Научная статья на тему 'ИЛК ИСЛОМ ДАВРИДА ОЛИБ БОРИЛГАН ДИПЛОМАТИК МУНОСАБАТЛАРНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ'

ИЛК ИСЛОМ ДАВРИДА ОЛИБ БОРИЛГАН ДИПЛОМАТИК МУНОСАБАТЛАРНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»

CC BY
43
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ислом / дипломатик муносабат / Инсон нафси / Қуръони карим. / Islam / diplomatic relations / Human soul.

Аннотация научной статьи по философии, этике, религиоведению, автор научной работы — Рахматуллаев, Умид Ибрагимович

Мазкур мақолада илк ислом даврида олиб борилган дипломатик муносабатлар хусусида баьзи мулоҳазалар келтирилган. Ислом тинчлик дини дея таъкидланиб, “Ислом” сўзининг ўзи тинчлик маъносини билдирар экан, ушбу диннинг инсон қадри ҳақидаги мезон ва меъёрлари билан танишиш жуда ўринлидир. Чунки бу нарсаларни билмай туриб тинчлик моҳиятини англаб бўлмайди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

CHARACTERISTICS OF DIPLOMATIC RELATIONS IN THE EARLY ISLAMIC PERIOD

This article contains some comments about the diplomatic relations conducted in the early Islamic period. As Islam is said to be a religion of peace, and the word "Islam" itself means peace, it is very appropriate to get acquainted with the criteria and norms of this religion about human value. Because without knowing these things, the essence of peace cannot be understood.

Текст научной работы на тему «ИЛК ИСЛОМ ДАВРИДА ОЛИБ БОРИЛГАН ДИПЛОМАТИК МУНОСАБАТЛАРНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ»

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(4/2), April, 2023

ИЛК ИСЛОМ ДАВРИДА ОЛИБ БОРИЛГАН ДИПЛОМАТИК МУНОСАБАТЛАРНИНГ УЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ

Рахматуллаев Умид Ибрагимович

УзХИА, мустакил тадкикотчиси

АННОТАЦИЯ

Мазкур мацолада илк ислом даврида олиб борилган дипломатик муносабатлар хусусида баъзи мулоуазалар келтирилган. Ислом тинчлик дини дея таъкидланиб, "Ислом" сузининг узи тинчлик маъносини билдирар экан, ушбу диннинг инсон цадри уацидаги мезон ва меъёрлари билан танишиш жуда уринлидир. Чунки бу нарсаларни билмай туриб тинчлик моуиятини англаб булмайди.

Калит сузлар: ислом, дипломатик муносабат, Инсон нафси, Куръони карим.

This article contains some comments about the diplomatic relations conducted in the early Islamic period. As Islam is said to be a religion of peace, and the word "Islam" itself means peace, it is very appropriate to get acquainted with the criteria and norms of this religion about human value. Because without knowing these things, the essence of peace cannot be understood.

Key words: Islam, diplomatic relations, Human soul.

Инсон нафси (яъни, жони) умумий куринишда мукаррам ва азиздир. Бу иш - мутлак, унда ирк, жинс ёки дин сабабли истисно йук. Бу хакида Куръони каримда шундай дейилган:

"Дархакикат, (Биз) Одам фарзандларини (азиз ва) мукаррам килдик ва уларни куруклик ва денгизга (от-улов ва кемаларга) миндириб куйдик хамда уларга пок нарсалардан ризк бердик ва уларни Узимиз яратган куп жонзотлардан афзал килиб куйдик" (Исро сураси, 70-оят)1.

Ушбу азизлик умумий ва шомил булиб, мусулмонлар ва мусулмон булмаганлар хам унинг соясида булади. Чунки хамма куруклик ва денгиздаги уловларга минади, хамма пок нарсаларни ейди ва хамма Аллох азза ва жалланинг Узи яратган куп жонзотларидан афзалдир.

Аввало, Ислом (дини) манхажи мусулмон булмаганлар масаласини кандай хал килгани ва улар билан кандай муомала килишини англаб етиш учун

1 Мансуров А. Куръони карим маъноларининг таржима ва тафсири. - Т.: ТИУ, 2014. - Б. 289.

ABSTRACT

КИРИШ

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(4/2), April, 2023

Ислом назариясининг инсон нафсига умумий куринишда кандай муносабатда эканини билиб олишимиз мухим. Ушбу азизлик башариятнинг барчасида акс этади, ушбу мукаррамлик Ислом шариатининг барча бандларида хар бир инсон учун амал килади. Бундан ташкари, ушбу шомил караш Пайгамбаримиз (с.а.в.)нинг хар бир суз ёки амалларида уз аксини топган. Пайгамбар (с.а.в.) мукаррам башарият билан (гузал) муомала килганлар. Уни хорлаш, унга зулм килиш, хукукларини поймол килиш ва шаънини тушириш мумкин эмас. Бу Куръони карим оятларида, шунингдек, Пайгамбар (с.а.в.) хаётларида очик-ойдин намоёндир.

"Аллох такиклаган жонни нохак катл килмангиз!" (Анъом сураси, 151-оят)2.

Бу ердаги буйрук - умумий, у мусулмонларни хам, улардан бошкаларни хам камраб олади. Адолат килиш хам шариатга кура мутлак, у булинмайди. Яъни, факат мусулмонлар, якин кариндошлар ёки бошкаларга адолат килиб, узгаларга адолатсизлик килиш жоиз эмас.

Шариат зулмнинг барча куринишини инкор этади. Бу ишдан кайтариш хакида оят ва хадислар жуда куп. Зулм Киёматга кадар рад килинган, балки, Аллох таоло Киёмат кунидаги хисоб-китоб хакида шундай деган:

"Биз киёмат куни учун адолатли тарозилар куюрмиз, бас, бирор жонга заррача зулм килинмас. Агар хантал (усимлиги) уруFидек (яхши ёки ёмон амали) булса хам, ушани келтирурмиз! Биз узимиз етарли хисоб-китоб килувчидирмиз" (Анбиё сураси, 47-оят)3.

Бу ердаги холат хам умумий. Киёмат куни хеч бир жонга асло зулм килинмайди. Ушбу жон Аллохга иймон келтирганми, куфр куфр келтирганми, мусулмонми, насронийми, яхудийми ёки бошка эътикоддагилар булса хам, барибир. Мана шу - хар бир инсонга Исломнинг хакикий караши ва у кадрлаш, эхтиром ва хурмат карашидир.

Расулуллох (с.а.в.)нинг олдиларидан бир яхудийнинг жанозаси олиб утилгандаги холатнинг узи узга дин вакилларини эъзозлаш учун етарли далил саналади.

Кайс ибн Саъд ва Сахл ибн Хунайф розийаллоху анхумодан ривоят килинади. У иккиси Кодисияда эди. Олдиларидан бир жаноза олиб утилди ва иккиси дархол уринларидан туришди. Иккисига: "Албатта, у (шу) ерлик4 ", дейилди. Шунда икковлари айтишди: "Албатта, Расулуллох соллаллоху алайхи васалламнинг олдиларидан бир жаноза олиб утилди ва у зот уринларидан

2 Мансуров А. Куръони карим маъноларининг таржима ва тафсири. - Т.: ТИУ, 2014. - Б. 149.

3 Мансуров А. Куръони карим маъноларининг таржима ва тафсири. - Т.: ТИУ, 2014. - Б. 326.

4 Мажусий.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(4/2), April, 2023

турдилар. Шунда: "У яхудий(-ку!)" дейилди. У зот: "У жон (инсон) эмасми?" дедилар" (Имом Муслим ривояти).

Исломнинг башариятга, тирик жонга булган караши - мана шу!5

Пайгамбар (с.а.в.) мушриклар ва бошкалар билан сулхларию урушларида хам багрикенглик принципини татбик этдилар. Сулхлардаги багрикенгликка Худайбия сулхини мисол келтириш мумкин. Ушбу сулх мушриклар билан мусулмонлар уртасида тузилган булиб, мусулмонларни хаж килишдан ман этганлар. Худайбия сулхининг аксар бандлари мушриклар фойдасига эди6.

Тарихчи Тавфик Тавил айтади: "Людовик XIV даврида протестантларга карши жуда катта катлиом уюштирилган ва жуда купчилик улимга махкум этилган. Катл этилишдан нажот топганларга подшох протестантликдан католикликка утишни ёки Франциядан бош олиб кетиш ихтиёрини берган. Уша пайтда протестанларнинг беш юз минг нафари, Голландия, Англия, Пруссия ва Амрерикага кучиб кетган эди"7.

Расулуллох (с.а.в.)нинг динда у зотга мухолиф булувчилар билан булган алокалари ва у зот билан бир жамиятда яшайдиган шундай кишилар билан булган муносабатлари шунчаки тинчлик ёки тинчлик келишуви эмас, балки том маънода яхшилик ва рахмат алокаси эди. Биз хам агар Расулуллох (с.а.в.) уз атрофларида яшайдиган мусулмон булмаганларга уз ахллари каби муомала килганлар десак, хакикатдан йирок булмайди. Анас ибн Молик (р.а.) Расулуллох (с.а.в.)нинг узга дин вакиллари билан муносабатларини шундай ривоят килган:

"Расулуллох (с.а.в.)га хизмат киладиган бир яхудий хизматкор бор эди. У касал булиб колди. Шунда Набий соллаллоху алайхи васаллам уни кургани келдилар, бош тарафида утирдилар ва унга: "Мусулмон бул", дедилар. Гулом эса, олдида турган отасига каради. Отаси: "Абул Косим (соллаллоху алайхи васаллам)га итоат кил", деди. Яхудий хизматкор мусулмон булди. Набий соллаллоху алайхи васаллам чикаётиб шундай дедилар: "Уни дузахдан кутцарган Аллохга хамд булсин!" (Имом Бухорий, Термизий, Хоким ва Насоий ривоятлари).

Юкоридаги хадисга эътибор бериш лозим, Расулуллох (с.а.в.) хизматкорилари ичида яхудий гулом хам бор эди. Шу билан бирга унинг Мадинаи мунавварадаги шахсий хаётида хам бошка дин сохибларига яратилган

5 Доктор Рогиб ас-Сиржоний. Ар-Рохма фи хаяти-р-Росул соллаллоху алайхи васаллам. - Риёз: Ал-марказ ал-ъалмий ли-т-таъриф би-р-Росул соллаллоху алайхи васаллам ва нусротихи, 2009. - Б. 223-224.

6 Каранг: Мухаммад Абу Захра. Ал-Алакот ад-давлийя фи-л-Ислом. - Кохира: Дор ал-фикр ал-арабий, 1995. - Б. 27.

7 Тавфик Тавил. Кисса ал-изтиход ад-дийний фи-л-масихийя ва-л-ислам (Масихийлик ва ислом динидаги таъкиб киссаси). - Искандария: Дор ал-фикр ал-арабий, 1947. - Б. 97-99.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(4/2), April, 2023

mapouTHH aparaö, ynapHH y3 guHnapugaH KafiTapMaraH эgнпap. KefiuH y rynoM Kacan öynuö KonraHga Pacynynnox (c.a.B.) yHH KypraHH yfiura öopgunap. BaxonaHKH, Pacynynnox (c.a.B.) MaguHau MyHaBBapaga энг MKopu gapa^agaru xyKMpoH, axygHH rynoM эca oggufi xu3MaTKop Ba y3ra guH BaKunu эgн.

AcMO öhhth A6y EaKp (p.a.) xhkoa kh^hö afiTagu:

"OHaM Kypafim Hrra^oKHnuruga MympuK xonuga MeHHHr onguMra Kengu. Ynap Pacynynnox connannoxy anafixu BacannaM öunaH axg Ty3umraH Ba Myggaraapu oHaMHHHr oTacu öunaH Myggaraapu öunaH öupra эgн". fflyHga acmo öhhth Aöy EaKp po3uannoxy aHxo Pacynynnox connarnoxy anafixu BacannaMgaH ^aTBo cypaö: "3fi ArnoxHUHr Pacynu! OHaM MeHra paröaT KunraH xonga xy3ypuMra Kenuôgu, yHra axmunuK KHnaHMH?"-gegu. Y 3ot: "Xfl, yHza cuxau paxM kjur", gegunap (hmom Eyxopufi, MycnuM, Aöy ^oByg Ba AxMag puBo^raapu).

Pacynynnox (c.a.B.) Acmo öhhth Aöy EaKp po3uannoxy aHxoHHHr MympuKa oHacura axmunuK Kunumra öyropraHnap. ffly öunaH öupra, Kypafim yma BaKTga MycynMoHnapra Kapmu ^aHr KunaëTraH эgн. .HeKHH MympuKa aënHHHr MaguHara Kupumura Ba Acmo (p.a.)HHHr xaM Ba 3yöafip höh Abbom (p.a.)HHHr xaM yfiura Kupumura KapmunuK KunMagunap. 3yöafip höh Abbom (p.a.) yma nafiTga gaBnaTHHHr энг oöpynu KumunapugaH эgн. YHHHr xy3ypuga MympuKnap öunumu 3apyp öynMaraH Kyn cupnap öop эgн. fflyHgafi öynca-ga, Pacynynnox (c.a.B.) MympuKa oHaHHHr MycynMoH ktohhh KypraHH KenumuHH MaxpyM KunMagunap Ba MycnuMa KH3HHHr MympuKa oHacura axmunuK KunumugaH xaM KafiTapMagunap.

Pacynynnox (c.a.B.)HHHr öomKa öup paxMaraapuHH Aögynnox höh YMap (p.a.) myHgafi puBo^T Kunagu: YHga 3HKp KHnuHumuna, Mac^ug эmнгн onguga YMap höh XaTToö (p.a.) To3a unaKgaH öynraH khhhmhh Kypuö Konagu, myHga: "3fi AnnoxHHHr Pocynu! MaHa öyHH cothö onuö, ^yMa KyHH Ba onguHrrora KenaguraH Tampu^Hunap ynyH KuficaHrro", gegunap. Pacynynnox connannoxy anafixu Baca^naM: "Ywôy (khhhm)hu K^uëMamôa x;eu KßHÖaü Hacuôacu üyK( (ogaM) kuröu", gegunap. CyHr Pacynynnox connannoxy anafixu BacarnaMra yHgaH öup Hena KHHHMnap onuö KenuHgu, ynap opacugaH öup khhhmhh YMapra TopTHK KHngunap. YMap: "3fi ArnoxHUHr Pocynu! MeHra yHH KufigupguHrro Ba cu3ra YTopugHHHr khhhmh xaKuga afiTraH эgннгнз", gegu. fflyHga Pacynynnox connarnoxy anafixu BacannaM: "AMamma, MeH yHU y>3UHZ kuüuwuhz ynyH ôepMaôuM", gegunap. CyHr YMap höh XaTToö öy khhhmhh MaKKagaru MympuK HHucura Kufigupgu (Hmom Eyxopufi, MycnuM, Aöy ^oByg, Hacoufi, Höh Mo^a, AxMag Ba Höh mohhk puBo^rnapu).

YMap (p.a.) ymöy khhhmhh MympuKnapgaH öynraH HHucura xaga Kungu, Pacynynnox (c.a.B.) эca эtтнpoз öungupMagunap Ba y 3oTHHHr HKpopnapu, cyHHaT

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(4/2), April, 2023

экaнн, AtHH TaKpupufi cyHHaT8 xucoögaHumu MatgyM Ba Mamxyp. Hmom HaBaBufi poxuMaxyggox ymöy xogucara H3ox cu^arnga Kyfiugaru cy3gapuHH afiTraHgap: "ByHga Ko^up öygraH KapuHgomgapra cugau paxM, эзгygнк Kugum Ba ygapra xaga öepum ^orogurura gagug 6op"9, geraHgap.

Paöufita höh ^ufigufi - ^oxuguflTgaru KHmn öyguö, KefiuH MycygMoH öygraH - puBOAT Kuguö afiTagu:

"Pacygyggox coggaggoxy agafixu BacaggaMHH 3ygMa®o3 6o3opuga: "3Ü odaMnap! "ïïaa unaaxß UMMmMO%", deHmap, Hawom monacrnxap", geaëTraHgapuHH y3 Ky3HM 6ugaH KypguM. Y 3ot y (6o3op)HHHr opaguK (fiyg)gapura Kupap, ogaMgap y 3ot tomoh ®yga TupöaHg (AtHu, y 3ot THKuguHnga) эgн. X,en khm xen Hapca geraHHHu KypMaguM. Y 3ot TyxTaMafi myHgafi gep эgнgap: "3Ü odaMRap! "ïïaa unaaxfi UMMmMO%", deHmap, Hawom monacu3rnp". Oarçar opKagapuga rugafi, hkkh kokhhh 6op öagöamapa ogaM: "Y coöufi (roggy3gapra uöogar KugyBHu) Ba ënroHHHgup". MeH: "By khm?" gecaM, "MyxaMMag höh Aögyggox nafiraMÖapguKHH 3HKp KugMoKga", gefiumgu. (^Ha): "Yhh ëgroHHura HHKapaëTraH (ogaM) эca khm?" ge (ö cypa)guM. "AMaKucu A6y .Haxaö", gefiumgu" (Hmom AxMag, Xokhm Ba TaöapoHufi phboath).

nafiraMÖap (c.a.B.) xaTTo Aöy .HaxaÖHHHr onuK-ofiguH TeHTaKguruga xaM MyoMagagaru y3 ogoögapugaH neTra nuKMagugap. Y 3ot agafixuccagoM ogaMgapHH öaxT-caogaT Ba Ha®oTra naKupum fiyguga Koggugap. BagKH, Haöufi (c.a.B.) arap ygap Aggoxra ufiMoH KegTupuö, Y 3oTra xen HapcaHH mepuK KugMacagap, OxupaT HetMargapugaH ogguH gyHë MygKHHUHr öamopaTHHu öepraHgap. Höh Aööoc po3ufiaggoxy aHxyMogaH phboat KuguHagu: "Aöy Toguö Kacag öyggu Ba Kypafim (Kaöugacugarugap) xaM, Haöufi (c.a.B.) xaM Kegumgu. Aöy Toguö ogguga 6up KumuHHHr yTupaguraH ypHH öop эgн. fflyHga Aöy ^axn y 3othh MaH Kuggu Ba Aöy Toguöra y 3oTgaH muKo^T Kuggu Ba: "3fi HHHMHHHr yrgu, KaBMHHrgaH HHMa xoxgaficaH?" gegu. Y 3ot ((c.a.B.)): "Ânôamma, MeH y (MympuK^apdaH apaörnp yHza э^mикpд KjunaduzaH ea yrnpza awaMxap wrnn mynaüduzaH ôupzuHa uanumaHU xoxpaÜMaH", gegugap. Y: "BupruHa KaguMaMH?" gegu. "EupzuHa umuMaHu", gegugap. (CyHr) afiTgugap: "3ü aMauu, "ïïaa unaaxß UMMmMO%", demxap". Ygap: '"flroHa ugox! Bu3gap öy xaKga (TaBxug xaKuga) cyHrru guHga эmнтмaгaнмнз. By $aKar öup yfigupMagup", gegugap. fflyHga ygap xaKuga KyptoH (HHHr ymöy o^raapu) Ho3ug öyggu:

8 " CyHHaTgaru TaKpup Haöufi coggaggoxy agafixu BacaggaMHHHr caxoöau KupoMgap ToMoHugaH cogup этнgгaн 6at3u HapcagapHH MatKyggamgapugaH uöopaT". fflafix MyxaMMag CoguK MyxaMMag Wcy$. Mycragaxyg xaguc. -T.: Sharq HampuëT-Marôaa aкцнagopgнк KoMnaHnacu, 2011. - B. 21.

9 Hmom HaBaBufi. Ag-MuHxo® mapx caxuxu MycguM höh Xa^^o®. 14/39.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(4/2), April, 2023

"Cog. 3uKp MaHÖau öynMum KyptoHra KacaMëg этaмaн! X,a, Ko^up öynraH KHMcanap (xaKUKarnu Kaöyn KunumgaH) rypypga Ba Myxonu^nu Kga (gouMHfi)gupnap...

Eronap öy xaKga (TaBxug xaKuga) cyHrru guHga эmнтмaгaнмнз. Ey $aKar öup yfigupMagup"10 (Hmom TepMH3ufi, AxMag Ba X,okhm phboath).

Pacynynnox (c.a.B.) MaguHara xu^par KunraHnapuga y epgaru MympuKnap Ba axygufinap öunaH WKopugaru fiynHH TyTgunap, rapHH ynap Tapa^ugaH KapmunuK Ba M3 yrupum Öynumura KapaMacgaH, ynapra gycrauK Ba nyr$ öunaH MyoMana Kungunap. Pacynynnox (c.a.B.) ynapra y3napura eTKa3raH ^a^onapura KapaMacgaH flxmHnHKHHHr öapnacuHH xoxnap эgнпap. Pacynynnox (c.a.B.) öunaH axygufinapHHHr MyoManacu Ba MyHocaöaTH y 3oTHHHr MaguHara KenumnapuHH Tacogu^ geö xucoönaMacanap-ga yTa Kynon эgн. Eapna ganunnap Ba ryBoxnap axygufinap Pacynynnox (c.a.B.)HHHr MaKKaga nafiraMÖap öynuö, KefiuH MaguHara xu^par KunumnapuHH ^yga axmu Öunap эgнпap. EyHH Hcpoun Bon^coH y3HHUHr axygufinap xaKHgaru TagKUKoTuga xaM TatKugnafigu. Ey axygufi o^hmh Mucpga goKTopnuK gapa^acura эpнmгaн Ba yHHHr unMufi umu, axygufinapHHHr apaö ynKanapugaru Tapuxura öarumnaHagu. Ey onuM Kyn ^HKpnapga ÖH3napra Kapmu HHKca-ga, neKHH yHHHr ymöy HHKapraH xyKMH Ba afiTraH cy3napu Tyrpugup. Bon^coH afiTagu: "Eu3 aHHK afiTaMH3Ku, axygufinap HcnoM xapaKaTugaH öexaöap эмacgнпap, HyHKH ucnoM xapaKaTH axygufinapHHHr cuëcufi, TH^opufi Ba u^THMoufi MaH^aaraapu öunaH Myrracun öoraaHraH эgн. XycycaH, ucnoM gatBaruHHHr MaKKa gaBpu oxupru fiunnapugaH MaguHa Tapa^ra fiyHanumuHH Ba Xa3pa«: KaöunacuHHHr ynyraapu Pacynynnox (c.a.B.) öunaH anoKa Öoraamra ucTaK ÖHngupraHnapuHH Mynoxa3a KunaguraH öyncaK, MycynMoHnap Ba axygufinap ypTacuga agoBar fiyKguruHH öunaMH3. EaHH Ha3up Ba EaHH Kypafi3a Kaöunanapu Kapmucuga axygufinap Kaöunacu ynapHHHr xapaKaTHHu TeKmupuö Ky3aruö Öopap эgн. EunaMH3KH, ucnoM ^cpuöga Max^ufi xonga TapKanMaraH. Myctaö höh YMafip (p.a.) HHcoHnapHH Annox Ba Pacynura xap Öup Kaöuna Ba ypyraapHHHr Ky3 onguga gatBar KunraH эgн. ^Ha öunaMH3KH, axygufi caBgorapnapu xa® MaBcyMuga xaM umTupoK этнö, caBgo-coTHK Kunap эgн. ^xygufinapHHHr ymöy umnapgaH y3oK

10 Ymöy oaraap Cog cypacHHHHr 1-7-oaraapu öy^uö, y^ap Kyfiugaru^ap:

"Cog. 3uKp MaHÖau öy^Mum KyptoHra KacaMëg этaмaн!

X,a, Ko$up öy^raH KHMca^ap (xaKHKarHu Kaöyn Ku^umgaH) rypypga Ba Myxo^u^HKga (goHMHfi)gHp^ap. Eu3 y^apgaH u^rapu KaHHa aB^ogHH (Ky^p^apu caöaö^u) xa^oK KraraHHMroga y^ap ëpgaM cypaö Hugo (hoth^o) kh^ raraap, (aMMo y BaKT a3oögaH) kohhö Kyry^um BaKTH эмac эgн.

(MaKKa MympuK^apu) y^apra y3^apugaH (Öamap aMogugaH) oroxgaHTupyBHH (nafiraMÖap) Ke^raHugaH a^aö^aHgun ap Ba Ko^up^ap afiTgu^ap: «Ey (Öup) ënroHHH cexprapgup. (fflyHHa) H^ox^apHH ÖHrra u^ox kh^hö o^HÖguMH?! XaKHKaTaH, öy ®yga kh3hk Hapca!» Y^apgaH Karranapu (ÖHp-ÖHp^apura) gegu^ap:

«ropuHru3, y3 H^oxgapHHrH3ra (cuFHHumga) caöp^u öy^HHru3! A^öaTTa, Öy upoga этнflagнraн (öy^uö TypaguraH) Hapcagup. Eu3^ap Öy xaKga (TaBxug xaKuga) cyHrru guHga эmнтмaraнмнз. Ey $aKaT Öup yfigupMagup"".

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(4/2), April, 2023

булиши, бехабар булиши хакикатдан йирокдир"11. Волфсоннинг фикрларига кушимча килиб айтиш мумкинки, Куръоннинг маккий оятлари Бани Исроилнинг уламолари, олимлари Расулуллох (с.а.в.)нинг ростгуй эканликларини тасдиклайди.

Аллох таоло маккий сура саналмиш Шуаро сурасининг 197-оятида шундай мархамат деган:

(Куръон хакида) Исроил авлоди уламоларининг билишлари улар учун дал ил эмасми?!"

Ушбу оят Маккадаги мушриклар учун булиб, унинг маъноси шуки, мушриклар яхудийлардан Расулуллох (с.а.в.)нинг сифатлари хакида сураганлар ва яхудийлар у зотнинг сифатларни уз китобларида топганлар. Шубхасиз, яхудийлар уни кутилаётган пайгамбар Мухаммад (с.а.в.) эканликларини яхши билган эдилар. Ибн Исхок хам уни куллаб-кувватлайдиган сузни айтган12. У Курайшнинг Назр ибн Х,орис ва Укба ибн Абу Муайтни Ясрибга яхудий рохибларидан улар ичидан пайгамбар килиб юборилган киши хакида сураш учун жунатганини хикоя килган. Яхудий рохиблари Тавротда келган ва факатгина пайгамбар билиши мумкин булган бир неча масалаларни сурашларини айтади. Ва албатта, икки курайшлик киши уша саволларни Расулуллох (с.а.в.)га олиб боради ва улар хакида Таврот китобида келган жавобларнинг айнан узини айтадилар. Ушбу ходиса Кахф сурасининг нозил булишига сабаб булган. Бу эса барча учун Расулуллох (с.а.в.)нинг ростгуй, содик эканликларини курсатиб беради13.

"Улар саводсиз* элчига - исми узларидаги Таврот ва Инжилда ёзилган паЙFамбарга (Мухаммадга) эргашадилар14" (Аъроф сураси, 157-оят).

Ибн Касир ушбу оят хакида бир неча ривоятларни келтирган ва улар -яхудийларнинг Расулуллох (с.а.в.)нинг Маккаи мукаррама давридаги ишлари хакида билганликларига ишора килади. Ушбу барча далиллар яхудийларнинг уз

11 Hcpoug Bog^coH. The History of Jewshs in Arabia Pre-Islam and Early Islam (.RxygHfigapHHHr ^oxuguaTga Ba HcgoM nafigo 6ygraH BaKTga apa6 ygKagapugaru Tapuxu). - Koxupa: MaTÖaa ag-utTHMog, 1927. - B. 110-112.

12 A6y BaKp MyxaMMag höh Hcxok höh _3cop, AHac höh MoguK po3uaggoxy aHxyHH KypraH Ato höh A6y Pa6ox Ba hmom 3yxpufigaH phboat KugraH: "Y ugM geHru3HHHHr Typgu coxagapuga pocrryfi hhcoh öyguö, y3H puBoaT KugraH Hapca öopacuga ®yga Hogup MatgyMoTgapra эra öygraH. Xagucgapu xacaH Ba xacaH gapa®acuga öyguö, KyrnuguK ygaMogap yHH caxux caHaraHgap. 151 xu®pufi caHaga Ba$oT этгaнgap". Kammo$ khtoöh. 2/156. Höh Hcxokhh Mamxyp cufipaHaBuc cu^aTuga xaM axmu 6ugaMH3.

13 Höh XumoM. Cufipa aH-HaöaBufia. 1/210-211. Höh Kacup. Ta^cupyg KyptoHug at3HM. 3/98.

14 MyxaMMag coggaggoxy agafixu BacaggaM xaKUKaTaH "yMMufi", atHH yKumHH, ë3umHH, xucoö ugMHHu öugMafiguraH caBogcu3 öygraHgap. Xagucu mapu^ga y3gapu: "Bh3 ë3umHH, xhcoöhh öugMafiguraH caBogcu3 yMMaTMH3", - geraHgap. Pacygyggox coggaggoxy agafixu BacaggaMHHHr caBogcu3 Öyga Typuö oargapHH yKHÖ, Ta^cup Kuguö öepumgapuHHHr y3H KaTTa Myt^roa. 3epo, arap ë3umHH, yKumHH, metp u®og KugumHH öugraHgapuga, oargapHH y3H TyKuanTH ëKH KHMgaHgup Kynupuö oguö, ÖH3ra yKHÖ Öepanru, geraH myöxa TyrugraH Öygyp эgн.

Ахир,

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(4/2), April, 2023

KHTOÖnapuga KenraH Pacynynnox (c.a.B.)HHHr cu^araapugaH öexaöap эмacпнкпapнgaн xaöap Öepagu. Ynap yma 3aMoHga Pacynynnox (c.a.B.)HHHr HHKumnapuHH KyrraH эgнпap. Eup Hena BaKTnap yTHÖ, y 3ot (c.a.B.) MaguHara xu^par KHngunap Ba yma KyHnapHHHr öomnaHumugaHoK, axygufinapHHHr axnu khtoö öynraHH ynyH hmkohh Öopuna akhh Öynumra xapaKaT Kungunap. Ynap xaM WKopugaru TaBpoTga KemupunraH MatnyMoraapu xaMga nafiraMÖapHH KyTaëTraHHHKnapu Ty^afinu hchom guHHHu Kaöyn Kunumnapu MyKappap эgн. ^eMaK, axygufinapHHHr y3napuga MaB^yg öynraH unMufi MatnyMoraap, anöarra, y oxupru 3aMoH nafiraMÖapuHHHr BaKTH öynraHnurura umopa KunraH Ba ynapga ymöy nafiraMÖap xaKuga y3 KHToönapuga KenraH ganunnap Ba Öamoparaap ^aMnaHraH эgн. EaKapa cypacuHHHr 146-o^Tuga xaM ynapHHHr Pacynynnox (c.a.B.)HH y3 yrunnapuHH öunraHgeK ÖHnumnapu, TaHumnapu afiTunraH:

"Eu3 khtoö öepraH yma (3ohhm KHMca)nap yHH (MyxaMMagHu) xyggu y3 $ap3aHgnapuHH TaHuraHgeK TaHufigunap Ba ynapgaH Öup rypyxu Öuna Typuö, (KHToönapugaru) xaKUKarHu cup TyTagunap"

Pacynynnox (c.a.B.) ynapra gycrauK xaMga nyT$ khhhö, MapxaMar öunaH MyoMana KunraHnap. YnapHH, ep W3ugaru Tapuxufi xapaKaTga MyMHHnapra ëpgaMHH Öynagu geö xucoönaraHnap. fflyHgafi Öynumura KapaMacgaH Pacynynnox (c.a.B.)HHHr nafiraMÖapnuKHH эtпoн Kunumnapugaru KunraH umnapu KaHgafi öynraH?! ^xygufinapgaH ^yga o3hhhhk HHcoHnap Pacynynnox (c.a.B.)ra hmoh KenTupraHnap. KynnunuK эca HHKop Kunum Ba W3 yrupum fiynuHH TyrraHnap. MycynMoH öynraHnapuHHHr xonaraapugaH энr Mamxypnapu ynapHHHr pyxoHuficu öynraH Aögynnox höh CanoM (p.a.)HHHr MycynMoH Öynum BoKeacu caHanagu.

YnapHHHr Öapnacu paxMaT, KenupuMnunuK Ba Pacynynnox (c.a.B.)gaH ynapra öynraH aKHHnamum, axygufinap Tapa^ugaH gymMaHnuK Ba KaraKKynnuK öunaH Kaöyn KHHHHgu. fflyHgafi Öyncaga, Pacynynnox (c.a.B.)HH ynapra HucöaTaH paxMaT Ba öarpuKeHraHK, KenupuMnunuK öunaH MyHocaöaTga Öynum fiynugaH KafiTapMagu. EynapHHHr öupuHHH anoMara myKH, Pacynynnox (c.a.B.) ynap öunaH axygufinapHHHr xyKyK^apuHH Myxo$a3a KunaguraH KenumyB, ÖHTHMnapHu Ty3raHnap. Ymöy KenumyB, ÖHTHMnap ynapHHHr öopnuruHH эtтнpo$ Kunap, a^paö TypumnapuHH Ba MycynMoHnapgaH MycTaKun экaнпнкпapннн TacguKgap эgн. Eup BaKTHHHr y3uga ymöy MyoMana acocnapu, öanKH KenumyB xaMKopnuK acocnapu aHru ycuö KenaëTraH (hchom gaBnaru coacu acocuga aManra omaëTraH) эgн. fflyHgafi Öyncaga, axygufinap Tapa^ugaH ënroHra nuKapum Ba MycynMoHnapHH fiynugaH Tycum xapaKaTH gaBoM этgн xaMga KynonnuK Kunumnapu xaM 3Hëga Öyngu. XaTToKH MaKp xufinanap, angoBnap gapa^acura öopuö eTgu. .HeKHH Pacynynnox (c.a.B.) ynapra HucöaTaH hmkoh Öopuna paxM maBKaT öunaH MyoMana

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(4/2), April, 2023

KHgumra xapuc Öyggugap. HcgoMgaru agogaT Ba paxMar MyTgaK um öyguö, Öupop 6up ®hhc, upK ëKH guH BaKugu yHgaH agoxuga öygMafigu, myHHHrgeK, MyafiAH xuc Tyfirygap, agoxuga Ba3Htfrgap xaM yHH 6eKop KugMafigu. HcgoMga 3ygMHH, ma$KaTcu3guKHH oKgafiguraH xen Hapca fiyK.

Aggox Taogo afiTagu:

"Araöarra, Aggox agogaTra, эзry umgapra Ba KapuHgomra axmuguK KHgumra Öyropagu xaMga 6y3yKHuguK, ëBy3 umgap Ba 3ygMgaH KafiTapagu. 3cgaTMa ogypcu3, ge6 (Y) cu3gapra (gouMo) HacuxaT Kugyp" (Haxg cypacu, 90-oat).

Haöufi (c.a.B.) afiTagugap:

"Kum 6up ^apm ep 6opacuàa 3ynM ^unca, emmu ^aeam ep yHUHa 6yüHuaa ocuô Kyuunaàu " (Hmom Byxopufi, MycguM Ba AxMag puBo^rgapu).

fflyHHHrgeK, Aögyggox höh YMap (p.a.)gaH phboat KuguHraH xagucga Pacygyggox (c.a.B.) myHgafi geraHgap:

Kum 3ynM 6unaH 6upop yycyMamaa ëpàaMHU 6ynaàuaaH 6ynca, y (3ynMàaH) xanoc 6ynMaayHua Annoy maonoHUHa sa3a6uàa 6ynaàu" (Hmom Höh Mo®a, A6y ^oByg puBo^rgapu).

Mygoxa3a KugaguraH öygcaK, ymöy xagucgapHHHr Öapnacu MycygMoHgapHH xaM öomKa guH BaKuggapuHH xaM y3 unura ogaguraH yMyMHfi ga$3gap öugaH KegraH Ba yHga TymymHumga Öupop Öup nuragguKHH KegTupuö HHKapaguraH Hapca fiyK, AtHH onuK-ofiguH afiTugraH. ffly ÖugaH Pacygyggox (c.a.B.) xap Öup MycygMoHgaH 3ygM Kugum oggufi KypuHumga Öygca xaM MycygMoH öygMaraHgapra 3ygM Kugumra pyxcaT öepugraH, geraH эtтнкogнн öyryHgafi fiyKoTHÖ TamgamHH upoga KugraHgap. Y 3ot (c.a.B.) ep W3ugaru Öapna HHcoHra eTKa3umHMH3, go3HM öygraH Ba ygap Pacygyggox (c.a.B.) khm экaнgнкgapннн Öugumu ynyH Kyfiugaru cy3gapHH afiTraHgap:

"Oaoy 6ynuHanap! Kum Myboyuà15aa 3ynM ^unca, ëKU yHàaH 6upoH HapcaHU (jyKyKU, ëKU 6orn^a 6upop HapcanapàaH) KaMaümupca, ëKU yHU mo^amuàaH 6om^a Hapcanapaa 6ywpca, ëKU yHàaH ëMOHnuK 6unaH 6upoH HapcaHU onca, an6amma K,uëMam KyHU yHUHa yywwammmyeuucu, xycyMamnucu 6ynaMaH", - geraHgap (Hmom Aöy ^oByg Ba BafixaKufi phboath).

ByHgaH opTHK agogaT ëKH paxMar öopMH?! Pacygyggox (c.a.B.) myHgafi geraHgap:

'Tapuu KO$up 6ynca-àa, Ma3nyMHUHa àyocuàaH ^yp^UHanap, nyHKU y àyoHUHa opmuàa mycurç üy%" (Hmom AxMag pu^otfra).

15 HcgoMHH Kaöyg KugMaraH Ba ®oh Öomura oguHaguraH ygnoH acocuga Kegumuö, MycygMoHgap xygyguga amoBHH Kumu.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(4/2), April, 2023

Имом Ахмад рохимахуллохдан килинган бошка бир ривоятда у зот (с.а.в.) айтганлар:

"Мазлумнинг дуоси гарчи фожир булса-да, мустажобдир. Унинг фожирлиги уз нафсининг зараригадир " (Имом Хдйсамий "Мажмаъ аз-завоид" китобларида Имом Ахмад ва Баззор ривоят килганини айтиб санадини хасан деганлар).

Албатта, бу мазлум ва Аллох таоло уртасида тусик йуклигини очик-ойдин билдирувчи суздир. Шу ердан ростгуй мусулмон инсон Аллох таоло уни доимий куриб, кузатиб турганини хис килганлиги учун хеч качон зулм килмайди. Ва бу масала акидавий масала хисобланади, Аллох азза ва жалла мазлумга Киёмат куни золимнинг каршисида мазлумнинг фойдасига ёрдамчи булади. Гарчи мазлум инсон кофир, золим инсон мусулмон булса хам. Расулуллох (с.а.в.) Киёмат куни золимга карши мазлум фойдаси учун уларнинг динидан катъи назар мазлумнинг фойдаси учун турадилар.

ХУЛОСА

Ушбу ажойиб сузлар ва маънолар шунчаки, инсон хаётида урни булмаган назарий коидалар булмаган, балки у Расулуллох (с.а.в.)нинг тутган ишлари, муносабатларида аник акс этган. Ушбу маънони у зот (с.а.в.)нинг хар бир келишувлари, муомалалари, чикарган хукмлари бизга курсатиб беради. Абдуллох ибн Масъуд (р.а.) ривоят килади: "Расулуллох (с.а.в.):

"Ким унда фожир уолида у билан бирор мусулмонннинг молини ноуац олиш учун цасам ичса, Аллоу таолога у зот зазаб цилган уолда йулицади-дедилар. Ашъас иб Кайс айтди: "Аллохга касамки менда шундай вокеа булган. Менинг ва яхудийлардан булган бир киши уртасида ер бор эди. У бош тортди. Буни Набий (с.а.в.)нинг олдиларига олиб бордим. Шунда Расулуллох (с.а.в.) менга: "Сенинг уужжатинг борми? " дедилар. Мен: "Йук", дедим. Яхудийга: "Цасам ич!" дедилар. Мен: "Эй Аллохнинг Росули агар у касам ичадиган булса, менинг молимни олиб кетади", дедим. Шунда Аллох таоло

"Аллохга берган ахдлари ва касамларини озгина бахога алмаштирадиган кимсалар..." оятини охиригача нозил килди (Имом Бухорий, Муслим, Абу Довуд, Термизий ва Ахмад ривоятлари).

Оятнинг тулиги куйидагича:

"Аллохга берган ахдлари ва касамларини озгина бахога алмаштирадиган кимсалар учун охиратда хеч кандай насиба йукдир. (Киёмат куни) Аллох улар билан гаплашмайди, уларга (рахмат назари билан) бокмайди ва уларни окламайди хам. Улар учун аламли азоб бордир" (Оли Имрон сураси, 77-оят).

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(4/2), April, 2023

Y xaM, araöarra, ^yga Hogup xogucagup. .HtHH Öupu caxoöagapgaH, Öom^acu эca Axygufi ÖygraH hkkh Kumu xycyMaTgamuö Koggu. Y hkkhch Pacygyggox (c.a.B.)HHHr oggugapura xyKM nu^apuö Öepum ynyH Keggugap. Ba Pacygyggox (c.a.B.) y3 oggugapuga ygap ypTacuga Tapa^KamguKcro mapuaTHH TarÖHK KugumHH go3HM Tongugap. fflapuar эca gatBo KugyBHH Amtac höh Kafic (p.a.)ra Öupop 6up gagug, xy^^aT KegTupumuHH go3HM Kugagu. Arap y gagug KegTupa ogMaca, gatBo KuguHaëTraH, axygufiHHHr KacaM unumu kh^oa Kugagu. ffly caöaögu um TacguK Tonagu. By Pacygyggox (c.a.B.)HHHr ymöy cy3gapugaru Me3oH, Metëp xucoögaHagu. Y 3ot (c.a.B.) afiTraHgap: "ffabeoaapaa yywwam (Kenmupurn) no3UM, UHKop ^unyeuuaa эca yacaM " (Hmom BafixaKufi, AopyKyTHHfi, TepMH3ufi puBo^rgapu). By caxoöaHHHr gagugu öygMaraHH ynyH KufiuH Ba3HATga Kogagu Ba umHHHr Öapnacu axygufiHHHr KacaMH эвaзнra y Tapa^ra yTHÖ KeTagu. Y caxoöa yMHgcu3guKHH ce3gu Ba axygufi yfigaHHÖ yTupMacgaH ëgroH KacaM unumuHH Öugapgu. .HeKHH Pacygyggox (c.a.B.) mapuar Öyfiuna Öupop Hapcara MoguK öygMagugap Ba axygufiHHHr ^ofigacura umHH xag Kuggugap. TatKuggam go3HMKH, Pacygyggox (c.a.B.)HHHr MycygMoH gatBorapra ÖygraH paxMaTgapu, yHra Kapmu gatBo KuguHaëTraH axygufira HucöaTaH ma^KarcroguK Kugumra oguö öopMagu!16

16 KapaHr: ^oktop Pofhö ac-Cup^oHufi. Ap-PoxMa $h xaaTH-p-Pocyg coggaggoxy agafixu BacaggaM. - Puë3: Ag-MapKa3 ag-tagMufi gu-T-Tatpu$ öu-p-Pocyg coggaggoxy agafixu BacaggaM Ba HycpoTuxu, 2009. - B. 231-247.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.