CC BY
6SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 3 I ISSUE 10 I 2022 _ISSN: 2181-1601
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257
IMKONIYATI CHEKLANGAN AMPUTANT FUTBOLCHILARNI JISMONIY VA TEXNIK-TAKTIK TAYORGARLIGINI NAZORAT QILISH
Dilshod Baxtiyor o'g'li Baxtiyorov, Elyor Ermamatovich Kurbanov, Dilrabo Baxrom qizi Akbarova, Umid Abdugaforovich Saidov
O'zDJTSU
ANNOTATSIYA
Maqolada imkoniyati cheklangan futbolchilarni jismoniy tayyorgarligini rivojlantirishda maxsus mashqlar qo'llanilishi hamda va texnik-taktik tayyorgarlik samaradorligi oshirishga e'tibor qaratilgan.
Kalit so'zlar: Amputant, reablitatsiya, individual, turizm, DJT,EGG, Oksigenometriya uslubi.
Ishning dolzarbligi. Yurtimizda futbolga juda katta e'tibor qaratilmoqda. Mamlakatimiz turli terma jamoalari xalqaro musobaqalarda ishtirok etib muvaffaqiyatlarga erishib kelmoqda. Imkoniyati cheklangan insonlarni jismoniy rivojlanish darajasini oshirish uchun reabilitatsiya tadbirlarini to'g'ri yo'lga qo'yish lozim. Ayni paytda ko'pgina jismoniy reabilitatsiya uslublari mavjud bo'lib, reabilitatsiya jarayonining tuzilishi potologiya turlariga bog'liqligi ochib berilgan.
Tadqiqot maqsadi. Amputant - futbolchilarning umumiy jismoniy va texnik -taktik tayorgarligidan kelib chiqib mashg'ulot vositalarining qulay variantlarini ishlab chiqish.
Ampuntant futbolchilarni jismoniy tarbiyalashda mashg'ulotni tashkil etishda ikki uslubiy yondashuvni bajarish zarur. Birinchi yondashuv mashg'ulot yoki sport mashg'ulotning tashkiliy jihatlarini aniqlaydi va shug'ullanuvchilar tarkibini tavsiflaydi. Ampuntant futbolchilar bilan mashg'ulotlarda quydagi tashkiliy uslubyatlarini qo'llash mumkin;
Individual, murabbiy bilan yagona ampuntant-sportchi mashg'ulotlarini tashkil etish imkonyatlari aniqlovchi uslubyat. Bunday vaziyatlarda uslubyatlar, ampuntant-sportchining funksional imkonyatlari va tayorgarligi xamda uning patalogiya xususiyatlarini xisobga olib qattiy individual tanlab olinadi. Mashg'ulotlarni tashkil etishning individual uslubi eng samarali xisoblanadi.
Gurux, bunda murabbiy 10 kishidan iborat bir gurux ampuntant futbolchilar bilan ish olib boradi. Qoida bo'yicha, bu xolatlarda mashg'ulotlarni tashkil etish jixoz va anjomlarni o'rnatish bo'yicha yordamchi vazifasini bajaruvchi assisentlarni ishtiroki zarur.
SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 3 I ISSUE 10 I 2022 _ISSN: 2181-1601
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257
Individual - gurux, bunda uslubiy mashg'ulotlarni murabbiy tashkil etadi va olib boradi, assisentlar esa murabbiy raxbarligi ostida xar bir sportchi bilan individual ish olib boradilar. Bu uslubning samaradorligi xam juda yuqori. Bundan tashqari, mashg'ulotda baravariga bir nechta ampuntant futbolchilar ishtirok etadilar, bu o'z navbatida emotsional tonusni oshiradi, jamoada o'zoro muloqat ko'nikmalarini shakillantiradi. Eng muximi mashg'ulotlarda ampuntant futbolchilarni ijtimoiy moslashuvining kuchli omili xisoblangan sog'lom asistent ishtirok etishidir.
Mustaqil mashg'ulotlar uslubi murabbiy tavsiyasi bo'yicha yoki mustaqil mashg'ulotlarni tashkil etishni nazarda tutadi.Bu uslubni qo'llanilishini, tashqi omillardan qa'tiy nazar tasir uzluksizligi xisobiga mashg'ulot samaradorligini oshirishga yordam beradi.
Xar bir mashg'ulotda tog'ri tanlab olingan va qa'tiy yonalishli mashiqlarni aniq qo'llanilishi bilan aniqlanadigan mashiqlarni qa'tiy reglamentlashtirish uslubiyatidan foydalaniladi.
Ampuntant futbolchilarni jismoniy tarbiyalashda shu tizimning barcha vositalari keng qo'llanilishi lozim, lekin bu vositalar korreksion - konpensiatr vazifalariga muvofiq ishlab chiqilgan va u yoki bu guruh ampuntantlar uchun qo'llanilishi kerak.
Ampuntant futbolchilarning jismoniy tarbiya vasitalarini quyidagicha tizimlashtirish maqsadga muvofiq.
Ampuntant futbolchilar jismoniy tarbiyasining asosiy shakillari quydagilar xisoblanadi.
Jismoniy mashqlar bilan mustaqil shug'ullanish (ertalabki gigiyenik gimnastika, sayr, yaqin turizm, korreksiya, mashg'ulotlari).
Tashkil etilgan jismoniy tarbiya va sport bo'yicha gurux va seksiya mashg'ulotlari (DJT va davolash-sanatoriyalarida reabiliatsiya markazlarida korreksiya mashg'ulotlari, ommoviy jismoniy tarbiya va seksiyalarida adaptiv sport turlari bilan shug'ullanish bilan birgalikda kasbiy jismoniy tarbiya e'tibor qaratish tavsiya etladi).
Ampuntant futbolchilar sporti (sport turlari bo'yicha mashg'ulotlar, musoboqalarni tashkil qilish va o'tkazish).
Mayishiy sharoitlarda jismoniy mashqlar bilan mustaqil shug'ullanishga , ampuntant futbolchilarning harakat faolligi tartibini har kuni kiritish lozim. Kun davomida 15-30 daqiqa davom etuvchi 3 4 mashqlarni qo'llab mashg'ulotlar o'tkazish maqsadga muofiq. Ampuntant futbolchilarning xaftalik xarakat tartibiga yaqin turizmni kiritish meyorlashtirilgan jismoniy yuklama bilan atrof muxitni faol xis etishni uyg'unlashtirishga imkon yaratib, asab tizimi zoriqishini kamaytirishiga, organizimning asosiy tizimlari funksional xolatini yaxshilashga, ampuntant futbolchilarning jismoniy tayyorgarlik darajasini oshirishga yordam beradi.
SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 3 I ISSUE 10 I 2022 _ISSN: 2181-1601
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=222ff7
O'yin mavsumi yakuniga kelib nazorat gurixi futbolchilari organizimning funksional xolati va jismoniy ish qobilyatlarini axamiyatli darajada yomonlashuvi, ko'pchilik mutaxasislar takidlaganidek va butun musoboqa davrida to'plangan surunkali charchoqni tushintirib beruvchi xodisadir.
Oksigenometriya uslubi, turli egri optik zichlikni hamda organizimning tirik to'qimalarda yorug'likni singishini fotoelektr ro'yxatlashda yengillashtiruvchi tiklanuvchi gemoglabin va oksigemoglobinni spektrofotometrik taxlildan iborat. Optik zichliklarni bunday farqlanishi ularni taqqoslashga va shu bilan birga monoxromatik yorug'lik bilan ko'riladigan tirik to'qima rangining o'lchami bo'yicha qonning kislarodga to'yinganlik kattaligi xaqida tassavurga ega bo'lish imkonini beradi.
O'tkazilgan tadqiqotlardan shu ma'lum bo'ldiki, o'quv-mashg'ulotlarning intensivligidan kelib chiqib, qachonki oksidlanish jarayoni qoida bo'yicha oshadigan paytda xam bajarilgan jismoniy yuklamadan keyin barcha sinaluvchilarda birinchi faza 30-60% ga keskin qisqaradi. Futbolchilarning ikkinchi faza vaqti 10-40 soniya chegarasida tebranadi. 95% xolatlarda faza orasida vaqt bo'yicha bog'liqlik mavjud bo'ladi, yani 1- fazaning davomiyligi qanchalik katta yoki kichik bo'lsa, 2-fazaning davomiyligi xam katta yoki kichik bo'ladi. Vaxolanki, agar boshlang'ich tayorgarlik davrida nafasni maksimal ushlab turishda qonni kislarodga to'yinganlik kamayish darajasi sportchilarda 7-12% tashkil etgan bo'lsa, oxirgiga kelib - 30-45% teng bo'ladi, bu shug'ullangan organizimning konpensator imkonyatlari takomillashganligi xaqida malumot beradi. 3- faza ko'chma manoda qonning oqim tezligini aniqlaydi. O'quv-mashg'ulotlardan keyin bu fazaning davomiyligi o'rtacha 15-25% ko'payadi, tayorgarlik davri dinamikasida 5-10%. 4-fazada 16-18 yoshli o'smir futbolchilarda dastlabki darajagacha qon bosimining tiklanish vaqti 30-40 soniyani tashkil etadi.
Olingan ma'lumotlar shundan dalolat beradiki, shug'ullanganlik xolatini oshirish mezonlari 1-2 fazalarda nafasni maksimal ushlab turish davomiyligini kopaytirish, arterial qonni kislarod bilan to'yinish vaqtini tezlashtirish va tushish chuqurligini kopaytirish hisoblanadi.
Foydanilgan adabiyotlar.
l.Dilshod Baxtiyorovich Baxtiyorov AMPUNTANT FUTBOLCHILARNI JISMONIY TARBIYA VOSITALARI VA USLUBIYATI // Scientific progress. 2022. №2. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/ampuntant-futbolchilarni-jismoniy-tarbiya-vositalari-va-uslubiyati (дата обращения: 15.11.2022).
SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 3 I ISSUE 10 I 2022 _ISSN: 2181-1601
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=222ff7
2. Sherali Hoshimovich G'Ofurov, Dilshod Baxtiyor O'G'Li Baxtiyorov, Umid Abdugaforovich Saidov MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARNI YENGIL ATLETIKA MASHQLARI ORQALI MASHG'ULOTLARINI TASHKIL ETISH // Scientific progress. 2022. №1. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/maktabgacha-yoshdagi-bolalarni-yengil-atletika-mashqlari-orqali-mashg-ulotlarini-tashkil-etish (дата обращения: 15.11.2022)
3. M. X.Mirjamolov, R. F.Odilov, N. Y.Valiyeva, D. B.Baxtiyorov KO'RISH QOBILYATIDA NUQSONI BO'LGAN TALABALARDA HARAKAT KOORDINATSIYASINI RIVOJLANTIRISH USLUBIYATI // Academic research in educational sciences. 2021. №12. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/ko-rish-qobilyatida-nuqsoni-bo-lgan-talabalarda-harakat-koordinatsiyasini-rivojlantirish-uslubiyati (дата обращения: 12.12.2022)
4. М. Х. Миржамолов, Р. Ф. Одилов, Н. Ю. Валиева, Д. Б. Бахтиёров МЕТОДИКА РАЗВИТИЯ КООРДИНАЦИИ ДВИЖЕНИЙ У СТУДЕНТОВ С НАРУШЕНИЯМИ ЗРЕНИЯ // Scientific progress. 2022. №1. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/metodika-razvitiya-koordinatsii-dvizheniy-u-studentov-s-narusheniyami-zreniya (дата обращения: 12.12.2022).
5.Kh M. M., Svetlichnaya N. K. Abdiev Sh. A., Davlatova LT, Sobirova LB Improving Pedagogical Mechanisms to Increase Special Physical Preparation of Students with Disabilities in Uzbekistan //Psychology and education. - 2021. - Т. 58. - №. 2. - С. 1379-1389
6. Lola Tilapovna Davlatova JISMONIY TARBIYA VA SPORTDA SOG'LOMLASHTIRISH TEXNOLOGIYALARINING DOLZARBLIGI VA AHAMIYATI // Scientific progress. 2021. №8. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/jismoniy-tarbiya-va-sportda-sog-lomlashtirish-texnologiyalarining-dolzarbligi-va-ahamiyati (дата обращения: 12.12.2022)
7. Л. Б. Собирова КУРИШ КОБИЛИЯТИ БУЗИЛГАН БОЛАЛАРНИ SPORT ФАОЛИЯТИ ШАРОИТЛАРИГА МОСЛАШИШ ХУСУСИЯТЛАРИ // Scientific progress. 2022. №6. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/k-rish-obiliyati-buzilgan-bolalarni-sport-faoliyati-sharoitlariga-moslashish-hususiyatlari (дата обращения: 12.12.2022).
8. Шерали Хошимович Еофуров, Бахрдир Хошимович Еофуров УЗБЕКИСТОНДА 5X5 ФУТБОЛ СПОРТ ТУРИНИ ОММАЛАШТИРИШ ОРКАЛИ КУРИШ КОБИЛИЯТИДА НУКСОНИ БОР ШАХСЛАР ДАРАКАТ ФАОЛЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ // Scientific progress. 2022. №6. URL: https://cyberleninka.ru/article/n7zbekistonda-5x5-futbol-sport-turini-ommalashtirish-or-ali-k-rish-obiliyatida-nu-soni-bor-shahslar-arakat-faolligini-rivozhlantirish (дата обращения: 15.11.2022)
SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 3 I ISSUE 10 I 2022 _ISSN: 2181-1601
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257
9. Sherali Xoshimovich G'Ofurov, Baxodir Xoshimovich G'Ofurov NOGIRONLAR ARAVACHASIDAN FOYDALANADIGAN UMURTQA POG'ONASI SHIKASTLANGAN YOSHLARNING ADAPTIV JISMONIY TARBIYASI // Scientific progress. 2022. №6. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/nogironlar-aravachasidan-foydalanadigan-umurtqa-pog-onasi-shikastlangan-yoshlarning-adaptiv-jismoniy-tarbiyasi (дата обращения: 15.11.2022).
10. Юнусов С.А. РОЛЬ И ЗНАЧИМОСТЬ ПСИХОЛОГИЧЕСКОЙ ПОДГОТОВКИ ПАРАЛИМПИЙЦЕВ ПАУЭРЛИФТЁРОВ ВЫСОКОЙ КВАЛИФИКАЦИИ // Fan-Sportga. 2020. №3. URL: https://cyberleninka.ru/article/n7rol-i-znachimost-psihologicheskoy-podgotovki-paralimpiytsev-pauerliftyorov-vysokoy-kvalifikatsii (дата обращения: 12.12.2022).
11. Юнусов, С. А. "Физическое воспитание школьников в инклюзивном образовании" SCIENTIFIC PROGRESS." Scientific Journal ISSN (2021): 2181-1601
12. Charos Alisher Qizi Berdiyeva JISMONIY IMKONIYATI CHEKLANGAN TALABA QIZLARDA EGILUVCHANLIK VA UNI RIVOJLANTIRISH USULIYATI // Scientific progress. 2022. №2. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/jismoniy-imkoniyati-cheklangan-talaba-qizlarda-egiluvchanlik-va-uni-rivojlantirish-usuliyati (дата обращения: 12.12.2022).
13. Ч. А. Бердиева ЖИСМОНИЙ ИМКОНИЯТИ ЧЕКЛАНГАН ТАЛАБАЛАР ОРГАНИЗМИНИНГ ФУНКЦИОНАЛ ДОЛАТИНИ БАДОЛАШ УСУЛИ // Academic research in educational sciences. 2021. №Special Issue 1. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/zhismoniy-imkoniyati-cheklangan-talabalar-organizmining-funktsional-olatini-ba-olash-usuli (дата обращения: 12.12.2022)
14. Абдиев Ш.А. ТАЯНЧ-ДАРАКАТ АППАРАТИ ШИКАСТЛАНГАН ЮКОРИ МАЛАКАЛИ ЕНГИЛ АТЛЕТИКАЧИЛАРНИ МУСОБАКА ЮКЛАМАЛАРИНИ РЕЖАЛАШТИРИШ // Fan-Sportga. 2020. №7. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/tayanch-arakat-apparati-shikastlangan-yu-ori-malakali-engil-atletikachilarni-musoba-a-yuklamalarini-rezhalashtirish (дата обращения: 11.11.2022).
15. Абдиев Ш.А. ТАЯНЧ-ДАРАКАТ АППАРАТИ ШИКАСТЛАНГАН ЮКОРИ МАЛАКАЛИ УЛОКТИРУВЧИЛАРНИ МАШГУЛОТ ЮКЛАМАЛАРИНИ МЕЪЁРЛАШ // Fan-Sportga. 2021. №4. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/tayanch-arakat-apparati-shikastlangan-yu-ori-malakali-ulo-tiruvchilarni-mash-ulot-yuklamalarini-meyorlash (дата обращения: 11.11.2022)
16. Lola Tilopovna Davlatova ADAPTIV SPORT O'YINLARINI (VOLEYBOL) O'QITISH METODIKASIDA HARAKAT USLUBLARI VA QOIDALARI // Scientific progress. 2022. №2. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/adaptiv-sport-o-
SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 3 I ISSUE 10 I 2022 _ISSN: 2181-1601
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=222ff7
yinlarini-voleybol-o-qitish-metodikasida-harakat-uslublari-va-qoidalari (дата
обращения: 12.12.2022).
17.Миржамолов М.Х. ПАРА-СПОРТЧИЛАРНИНГ КИНЕМАТИК ДАРАКАТ ИМКОНИЯТЛАРИ ТАДЛИЛИ // Fan-Sportga. 2022. №2. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/para-sportchilarning-kinematik-arakat-imkoniyatlari-ta-lili (дата обращения: 12.12.2022)
18. Бобомуродов, Н. Ш. "Структуры физической подготовленности курашистов" Вестник" науки и оброзавания научно-методической журнал № 4 (82)." Часть 2.2020 (2020): 41-44
19.Бобомуродов, Н. Ш. "Features of development of physical qualities in the process of sports training of students." International Journal of Psychosocial Rehabilitation 24.09 (2020): 4225-4229.
20. Наиля Светличная КОРРЕКЦИОННО-ПЕДАГОГИЧЕСКОЕ ВОЗДЕЙСТВИЕ НА СЕНСОМОТОРНОЕ РАЗВИТИЕ ДЕТЕЙ С НАРУШЕНИЯМИ ИНТЕЛЛЕКТУАЛЬНОГО РАЗВИТИЯ // Academic research in educational sciences. 2022. №1. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/korrektsionno-pedagogicheskoe-vozdeystvie-na-sensomotornoe-razvitie-detey-s-narusheniyami-intellektualnogo-razvitiya (дата обращения: 12.12.2022).
21. Светличная Н. К. Интегральный подход в оценке функционального состояния занимающихся адаптивной и оздоровительной физической культурой //Материалы XXVI Международного научного Конгресса 22. «Олимпийский спорт и спорт для всех. - 2021. - С. 412-414.
Валиева Н. Ю., Одилов Р. Ф. МЕТОДЫ РАЗВИТИЯ ЭФФЕКТА ТОНУСНЫХ РЕФЛЕКСОВ ПРИ ДЕТСКОМ ЦЕРЕБРАЛЬНОМ ПАРАЛИЧЕ С ПОМОЩЬЮ ФИТБОЛЬНОЙ ГИМНАСТИКИ //Academic research in educational sciences. -2021. - Т. 2. - №. 11. - С. 966-972.
23.Odilov R.F., Valiyeva N.Y.Q. Sensor tizimida nuqsoni bo'lgan bolalar mashg'ulotlarini kompleks nazorat qilish //Scientific progress. - 2021. - Т. 2. - №. 8. -С. 670-674.
24. Миржамолов М. Х., Одилов Р. Ф., Зокиров Д. Р. СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ СПЕЦИАЛЬНОЙ ФИЗИЧЕСКОЙ ПОДГОТОВКИ СТУДЕНТОВ С ОГРАНИЧЕННЫМИ ВОЗМОЖНОСТЯМИ ЗДОРОВЬЯ //Актуальные проблемы физической культуры и спорта. - 2020. - С. 20-23.
25. Миржамолов М. Х. ЭШИТИШ КОБИЛИЯТИ РИВОЖЛАНМАГАН УКУВЧИЛАРДА ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ МАШЕУЛОТЛАРИНИ УТКАЗИШ УСЛУБИЯТИ //Scientific progress. - 2022. - Т. 3. - №. 6. - С. 214-221.
26. Sherali Hoshimovich G'Ofurov MALAKALI SPRINTERCHILARNING SPORT MASHG'ULOTLARINI RIVOJLANTIRISHNING USULLARI // Academic research
SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 3 I ISSUE 10 I 2022 _ISSN: 2181-1601
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=222ff7
in educational sciences. 2021. №4. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/malakali-sprinterchilarning-sport-mashg-ulotlarini-rivojlantirishning-usullari (дата обращения: 13.12.2022).
27. Еофуров Ш. Jismoniy tarbiya vositalari orqali sportchilarni o'z-o'zini rivojlantirish qobiliyatlarini shakllantirish. - 2020.
28. Sherali Hoshimovich G'Ofurov, Dilshod Baxtiyor O'G'Li Baxtiyorov, Umid Abdugaforovich Saidov MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARNI YENGIL ATLETIKA MASHQLARI ORQALI MASHG'ULOTLARINI TASHKIL ETISH // Scientific progress. 2022. №1. URL: https://cyberleninka.ru/article/nZmaktabgacha-yoshdagi-bolalarni-yengil-atletika-mashqlari-orqali-mashg-ulotlarini-tashkil-etish (дата обращения: 13.12.2022).
29. Л. Т. Давлатова БОЛАЛАР ЦЕРЕБРАЛ ФАЛАЖИДА ЖИСМОНИЙ ТАЙЁРГАРЛИКНИ МАШЕУЛОТ ЖАРАЁНИДА ВА ИЛМИЙ НАЗАРИЙ СОДАДА РИВОЖЛАНТИРИШ // Academic research in educational sciences. 2021. №Special Issue URL: https://cyberleninka.ru/article/n7bolalar-tserebral-falazhida-zhismoniy-tayyorgarlikni-mash-ulot-zharayonida-va-ilmiy-nazariy-so-ada-rivozhlantirish (дата обращения: 12.01.2022).
30. Л. Б. Собирова Эффективность использования специальных упражнений в профилактике нарушений роста у младших школьников // Academic research in educational sciences. 2021. №5.
