыздын тeмендеуiне экеледi.
0шм цуруга кеткен цоректiк заттар мeлшерiн аныцтау - манызды агрохимиялыц ^рсе^т^н бiрi болып табылады. Бул шаруашылыц жагдайын-да дацылдардын eнiмi мен сапасын жогарылатуда тынайтцыштар мeлше-рш дэл есептеп аныцтауга, оны енпзуге, келесi жылдыц жоспар жасауга, нэтижесшде топырац цунарлылыгын сацтап цана цоймай, оны арттыруга мYмкiндiк бередi.
Эр дацылдын цоректiк заттарга деген жогары талап цоятын кезенi болады жэне ол эр кезенде тYрлiше болады. Осы кезендерде цажеттi цоректiк заттарды дэл аныцтап таба бiлу - тьщайтцыш цолданудын гылыми негiзделген жYЙесiн цуруга мYмкiндiк бередi [8].
В.В.Церлинг [9], Н.К.Болдырев [10], Ю.И.Ермохин [11] жэне т.б. деректерi
бойынша, тынайтцыштар дацылдардын цоректж заттарды пайдалануына тiкелей жэне жанама эсер етед^ 0сiмдiктер топырац пен тынайтцыш цурамындагы цоректiк заттардын жылжымалы тYрлерiнiн тек бiр бeлiгiн гана сiнiредi.
Л.М.Державин [12] мэлiметтерi бойынша далалыц жагдайда дацылдар eнiм цурауга минералды тынайтцыштар цурамынан азоттын 30-40 %-ын гана пайдаланса, цалган 20-30 %-ы топырацта бекiп, 15-20 %-ы денитрификация, аммонификация жэне нитрификация YДерiстерi нэтижесшде газ тYрiнде жогалады, цалган 5-15 %-ы тамырдан терен цабаттарга шайылады екен.
Сонымен eсiмдiктердiн eсiп-eнуi кезiнде цоректiк заттарга деген талабын аныцтау - минералды тынайтцыштар мен биологиялыц препараттар цолдану арцылы толыц-тырып, реттеп алуга мYмкiндiгiмiз бар.
Fылыми- зерттеу жумы стары картоп сурыптарынын цоректiк заттарды пайдалануынын мeлшерi дацылдардын eнiмдiлiгi мен енпзыген биопрепа-раттарга байланысты eзгердi, 4-кесте.
Крлданылган биопрепараттар дацылдын топырацтагы цоректiк заттарды пайдалануын бацылаумен салыстырганда 1,5-2 есеге дейiн жогарылатты жэне ол eнiмдiлжтщ мeлшерiне сэйкес eзгердi. Картоп бацылау нусцасында 26 т/га eнiм цуру Yшiн топырацтан 760 кг азот, 138 кг фосфор, 760 кг калий пайдаланса, eнделген нусцаларда бул ^рсете™ 1824 %-га жогарылаган.
Картоп сурыптары топырацтан азот пен калий мeлшерiн жогары денгейде, фосфорды аз мeлшерде ащрд^ Картоп - отамалы дацыл ретшде калийге суранысы жогары болса, азоттын белсендi сiнiрiлуi картоптын сабагы мен тYЙнегiндегi азотты цосылыстардын мeлшерiнiн жогары болуымен тYсiндiруге болады.
Кесте 4 - Картоп сурыптарынын eнiмдiлiгiне сэИкес ;оректж заттардын шыгарылымы, кг/га
Нус;алар 0шм-дiлiк, т/га ТYйнекпен, кг/га Саба; сал-магы, т/га Сабагымен, кг/га
N Р2О5 К2О N Р2О5 К2О
НевскиИ сурпы
Ба;ылау 26,4 760,3 137,3 760,4 1,64 39,8 6,2 41,2
Гумат Суфлер 29,3 858,5 161,2 855,6 2,13 55,8 8,5 55,2
Биостим Универсал 32,3 949,6 200,3 952,8 2,69 72,6 11,0 71,6
Интермаг Профи 29,1 843,9 154,2 852,6 1,74 48,7 8,4 45,6
Тамаша сурпы
Ба;ылау 29,6 861,4 162,8 855,4 2,60 61,1 11,7 66,3
Гумат Суфлер 35,1 1024,9 203,6 1028,4 2,92 72,4 14,3 75,3
Биостим Универсал 34,1 1006,0 214,8 1016,2 2,96 73,7 14,8 79,3
Интермаг Профи 30,1 881,9 177,6 875,9 3,49 88,6 17,8 91,8
Аталмыш зандылы; картоптын саба; тYзiлу жагдаИында да кездеседi. НевскиИ сурпы жер Yстi массасын ;уруы Yшiн нус;алар боИынша 40 кг-нан 73 кг-га деИiн азотты паИдаланса, Тамаша сурпы боИынша бул гарсетюш 61 кг-нан 89 кг-га дешн жогарылаган. Тиiсiнше НевскиИ сурпы калиИ мeлшерiн 42-ден 55-ке; Тамаша - 66,3-тен 92 кг/га дешн ащрсе, фосфор кeрсеткiштерi будан 6-7 есеге тeмен болган.
0нделген нус;алардагы азот пен калиИдi жогары мeлшерде сiнiруi, да;ылдын биологиялы; ерекшелж-терше баИланысты деп есептеуге болады.
Картоп eнiм ;алыптасуы кезiнде азот пен калийдi паИдалануын азаИтады, ал фосфорды тYИнектер толы; тYзiлiп, eнiм жиналганга деИiн
паИдалана бередi. Бул кезде жалпы фосфордын 2/э бeлiгi тYЙнектщ eнiмiнде жиналады. Егер бул кезенде сырт;ы орта факторлары (топыра; жэне ауа температурасы, ылгал, ;оректж заттар ара ;атынасы) eнiм тYзуге керi эсерiн тигiзсе, ол ;оректенуш жалгастыра бередi. Бул тэжiрибеде картоп сурыптарынын шаруашылы; шыгынын аны;тауга мYмкiндiк бердi, 5-кесте.
Картоптын НевскиИ сурпы eнiм тYзуге кеткен барлы; шаруашылы; шыгыны нус;алар боИынша азотты 800,1 кг-нан 1022,2 кг/га дешн паИдаланса, фосфорды тиюшше 143,5-211,3 кг-га деИiн, калиИдi 801,6-1024,4 кг/га дешн шыгындаган. НевскиИ сурпымен салыстырганда Тамаша сурпы азот пен калийдi 15 %-га, фосфорды 18 %-га жогары паИдаланган.
Кесте 5- Картоп сурыптарынын цоректенушдеп цоректж заттардыц шаруашылыц шыгыны
Нусцалар Шаруашылыц шыгын, кг/га 1 ц ешм цо] мен цуруга кеткен зектж заттар
N Р2О5 К2О N Р2О5 К2О
Невскйй сурпы
Бацылау 800,1 143,5 801,6 3,03 0,54 3,04
Гумат Суфлер 914,3 169,7 910,8 3,12 0,58 3,11
Бйостйм Унйверсал 1022,2 211,3 1024,4 3,16 0,65 3,17
Интермаг Профй 892,6 162,6 898,2 3,07 0,56 3,09
Орташа 907,3 171,8 908,8 3,09 0,58 3,10
Тамаша сурпы
Бацылау 922,5 174,5 921,7 3,12 0,59 3,11
Гумат Суфлер 1097,3 217,9 1103,7 3,13 0,62 3,14
Бйостйм Унйверсал 1079,7 229,6 1095,5 3,17 0,67 3,21
Интермаг Профй 970,5 195,4 967,7 3,22 0,65 3,21
Орташа 1017,5 204,4 1022,2 3,16 0,62 3,17
Невский сурпы нусцалар бойынша 1 ц ешм цурау Yшiн азотты 3,03 кг нан 3,16 кг/га, Тамаша сурпы 3,12 ден 3,22 кг дейт пайдаланган, тиiсiнше орташа керсеткiш 3,09 жэне 3,16 кг курады.
Фосфордын шыгарылуы азотпен салыстырганда 5-6 есеге темен. Нусцалар бойынша ол 0,54-тен 0,67 кг аралыгында езгерсе, орташа 0,60, калий 3,04-3,21, орташа 3,13.
1 ц ешм курауга кеткен цоректж заттар мелшерш бiле отырып, дацылдын жалпы кажеттiлiгiн аныц-тауга болады.
Шаруашылык шыгынын енгiзген тынайтцыштар мелшерiмен салыстыр-сак, топырацтагы азот пен калйй тынайтцыштар енгiзiлмеген жагдайда
тепе-тенсiз деп есептеуге болады. Алайда калйй мелшерi топырацтын механйкалыц цурамына сэйкес жогары екенiн ескерсек, азоттын жетiспеуi топырацтын органйкалыц заттарынын темендеуше, ягнй карашiрiк мелшерiнiн азаюына экелед^ бул жагдайда мiндеттi тYPДе азотты тынайтцыштарды цолданган жен.
КРРЫТЫНДЫ Сонымен Орталыц ^азацстан жагдайында жYргiзiлген бiржылдык гылымй-зерттеу жумыстары картоп сурыптарынын хймйялыц цурамы мен Kоректiк заттарды пайдалануы гйдро-термйялыц жагдайлар мен цол-данылган бйологйялыц препа-раттардын тYрлерiне сэйкес езге-ретiнiн керсеттi.
ПАИДАЛАНЫЛЕАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1 Бацанов Н.С. Картофель. - Москва,1970. - 376 с.
2 Научные основы и рекомендации по применению удобрений в Казахстане. - Отв. ред. В. Д. Панников. - Алма-Ата: Каинар,1982. - 160 с.
3 Абдуллаев К.К, Асанбеков А.А, Федосеев В.А. - Технология возделывания картофеля в Северном Казахстане (рекомендации). - Астана, 2010. - 34 с.
4 Лигаи Г.Л. Селекция картофеля на устоичивость к вирусным болезням в Казахстане // Вестник с/х науки Казахстана. - 1999. - №6. - С. 30-35.
5 Красавин В.Ф. «Результативность селекционнои работы по картофелю в Казахстане». - Алматы, 1996. - 121 с.
6 Нургалиев А.Н. Урожаиность картофеля в зависимости от сроков посадки в условиях Целиноградскои области // Научные основы возделывания картофеля в Казахстане: Сб. тр. - Алма-Ата, 1980. - С. 91-96.
7 Туркова Н.С. Физиология с.-х. растении. T.VI. - М.: Йзд-во Московского университета, 1970. - 249 с.
8 Журбицкии З.Й. Потребность растении в питании как основа применения удобрении. - Москва, 1958. - 62 с.
9 Церлинг В.В. Растение рассказывает о почве. - Йзд-во АН СССР, 1963. - 86 с.
10 Болдырев Н.К. Анализ листьев как метод определения потребности растении в удобрениях: Листовая диагностика. Учебное пособие. - Омск: ОмСХИ, 1970. - 125 с.
11 Ермохин Ю.И. Почвенная диагностика обеспеченности растении микро и макроэлементами на черноземах Сибири. - Омск: ОмСХИ, 1983. - С. 59.
12 Державин Л.М., Литвак Ш.И. Современные методы определение доз минеральных удобрении. - М.: ВНИХТЭИ Агропром, 1988. - 45 с.
REFERENCES
1 Batsanov N.S. Kartofel. - Moskva,1970. - 376 s.
2 Nauchnye osnovy i rekomendatsii po primeneniyu udobreny v Kazakhstane. -Otv. red. V. D. Pannikov. - Alma-Ata: Kaynar,1982. - 160 s.
3 Abdullayev K.K, Asanbekov A.A, Fedoseyev V.A. - Tekhnologiya vozdelyvaniya kartofelya v Severnom Kazakhstane (rekomendatsii). - Astana, 2010. - 34 s.
4 Ligay G.L. Selektsiya kartofelya na ustoychivost k virusnym boleznyam v Kazakhstane // Vestnik s/kh nauki Kazakhstana. - 1999. - №6. - S. 30-35.
5 Krasavin V.F. «Rezultativnost selektsionnoy raboty po kartofelyu v Kazakhstane». - Almaty, 1996. - 121 s.
6 Nurgaliyev A.N. Urozhaynost kartofelya v zavisimosti ot srokov posadki v uslovi-yakh Tselinogradskoy oblasti // Nauchnye osnovy vozdelyvaniya kartofelya v Kazakhstane: Sb. tr. - Alma-Ata, 1980. - S. 91-96.
7 Turkova N.S. Fiziologiya s.-kh. rasteny. T.VI. - M.: Izd-vo Moskovskogo universi-teta, 1970. - 249 s.
8 Zhurbitsky Z.I. Potrebnost rasteny v pitanii kak osnova primeneniya udobreny. -Moskva, 1958. - 62 s.
9 Tserling V.V. Rasteniye rasskazyvayet o pochve. - Izd-vo AN SSSR, 1963. - 86 s.
10 Boldyrev N.K. Analiz listyev kak metod opredeleniya potrebnosti rasteny v udobreniyakh: Listovaya diagnostika. Uchebnoye posobiye. - Omsk: OmSKhl, 1970. -125 s.
11 Yermokhin Yu.I. Pochvennaya diagnostika obespechennosti rasteny mikro i makroelementami na chernozemakh Sibiri. - Omsk: OmSKhI, 1983. - S.59.
12 Derzhavin L.M., Litvak Sh.I. Sovremennye metody opredeleniye doz mineral-nykh udobreny. - M.: VNIKhTEI Agroprom, 1988. - 45 s.
РЕЗЮМЕ
Нурманов Е.Т., Ермаханова Т.Т., Толеуов А.О.
ВЛИЯНИЕ БИОПРЕПАРАТОВ НА ХИМИЧЕСКИЙ СОСТАВ И ВЫНОС ЭЛЕМЕНТОВ
ПИТАНИЯ СОРТАМИ КАРТОФЕЛЯ Казахский агротехнический университет им. С.Сейфуллина, 010000 Астана,
пр. Победы 62, Казахстан, е-mail: nur.erbol@inbox.ru В работе представлены результаты первого года исследования проведенных на темно-каштановых тяжелосугленистых почвах Центрального Казахстана по изучению влияния биопрепаратов на химический состав и вынос элементов питания сортами картофеля. Проведенные исследования первого года позволили выявить, что химическии состав сортов картофеля и вынос элементов питания из почвы варьирует в больших пределах, и определяются совокупным влиянием таких факторов, как гидротермические условия года и вид применяемых биологических препаратов.
Ключевые слова: картофель, сорта, биологические препараты, химическии состав, выход питательных веществ.
SUMMARY Nurmanov E., Ermahanova T., Toleuov A.
INFLUENCE OF BIOLOGICAL PRODUCTS ON A CHEMICAL COMPOSITION AND CARRYING OUT OF BATTERIES POTATOES GRADES S.Seifullin Kazakh Agro Technical University, 010000 Astana, Zhenys avenue, 62, Kazakhstan, e-mail: nur.erbol@inbox.ru The article presents the results of a study conducted on a dark chestnut soils of Central Kazakhstan on the impact of biologics on the chemical composition and the removal of the battery varieties of potatoes. The studies of the first year revealed that the chemical composition of potato varieties and removal of nutrients from the soil varies within wide limits, and are determined by the combined influence of factors such as the hydrothermal conditions of the year and the type of applied biological preparations.
Key words: potato, varieties, biological preparations, chemical composition, output of nutrients.
