Научная статья на тему 'ИНҚИРОЗГА ҚАРШИ БОШҚАРУВДА ДАВЛАТ ТОМОНИДАН ТАРТИБГА СОЛИШНИНГ АСОСИЙ ЙЎНАЛИШЛАРИ'

ИНҚИРОЗГА ҚАРШИ БОШҚАРУВДА ДАВЛАТ ТОМОНИДАН ТАРТИБГА СОЛИШНИНГ АСОСИЙ ЙЎНАЛИШЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
492
81
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
инқироз / инқироз хавфи / инқирозга қарши бошқарув / инқирознинг олдини олиш / иқтисодий жараёнлар / инқирозга қарши давлат бошқаруви / стратегик режалаштириш / банкротлик институти / инвестициявий сиёсат. / кризис / кризисный риск / антикризисное управление / предотвращение кризисов / экономические процессы / антикризисное государственное управление / стратегическое планирование / институт банкротства / инвестиционная политика.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Юлдашева Нилуфар Абдувахидовна

Ушбу мақолада инқирознинг олдини олишдаги муҳим омиллар, иқтисодиётнинг давлат томонидан бошқарилишига оид ёндашувлар, шунингдек, инқирозга қарши бошқарувда давлат сиёсатининг аҳамияти ёритиб берилган. Жаҳон миқёсида инқирозга қарши бошқарувни амалга ошириш йўналишлари ҳамда ушбу тажрибалардан фойдаланиш бўйича таклифлар келтирилган. Инқироз шароитида давлат томонидан молиявий қўллаб-қувватлаш йўналишлари, хусусан, Хитой, Германия, Франция, АҚШ каби ривожланган давлатларнинг тажрибаларини Ўзбекистонда татбиқ этиш бўйича тавсиялар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ОСНОВНЫЕ НАПРАВЛЕНИЯ ГОСУДАРСТВЕННОГО РЕГУЛИРОВАНИЯ В АНТИКРИЗИСНОМ УПРАВЛЕНИИ

В данной статье освещаются важные факторы предотвращения кризисов в государственном управлении экономикой, а также подходы государственной политики к кризисному управлению. Представлены рекомендации по внедрению глобального антикризисного управления и использованию этого опыта. Были даны рекомендации по применению опыта развитых стран, таких как Китай, Германия, Франция, США в Узбекистане в области финансовой поддержки в период кризиса.

Текст научной работы на тему «ИНҚИРОЗГА ҚАРШИ БОШҚАРУВДА ДАВЛАТ ТОМОНИДАН ТАРТИБГА СОЛИШНИНГ АСОСИЙ ЙЎНАЛИШЛАРИ»

Юлдашева Нилуфар Абдувахидовна,

ФарFона политехника институти "Менежмент" кафедраси ассистенти, иктисодиёт фанлари буйича фалсафа доктори (PhD)

ИНКИРОЗГА КАРШИ БОШКАРУВДА ДАВЛАТ ТОМОНИДАН ТАРТИБГА СОЛИШНИНГ АСОСИЙ ЙУНАЛИШЛАРИ

УДК: 338.242.4

ЮЛДАШЕВА Н.А. ИНЦИРОЗГА КАРШИ БОШЦАРУВДА ДАВЛАТ ТОМОНИДАН ТАРТИБГА СОЛИШНИНГ АСОСИЙ ЙУНАЛИШЛАРИ

Ушбу маколада инкирознинг олдини олишдаги мух,им омиллар, иктисодиётнинг давлат томо-нидан бошкарилишига оид ёндашувлар, шунингдек, инкирозга карши бошкарувда давлат сиёсати-нинг ах,амияти ёритиб берилган. Жах,он микёсида инкирозга карши бошкарувни амалга ошириш йуналишлари х,амда ушбу тажрибалардан фойдаланиш буйича таклифлар келтирилган. Инкироз шароитида давлат томонидан молиявий куллаб-кувватлаш йуналишлари, хусусан, Хитой, Германия, Франция, АК.Ш каби ривожланган давлатларнинг тажрибаларини Узбекистонда татбик, этиш буйича тавсиялар келтирилган.

Таянч иборалар: инкироз, инкироз хавфи, инкирозга карши бошкарув, инкирознинг олдини олиш, иктисодий жараёнлар, инкирозга карши давлат бошкаруви, стратегик режалаштириш, бан-кротлик институти, инвестициявий сиёсат.

ЮЛДАШЕВА Н.А. ОСНОВНЫЕ НАПРАВЛЕНИЯ ГОСУДАРСТВЕННОГО РЕГУЛИРОВАНИЯ В АНТИКРИЗИСНОМ УПРАВЛЕНИИ

В данной статье освещаются важные факторы предотвращения кризисов в государственном управлении экономикой, а также подходы государственной политики к кризисному управлению. Представлены рекомендации по внедрению глобального антикризисного управления и использованию этого опыта. Были даны рекомендации по применению опыта развитых стран, таких как Китай, Германия, Франция, США в Узбекистане в области финансовой поддержки в период кризиса.

Ключевые слова: кризис, кризисный риск, антикризисное управление, предотвращение кризисов, экономические процессы, антикризисное государственное управление, стратегическое планирование, институт банкротства, инвестиционная политика.

YULDASHEVA N.A. MAIN DIRECTIONS OF GOVERNMENT REGULATION IN ANTI-CRISIS MANAGEMENT

In the article is highlighted the important factors of crisis prevention, approaches to public administration of the economy, and the importance of public policy in crisis management. Recommendations on the implementation of global crisis management and that experience implementation are presented. Recommendations were given on the basis of experience of developed countries, such as China, Germany, France, the USA to implement in Uzbekistan in the areas of financial support during the crisis.

Key words: crisis, crisis risk, crisis management, crisis prevention, economic processes, crisis management, strategic planning, bankruptcy institution, investment policy.

Кириш.

Давлат стратегик режалаштириш, тартибга солиш ва дастурлаштириш оркали инкирозга карши бошкарув тадбирларини амалга оши-ради. Инкирозга карши бошкарув буйича чора-тадбирлар мамлакатнинг баркарор ривожла-ниши, белгиланган параметрлар буйича усишига каратилади.

Стратегик режалаштириш - бу давлат томо-нидан узок муддатга мулжалланган ижтимоий-иктисодий дастурларнинг ишлаб чикилишидир.

Инкирозга карши давлат бошкаруви бу хукуматнинг бутун иктисодиётдаги инкирозни бартараф этиш, хусусан, корхоналарни инкирозли холатлардан химоя килиш ва банкротлик жара-ёнларини тартибга солишга каратилган сиёсати хисобланади.

2017-2021 йилларда Узбекистан

Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Харакатлар стратегиясининг "III. Иктисодиётни ривож-лантириш ва либераллаштиришнинг устувор йуналишлари" булимининг "3.1. Таркибий узгартиришларни чукурлаштириш, мил-лий иктисодиётнинг етакчи тармокларини модернизация ва диверсификация килиш хисобига унинг ракобатбардошлигини ошириш" бандида [1] катор устувор вазифалар белгилаб берилган.

Мавзуга оид адабиётлар тацлили.

Жахонда инкирозга карши бошкарув сохасида корхонанинг хаётий цикли давомида инкирознинг юзага келишига доир методологик ёндашувлар, корхоналар молиявий баркарорлигини ташки ва ички мухит омилларини эътиборга олган холда тиклаш, лойихавий технологияларни амалга ошириш, инкирозга карши бошкарувнинг иктисодий механизмларини ривожлантириш, инкирозга юз тутиш хавфини камайтириш, инкирозни прогноз-лаштириш, инкирозга карши бошкарувда маркетинг стратегияларини куллашни такомиллашти-риш буйича тадкикотлар олиб борилган.

Инкирознинг юзага келиш сабаблари, кор-хоналардаги инкирозларни бошкариш, молиявий инкироз муаммолари хорижий олимлар-дан Т.Синха ва Ч.Кастоларнинг тадкикотларида, ташхислаш ва инкирозга карши бошкарувни про-гнозлаштиришнинг методик жихатлари Э.Альтман, У.Бивер ва бошкаларнинг ишларида ёритилган [4].

Мустакил Давлатлар Хамдустлиги мамлакат-лари олимлари ва бошка куплаб мутахассислар-

нинг асарларида бу масаланинг турли жихатлари тадкик этилган.

Хусусан, Е.П.Жарковская корхоналарда инкирознинг юзага келиш сабаблари, инкирозга карши бошкарув тамойиллари масалала-рини ёритган. Н.В.Бакша инкирозга карши бошкарувнинг назарий асослари ва инкирозга карши бошкарувда ташхислаш масалаларига алохида тухталган. Е.А.Файншмидт инкирозга карши бошкарувда хорижий тажрибани атроф-лича урганган. А.А.Беляев ва Э.М.Коротковлар инкирозга карши бошкарув механизми маса-лаларини тадкик этган. О.Ю.Патласов уз ишларида тижорат корхоналарида инкирозга карши бошкарувнинг узига хос хусусиятлари хакида тухталган [5].

Узбекистонда иктисодий ночорликни бартараф этиш, жахон молиявий-иктисодий инкирози шароитида ишлаб чикаришни ривожлантириш, инкирозни бартараф этиш масалалари юрти-мизнинг иктисодчи олимларидан М.К.Азимов, А.Ш.Бекмуродов, У.В.Fафуров, Д.Н.Рахимова, Н.К.Йулдошев, А.В.Вахобов, Н.Х.Жумаев ва бошка олимларнинг илмий асарларида уз аксини топ-ган [6].

Банкротликнинг амал килиш механизми, банкротлик ва санациянинг назарий асослари, саноат корхоналарида рискларни бошкариш ва корхоналарда инкирозга карши бошкарувнинг иктисодий механизмини такомиллаштириш масалалари А.К,.Абдуллаев, Н.С.Хасанов, М.С.Ашуров, Ж.Х.Камбаровлар томонидан тадкик этилган [7].

Тадк,ик,от методологияси.

Тадкикот жараёнида инкирозга карши бошкарув буйича хорижий ва махаллий олим-ларнинг ишлари урганилди.

Маколада назарий мушохада, тизимли ёнда-шув, кузатиш, умумлаштириш, тахлил, синтез каби усуллардан самарали фойдаланилди.

Тацлил ва натижалар.

Инкироз холатларида давлат томонидан тартибга солиш бир канча тадбирларни уз ичига олади. Давлатнинг туловга кобилиятсиз корхо-наларга таъсир курсатиш доираси инкироз вази-ятларини олдини олишга каратилган бошкарув механизмидир.

Айрим манбаларда давлат инкироз холатларини бошкариш максадида икки йуналишда фаолият юритади, дея курсатиб утилган: молиявий сиёсат ва кредит пул сиёсати [3].

Хук,ук,ий тартибга солиш инкирозга карши конунчиликни яратиш, конун хужжатларини кабул килиш кабиларни кузда тутади. Молиявий тартибга солиш давлат бюджетини ташкил этиш, кредит ва ссудалар бериш, соликни тартибга солиш, тарифлар ва бахолашни белгилаш тадбирларидан иборат. Инвестициявий сиёсат экспортни куллаб-кувватлаш хамда хорижий инвестиция окимини таъминлашдир. Бу борада инвестициявий ик,лим, инвесторлар хук,ук,ларининг кафолатланиши ва химоя к,илиниши сингари омилларнинг ахамияти катта.

Иктисодий тартибга солиш усулларига солик,лар ва даромадни кайта таксимлаш, кредит-молия механизми, хусусийлаштириш ва кайта тар-киблаш киради. Маъмурий усуллар конунчиликни мустахкамлаш, зарурий норматив хужжатларни кабул килиш ва тахрирлаш, унинг бажарилишини назорат килиш кабиларни уз ичига олади. Илмий-техник сиёсат фан ва техника ривожланишининг устувор йуналишларини белгилаб бериш, моли-ялаштириш оркали куллаб-кувватлаш, халкаро илмий-техник хамкорликни йулга куйиш каби тадбирлар оркали амалга оширилади. Ижти-моий сиёсат инк,ироз шароитида ахолини куллаб-кувватлаш ва ишсизликни бартараф этиш буйича тадбирларни амалга ошириш билан белгиланади.

Корхоналарнинг молиявий инкирози жамият-нинг хужалик тизимида жиддий хавф тугдиради. Хужалик юритувчи субъектларнинг юк,ори к,арздорлиги хамда уз вактида килинмаган хисоб-китоблар давлат бюджетида маблаFлар етиш-мовчилигига олиб келади. Шу тарзда занжирли боFланиш хосил булади. Шу боисдан давлат томо-нидан самарасиз хусусий мулкни тугатиш орк,али инкирозларнинг олди олинади.

Инкирозга карши давлат бошк,аруви жара-ёнлари конун чик,арувчи, ижро этувчи хамда махаллий бошкарув органларининг корхоналарда инк,ироз хамда банкротлик холатларини олдини олишга каратилган фаолиятини уз ичига олади.

Ушбу хатти-харакатлар корхона хаётий фао-лиятининг барча боск,ичларида мухим ахамиятга эга. Бинобарин, пул-кредит сиёсати, фискал сиёсат каби тадбирлар энг кенг тарк,алган тадбирлардир. Инк,ироз холатидаги корхоналарни даволай олиш имкони булса, давлат уларни куллаб-кувватлаш чораларини куради, акс холда, банкротлик холати назоратга олинади.

Фискал сиёсат давлат бюджети ва солик,лар ёрдамида тартибга солишга асосланади. Яъни,

корхона учун маълум микдорда бюджетга карамлик даражасини урнатиш кузда тути-лади. Масалан, Хитой давлати уз тажрибасида инк,ироздан чик,иш буйича тизимли тадбирларни амалга оширган. Хусусан, мамлакатда кичик ва урта бизнесни куллаб-кувватлаш фонди ташкил этилган, корхоналарга туFридан-туFри молиявий кумак берилган. 2009 йилда давлат бюджети томо-нидан 5,1 миллиард юан микдоридаги мак,садли жамтарма тузилган, ушбу жамтарма оркали кичик ва урта корхоналарга давлат кафиллиги остида кредитлар берилган. Хукумат самарали ишлаёт-ган корхоналарга кимматли к^озлар, облигаци-ялар чикаришга кумаклашган. Шу билан бирга бозорга чик,иш имкониятларини кенгайтириш, самарали бошк,арувни куллаш буйича консультация курслари ташкил этилган. Утказилган тадбирлар натижасида Хитойда кичик ва урта кор-хоналар инкироздан чик,ишга эришганлар [10].

Саноат корхоналарини молиявий соFломлаштиришга к,аратилган давлат дастур-лари инк,ироз холатидаги корхоналарнинг ишлаб чикариш фондларини янгилаш буйича инвестициявий куйилмаларни ажратилишини так,озо этади. Давлат томонидан тартибга солиш жара-ёнида давлат ва хусусий сектор хамкорлиги таъ-минланади. Хозирги кунда инновацион ва инте-грацион хамкорлик, саноат тармок,ларини куллаб-кувватлаш хамда тармокларда кластерларни жорий этиш оркали инкирозга карши бошкарув амалга ошириб келинмокда.

Хар бир давлат инкирозга карши курашишда узига хос йулни тутади. Баъзи давлатлар барча худудларни бирданига ривожлантиришга интилса, бошкалари иктисодий колок худудларни ривожлантиришга купрок эътибор каратади. Бу борада россиялик олим А.С.Сидоренко субсидиарлик принципига амал килишни, яъни бошкарув хамда ресурсларни тасарруф этиш функциясини энг куйи худудий бошкарув буFинига бериш лозим, дея таъкидлаган [8].

Буюк Британия тарихида ижтимоий-иктисодий бекарорлик кумир казувчи, пулат ва тукимачилик саноатига салбий таъсир курсатган. Инкирозни бартараф этиш максадида Марказий Шотлан-дияда молиявий хизматлар курсатиш, махсулот ишлаб чикариш кувватини оширишни таъмин-ловчи, кафолатлар бериш, заём чикариш, солик имтиёзларини такдим этиш, ишчиларни моддий куллаб-кувватлаш каби чоралар кулланган [8].

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 2(134)

Хитой Халк Республикаси иктисодиёти кескин суръатларда ривожланиб бормокда. Шунингдек, 60% мехнат ресурслари саноат сохаларига мулжалланган. Тукимачилик саноати Хитой миллий иктисодиётини тез-кор ривожлантирувчи йуналиш хисобланади. Тукимачилик махсулотларини ишлаб чикариш нафакат ялпи ички махсулот таркибида мухим урин тутади, балки валюта тушумини келти-рувчи экспорт йуналиши хамдир [9]. Шу уринда таъкидлаш жоизки, Хитойда тукимачилик сохасидаги ракобатбардош ривожланиш миллий иктисодиёт баркарорлигини таъминловчи омил булиб келмокда. Махсулот сифати ва ракобатбардошлигини оширишга эса иннова-цион жараёнларни татбик, этиш орк,али эришил-ган. Бинобарин, Хитойда инновацион фаолият доирасида катта ютукларга эришиб келмокда, кичик ва урта корхоналар янги авлод русумидаги 82% махсулотни ишлаб чикаради. Кичик ва урта корхоналар мамлакатнинг 74% дан ортик инновацион технологиясидан фойдаланишади [10].

Хитойда жахон молиявий ик,тисодий инк,ироз даврида жуда куп корхоналар зарар курди. Дав-лат томонидан ушбу салбий таъсирни юмшатиш ва кичик ва урта корхоналарга кумак курсатиш мак,садида мак,садли фонд ташкил этилган. Хусу-сан, 330 нафар кафолатланган органлар тузилган. Кимматли ^озлар, облигациялар чикарилган. Бошкарув буйича консультатив курслар ташкил этилган. Ушбу чора-тадбирлар ижобий натижа-ларга олиб келган хамда инкироздан олдинги баркарор холатга эришган.

Ривожланган давлатларда, хусусан АКШда менежерларни тайёрлаш ва к,айта тайёрлаш мар-казлари ик,тисодиётнинг ривожланишига ижобий таъсир курсатган. АКШ олий таълим олимлари-нинг мехнатга хак тулаш тизими шундай йулга куйилганки, мехнат хак,ининг ярми университет-дан, ярми у доимий консультация хизматларини курсатадиган фирма ёки корхонадан туланади [11].

Шу тарзда илм-фан ютукларининг ишлаб чик,аришга жорий этилишига эришилади. Шунингдек, менежерлар 5 йилда камида бир марта олти ойлик махсус курсларда кайта тайёрланади. Уларга замонавий менежмент, инкироз сабабла-рини урганиш, инновация ва ахборот технологи-яларини татбик, этиш буйича зарурий маълумот-лар берилади.

Европа Иттифоки таркибига кирувчи давлат-лар мамлакат иктисодиётини ривожлантириш максадида кластерли ёндошувдан фойдаланишади. Кластерлар турли сохалардаги корхона-ларни, хусусан, тукимачилик тармоFидаги кор-хоналарни хам бирлаштиради [12].

Урганишлар шуни курсатадики, кластер-ларни жорий этиш натижасида иктисодиётнинг турли тармокларида сезиларли усиш даража-сига эришилган. Франция ва Хитой давлатлар-даги тукимачилик кластерлари бунга ёрк,ин мисол була олади. Фикримизча, хорижий илFор тажри-банинг мазкур жихатини мамлакатимизда кенг татбик этиш тукимачилик тармоFининг жадал ривожланишига олиб келади.

Ривожланган мамлакатлар тажрибасини урганган холда шуни таъкидлаш жоизки, инкирозга карши бошкарувда айникса, уни олдини олиш чоралари, янги инструментла-рини (муаммоли менежмент, моделлаштириш, инкирозга карши стратегияни ишлаб чикиш ва амалга ошириш, замонавий коммуникацион сиё-сат ва бошкалар) жорий этишга катта эътибор берилади.

Хозирда бир канча хорижий давлатларда инкирозга карши бошкарувнинг узига хос йуналишлари ишлаб чикилган:

- саноати ривожланган капиталистик давлатларда инкирозга карши бошкарув борасида бозор иктисодиётининг асосий принциплари кулланилади, шунингдек, банкротликка нис-батан салбий холат деб эмас, балки мамлакат иктисодиётини соFломлаштирувчи жараён деб каралади;

- куплаб ривожланган давлатларда дав-лат сектори улушининг кам даражада эканлиги хусусий секторнинг жадал ривожланишини таъ-минлайди ва масъулият даражасининг ошишига олиб келади. Буюк Британия, ГФР, АКШда давлат сектори улуши 12-13%ни, Италия ва Францияда 20-24%ни ташкил этади;

- инкирозга карши бошкарув жараён-ларининг давлат томонидан фаол тарзда тар-тибга солиниши экстремал инкироз холатларида амалга оширилиб, корхоналар молиявий ночорлигини бартараф этилишини хамда соFломлаштирилишини таъминлайди.

Буюк Британия, АКШ, Австралия, Канада, Голландия, Швеция каби турли хорижий давлатлар-нинг тажрибаси шуни курсатадики, ночорлик институтининг асосий элементларидан бири бан-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 2(134)

кротлик масалалари буйича аник курсатмаларга эга булган махсус давлат муассасаларининг мав-жудлиги хамда уларнинг конунчилик хатти-харакатларини назорат килиш, хукуматга бу борада тавсиялар бериши мумкинлиги билан изохланади [13].

Инкирозга карши сиёсатда худудий жихатларга эътибор каратиш яхши тажриба хисобланади.

Масалан:

Буюк Британиядаги инкирозга карши бошкарув буйича асосий тадбирлар:

- бевосита инвестициявий куйилмалар ишлаб чикаришга ва ижтимоий инфраструктурам ажратилади;

- депрессив худудларда ишлаб чикаришни ривожлантириш буйича молиявий чоралар (капитал куйилмаларга кафолат, солик имтиёзлари, бандлик буйича худудий мукофотлар) куллаш кенг амалга оширилади.

Германияда:

- зарурий тармок,лардаги янги фирмаларни куллаб-кувватлаш;

- кайта таркиблаш утказиш буйича ягона схемани куллаш ва барча ерларнинг бир хилда ривожланишини таъминлаш;

- айрим тармокларга (металлургия ком-плекси ва хусусий инновацион капитал)га давлат инвестициясини киритиш мухим ахамиятга эга.

Италияда:

- структуравий кучсиз худудларда сал-бий омилларнинг таъсирини камайтириш ва худудларнинг мамлакат ижтимоий-иктисодий ривожланишида фаол иштирок этишини таъмин-лаш;

- ижобий бизнес мухитини яратиш ва инфратузилмани ривожлантириш буйича комплекс тадбирларни амалга ошириш;

- узок муддатли иш уринларини яратиш, мехнат бозорида шароитни баркарорлаштириш амалга оширилади.

Францияда:

- худудларни ривожлантиришга каратилган тузилмаларнии, олий таълим муассасаларини ва илмий-тадкикот ишларини молиялаштириш, мониторинг килиш;

- кичик корхоналарга кулай мухит яратиш максадида грантлар ва консультациялар такдим этиш кабиларга катта ахамият берилади.

Инкироз холатларини олдини олиш давлат сиёсатида мухим ахамиятга эга. Шу боисдан

профессионал менежерларни барча бошкарув буFинларига, яъни, давлат, худудий-регионал ва микродаражадаги бошкарув буFинларига тайёр-лаш лозим.

Ривожланган давлатлар тажрибаси шуни курсатадики, 60-65% махсулотлар, товар ва хиз-матлар кичик корхоналар томонидан ишлаб чик,арилади. Бу масалада кичик корхоналар учун махсус менежерлар тайёрлаш устувор вазифа хисобланади.

Фикримизча, худудларда инкирозга карши бошкарув механизмини жорий этиш максадида эркин иктисодий зоналарни ташкил этиш, истикболли дастурлар ва стратегик режаларни ишлаб чикиш, бажариш, хамда уларнинг бажа-рилиши буйича хар ойлик тахлилни амалга ошириш лозим.

Жахондаги ривожланган хорижий давлатлар хам уз тарихида инкироз даврини бошидан кечирган. Уз навбатида инкироз даврида давлат сиёсатини амалга ошириш борасида бир катор механизмлардан фойдаланилган (1-жадвал.).

Молиявий тизимни баркарорлаштириш куплаб давлатларда инкирозга карши бошкарув механиз-мининг таркибий элементларидан бири саналади. Бунда хукумат томонидан «муаммоли активлар»ни сотиб олиш учун маблатлар сарфланган. Инкироз холатларида Марказий банк томонидан тижорат банкларига давлат имтиёзли кредитлари ажра-тилган (АКШ, Германия, Франция, Швеция, Япония ва бошк.) [14].

Пул-кредит сиёсатида Шаркий Европа ва Япония давлатлари уз махсулотларининг ракобатбардошлигини ошириш хамда экспор-тни ривожлантириш максадида миллий валюта курсини АКШ доллари ва еврога нисбатан пасай-тиришган.

АКШ, Канада, Германия, Франция, Япония, Жанубий Корея давлатларида инкирозга карши дастурлар ахолини ижтимоий химоя килишга йуналтирилган. Бу борада ишсизларга ёрдам пули ажратиш, янги иш уринларини яратиш, паст мала-кали ишчиларни касбий кайта тайёрлаш ишлари амалга оширилган [14].

Юридик шахсларни, айникса, кичик бизнес субъектларини солик туловларини тулашдан озод этиш АКШ, Буюк Британия, Германия, Хитой давлатларида давлат дастурлари даражасига чиккан.

Молиявий бозорларни баркарорлаштириш максадида бюджет сиёсати доирасида Германияда махсус жамFарма ташкил этилган. 2009 йилда

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 2(134)

1-жадвал. Хорижий давлатларда инк,ирозга карши бошкарув фаолияти [14]

№ Амалга оширилган тадбирлар: Давлатлар:

АК.Ш Буюк Британия Германия Норвегия Япония Жанубий Корея

1 Молиявий секторни баркарорлаш-тириш (инвестициявий фондлар ташкил этиш) + + + + + +

2 Пул-кредит сиёсати (миллий валюта курсини пасайтириш) + - - + + +

3 Ахолини ижтимоий химоя килиш (иш уринлари яратиш, давлат хисобидан суFурталаш) + + + + + +

4 Солик сиёсати (солик юкини камайтириш) + + + + + +

5 Бюджет сиёсати (махсус максадли жамFармалар ташкил этиш) + + + - + +

6 Реал секторни куллаб-кувватлаш (маълум сохага имтиёзли кредит ва субсидиялар ажратиш) + + + + + +

Канада, Франция, Япония, Хитой каби давлатларда инкирознинг салбий таъсирини камайтириш, мам-лакат иктисодиётини ривожлантириш ва зару-рий холатларда фойдаланиш максадида махсус жамFармалар тузилган [14].

Германияда инкироз даврида анъанавий тармокларда (металлургия ишлаб чикаришда) давлат инвестициялаши амалга оширилган [8]. Ушбу тадбирлар доирасида молиявий ночор кор-хоналарни куллаб-кувватлаш, санация килиш, махсулот экспорт киладиган корхоналарни куллаб-кувватлаш ва раFбатлантириш каби усул-лар кулланилган.

Инкирозга карши бошкарув механизмида инвестициявий сиёсат мухим омил саналади. Инвестициявий жараёнларнинг амалга оши-рилишида давлатнинг инвестициявий иклими, инвесторлар хукукларининг кафолатланиши ва инвестицияни химоя килиш сингари омиллар-нинг ахамияти катта. Ривожланган давлатларда махсуслаштирилган инвестициявий банклар фао-лият юритади. Уларнинг асосий максади даромад олиш максадида катта лойихаларни инвестици-ялашга пул маблаFларини жалб этишдир. Жахон тажрибаси шуни курсатадики, махсус инвестициявий банклар тижорат банкларига нисбатан самаралирок хисобланади.

Фикримизча, хорижий давлатларнинг ушбу тажрибаларидан фойдаланиб, мамлакатимизда х^ам давлат ахамиятига эга булган корхоналарни куллаб-кувватлаш ва зарур холларда молиялаш-

тириш максадида махсус жамFарма-фонд ташкил этиш максадга мувофик.

Узбекистонда хам инкирознинг олдини олишга каратилган устувор вазифалар амалга оширилмокда.

Ислохотларнинг амалга оширилиши нати-жасида нуфузли халкаро рейтинглар ва индек-сларда юртимизнинг позицияси юкорига кутарилмокда. Инвестиция иклими ва ишби-лармонлик мухитини янада такомиллаштириш буйича чора-тадбирлар самарадорлигининг яна бир тасдиFи сифатида Жахон банкининг «Бизнес юритиш» (Doing Business) индекси буйича бир неча поFона юкорилаб бораётганлигини куриш мумкин (2-жадвал):

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Жадвалдаги маълумотлардан куришимиз мумкинки, 2015-2019 йиллар давомида кучли бешталикни Сингапур, Янги Зеландия, Дания, Корея ва Гонконг сингари давлатлар эгаллаб келмокда. Урганилган давлатларнинг жами сони 190 тани ташкил этиб, 2015 йилда мамлакатимиз 141-уринни эгаллаган булса, 2019 йилда 76-уринга кутарилиб, яхши курсаткичга эга булиб келмокда.

Иктисодий ночор корхоналарга кумак бериш максадида тижорат банклари томонидан давлат имтиёзли кредитлари ажратиб берилган. Бундан ташкари, давлат иштирокидаги корхоналарни молиявий соFломлаштиришнинг сама-рали тизимини яратиш, уларга хар томонлама кумаклашиш, молиявий нобаркарорлик саба-бларини тезкор равишда аниклаш ва баркарор

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 2(134)

2-жадвал. 2015-2019 йиллар давомида жах,онда «Бизнес юритиш» (Doing Business) индекси

буйича Узбекистоннинг урни [15]

Мамлакатлар номи 2015 й. 2016 й. 2017 й. 2018 й. 2019 й.

Сингапур 1 1 2 2 2

Янги Зеландия 2 2 1 1 1

Дания 4 3 3 3 3

Корея 5 4 5 4 5

Гонконг 3 5 4 5 4

Узбекистон 141 87 87 74 76

ишлаши учун тегишли чора -тадбирларни куллаш максадида давлат иштирокидаги корхоналар гурухларга булинган. Мазкур корхоналарни моли-явий соFломлаштириш буйича «йул хариталари» — дастурлар ишлаб чикилиб, уларнинг амалга оширилишини мониторинг килиш буйича [2] бир катор тадбирлар амалга оширилмокда. Шунинг-дек, ахолини ижтимоий химоя килиш буйича давлат дастурлари бажарилиб келинмокда.

Хулоса ва таклифлар.

Хулоса тарзида шуни таъкидлаш лозимки, инкирозга карши бошк,арувни амалга оширишда давлат сиёсати зарурий инструмент хисобланади. Бу хар бир корхона хаётий циклининг турли боскичларида амалга оширилиши мумкин. Инкирознинг оFир холатларида давлат томони-дан тартибга солиш янада кучайтирилиши даркор. Бу конунчилик, молиявий, инвестициявий сиёсат тарзида амалга оширилади.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

1. Узбекистан Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги «Узбекистан Республикасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси туFрисидa»ги ПФ-4947-сонли Фармони. - https://lex.uz/docs/3107036

2. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2018 йил 14 декабрдаги «Давлат иштирокидаги корхоналарни молиявий соFломлаштириш тизимини тубдан такомил-лаштириш чора-тадбирлари туFрисида»ги 1013-сонли к,арори. - https://lex.uz/docs/4106617

3. Антикризисное управление организацией. Краткий конспект лекций. Федеральное государственное автономное учреждение высшего профессионального образования «Казанский (Приволжский) федеральный университет» Елабужский институт. - Казань: 2013 с.

4. Sinha, Tulika, «Crisis management in organizations: ап exploratory study of factors that affect strategy formation and selection» (2011). Louisiana State University Doctoral Dissertations. 28 https://digitalcommons.lsu.edu/gradschool_dissertations/2843.; Casto Charles A., «Crisis Management: A Qualitative Study of Extreme Event Leadership» (2014). Dissertations, Theses and Capstone Projects. Paper 626.; Altman, E. Financial Ratios, Discriminant Analysis and the Prediction of Corporate Bankruptcy / E. Altman. - Journal of Finance. - 22 (September 1968).

- P. 589-609.; Beaver, W.H. Financial Ratios as Predictors of Failure / W.H. Beaver. - Empirical Research in Accounting, Selected Studies. - 1966, Supplement of Journal of Accounting Research

- P. 71-127.;

5. Жарковская Е.П. Антикризисное управление: учебник - 4-е изд. - М.: Омега, 20- 365 с.; Антикризисное управление: учебное пособие для студентов вузов / под ред. К.В. Балдина. -М.: Проспект, 20- 312 с.; Бакша Н.В. Антикризисное управление. Учебное пособие. Тюмень. Изд-во Тюменского государственного университета, 20300с.; Файншмидт Е.А. Зарубежная практика антикризисного управления. Учебное пособие / Е.А. Файншмидт - М.: МЭСИ, 20259 с Беляев А.А, Э.М.Коротков. Антикризисное управление.учебник. М.: ЮНИТИ, 2011, -311с.;

Патласов О.Ю, Сергиенко О.В. Антикризисное управление. Финансовое моделирование и диагностика банкротства коммерческой организации. - Москва: Книжный мир, 20- 512 с.;

6. Азимов М.К. ва бошк. Узбекистан Республикасининг «Банкротлик туFрисида»ги конунига шархлар. - Т.: Шарк, 20- 640 б.; Бекмуродов А.Ш., Fафуров У.В., Тухлиев Б.К. Жахон молиявий-ик,тисодий инк,ирози, Узбекистан шароитида уни бартараф этишнинг йуллари ва чоралари. Ук,ув кулланма. - Т.: ТДИУ, 20- 120 б.; Рахимова Д.Н. ва бошк,. Инкирозга к,арши бошк,арув. -T.: «Fan va texnologiya», -20100 б. Вахобов А.В., Жумаев Н.Х., Хошимов Э.А. Жахон молиявий-ик,тисодий инк,ирози: сабаблари, хусусиятлари ва ик,тисодиётга таъсирини юмшатиш йуллари.

- Т.: Академ нашр, - 2009.;

7. Абдуллаев А.К. Иктисодий баркарорликни таъминлашда банкротликнинг амал килиш механизми: дис.. икт. фанлари номзоди. - Т.: УзМУ, 20- 128 б.; Хасанов Н.С. Бозор иктисодиётига утиш шароитида банкротлик ва санациянинг назарий асослари: дис. .. икт. фанлари номзоди. - Т.: УзМУ, 20- 137 б.; Ашуров М.С. Саноат корхоналарида иктисодий рискларни бошкаришнинг ташкилий-услубий механизми (ФарFона вилоят саноат корхо-налари мисолида) дис. .. ик,т. фанлари номзоди. - Т.: ТДТУ, 20- 143 б.; Камбаров Ж.Х. Саноат корхоналарида инкирозга карши бошкарувнинг иктисодий механизмини такомиллашти-риш: дис. ...икт. фанлари номзоди. - Т.: тДИу, 20- 156 б.

8. Сидоренко А.С. Международный опыт антикризисного управления в проекции отечественной практики. Экономика и социум. №2 (45) 20www.iupr.ru.

9. Zhudzhun, D., М.М. Kovalev and V.V. Novik, 20The phenomenon of China's economic development. Minsk: IC BSU, pp: 6

10. Цзоу Сютин. Антикризисные меры Китая по развитию малых и средних предприятий. Регион: экономика и социология, 20№- 330-334 с.

11. Чернявский А.Д. Антикризисное управление: учеб.пособие. -К.: МАУП, 20- 144 с.

12. Бурденко Е.В. Опыт формирования региональных промышленных кластеров в легкой промышленности. Международный научно-исследовательский журнал. №11 (30) 20Часть

- 13 с.

13. Нидлз Б. И другие. Принципы бухгалтерского учета. / Пер. с англ. Под ред. Соколовой Я.В. - М.: Финансы и статистика, 20- 3 с.

14. Международный опыт антикризисной политики / С.М. Дробышевский, Е.В. Синельникова, А.В. Сорокина, П.В. Трунин, Е.В. Худько. — М.: Издательство «Дело» РАНХ, 20— 28 с.

15. http://russian.doingbusiness.org/ru/reports/global-reports/

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.