Научная статья на тему 'IMADUDDIN AL-ISFAHANI - ARABIC-LANGUAGE PERSIAN-TAJIK LITTERATEUR'

IMADUDDIN AL-ISFAHANI - ARABIC-LANGUAGE PERSIAN-TAJIK LITTERATEUR Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
35
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ИМАДУДДИН / АЛ-КАТИБ / САЛАХУДДИН / ИСФАХАН / ИСТОРИЧЕСКОЕ ТВОРЧЕСТВО / ЛИТЕРАТУРНОЕ ТВОРЧЕСТВО / АРАБСКИЙ ЯЗЫК

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Аминов Махмадамин Нозимович

В данной статье речь идёт о жизни и творчестве одного из известных арабоязычных персидско-таджикских литератороведов Имадуддину ал-Исфахани, имя которого было записано в ряд писателей антологии. Несмотря на его происхождение он известен как арабоязычный поэт и литератор. Его арабское творчество факт данному выводу.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ИМАДУДДИН АЛ-ИСФАХАНИ - АРАБОЯЗЫЧНЫЙ ПЕРСИДСКО-ТАДЖИКСКИЙ ЛИТЕРАТОР

This article is about the life and the work of one of the famous Arabic-language persian-tajik litterateur Imaduddina al-Isfahani, whose name was recorded the number of anthologies of writers. In spite of his origin he was literary star as an arabic-language poet and a literatory man and his arab creation is the fact of this deduction.

Текст научной работы на тему «IMADUDDIN AL-ISFAHANI - ARABIC-LANGUAGE PERSIAN-TAJIK LITTERATEUR»

баъзан сабабгори бо охир расидани чашни арусй низ мегарданд. Бояд тазаккур дод, ки дар таронахои «гулбазм» вожахои гуногуни бегона рох ёфта, фаровон истифода гардидаанд, ки онхо сабабхои худро доранд ва рузгору хаёти чавонони имрузаро инъикос менамоянд.

Адабиёт:

1. Аминов А. Гулбазм хдмчун падидаи ичтимой-фархангии солхои 90-уми асри гузашта //

Мачмуаи гузоришхои конференсияи илмии «Вахдати миллй ва инъикоси он дар

фолклори точик». Душанбе: Деваштич, 2007.

2. Амонов Р. Лирикаи халки точик. Душанбе. Дониш.1968.

3. Аюбзода С. Гулбазм, Душанбе: Ирфон, 2003.

4. Данскер О.Л. Музикальное культура таджиков. Душанбе, Дониш. 1965.

5. Зехниева Ф. Сурудхои маросими туи точикон. Душанбе: Дониш, 1978.

6. Зехниева Ф. Маросимхои туи арусии точикон. Душанбе, 1991.

7. Кисляков Н.А. Семья и брак у таджиков, по материалам конца XIX-начала XX века.

М.: Изд-во АН СССР, 1959.

8. Рахимов Д. Фолклори точик. Душанбе, Эчод, 2009.

9. Салохов Т., Сафаров О. Душанбе, - Маориф, 2006.

10.Ч,умъаев Р. Этнопоэтикаи чашни арусии точикони водии Х,исор. Душанбе, 2008,

11.Шарифова М. Маросимхои туи арусии мардуми нохияи Мастчох. Душанбе, 2005.

ТЕМАТИЧЕСКИЙ АНАЛИЗ СТИХОВ ГУЛБАЗМА

В статье речь идет о тематической классификации стихов, посвященных состязанию гулбазм, которая содержится в контексте свадьбы таджиков. Записанные тексты данного состязания были распределены на несколько групп и подгрупп. Выявилось, что основные участники гулбазма являются молодёжь, и поэтому в содержании стихов гулбазма особое место имеет лирические и юмористические темы.

Ключевые слова: содержание, тема, гулбазм, свадьба, песня, стихотворение, жених, невеста.

THEMATIC ANALYSIS OF POEMS OF GULBAZM TRADITION

This article is dedicated to the thematic classification of the literary poetry contest which is called as Gulbazm. It usually takes place in the context of wedding of Tajiks. Poetry materials of this competition were recorded by author during last years. According to theme and forms they are divided into several groups and subgroups. It was revealed that the main actors of the Gulbazm are youth, and therefore in the content of poems of Gulbazm tradition special place takes lyrical and humorous themes.

Keywords: content, topic, Gulbazm, wedding, folksong, poetry, the groom, the bride.

Сведения об авторе: Аминов Абдуфаттох, ассистент кафедры таджикской литературы Таджикского государственного педагогического университета имени С. Айни, e-mail: mseddiq @mail. ru

About author: Aminov Abdufattoh, researcher of the chair of Tajik literature, Tajik State Pedagogical University named after S. Aini, e-mail: mseddiq@mail. ru

ИМОДУДДИН АЛ-ИСФА^ОНЙ - АДИБИ АРАБИЗАБОНИ ФОРСУ ТО^ИК

Аминов М. Н.

Институти забон, адабиёт, шарцшиносй ва мероси хаттии АИ ЦТ

Баъди фатхи кишвархои форснишин аз чониби лашкари ислом накши ин мардум дар пешрафт ва густариши ин дин хеле назаррас гардид. Мардуми бофархангу ботамаддун ва сохибилму сохибмаънавиёти форс дар рушду тараккии илмхои динию чамъиятй накши босазоро бозиданд. Мавзуи бахси мо муаррифи намудани яке аз ин гуна донишмандоне мебошад, ки бо хирад, заковат ва илми худ дар фархангу тамаддуни арабй-мусулмонй сахм гузоштааст. Абуабдуллох Имодуддин Мухаммад ибни Сафиюддин Абулфарач Мухаммад ибни Нафисуддин Абуррачо Х,омид ибни Мухаммад ибни Абдуллох ибни Алй ибни Махмуд ибни Х,ибатуллох ибни Алух маъруф ба Имодуддин ал-Котиб ал-Исфахонй [5, с. 9] соли 519 х/ 1125 мелодй дар шахри Исфахони Эрон ба дунё омадааст. Хонаводаи Имодуддин ахли илму фазл буда, хатто дар мансабхои гуногуни дарборй адои вазифа намудаанд. Мухаммад Бахчат ал-

Асарй меорад: «Ин хонавода дар ахди Салчук^н умр ба сар бypдa, ба дарбор алокаи зич доштанд. Мардони ин хонадон дар корхои идорию давлатй сахм гyзоштaaнд. Хусусияти фаркунандаи ин хонадон дар он буд ки онхо донандаи ду фархангу забон, яъне форсй ва арабй буданд» [5, с. 11].

Яке аз мардони ин хонадон, ки дар дарбори Султон Мухаммади Маликшохи Салчукй ба хайси вазир фаъолият мекард Абунаср Ахмад ибни Х,омид мулаккаб ба Азизуддин ал-Муставфй амаки Имодуддин буд. Ибни Халликон дар «Baфaëт aл-aъëн» чунин меорад: «Азиз раиси воломаком, сарвари муносиби дарбори Салчукгён, яке аз пешсафон, хочатбарори хочатмандон, ки дар васфаш месуруданд шоирон ва бахрашон медод хадияхои гарон» [6, с. 189]. Чигунае, ки аз изхороти худи Имодуддин ва маълумоти дар сарчашмахо воридшуда маълум аст, Имодуддин бо доштани чунин амак биcëp фахр мекард. Х,ар адибу шоир ва хар амиру вазиреро, ки бо амуяш хамдам буданд, медид, хамоно худро дар сухбати онхо мезад. Х,амин аст, ки y бо лакаби «Ибн ахий ал-Азиз» [9, с. 2] машхур гаштааст. Азизуддинро вазири Султон Махмуд ибни Мухаммади Маликшох дар шахри Тикрит ба халок мерасонад. Имодуддин мегуяд: «Соли 522, вакте ки ман хурд будам, амуям дар Тикрит ба шаходат расид» [6, с. 63-64].

Х,амин тавр Имодуддин ал-Исфахонй аз хонадони форстаборест, ки натанхо худи y, балки хонадонаш низ аз ахли илму хирад ва сдасату давлат будааст

Даврони илмомузй

У дар зодгохи худ, шахри Исфахон ба воя расида, илмхои аввалиндарачаро дар он чо касб кардааст. X,aë™ Имодуддинро метавон ба ду давра чудо кард: даврони наврасй ва давраи илмомузй. Давраи аввал даврае буд, ки y дар мухити форсй ба воя расида, таълим гирифтааст. Давраи дуюм бошад даврае, ки у дар мухити арабй мисли Ироку Шом ва Миср таълиму тарбия гирифта, кору фаъолият намудааст. Мухаммад Бахчат ал-Асарй иброз медорад: «Имодуддин дар синни 6-солагй дар назди устодонаш ба шунидани хадис мушарраф мегардад. У дар зодгохаш дар назди Ибн ал-Ахвата аш-Шайбонй ал-Багдодй, ки сокини Исфахон буд, забони арабиро меомузад. Х,амон тавре, ки ба форсй менавишт, хамон гуна арабинависиро омухт. У аз синни чавонй адаби форсиро фаро гирифта буд» [4, с. 67]. Дар он рузхо, ки Баидод маркази илму фан ба шумор мерафт донишмандону донишомузон аз хар гушаи хилофат ба он чо меомаданд. Имодуддин низ рох суи он чоро пеш гирифт. Соли 534 х. дар синни 15 солагй Имодуддин шомили донишомузони мадрасаи Низомияи Багдод гардид.

Имодуддин дар назди донишмандони маъруфи Баидод таълим гирифта, заковати фикхй, адабй ва таърихдонияшро сайкал медихад. Тахсили у дар Багдод 9-сол давом карда, дар фазои бузурги илмй нашъу нуму ëфтa, боз рох суи зодгохашро пеш мегирад. Дар Исфахон Имодуддин тахсили худро идома дода, аз уламои машхури он касби илм менамояд. Муаллифи китоби «Мадориси Низомия ва таъсироти илмию ичтимоъии он» Нурулло Кисой руйхати донишомузони Низомияи Багдодро тахия намуда, 112 нафарро номбар намудааст. Аз зумраи онхо номи Имод ал-Котиб ал-Исфахониро чун 62-умин нафар зикр кардааст. Ёкути Х,амавй дар «Муъчам ал-удабо» мегуяд: «У ба Баидод омада, дар сафи донишчyëни Низомия шомил шуда, дар назди Мухаммад ибни ар-Раззор, Абубакр ал-Ашкар, Абулхасан Алй ибни Абдусалом, Абулкосим Алй ибни ас-Саббои ва дигарон таълим гирифта, ба зодгохаш бармегардад. Дар ин чо низ аз уламои машхури он Алй Мухаммад ибни Абдуллатиф ал-Хучандй ва Абулмаолй ал-Bapконй таълими илми фикх намудааст» [3, с. 480]. Х,амин тавр Имодуддин дар зодгохаш 5 -сол бокй монда, дар назди мударрисони Низомияи Исфахон Абдуллатиф ал-Хучандй ва Абулмаолй ал^арконй тахсилашро давом додаст. Чун аз омузиши у дар Низомияи Исфахон чойе ишора нашудааст, пас гумон меравад, ки у берун аз он шояд дар хавзахои илмй ва ë махфилхои илмй-адабй дар назди устодони мазкур касби илм намудааст. Оиди ин масъала худи у чунин менависад: <^акте ба Исфахон баргаштам, ба дарсхои Абдуллатиф ал-Хучандй хозир шудам. Аз у бахраманд гашта, суханхои здадашро навиштам» [3, с. 242]. Сипас Имодуддин иброз медорад, ки «хамчун шогирд дар хакки у касидае навиштам, ки он аз аввалин назми ман буд». Матлаи касида чунин аст:

jjij j¡LUI AÍ ^л * ¿1Ц1 VI- J-áj V

JJOjjá J^xjlj j n1t.í (¿i * (J^J- ^-jj Jjiájjl J

Тарчума:

Ба дилаш вогузор накун, он чиро токат надорад,

Нафаре, ки масти ишк аст, чигуна ба хуш меояд.

Дар вокеъ, манам ошик,

Шахсе, ки ошик мешавад, у арзандаи маломат нест.

расида аз 37 байт иборат буда, дар кофияи харфи «^оф» суруда шудааст ва онро метавон «^асидаи кофия» номид.

^аёти дарбории Имодуддин ал-Исфах,онй

Имодуддин бо номи ал^отиб шухрат пайдо карда, мавриди таваччухи ахли дарбор карор мегирад. Дар он айëм вазири халифа ал-Муктафй ва ал-Мустанчиди Аббосй Ибни Хубайра Имодуддинро ба дарбор хонда, дар шахри Басра ва сипас Восит Уро сохиби мансаб менамояд. ^рл Броккельман чунин меорад: «Авнуддин Яхë ибни Хубайра уро козии Басра, сипас козии Восит таъйин намуд» [7, с. 5]. Дар бораи мушарраф шудани Имодуддин ба ин масъулияти сангин худи у маълумот дода, муносибаташро бо вазир чунин баëн кардааст: «Соли 552 вазир Ибни Хубайра маро ба назди худ хонда, аз ман дархост намуд, то шуглашро ба зимма бигирам. Аз анчоми ин кор хушам намеомад, аммо кудрати рад намудани сухани вазири халифаро надоштам. Пас бо у дар адои вазифахои идории пурмасъулият машгул шудам. Дар хакки у мадхияхои зиëд суруда, бахшишу атохои зиëдашро ноил мегаштам» [4, с. 89]. Чи тавре ки ишора шуд, Имодуддин бо дастуроти Ибни Хубайра дар шахри Басра мдани мардум ба хайси додситон адои вазифа намуда, баътар ин вазифаро дар шахри Восит анчом додаст. Дар ин муддат Имодуддин зиндагии хубе ба сар мебурд. Соли 1161 Ибни Хубайра вафот мекунад. Баъди вафоти у Имодуддин аз мансаби худ барканор шуд. Биноан бар кавли K. Броккельман, «баъди марги вазир у чойгохашро аз даст дода, ба махбас афтод. Х,амин тавр ду сол дар Ирок монда, сипас озими Димашк гардид» [7, с. 6]. Х,амин тавр Имодуддин аз Багдод ба сафар баромада, мохи шаъбони соли 562 х./1167м. ба Димашк мерасид [8, с. 411].

Дар манотики Шом давлати Салчyкиëн кувват гирифта, ин манотикро аз хамлаи салибдан химоят менамуд. Сулолахои алохидае ба монанди Нурихо, Аюбихо дар партавй халифаи аббосй ва хукумати Салчук^н дар кисматхои гуногуни хилофат, чун Ироку Шом, Миср ва кишвархои форснишину туркнишин комат афрохта, хукуматдорй мекарданд. ^ози Kамолиддин аш-Шахрзурй - яке аз вазирони салтанати Нурихо дар Димашк - Имодуддинро ба хизмати малик Нуруддин Махмуди Зангй даъват намуд. Дар назди ин малик шоир шухрат ва макоми волоеро сохиб гашт. Малик Нуруддин Имодуддинро яке аз мукаррабони худ гардонида, хамчун сафир ва намояндаи худ уро ба хизмати халифаи аббосй фиристод. Барои аз ухдаи вазоифаш ба хубй баромадан малик Нуруддин Имодуддинро кадрдонии здаде мекунад. Мувофики маълумоти K. Броккельман малик Нуруддин мактаби олие таъсис медихад бо номи «ан-Нурия» ва Имодуддинро ба хайси рохбар ва омузгор дар он чо масъул мегузорад. Гузашта аз ин, ба ин мактаб номи уро, яъне, «ал-Имодия» мегузорад.

Начмуддин ибни Айюб дар вакти волии шахри Тикрит буданаш бо Имодуддин ошной пайдо карда буд ва дар касри малик Нуруддин Махмуд аз у хуш пазирой кард. Чун миëни Имодуддин ва амир Начмуддини Айюб риштаи дустй кавй буд, дар мачлисхову нишастхо, хоссатан бо иштироки козй аш-Шахрзурй Имодуддин касидасарой намуда, фазои мачолисро боз хам зеботар менамуд. Аз хамон рузхо амир Начмуддин Имодуддинро бо писараш Юсуф ибни Начмуддини Айюб, яъне Салохуддини Айюбй, ошно намуда буд, ин ошной руз аз руз кувват мегирифт. Соли 1173 Исмоил ибни Нуруддини Зангй баъди марги падар ба тахт нишаст ва, мутаассифона, у Имодуддинро бинобар дасисахои хосидон_аз вазифахои бар душ доштааш барканор кард. Имодуддин аз Димашк азми Баидод мекунад. У ба шахри Мосул расида бемор мешавад. _Баъди шифо ëфтанаш ба гушаш хабари хоким шудани Салохуддин дар Миср мерасад. У хурсанд шуда ба хизмати Салохуддин, яъне дусту рафик, мухиббу мухлисаш рахсипор мешавад. Салохуддин вазире дошт бо номи Абдуррахим, ки бо номи ^озии фозил шухрат дошт. У бисëр марди доно, зирак буда, дар баробари заковати фикхй доштанаш хунари хуби котибй дошт. Имодуддин, ки дар илму хилм аз ^озии фозил камй надошт, дар холатхои набудани у корхояшро анчом медод.

Имодуддин ал-Исфахонй бокии умри худро хам дар корхои идорй ва хам дар эчоди ашъор, таълифи китобхои таърихй ва навишти номахо сипарй менамояд. Баъди вафоти Султон Салохуддини Айюбй Имодуддин ба манзили худ дар Димашк баргашта, ба таълифу тасниф машиул мешавад ва соли 597 х/ 1201 мелодй дар мактаби «ал-Имодия» вафот намуда, дар шахри Димашк дафн карда мешавад.

Осори адиб

Имодуддин ал-Исфахонй шоир, нависанда ва таърихнигоре буд, ки бо осори адабй ва таърихии худ аз хаводис ва ахбори амирону салотин, шоирону адибон ва масолику манотики асри худ ва хатто пеш аз худро ба мо маълуму равшан кардааст. Осори у бештар ба ду мавзуъ -яке адабй ва дигаре таърихй - бахшида шудааст. Бештари осори Имодуддин ба шакли комил то ба мо расида, аз баъзеи дигар, ки дар шакли расоил аст, танхо зикраш дар сарчашмахо омадааст. Фаъолияти илмию адабии Имодуддин ал^отиб ал-Исфахониро доктор Мухаммад Бахчат ал-Асарй ба 4-самт чудо намуда, дар асоси ин самтхо осори уро табакабандй кардааст, ки чунин аст:

1) Таъликот, яъне шарху бaëн;

2) Асархои тарчумашуда;

3) Осори таърихй;

4) Осори адабй;

Аз шарху таъликоти Имодуддин ба ин ë он асар танхо ишорахо аст, лекин ба таври хаттй ва ë ба шакли китоб онхо то ба мо нарасидаанд. Таъликоти уро ал-Асарй чунин зикр кардааст: «Дар замони донишчуияш дар мачлисхои ваъзу воизии ал-Амир ал-Олим ^утбуддин Абумансур ал-Музаффар ибни Ардашер ал-Ибодй, ки воизи машхур буд, иштирок карда, суханони уро аз забонаш навишта мегирифт». Таъликоти дуюмро чунин кайд кардааст: «Мунозара миëни ал-Имом Абулвафо Алй ибни Акил ал-Х,анбалй ва aл-Kиë ал-Х,иросй факехи шофеиро навишта, фоидахо ва нуктахои мухиммй онро кайд карда, услубу бaëни онро зикр кардааст» [4, с. 70]. Абулхасан Алй ибн Мухммад ибн Алй ат-Табарй мулаккаб ба Имодуддин, маъруф ба ал-K^ ал-Х,иросй зодаи Табаристон буда, илми фикро дар назди имоми Х,арамайн Абулмаъолй ал-Ч,увайнй омухта, ба Ирок омада, то дами марг дар мадрасаи «Низомия»-и Багдод ба тадрис машгул мешавад [6, с. 289].

Таъликоти дигаре аз Имодуддин зикр шудааст, ки он аз мадди назари мухаккик дур мондааст. Имодуддин ашъори яке аз шуарои замони худ Афзалуддин Абусаид Мухаммад ибни ал-Х,айсам ас-Салмй ал-Исфахониро шарх додаст ва худ чунин мегуяд: «Шеъри здади уро шарх додам, ки дар зумраи таъликоти ман дар Исфахон бокй мондааст» [5, с. 224]. Аз ин гуфтаи Имодуддин маълум мегардад, ки у ба шархнависй махорати худро санчидааст. Ba ин аз дарку махорати баланди сухансанчй ва шеърфахмии у далолат мекунад.

Фаъолияти тарчумонии Имодуддин агарчанде аз ишорахои тазкиранигорону мухаккикон каме дур монда бошад хам, лекин шоистаи тахсин ва офарин аст, зеро бо ин тарчумахо Имодуддин аз афкори илмиву адабй, ахлокию динии мутафаккирони шинохтаи миллати форс, олами араб ва дар радифи он тамоми донандагони ин забонро аз миллатхои дигар, ошно намудааст. Асархои тарчуманамудаи у иборатанд аз:

а) Тарчумаи китоби «Футуру замон ас-судур ва судуру замон ал-футур», ки ба калами вазири халифаи аббосй Мустаршид биллох Анушервон ибни Холид ибни Мухаммад Шарафуддин Абунаср aл-Kошонй тааллук дорад. Асари мазкур ба забони форсй буда, аз таърихи давлатдории Салчук^н маълумот медихад. Имодуддин ин асарро ба забони арабй тарчума намуда, бо номи «Нусрат ал-фитра ва усрат ал-китра» ба ëдгоp гузоштааст. Академик B. B Бартольд пиромуни забони форсй сухан гуфта, ба ин тарчума ишора менамояд: «Истифодаи забони форсй дар асархои таърихй-адабй дар Fapбй Эрон дар ин аср ба таври мукаммал устувор нагардида буд. Ёддоштхое, ки дар асри 12 аз чониби вазир Анушервон ибни Холиди ^шонй ба забони форсй навишта шуда, дарбаргирандаи хаводиси солхои 1072 то 1134 мебошад, то замони мо танхо шакли хаттии он ба забони арабй аз чониби таърихнигори форсиасл Имодуддин ал-Исфахонй омада расидааст» [2, с. 287]. Дар асоси тарчумаи Имодуддин минбаъд ин асар ба дигар забонхо тарчума гардид.

б) Тарчумаи китоби «Жимдаи саодат», ки ба калами Имом Faззолй тааллук дорад. Имодуддин ал-Исфахонй бо пешниходи дусташ ^озии фозил ин китобро ба забони арабй тарчума менамояд. Муаллифи «ар-Равзатайн» сухани Имодуддинро чунин меорад: «Дар ин сол (576 А.М) бо таклифи Фозил дар Миср китоби «Жимдаи саодат»-и Имом Абухомиди Faззолиpо, ки дар ду чилд навишта шудааст, ба арабй гардонидам. Дар тарчумаи он маваффак гаштам» [1, с. 48]. Тарчумахои туркии ин китоб машхур аст, аммо тарчумаи арабии он бори нахуст соли 1328 х. зимни тахия ва чопи рисолахои Абухомиди Faззолй аз чониби Мухйиддин Сабрй ал^урдй дар ^охира аз чоп баромад. Ин китоб аз 11 сахифа иборат буда, мутаассифона бе мукаддима ва хошияву мундарича тахия шудааст, ки наметавон аз руйи он тарчумонашро шинохт. Матни тарчума биcëp содаву фахмо ва ба услуби забони адабии арабии асрхои ба мо наздик мувофик аст.

Истеъдоди тарчумонии худро Имодуддин дар самти адабй, яъне тарчумаи ашъор низ нишон додааст. Дар «Харидат ал-каср» у гохе ишора мекунад, ки «бо дустон баъзе рубодатро аз форсй ба арабй мегардонидем». Аммо ин рубодат дар шакли пароканда дар китоби «Харидат ал-каср» оварда шуда, ба шакли мачмуа чамъоварй нашудааст.

Осори таърихии Имодуддин мдани таълифоташ чойи нaмоëнеpо доро буда, бештар ба хаводиси давлатдории Салчук^н, Нурдан ва хоссатан Аюбиëн бахшида шудааст. Хусусияти ин осор дар он аст, ки дар бештари маврид бо ашъори шоирон ва ë ашъори худаш маълумотхояшро хусни адабй мебахшад. Осор иборатанд аз:

1. «ал-Фатх ал-куссй фи фатх ал-^удсй». Ин китоб асари таърихй буда, дар он адиб аз хаводис ва футухоте, ки Салохуддини Айюбй дар фатхи шахри ал-^удс анчом додааст,

маълумот медихад. Ин асар бо номхои гуногун аз чониби мухаккикон номгузорй шудааст. «ал-^адх ал-куссй фи фатх ал-^удсй» бо ин ном онро Х,очи Халифа дар <Жашф аз-зунун» ном бурда, изхор медорад, ки ^озии фозил онро ба номи «ал-Фийх ал-куссй фи фатх ал-^удсй» [11, с. 1316] ном мебарад. Ин китоб соли 1888 м. дар хачми 504 сахифа Линдбурч онро дар Лейдн бо мукаддима бо забони фаронсавй ба чоп расонид. Солхои 1321-1322 х. дар хачми 347 ва 376 сахифагй дар Миср дар матбаъахои гуногун аз чоп баромад.

2. «ал-Барк аш-шомй фи-т-таърих». Ин асар аз хафт чилд иборат буда, ба мавзуи хаводиси шахсй ва ахбороти давлати Нуруддин ва Салохуддин бахшида шудааст [6, с. 150]. Имодуддин дар ин асар аз хаëти худ сухан гуфта, чи гуна ба Ирок рафта касби илм намуда, бо кадом роххо ба дарбори малик Нуруддин ва Султон Салохуддин ба хизмат рафта, аз футухоти онхо хикоя мекунад. Азбаски ин замон бо як зудй чун гурроси барк гузаштааст ва ин айëм аз рузхои хуши хаëти адиб аст уро бо ин ном номгузорй кардааст.

3. «Нусрат ал-фитра ва усрат ал-китра». Ин китоб низ ба таърихи салотини салочикаи Ирок ва вазирони онхо бахшида шудааст[6, с. 150].

4. «Рисолат ал-утбо ва-л-укбо». Дар ин рисола аз хаводиси соли 592 баъди вафоти Салохуддин рух додаст, сухан меравад [8, с. 5].

5. «Хутфат ал-борик ва утфат аш-шорик». Ин рисолаест дарбаргирандаи хаводиси солхои 593, то замони марги Имодуддин [7, с. 5].

Осори адабии Имодуддин мдани таълифоташ чойи махсус дорад. Осори таълифнамудаи у тачассумгари фархангу тамаддуни миллати форс ба забони арабй мебошад. Аз осори адабии у то замони мо ба чуз «Харидат ал-каср» дигар асаре ба таври мукаммал нарасидааст.

6. «Девон ар-расоил». Ин девон аз як чанд чилд иборат аст [10, с. 254].

7. «Девон аш-шеър». Ин девон дарбаргирандаи ашъори адиб буда, инчунин дар он дубайтихои у зикр шудааст. Нусхаи чопии он омода шудааст, ки иборат аз 253 сахифа аст, аммо бе мукаддимаву мундарича. Нусхаи электронии он дар барномаи махсуси «Мактаба аш-шомила» дар хачми 486 сахифа чо додашуда, бахрхову авзони ашъор низ ишор шудааст, лекин дар бораи чойи чоп, соли чоп ва мушаххасоти ба чоп омодакунандаи он мутаассифона, маълумоте нест.

В. «ас-Сайл ала-з-зайл» ин асар аз се чилд иборат буда, дар бораи таърихи Баидод сухан мегуяд [11, с. 288]. Иддае аз донишмандон бар он гумонанд, ки Имодуддин ин асарро дар пайравии китоби ас-Самъонй «Зайлу таърихи Багдод» навишта шудааст, аммо мухаккик ал-Асарй онро «Зайли» «Харидат ал-каср» гуфтааст, ки ба хакикат наздиктар аст.

9. «Харидат ал-каср ва чаридат ал-аср». Ин асар аз 10 чилд иборат буда, дар он муаллиф аз ахволи шоирону адибон ва суханварон маълумот оварда, шоирони иклимхои гуногуни хилофатро аз Андалус то ба Остеи Mиëна бо овардани ашъорашон зикр кардааст [12, с. 302]. Бо тахкики олимони асрхои баъдй ин асар ба 17 чилд расидааст.

Адабиëт:

1. Абушома ал-Макдисй. ар-Равзатайн фи ахбор ад-далатайн ан-Нурия ва ас-Салохия/

Абушома ал-Макдисй.-Бейрут, 2002. - ч 3.

2. Бартольд В. В. Работы по исторической географии и истории Ирана/ В.В Бартольд.-М,

2ÜÜ3.

3. Ёкут ал-Х,амавй. Муъчам ал-удабо/ Ёкут ал-Х,амавй.-Бейрут, 1991.-ч 2.

4. Имодуддин ал-Исфахонй. Харидат ал-каср ва чаридат ал-аср/ Имодуддин ал-Исфахонй;

ба тахкики М. Б. ал-Асарй.-Ирок, 1955. -ч 1.

5. Имодуддин ал-Исфахонй. Харидат ал-каср ва чаридат ал-аср/ Имодуддин ал-Исфахонй;

ба тахкики Мухаммад Ол Туъма.-Техрон, 2000. -ч 1, 2.

6. Ибн Халликон. Bафаëт ал-аъëн/ Ибн Халликон.-Бейрут, 1990.-ч5.

7. ^рл Броккельман. Таърих ал-адаб ал-араб/ K. Броккельман; тарчумаи доктор Саид Яъкуб Бакр.- ^охира 1959.-ч 6.

В. Умар Фаррух. Таърих ал-адаб ал-арабй/ Умар Фаррух.-Бейрут, 1979.-ч 3.

9. Фатх Алй ал-Бундорй. Сано ал-барк аш-шомй/ ал-Фатх Алй ал-Бундорй.-Миср, 1979.

lÜ. Хайруддин аз-Зириклй. ал-Аълом/ Х. аз-Зириклй.-Бейрут, 1976.-ч 7.

11. Х,очи Халифа. Kашф аз-зунун/ Х,очи Халифа.-Истанбул, 1941.-ч 1.

12. Шавкй Зайф. Таърих ал-адаб ал-арабй аср ад-дувал ва-л-иморот/ Шавкй Зайф.-^охира,

199ü.

ИМАДУДДИН АЛ-ИСФАХАНИ - АРАБОЯЗЫЧНЫЙ ПЕРСИДСКО-ТАДЖИКСКИЙ

ЛИТЕРАТОР

В данной статье речь идёт о жизни и творчестве одного из известных арабоязычных персидско-таджикских литератороведов Имадуддину ал-Исфахани, имя которого было записано в ряд писателей антологии. Несмотря на его происхождение он известен как арабоязычный поэт и литератор. Его арабское творчество факт данному выводу.

Ключевые слова: Имадуддин, ал-Катиб, Салахуддин, Исфахан, Низамия, ал-Имадия, историческое творчество, литературное творчество, арабский язык.

IMADUDDIN AL-ISFAHANI - ARABIC-LANGUAGE PERSIAN-TAJIK LITTERATEUR

This article is about the life and the work of one of the famous Arabic-language persian-tajik litterateur Imaduddina al-Isfahani, whose name was recorded the number of anthologies of writers. In spite of his origin he was literary star as an arabic-language poet and a literatory man and his arab creation is the fact of this deduction.

Key words: Imaduddin, al-Katib, Salahuddin, Isfahan, Nizamiy, al-Imadiy, the historical creativity, the literary creativity, the Arabic language.

Сведения об авторе: Аминов Махмадамин Нозимович, аспирант Института языка, литературы, востоковедения и письменного наследия им. А. Рудаки АН РТ, e-mail: aminov_86@mail.ru

About author: Aminov Mahmadamin, post-graduate student of the Institute of Language, Literature, Oriental studies and Written heritage named after A. Rudaki of the Academy of Sciences of the Republic of Tajikistan, e-mail: aminov_86@mail.ru

ОТРАЖЕНИЕ ТАЙН И СИМВОЛОВ В ИРФАНИЧЕСКОЙ ПОЭЗИИ МИР САЙИДА АЛИ ХАМАДАНИ

КодировК.

Курган-Тюбинский государственный университет имени Н. Хусрава

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

В поэзии Мир Сайида Али Хамадани стих выступает с божественной позиции и человеческого достоинства и потому он связан с ценностями, носящими знаки благости. Прочность благости и смысл стихотворения пользуются особыми составами и созвучием. Поэт в сфере традиционной поэзии имеет продолжительное внимание к соответствующей мере. Объяснение и толкование суфийско - ирфанической терминологии в поэзии Мир сайида Али Хамадани нуждается в особом подходе. Эта лексика и выражения в поэзии Мир Сайида Али Хамадани являются носителями смысловых особенностей и применяются то вследствие множества, то в следствие единства. Слова имеют особые значения, которые в ирфанической поэзии именуются «терминологией». Как понятия слов, эти термины в ирфанической поэзии выступают в качествах определительного и определенности. Термины, которые используются в одном значении и выражают определенное понятие или значение и без вмешательства особого лица в течении определенного времени участвуют в творческих процессах и таким образом становится необходимостью в поэтическом творчестве, являясь определительными словами.

Слова, о которых идет речь, с течением времени теряют свое словарное значение и закрепляются в каком-нибудь понятии в качестве определенного термина. Но при этом, конечно, терминологическое значение подобного ряда слов не должно не иметь сходство со словарным их значением. Эти слова для того и выдвинуты, чтоб имели созвучие и сходство с их словарным значением. Так же как в других дисциплинах, в ирфане выработана своя достаточно сложная терминологическая система.

В средневековье, когда формировалась ирфаническая поэзия, получила распространение и символизация, которая с течением времени и появления великих мистиков внушила приверженцам тариката цель и высокое понятие «познание». Арифы стали применять в поэзии слова, которые стали вступлением к зарождающейся ирфанической поэзии. Постепенно слово стало изменять свое истинное значение и стало выражать осколки значения. При этом значение воспринималось как комментирование, толкование, а навязанные образования, для включения в процессы понятия «шариат» (религиозных норм), стали называть «истинами шар'ии.»

В трактате «Истилохоти суфия» («Суфийские термины») Мир Сайида Али Хамадани комментирует ирфаническую терминологию, выражающую мистические состояния, степени

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.