CC BY
15ЭКОЛОГИЯ ПОЧВ
ЭОЖ 631.416.9
1ЛЕ 9ЗЕН1НЩ АКДАЛА ЕЖЕЛГ1 АТЫРАУЫНЫЦ КYРIШ ДАЦЫЛЫН ЕГУГЕ ИГЕР1ЛГЕН ТОПЫРАЦТАРЫНДАГЫ НИКЕЛЬ МЕН МЫСТЬЩ М6ЛШЕР1
Г.А.Койшибаева1, М.О. Полатова2, С.ДYЙсеков2
1Казак улттьщ аграрлыкуниверситету Алматы к-, Абай дац. 8 2в.О. Оспанов атындагы Казак топырактану жэне агрохимия гылыми-зерттеу институты, Алматы к-, эль-Фараби дац, 75в
Ма;алада 1ле взеншщ Акдала ежелп атырауынын KYрiш да;ылын егуге игерыген арага уа;ыт салып суга бастырылган KYрiш топырак;тарындагы никель мен мыстын жылжымалы формаларынын мвлшерiн зерттеу нэтижелерi келтiрiлген. Зерттелген аума;тын топырак;тарында мыстын мвлшерiнiн вте твмен топтарынан вте жогары мвлшердегi дейiнгi барлы; топтары кездесетiндiгi аны;талды. Ал никельдщ вте твменнен жогары дэрежеге дешнп топтары кездеседi.
Кмт свздер: топыра;, ауыр металдар, ^рш, ластану, экологиялы; жагдай.
К1Р1СПЕ
Технологиялы^ iлгерiлеу адамзат^а тек материалдьщ паида гана экелмейд1, сонымен ;атар биосферага - топыра^а, су ;оймаларына, взендерге, атмосферага, ^pi агзаларга зияндыльиы барган саиын Yнемi арта тYCкен техногендiк эсерлерге жагдай жасаиды. Оны тудыратын фактор-ларга ауыл шаруашыльиын химияланды-руды жат^ызуга болады. Минералдьщ тыцаит^ыштардыц жогары мелшерлер^ всiмдiктердi химиялы^ ;уралдармен ;оргау Yшiн топыра^ты шамадан тыс вндеу, оларды паидалану технологиясы-ныц бузылуы, топыра^ты ;ар;ынды паидалану, топыра^ты терец ;опсыту 6íp^-тар теpiс кешендi экологиялы^ зардап^а экелдi.
Цазiргi уа^ытта егiншiлiк ЖYИесiнiц арнаиы жагдаиында паидаланылатын кезецiмен суга бастырылатын KYpiш топыра^тарыныц нашарлауы мэселесi ерекше взектi болуына баиланысты, сонымен бipге мелиоpативтiк жагдаидыц темендеуiмен, ^рш-батпа^ты топыра^-тарыныц нашарлауыныц негiзгi фактор-ларыныц 6ípí болып гумус мелше-pлеpiнiц азаю YPДiсi болып табылады. Топыра^ массасыныц ;айта ;урылуынын жеделдеуi (макро- жэне микроодрылым-дарды бузу, суга тезiмдiлiгi мен
;уыстылыгын темендету, тыгыздалуы жэне шаиылуы) сонымен ;атар с1лт1ле-нудi н, дегумификацияныц, гумус ;урамынын нашарлауыныц эсерiмен жасалады [1].
Суармалы аума^тар эдетте геохимия-лы^ тэуелдi гирдроморфты ландшафт-тарды алып жатады, соныц нэтижесiнде олар ластануга беИiм болып турады. Соц-гы жылдары ЖYpгiзiлген зеpттеулеpдiц нэтижелеpi, суармалы ал^аптардыц ауыр металдармен, атап аит^анда Ni, Cu-мен ластангандыгын кеpсеттi. Суармалы ал^аптардыц экологиялы^ жэне топы-ра^-мелиоративтш жагдаиларыныц нашарлауы, сонымен ;атар топыра^тар-дыц Ni жэне Cu ;атысты ;органыштьщ мYмкiншiлiктеpiнiц де темендеуiне алып келдi [2].
Цаз!рп тацда топыра^тыц ауыр металдармен ластануы кец таралган. Топыра^тыц антропогендш взгерiсi Yрдiсiнде олардыц технологиялыц ;алды;тармен ластануы мацызды рел атцарады [3,4].
Ластаушы заттардыц негiзгi тобын ауыр металдар ;урайды. Топыра^тыц ;урамындагы ластаушылардыц кецiстiктегi, соныц iшiнде металдармен жаигасуы вте KYPделi жэне кептеген фак-торларга баиланысты болады. Алаида кез
- келген жагдайда да топырац ауыр метал-дардын техногендiк белтнщ басты ^абылдаушысы жэне жйнацтаушысы болып табылады [4-6].
Топырац елеулi дэрежеде, есетш eriмдiктщ микроэлементтiк ^урамын айцындайды. ^a3ipri кезде ауыр метал-дардын топырацта жйнацталуын жэне олардын ^оректж тiзбек арцылы ауысу-ын зерттеу манызды мэселелердiн бiрi болып табылады, себебi олар барлыц тiрi агзаларга, онын iшiнде адамдар агзасына уза^ уацыт бойы уытты эсер етедi [7].
Кептеген гылыми енбектерде ауыр металлдар ен ^аушт ластаушы заттар болып табылатыны айтылган. Ауыр металдар - табиги ортада кеп мелшерде тYCкен жагдайда органйзмдердi уланды-рады.
ЗЕРТТЕУ НЫСАНЫ ЖЭНЕ ЭД1СТЕР1
Зерттеу нысаны Ацдала суармалы алцабынын арага уацыт салып суга бас-тырылатын ^рш-батпацты топырацта-ры болып табылады. Зерттеу нысаны кeлемi ауцымды геоморфологйялыц аймацта - Балцаш-Алакел ойысында, немесе Балхаш манынын геоморфологйялыц ауданда - ежелп Ацдала-Бацанас алцабында орналасцан.
Бедерi таудан агып келетiн eзендердщ эрекетшен ^алыптас^ан теп-тегiс жазыцтыц (^умды жалдарды есепте-мегенде), 340-400 м абсолюттж бйiктiкте орналасцан. Ойпаттыц аумагы негiзiнен ежелгi жэне ^a3ipri аллювйальды шeгiндiлерден ^уралган. Оны темешрек-те 1ле eзенi кесiп жатыр. Ол Арал-Балцаштыц топырац провйнцйясына жат-цызылады [8].
Аталган агроклйматтыц ауданнын клйматтыц жагдайларын Бацанас метео-бекетшщ мэлiметтерi сйпаттайды. Мунда клймат шамадан тыс ^урга^тыгымен жэне KYрт контйнентальдыгымен ерек-шеленедi. Ауанын орташа жылдьщ темпе-ратурасы 6,4-8,7° шамасында ауытцйды.
Ен салцын айдын (^ацтар) орташа темпе-ратурасы -9,4-14,1°, ал ен ыстыц айдын температурасы (ш^лде) +23-25°. Орташа жылдыц ауытцу амплйтудасы 32,5-38,7° одрайды. Абсолюттiк ен жогаргы температура +44° дешн жетедi, ал ен теменп температура -45° дешн темендейщ [9].
Вегетацйялыц кезен жогары темпера-турамен, жауын-шашын мeлшерiнiн аз болуымен, ылгалдылыцтын темен болу-ымен топырац бетiнен ылгалдын ^атты булануымен сйпатталады. Мунда табйгй eсiмдiк жамылгысынын вегетацйясынын екi- кeктемгi жэне ^зп кезендерi байца-лады. Вегетацйянын кектемп кезенi ауа температурасынын 0°С-тан е ткен ^ншен бастап, 15°С-тан еткен ^нше дейiн созылады, ал ^зп кезен 15°С-тан темендеген KYннен бастап 0°С-тан теме-ндеген KYнге дешн созылады.
Тиiмдi температуралар жйынтыгы мунда 3090-3770° жетедь Температурасы 10°С-тан жогары кезен жогарыда орналасцан аймацтармен салыстырганда айтарлыцтай кеп жэне 168-190 KYндi ^урайды. Алгашцы аяздар непзшен ^ыр^йектщ сонында тiркеледi, ал сонгы-лары сэуiрдiн сонына дешн созылады. Аязсыз кезеннiн уза^тьиы 153-170 kyh.
Аталган ауданда орташа жылдыц атмосфералыц жауын-шашын мeлшерi кеп емес жэне 125 мм аспайды. Жауын-шышыннын 50-60 % астамы жылдын жылы кезенiне келедi. Клйматтыц жаг-дайлар бойынша аталган ауданнын ауыл шаруашылыгы негiзiнен малшаруашы-лыгы саласына багытталган. Мунда егiншiлiк суарусыз мYмкiн емес. Суармалы жагдайда тек жылуды ерекше жацсы кeретiндерiнен басца (мацта жэне т.б.) бар-лы^ ауылшаруашылыгы дацылдарын eсiруге болады.
Бiздiн зерттеу нысан 1ле eзенiнiц Ежелп Бацанас атырауы топырац ауданы-нын ^урамына кiредi. Бул абсолюттiк бшктМ 340 м-ден 400 м дешн жететш ауцымы кен жазыцтыц, Балцаш eзенiне
^арай солтYCтiкке багытына тeмендейдi. Жазы^ты^та тек ^умдардын жалдары жэне 1ленщ бурынгы арнасынан ^алган арналар гана бар.
Топыра^ жамылгысы KYрiшке йгер-местен бурын негiзiнен эртYрлi дэрежеде тузданган та^ыртэрiздес топыра^тардан ^уралган болатын [10].
Бул топыра^тардын, гумус мeлшерi темен, 1,0-1,2 пайыздан аспайды. Механй-кальщ ^урамы жекелеген ^абаттар бойынша ^рт eзгеруiмен сйпатталады.
Вегетацйялыщ кезен бойына атызда Yнемi су ^абатын ^ажет етiп туратын KYрiш да^ылынын эсершен зерттелген топыра^тар ^рш-батпа^ты топыра^-тарга айналган. Топыра^тын шамадан тыс ылгалдануы мен ^ургауы цйкл-дерiнiн эрдайым кезектесiп ^айталануы салдарынан топыра^та ^алыптас^ан белгiлi бiр ЖYЙелердiн eзгерiуне экелген.
Экологйялы^ топыра^ тYсiрiлiмiн ЖYргiзгенде ^аз!рп кездегi бекiтiлген рес-мй усыныстар жэне нус^аулыщтар пайда-ланылды. Топыра^тын экологйялыщ жаг-дайын аныщтау МЕМСТ, топыра^ты зерт-теудегi жалпы жэне жергшжт ластануды реттеу эдiстемесiмен сэйкес ЖYргiзiлдi.
Жалпы алганда 32 топыра^ Yлгiсi алынды жэне екi ауыр металдын - Си мен № жылжымалы формаларынын мeлшерi аны^талды жэне алынган аналйтйкалы^ мэлiметтерге талдау жасалды. Ауыр металдардын жылжымалы формаларын аны^тау Yшiн рН ортасы 4,8 тен ацетатты аммонййлi буферл^ ертiндiсi ^олданылды.
НЭТИЖЕЛЕР ЖЭНЕ ОЛАРДЫ ТАЛЦЫЛАУ
Айма^ топыра^тарынын ^урамында
ауыр металдардын фонды^ мeлшерiн жэне олардын таралуын талдау ауыр металдардын денгешнщ ^алыптасу ерек-шелiктерiн жэне зерттелетш металдардын концентрацйясынын ау^ымын аныщ-тауга мYмкiндiк бередi.
Осыган байланысты айма^ топыра^-тарындагы ауыр металдардын на^ты фонды^ мeлшерiн аны^тау гылымй жэне ^олданбалы манызга йе жэне eзектi мэсе-лердiн бiрi болып табылады.
Осыган ^арап, бiз жумыс барысында 1ле eзенiнiн ежелп Авдала атырауынын жогаргы бeлiгiнiн топыра^тарындагы ауыр металдардын мeлшерi бойынша алынган аналйтйкалы^ мэлiметтерiне варйацйялыщ-статйстйкалыщ ендеу ЖYргiздiк.
Ауыр металдарды зерттеуде eзектi мэселелердщ бiрi - олардын топыра^тагы на^ты денгейiн аныщтау болып табылады. Осыган байланысты 1ле eзенiнiн ежелп Аадала атрауынын топыра^та-рындагы нйкель жэне мыстын мeлшерi бойынша алынган мэлiметтерге варйа-цйялы^-статйстйкалы^ талдау ЖYргiзiлдi. Топыра^ ^урамындагы жылжымалы тYрлерiндегi есептелген орташа мэнiнiн статйстйкалыщ сешмдШп, бар-лы^ зерттелген топыра^тар Yшiн сенiмдiлiк шегi 95 %-ды^ денгейде есеп-телiнген Стьюденттiн t-крйтерййiнiн мэш бойынша багаланды. 1-шi кестеден ^рт отыргандай Стьюденттiн ^ крйтерййiнiн мэш кестедегщен бiршама жогары (кесте 1).
Зерттелген металдарда сешмдыж йнтервалынын шеп айтарлыщтай ау^ым-ды емес, мыста 1,0^2,9-дан нйкельде
Кесте 1 - 1ле eзенiнiн ежелгi Авдала атырауынын топыра^тарыньщ жыртылатын ^абатындагы ауыр металдардын жылжымалы формаларынын мeлшерiнiн варйацйялы^-статйстйкалыщ кeрсеткiштерi
Металдар п М±т Ауытц у шектер1 t-крйтерйй ± to,o5 * т У,%
tфакт. ^,05
Си 32 2,0±0,09 1,0*2,9 22,8 2 0,2 24,9
Ni 32 3,0±0,16 1,1*4,6 18,9 2 0,3 29,9
1,1^4,6 дешн. Ауыр металдардыц жылжы-малы тYрлерiнiц топырак ^урамында таралуыныц вариациялык коэффици-ентшщ мeлшерi градациялык шкала боиынша ете темен жэне орташадан аспаиды, демек есептеп шыгарылган топырак ^урамындагы жылжымалы тYрлерiнiц орташа мeлшерi статистика-лык; сенiмдi.
Осылаиша аныкталган орташа мэндер 1ле езеншщ ежелп Акдала атыра-уыныц топырактарындагы никель мен
Кесте 2 - 1ле езеншщ ежелгi Акдала ат] № мелшерi боиынша топтастыру
мыстыц мелшершщ накты мэнiн дурыс кeрсетедi деп ^орытынды жасауга бола-ды жэне оларды зерттеп отырган орта топырактарын ^урамындагы ауыр метал-дар мелшерше баиланысты топтастыру-га ^олдануга болады.
Алынган мэлiметтерге CYИене оты-рып бiз 1ле езенiнiн ежелгi Акдала атырау-ыныц топыра; ^урамындагы металдардыц мелшерше баиланысты топтасты-рып, олардыц Yлестiк салмагын аныкта-дык.
рауыныц топыра;тарыныц ^урамындагы
Градация, мг/кг Ауданы, га Жалпы ауданнан улеа, %
<3,0 180,2 53,1
3,1-4,3 127,2 37,5
4,4-5,6 31,8 9,4
5,7-6,9 0,0 0,0
>7,0 0,0 0,0
Барлыгы 339,2 100
2-шi кестеден кершш тургандаи аумаКтыЦ жартысын (53 %] мeлшерi ете
никельдiц жылжымалы формалары 1ле темен дэрежедегi, ал 38 %-ын темен жэне
езеншщ ежелгi Акдала атрауы боиынша тек 9 %-ы орташа дэрежедегi топыра;тар
1-шi жэне 3-шi топтар арасында теменнен алып жатыр.
кeтерiцкi дэрежеге дешн таралгандыгы Ал мыстыц жылжымалы формалары-
кeрiнiп тур. Сонымен бiрге зерттелген ныц зерттелген аума; топыра;тары Кесте 3 - 1ле езеншщ ежелп Акдала атырауыныц топырактарын ^урамындагы Си мелшерi боиынша топтастыру
Градация, мг/кг Ауданы, га Жалпы ауданнан улеа, %
<1,0 10,6 3,1
1,1-1,56 53 15,6
1,57-2,03 116,6 34,4
2,04-2,39 74,2 21,9
>2,40 84,8 25,0
Барлыгы 339,2 100
боиынша таралуы мYлдем баскаша (3-кесте). Зерттелген аумактыц топыракта-рында барлык топтыц топырактары кез-деседi, ец кeбi орташа дэрежеде (34 %) топыра^тар, кeтерiцкi жэне ете ^шт дэрежеде топырактардыц кeлемi бiрдеИ. Ец азы темен дэрежедегi топырактар (3 %).
Жумыстыц ^орытынды кезецшде, талдаудан алынган мэлiметтердi паида-
лана отырып, топырактардагы ауыр металдардыц еймдж боиына оцаи ететiн экологиялык ^ауш^ жылжымалы тYрлерi мeлшерiнiц кецiстiкте таралу кар-тасы даиындалды.
Картографиялык материалдарды тал-дау зерттелген аимактыц 53,1 % 1 кг топы-рак ^урамында 3,0 мг/кг дешн никель бар топ алып жатыр. Сонымен ^атар 37,5 % 1
кг топыра^ ^YPaмындa 3,1-4,3 мг/кг дешн нйкельдщ 2 топ, 9,4 % кг топыра^ ^Yрaмындa 4,4-5,6 мг/гк дешн никелi бар 3 топ алып жатыр.
Ал мыстыц жылжымалы формалары-ныц зерттелген айма^тыц 3,1 %% 1 кг топы-ра^ ^YPaмындa 1,0 мг/гк дейiн мыс бар 1-шi топ алып жатыр, 15,6 % 1 кг топыра^ ^Yрaмындa 1,1-1,56 мг/гк дешн мыстыц 2^i топ, 34,4 % 1кг топыра^ ^YPaмындa
1,57-2,03 мг/гк дешн мысы бар 3 топ алып жатыр, 21,9 % 1 кг топыра^ ^YPaмындa 2,04-2,3903мг/гк дейiн 4-шi топ, 25,0 % 1 кг топыра^ ^YPaмындa 2,40 мг/гк дешн мысы бар 5^i топ алып жатыр.
Аналйтйкальщ а^паратты ^мтитын мундай карталар, бiрнеше теорйялы^ жэне rçолдaнбaлы мiндеттердi шешуге мYмкiндiк бередк
- суарылмалы ал^ап топырагыныц
Сурет 1 - 1ле eзенiнiц ежелп Авдала атырауыныц топыра^тарындагы ауыр метал дардыц жылжымалы формалары топтарыныц кещстште орналасу картасы экологйялыщ жагдайын багалауга жэне ауыр металдардыц мeлшерлiк децгей-
лерiне сэйкес ЖYргiзуге;
- ауыр металдардыц геохймйялы^ мйграцйялы^ агындарын ба^ылау жэне олардыц жйналган бeлiктерiн аны^тау;
- ластануды болдырмау немесе оны жою шараларын негiздеу;
- суарылмалы ал^аптыц экологйялыщ - аналйтйкалы^ ба^ылауын жэне бйогео-хймйялыщ монйторйнгтi YЙымдaстыруFa негiз бола алады.
КОРЫТЫНДЫ
Алган мэлiметтердi негiзге ала отыра, ^рш - батпа^ты топыра^тарын арага уа^ыт салып суга бастыру эдiсiмен сулан-дыру зерттелген айма^ топыра^тарында ауы р м е та л д ар ды ц жы л жы м а л ы
тYрлерiнiц таралуына елеулi эсер ететiндiгiн айтуга болады.
Сенiмдiлiк шегi 95 %-ды^ децгейде есептелiнген Стьюденттiц t-критерийiнiц мэншщ кестедегiден жогарылыгы, сенiмдiлiк йнтервалыныц шегi айтарлыщ-тай ау^ымды еместМ жэне варйацйя коэффйценттерiнiц ауыт^у дэрежесшщ орташа мeлшерi зерттеу барысында алын-ган аналйтйкалы^ мэлiметтердi rçолдaнa отырып есептеп шыгарылган ауыр металдар мeлшерiнiц статйстй^алы^ сенiмдi екендiгiн кeрсетедi. Осылайша аны^талган орташа мэндер 1ле езеншщ ежелгi Авдала атырауыныц топыра^та-рындагы нйкель мен мыстыц орташа мeлшерiнiц на^ты мэнiн дурыс кeрсетедi деп ^орытынды жасауга болады.
Никельдщ жылжымалы формалары 53,1 %-ын 1 кг топырац одрамында 3,0 1ле езешшн, ежелгi Ацдала атырауы топы- мг/кг дешн никель бар 1-топ алып жат-рацтары одрамында жэне 3-шi топ- ^андьиын керсетть
тар арасында, ягни ете темен-кетерщю Ал мыстын жылжымалы формалары топтар аралыгында орналасцан. Соны- зерттелген аймацтын, Heri3ri белiгiн мен бiрге зерттелген аумацтын жарты- (34,4 % жэне 21,9 %) 1 кг топырац сын (53 %) мeлшерi ете темен дэрежедеп, цурамында 1,57-2,03 мг/гк дешн мысы ал 38 %-ын темен жэне тек 9 %-ы орташа бар 3 топ 1 кг топырац цурамында 2,04-дэрежедеп топырацтар алып жатыр. 2,39 мг/гк дешн мысы бар 4^i топтар
Картографиялыц материалды тал- алып жатыр. даудын нэтйжесi зерттелген аимацтын
ЭДЕБИЕТТЕР
1 Приходько В. Е. Количественные параметры оценки деградации орошаемых почв// Soil Science - History Sociology Methodology. - Moscow: Nauka, 2005. - P. 395-400.
2 Отаров А., Ибраева М.А., Сапаров А.С. Деградационные процессы и современное-отвенно-экологическое состояние рисовых массивов республики// Эколгические основы формирования почвенного покрова Казахстана в условиях антропогенеза и разработка теоретических основ воспроизводства плодородия. - Алматы: 2007. - С. 73-105.
3 Черных Н.А., Овчаренко М.М., Поповичева Л.Л. Приемы снижения фитотоксич-ности тяжелых металлов// Агрохимия. - 1995. -№9. - С.101-107.
4 Попова А.А. Влияние минеральных органических удобрении на состояние тяжелых металлов в почве// Агрохимия. - 1991. - №3 - С.62-67.
5 Минеев В.Г. Кочетавин А.В. Низен Ван Бо. Использование природных цеолитов для предотвращение загрязнение почвы и растении тяжелыми металлами// Агрохимия. - 1989. - №8. - С.89-95.
6 Неменко Б.А., Грановскии Э.И. Критерии оценки загрязнения окружающеи среды тяжелыми металлами// Метод. рекомендации. - Алма-Ата, 1988. - 46 с.
7 Гончаров П.П., Ахметкалиев М.С., Жакашов Н.Ж., Абишев Б.М. Влияние промышленных выбросов некоторых предприятии химическои промышленности Казахстана на загрязнение почвы// Гигиена окружающеи среды.-1998. - №5- С. 18-22.
8 Аидосова С.С., Мухитдинов Н.М., Дурмекбаева Ш.Н. Семеи полигоны аимагында-гы еймджтердщ морфо-анатомиялыц ерекшелжтер^ - Алматы: Цаза^ университета - 2001. - 140 с.
9 Соколов С.И., Ассинг И.А., Курмангалиев А.Б., Серпиков С.К. Почвы Казахской ССР. В. 4. Почвы Алма-Атинской области. - А.: Изд-во «Наука», 1962. - 424 с.
10 Агроклиматические ресурсы Алма-Атинскои области Казахскои ССР. - Л.: Изд-во «Гидрометеоиздат», 1978. - 200 с.
11 Почвенная карта Алматинскои области. Масштаб 1:300000, 10 листов, - Алма-Ата, 1958.
РЕЗЮМЕ
*Г.А. Коишыбаева, *М.О. Полатова, 2С. ДYйсеков
1Казахский Национальный Аграрный Университет, 050010, Казахстан, Алматы, ул. Абая 8 2Казахский научно-исследовательский институт почвоведения и агрохимии им. У.У. Успанова, 050060, Казахстан, Алматы, пр. аль-Фараби, 75в
СОДЕРЖАНИЕ НИКЕЛЯ И МЕДИ В РИСОВЫХ ПОЧВАХ ДРЕВНЕИ ДЕЛЬТЫ РЕКИ ИЛИ В статье приведены результаты изучения содержания подвижных форм никеля и меди в периодически затапливаемых рисовых почвах. Выяснено, что в почвах исследуемои территории обнаружены все группы от очень низкои до высокои содержания меди. А никель от очень низкои до повышенной
SUMMARY *G.A. Koishibaeva, *M.O. Polatova, 2C. Duisekov
CONTENT OF NICKEL AND COPPER IN RICE SOILS OF THE ANCIENT DELTA OF THE ILI RIVER
iRazakh National agrarian university, Abay Ave 8, Almaty 050010, Kazakhstan 2Kazakh Research Institute of Soil Science and Agrochemistry named after U. U. Uspanov, Al FarabyAve., 75b, 050060, Almaty, Kazakhstan
The article presents the results of studying the content of mobile forms of nickel and copper in the periodically flooded rice paddy soils. It is found that in soils investigated area found all groups from very low to high copper content. While the Nickel from very low to high.
