Научная статья на тему 'ИБРАТЛИ ТАРБИЯ МАМЛАКАТ ТАРАҚҚИЁТИНИНГ – КАФОЛАТИДИР'

ИБРАТЛИ ТАРБИЯ МАМЛАКАТ ТАРАҚҚИЁТИНИНГ – КАФОЛАТИДИР Текст научной статьи по специальности «Ветеринарные науки»

CC BY
3
1
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
тарбия / таълим / дин / оила / фарзанд / маънавият / маърифат / истеъдод / камолот / ахлоқ / меҳнат / шахс / ижтимоий тарбия / шажара.

Аннотация научной статьи по ветеринарным наукам, автор научной работы — Холиқов Ишқобил

Ушбу мақолада ёшлар тарбиясининг мазмун-моҳияти ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ИБРАТЛИ ТАРБИЯ МАМЛАКАТ ТАРАҚҚИЁТИНИНГ – КАФОЛАТИДИР»

ИБРАТЛИ ТАРБИЯ МАМЛАКАТ ТАРАВДИЁТИНИНГ - КАФОЛАТИДИР

Холиков Ишкобил

Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика yниверcитети профеccори, тарих фанлари

доктори;

Экология, Табиат, итоон хавфcизлиги Халкаро Академияотнинг академиги, телефон: +998

91 411 8143. https://doi.org/10.5281/zenodo.10889675

"Энг катта бойлик - бу акл-заковат ва илм, энг катта мерос - бу яхши тарбия, энг катта кашшоклик - бу билимсизликдир"1.

Шавкат Мирзиёев

Аннотация. Уш6у маколада ëшлар тарбияотнинг мазмун-мохияти ëритилган.

Калит сузлар: тарбия, таълим, дин, оила, фарзанд, маънавият, маърифат, истеъдод, камолот, ахлок, мехнат, шахc, ижтимоий тарбия, шажара.

Халкимизда "таълим ва тарбия - бешикдан бошланади", деган хикматли cy3 бор. Факат маърифат инcонни камолга, жамиятни таракк^тгаетаклайди. Шу cабабли мамлакатимизда таълим ^ха^дата давлат cиëcати yзлyкcиз таълим тизими принципига а^^па^ан, бола тугилганидан бошлаб, 30 ëшгача бyлган даврда уни хар томонлама куллаб-кувватлайдиган, хаëтда мyноcиб Урин топиши учун кyмак берадиган, яхлит ва узлукотз тизим яратишга харакат килинаëтгани бежиз эмаа

Ривожланган мамлакатларда таълимнинг тулик циклига инвеcтиция киритишга, яъни, бола 3 ëшдан 22 ëшгача булган даврда унинг тарбияcига cармоя cарфлашга катта эътибор берилади. Чунки ана шу cармоя жамиятга 15-17 баробар микдорда фойда келтиради. Бизда эcа бу кУрcаткич 4 баробарни ташкил этади. Бинобарин итоон капиталига эътиборни кучайтиришимиз, бунинг учун барча имкониятларни cафарбар этишимиз шарт2.

Маълумки, бугунги кунда мамлакатимизда 18 ëшгача булган ëшлар 10 миллион 360 минг нафарни ëи умумий ахолининг тахминан 40 фоизини, 30 ëшгача булганлар эcа - 11 миллионт 80 минг тнафарни ëm 64 фоизини ташкил этади. Бошкача cyз билан айтганда мамлакатимиз ëшлар мамлакати хиcобланади3.

Х,индистоннинг буюк давлат арбоби Махатли Ганди "Агар биз давлатнинг ду^да тинчлик урнатишини иcтаcак, болалар тарбияотдан бошлашимиз зарур" - деган фикрлари бугун хам долзарб.

Тарбия - шахc онгини муайян жамиятнинг ма^ад ва вазифаларига мувофик равишда таркиб топтириш ва ривожлантириш жараëни, кишиларни ижтимоий-иктиcодий ва маданий хаëтда фаол иштирок эттиришга каратилган барча та^ирлар мажмуидир. У таълим билан узвий боглик. Таълим тарбиянинг мухим воcитаcи булиб, куп макcад ва вазифаларга y оркали эришилади. Оила, турли жамоат ташкилотлари, фан, техника, адабтет, cанъат, оммавий ахборот воcиталари, радио ва телевидение, таргибот-ташвикот ишлари хам тарбияга кучли таъcир кУрcатади. Болага олдин таълим бериш керакми, ëm олдин тарбия бериш зарурми, ишни кайот биридан бошлаш керак, деган cаволлар юради эл ораcида. Ишни фарзанд ду^га келиши биланок дархол тарбиялай бошлашга киришиш зарур, буни бир кун хам кечиктириб булмайди. Она аллаcи болада одамзодга мехр-шафкат

1 Шавкат Mирзиëев. Янги Узбекистон Стратегияcи. - Тошкент: Узбекистон натр^ти. -2021, 24-бет.

2 Шавкат Мирздеев. Янги Узбекистон Стратегияcи. - Тошкент: Узбекистон ^шр^ти. -2021, 224-бет.

3 Fофyржон Шодиев. Маънавият ва ëшлар. - Тошкент: ABU MATBUOT-KONSAL. -2008, 1-бет.

тyЙFyсини yЙFOтaди, дейдилaр. Чакалокни тиббий кyрикдaн утказиш, вактида эмлaтиб бориш, жисмоний чиниктириш хам тaрбиягa кирaди.

Тaрбиянинг асосий турлари иккитадир: оила тарбияси ва ижтимоий тaрбия.

Оила тарбияси - оилада ота-оналар, бобо ва бyвилaр, yMyMaH катта ёшли кариндош кишилар томонидан болаларни тарбиялашдир. Азалий туркий yдyмгa биноан ота-оналардан кyрa бобо-бyвилaрнинг тарбиявий таъсири кучлирок бyлгaн. Чунки хаётликларида бобо ва бувилар оиланинг маънавий рахбарлари бyлишгaн. Амир Темур Темурийлар хонадонида Урнaтгaн тартибга кура шахзодалар тарбияси билан уларнинг оналари эмас, yлyF бибилари - бувилари шyFyллaнишгaн. Шахзодалар кyкрaкдaн ажратилиб, эсини таниб, Уз-Узини эплай бошлагач, бувилари измига yгкaзилгaн. Масалан, Мирзо УлyFбекнинг онаси Гавхаршодбегим булса-да, унинг оилавий тарбияси билан Сароймулкхоним шyFyллaнгaн. Амир Темурнинг узи хам фарзандлари ва неваралари тарбиясига жиддий ахамият берган, доимо назорат килиб турган.

Оила тарбиясида доимий таъсирчан куч - оилавий тартиб, яъни оила аъзоларининг бир-бирларига муносабати, ота-она ва бошка катта ёшли кариндошларнинг хулк-атвори, маданий ва сиёсий савияси, муомала маданияти, оиланинг даромади, яшаш шароити ва шу каби омиллардир.

Оила канчалик тартибли, яхши хулк-атворли, унинг аъзоларининг узаро муносабатлари самимий булса, оила тарбияси хам шунчалик самарали булади.

Боланинг аклий камолотига хам ёшлигидан ахдмият бериш керак. Бола ёши yлyFлaшгaни сайин оила тарбияси хам мураккаблашади. Бола халки одатда хар нарсага кизикувчан, серсавол булади. Уларнинг раъйини кайтармаслик, силтаб ташламаслик, берган саволларига иложи борича тушунарли килиб, соддагина жавоб кайтариш лозим. Боланинг хатти-харакатини доимо назорат килиб, ижобий фаолиятга ундаш, йулга солиш, кобилияти ёки истеъдодининг усишига ахамият бериш керак. Лекин ота-оналар булар-булмасга болага ёрдам беравермай, уларни кейинчалик турмушда дуч келадиган тусикларни, мураккаб хаётий масалаларни ечишга одатлантириш максадида кийинчиликдан чикишни уз-узига куйиб бериши хам керак.

Оиладаги мехнат тарбияси болаларни уй юмушига жалб этишдан бошланади. Боланинг кийимини узи кийиши, урнини узи йетиштириши, идиш-товокни узи ювиши ва шу кабилардан унинг илк мехнат малакаси вужудга келади.

Хрзирги кунда телевидениенинг болалар тарбиясига таъсири кучли. Болаларга факат узларибоп курсатувларни курсатиш билан чекланиш лозим. Боланинг соатлаб телевизор олдида утириши унинг соFлиFигa салбий таъсир этибгина колмай, бадиий асарни OFзaки идрок кила бошлашига сабаб хам булиши мумкин.

Оила шароити боланинг нафосат тарбиясига хам катта таъсир этади. Бунда кинофильмлар ва кУFирчок спектаклларнинг томошалари назарда тутилмокда. Нафосат гузалликни хис этиш, идрок килиш хамдир. Гузал - кадим туркий суз булиб, "гуз" (куз) ва "ол" дан тузилгандир, яъни кузни мафтун этувчи маъносини билдиради. Тилимизда яна шу маънога якин чиройли деган суз хам бор. Чиройли нарсани куз билан курилади. Гузаллик эса хам куз билан курилади, хам дил билан хис этилади, онг билан идрок килинади. Болалар ёшликдан гузалликни туюшга ургатила борилса, нур устига нурдир. Бола уз хиссиёт ва фикрларини мустакил ижод этиш - расм солиш, ашула айтиш, ракс тушиш ва шу кабилар оркали ифодалаши учун унга имкон бериш мухимдир.

Ота-она болалари олдида узлари танлаган касб-корлари хакида нолимасликлари,

омадлари юришмаганидан суз очмасликлари маъкул. Шунда ота-онанинг бола олдидаги обруйига путур етмайди. Болалар уз ота-оналарини намуна деб билишлари, уларнинг касб-корларига хурмат билан карашлари ана шундан бошланади. Х,аётнинг кувончли томонлари хакидаги гаплар, ишдаги муваффакиятлар болаларни рухан тетик этади.

Ота-оналар боланинг ахлоки ва хукукий масъулияти учун жамоат олдида жавобгардирлар. Уз ота-оналик бурчига эътиборсизлик билан караш фукаролик бурчини уташга риоя этмаслик билан тенгдир. Хуллас, болани дунёга келтиришдан кура уни етук одам килиб тарбиялаш мушкулрокдир.

Шахснинг шаклланишида тарбиянинг иккинчи тури булмиш ижтимоий тарбиянинг хам ахамияти катта.

Маълумки, жамият яшаб колиши ва ривожланиши учун моддий ва маънавий бойликларни узлуксиз ярата бориши зарур. Бунинг учун тарбия керак. Тарбия оркали утмишнинг моддий ва маънавий бойликларига авлоднинг ворислиги таъминланади: усиб келаётган ёш авлод утмиш тажрибаларини узлаштириб, уни янада бойитади. Тарбия шахснинг ахлокий, аклий, жисмоний камолотида мухим урин тутади.

Х,ар бир даврнинг узига хос тарбия усуллари ва воситалари булади. ^адим замонларда тарбия ёш авлоднинг кекса авлод тажрибаларини узлаштириб олишидан иборат булган. Тарбия асосан мехнат фаолияти (овчилик, чорвачилик, дехкончилик ва шу кабилар) жараёнида, турли урф-одатлар, маросимларни утказиш вактида амалга оширилган. У асосан жисмоний бакувват булишга каратилган.

Бола истаган соха буйича таълим-тарбия куриб, узи хохлаган ихтисосни эгаллашга хакли. Бунда чеклаш булиши мумкин эмас. Лекин ундаги хохиш билан ирсий имконият хамма вакт хам бир-бирига уйгун келавермайди. Одатда ота касбини, тугрироги, бобо мерос касбни тутган ёшлар хаётда купрок муваффакият козонганликларига куп шохид буламиз. Чунки болада отанинг кони, ундаги лаёкатга монанд укувчанлик булади-да.

Умуман олганда, тарбиянинг анъанавий ва замонавий турлари ва усуллари куп. Шулардан бири шажаравий тарбиядир. Бунда болаларга аждодларининг кимлиги ёзма далил шажаралар оркали эслатилиб, ушалардек булишга даъват этилади.

Дунёда шажаралар куп. Турон, Туркистонда хам шажаралар куп булган.

Шаркда шажаралар икки хил шаклда мавжуд. Насл-насаб шажараси ва маълум илмий, диний йуналишнинг устозлардан шогирдларга узатилиш алокадорлиги, яъни таълимот шажараси.

Шуролар замонида шажаралар хакида гапириш мумкин эмас эди. Гуё одамлар уз аждодларини билмаслиги ксрак эди. Бир ута замонасоз, мадхиябоз шоир таърифлаганидек, биз узимизни "номи йук, кашшок, гадо" дейишимиз шарт хисобланарди. Мустакиллик шарофати билан биз хам жахондаги бошка илгор халклар каторида узлигимизни билишга, тарихимизни урганишга, аждодларимизнинг акл-заковати билан фахрланишга, уларнинг дунё цивилизациясига салмокли хисса кушганликларини эътироф этишга мушарраф булдик.

Халкимизни камситганларга тарихий ва хукукий далиллар келтиришга имкон берилган экан, бу борада саъй-харакатни кучайтиришимиз зарур. Юртбошимиз неча бор айтганларидек, аждодларимиз рухини шод этсак, уларнинг бизга колдирган маънавий мероси сиёсий заминимизни кудратли килади. Йулимизни нурафшон килиб туради.

Шуролар замонида узилиб колган аньаналардан бири - шажара тузиш иши кайтадан давом эттира бошланганлиги кувонарли холдир. Бу ишга биринчилардан булиб, фалсафа

фанлари доктори, профетеор Омонулла Файзуллаев кул урди, тарихий, хукукий хужжатларга аш^аниб, "Шайх Зайниддин бобо Тошкандий ибн Шайх Шахобиддин Aбy Хафc Умар Сухравардий шажараcи"ни тузди.

Пойтахтимизнинг кухна жой номларининг уз маъноcи, уз тарихи бор, албатта. Шахарга толом дини даcтлаб кириб келган VIII аcрда комил инcонлар макон тутган жой Камолон деб аталади. Окил одамлар маcкан тутган жой Окилон деб юритилади. Шайх Зайниддин бобо ва y буюк зотнинг авлодлари худди шу Окилон мавзеcинин шимолий ктомида яшаганлар. Кейинчалик бу табаррук жой ва улар дафн этилган кабристон атрофи Орифон деб юритилган, етарли диний билимга эга отймога ориф дейилади, y киши яшаган макон Орифон, яъни орифлар юрти демакдир.

Маърифат cyзининг негизи хам - ориф. Тарихчи Мухаммад Солих ^орахужа угли "Тарихи жадидайи Тошканд" аcарида ëзадики, Кукча дарвозаcидан то Шайх Зайниддин бобо макбараотгача 1800 кадам (тахминан 930 метр). Орифон махаллаотда (хозир "Кукча деб аталади) Шайх Зайниддин бобонинг 48-авлоди яшаб келмокда. Шyниcи диккатга cазоворки, бутун Шарк дyнëcи эътироф этган, Сухравардиййа илмий-фалcафий таълимотини яратган Шайх Шахобиддин Aбy X^c Умар Сухравардийнинг угли Шайх Зайниддин бобо макбараотни шхибкирон Aмир Темур 1391-1392 ва 1402 йили зторат килган ва таъмир эттирган.

Ушбу шажаранинг муаллифи Омонулла Файзуллаев Шайх Зайниддин Бобонинг 45-авлодидир. У киши бехад машаккатли бу иш жараëнида канчалаб тарихий хужжатларни куздан кечиришга, иcмларни аниклашга, кариндошлик даражаларини белгилашга, cаналар cилcилаcини бир ипга тизиш, имзо ва мухр cохибларининг кимлигини урганишга ва яна канчадан-канча жумбокларни ечишига тугри келди.

Ёшларимизнинг Ватанга мyноcиб итоонлар булиб тарбияланишида диний тарбиянинг урни ва хиccаcи каттадир. Диний тарбия хакида cyз бошлашдан аввал шуни алохида таъкидлаб утиш зарурки, y кишини факат художуй килиб куяди, факат тоат-ибодатгагина чорлайди, деб тушуниш хатодир. Acлида, мохият эътибори билан, дин кишини хар томонлама етук итоон булишга даъват этади ва шунга кумаклашади. Aфcycки, шуро замонида дин, шу жумладан иолом дини, амалда рад этилгани cабабли диний таълимот мутлако нотугри талкин этилди, рухонийларга паcт назар билан каралиб, гyë улар замонавий билимлардан йирок, колок кишилар деб тушунтириб келинди. Фикримизнинг иcботи учун бир-иккита мтоол келтирамиз. Aллох таоло ^уръони каримнинг "Моида" cyраcида жаноби пайгамбаримизга ва y кишининг умматлари булмиш бизларга хитоб килиб: "Узларини нашралар деб билувчилар мycyлмонларга энг якин дУcтдирлар", дейди. ^аранг, ^уръони карим нашролар, яъни хриcтианлар билан мycyлмонларни дУcтликка даъват этмокда.

Ер юзидаги миллиарддан ортик ахоли бамиcоли бир дарахтнинг новдалари каби такдирдошдирлар. Демак, итооният макcадларида куплаб муштарак нукталар ва йуналишлар мавжуд. Шулардан бири табиатни мухофаза килиш, яъни экология муаммоотдир. Бу муаммо узининг итоониятга келтираëтган ва келтириши мумкин булган бундан баттар ëмон окибатлари жихатидан ядро уруши халокатидан кейин иккинчи уринда туради. Aлбатта, илмий-техникавий ривожланиш натижаcида турли cоха илм ва технологияларининг таракк^ти, янги энергия манбалари ва кимëвий моддаларнинг пайдо булиши, окибатини пухта уйламай табиат мувозанатига билиб-билмай аралашувлар -буларнинг барчаот атроф-мухитни мухофаза килиш бораcида нихоятда ташвишли холатни

вужудга келтирди.

Х,ар бир маърифатли ва маънавиятли мусулмонга маълумки, Аллох таоло оламни дакик ва бир-бирига узаро боглик холда, ундаги мавжудот ва махлукотнинг хусусиятлари, сифатлари, таркиблари, синфлари ва ададларини нихоятда баркамол ва уйгун килиб яратган. Бу хакда ^уръони каримда куплаб оятлар бор. Жумладан, "^амар" сурасининг 49-оятида Аллох таоло бундай дейди: "Албатта биз барча нарсаларни улчов билан уал цилдик". "Фуркон" сурасининг иккинчи оятида эса: "Аллоу уамма нарсани яратди ва улчовини мукаммал цилди", дейилади. Бошкача айтганда, дунёдаги хар бир нарса - сув хам, тупрок хам, хаво хам, хайвонот олами хам, наботот хам Аллох таоло томонидан муайян улчов билан бир-бирига узаро боглик килиб яратилган. Агар бу мувозанат бир оз бузиладиган булса, инсоният учун катор-катор муаммолар келиб чикиши ва натижада табиат учун халокат хавфи тугилиши мумкин.

Яна шу нарса хам диккатга сазоворки, Аллох таоло узи яратган бу ажойиб оламни инсон тасарруфига хавола этиб куйган. Инсон Аллох таолонинг Ер юзидаги халифаси деб бежиз айтилмаган. Парвардигор илохий китобларда инсонни улуглаб, уни Ер юзидаги уз халифаси килиш бараварида уни синаш ва имтихон этишни хам буюрган. Шунинг учун хам ислом дини нуктаи назаридан инсон Аллох таолонинг хузурида узининг барча амалларидан хисоб беради. Аллох таоло инсонга табиатни асраб-авайлаш, уз неъматларидан бахраманд булиш, уларни нобуд килмай, эзгу максадларга ишлатишни амр этган. "Аъроф" сурасининг 56-оятида Парвардигор шундай деб амр килади: "Обод цилиб цуйилган Ер юзида бузгунчилик ишларини цилманг ".

Имом Бухорий Мухаммад алайхиссаломдан ривоят килиб, Х,адиси шарифда айтадиларки, "Ер юзидаги одамлар худди бир кемада саёхатга чиккан йуловчиларга ухшайдилар. Кеманинг кайси кисмида эканликларидан катъи назар. уларнинг омонлиги хам, халокати хам кеманинг кай холатда булишига богликдир". "Кемага тушганнинг жони бир" деган узбек халк маколи замирида хам худди шундай маъно ётади.

Вокеликии юкорида куриб утганимиздек тахлил ва талкин этиш - диний таълимотдир, халкка шундай тарбия бериш - бу диний таълимдир. Биз факат бир нукта -экология муаммоси ва Ислом таълимоти буйича фикр юритдик, холос. ^уръони карим ва Х,адиси шарифларда барча диний ва дунёвий масалаларни хал этиш буйича зарурий йул-йуриклар бор. Х,амма гап уларни тугри тушуниш, тугри таргиб килиш ва тугри куллай билишдадир. Ислом Каримовнинг Президент сифатида экологик муаммоларни бартараф этиш борасидаги изчил саъй-харакатлари, жонбозликларида, жумладан, Орол муаммосига бутун жахон жамоатчилиги, халкаро ташкилотларнинг диккатини жалб этишида ислом таълимотининг табиатни мухофаза килишга доир карашлари хам зухур этган, дейиш мумкин.

Мамлакатимизнинг биринчи Президенти Ислом Каримов мамлакатга рахбарлик кила бошлаган дастлабки пайтданок ислом таълимотига, диний тарбияга жуда тугри ва одилона муносабатда булиб келган эдилар. Бу эхтиром унинг Президент сифатида Узбекистон Конституцияси билан биргаликда мукаддас ^урьони каримни тавоф этиб, касамёд килганида хам уз ифодасини топган эди.

"Маълумки, шуролар замонида дин давлатдан ажратилган, деб эътироф этилган, номигагина виждон эркинлиги эълон килинган булса-да, аслида диний эътикод гох ошкора, гохо пинхона тарзда таъкибу тазйикка олинар эди. Х,олбуки, жамиятсиз дин, динсиз жамият булиши мумкин эмас. Шуролар тузумида бунга мутлако эътибор берилмас эди. Балки,

иложи борича, динга, диний тарбияга туодинлик куп булиб, жамиятдан уларни откиб чикаришга харакат килинар эди. Шуроларнинг дини динcизлик эди.

Бугунги талаб - эртанги мyтахаccиc, энди y купрок халкаро майдонда фаолият юритади. У узининг юкcак маънавияти, каcбий махорати, cеркирра cалохияти билан халкаро ми^ода шундай эркин фаолият кУрcата олиши ва узи манcyб булган миллатнинг ютеак маънавий маданиятини хар кандай тараккий этган мамлакатлар лол коладиган даражада намоëн эта оладиган булиши керак. Шунингдек, таълим - тарбия мажанларида хам тарбия дараларини ташкил этиш лозимлигини илгари cyрадилар1.

Биз мактаб мyаммоcига биринчи даражали маcала, деб карашни давом эттиришимиз лозим. Мактаб - факатгина таълим берадиган мажан эмаc, барчамиз учун ю^ак маънавият бешигига, фарузандларимизни болаликдан бошлаб каcбга ургатувчи даргохга айланиши зарур.

Бундай вазифаларни бажариш учун таълим тизимидаги куйидаги маcалаларни хал килишимиз лозим.

Бугун аник ва табиий фанларни укитиш методикаcит мураккаб тузилгани, уларда назарий билимлар амалтот билан боFланмагани, укув даcтyрларида узвийлик йуклиги, дарcликларнинг мазмуни ва отфати коникарcиз экани хакли эътирозларга cабаб булмокда. Aмалдаги таълим cтандартлари хамда укув даcтyрлари аcоcан укувчини таълимнинг навбатдаги боодичига тайëрлашга йуналтирилган булиб, уларни эркин фикрлаш ва мустакил хаëтга тайëрлаш маcалаcи эътибордан четда колмокда2.

Бола одобини яхшилашда учта ycлyб бор. Бу уч ваотла билан бола тарбияcи тyFри, одоби яхши булади ва хулкда баркамол булади3. Бу ycлyблар куйидагилар:

1. Тарбия кушандаларидан cакланиш.

2. Турли хатарлардан огох булиш.

3. Тарбия боодичларининг узвий боFликлиги.

Маълумки, диний тарбия уз ичига хам рухий тарбияни, хам дyнëвий тарбияни камраб олади, халкка хам маънавият хам маърифат бахш этади.

Тарбиянинг яна жтомоний тарбия, харбий тарбия, ватанпарварлик тарбияот, тарихий тарбия деган турлари ва шакллари мавжуд. Жиcмоний, харбий, ватанпарварлик тарбиялари мохиятида муштараклик хам, узига хоcлик хам бор. Муштараклик шундаки, ëш авлод жиcмонан cоFлом ва чиниккан булиши керак. Aгар бирор йигит жиcмонан cоFлом бyлмаcа, y шахc cифатида жамиятга керакли даражада наф келтира олмайди. Х,арбий хизматга ярокотз деб топилади, y ртооладаги ватанпарвар булолмайди, колаверcа, тулаконли ота хам булолмайди.

Бу тарбия турларидаги узига хоcлик шундан иборатки, жтомоний тарбияда инcон танаcи тарбияланади, харбий тарбияда ижонга харбий билим ва малака берилади, ватанпарварлик тарбияотда итооннинг рухи тарбияланади.

Реcпyбликамизда мустакиллик йилларида физкультура ва cпортни ривожлантиришга катта эътибор берилмокда, янги-янги шорт иншоотлари курилмокда, унинг турмушга кенг кириб бориши учун чора-тадбирлар курилмокда. Пахта якказироатчилигига бархам берилиши, экологик мухитнинг яхшиланиши халкнинг умумий

1 Худойкулов Хол Жумаевич. Талаба учун тарбиявий талабнома. Монография. - Тошкент: "INNOVATSIYA ZIYO". -2020, 5-бет.

2 Шавкат Мирзтеев. Янги Узбекиcтон Стратегиям. - Тошкент: Узбекиcтон нашриëти. -2021, 221-бет.

3 Уcмонхон Aлимов. Оилада фарзанд тарбияcи. 3-китоб. - Тошкент: "Munavvar"nashriyoti. -2012, 12-бет.

сихат-саломатлигига ижобий таъсир курсатди. Бундай чора-тадбирларнинг самараси уларок, рсспубликамиз шаънига муносиб, халкаро микёсда эътироф этилган янги-янги чемпионлар етишиб чикмокда. Узбекистон футболчиларииинг Осиё чемпиони булиши, теннисчи ва боксчиларимизнинг ютуклари бунга ёркин мисолдир. Рсспубликамизда спортнинг кадимий, анъанавий турларига хам, янги, замонавий турларига хам бирдек ахамият берилмокда.

Шуролар замонида миллатимиз вакиллариниг харбий тарбия олишига имконият ва зарурат булмаган эди. Х,арбий шукух - халк миллий онгининг юксак куринишларидагн биридир. Мустамлакачилар одатда ишни энг аввало халкнинг харбий шукухини сундиришдан бошлайдилар. Руссия истилочилари хам Туркистондаги мустамлакачилик сиёсатини шундай бошлаб, миллий харбий кишиларга кирон келтирганлар. Шуро хукумати хам худди шу йулдан бориб, ватанпарвар миллий харбий кадрлар етиштириб чикаришга карши турган. Оз сонли миллий офицерларимиз ва аскар йигитларимиз "совет халкига хизмат киламиз", деб харбий кдсамёд этишга мажбур эдилар.

Мустакиллик шарофати хамда, шахсан Узбекистон Республикасининг Биринчи Президенти Ислом Каримов ташаббуси билан Узбекистон Республикасининг Мудофаа вазирлиги тузилди, Миллий гвардия, Республика мудофаа кушинлари вужудга келтирилди. Эндиликда офицер ва аскар йигитларимиз Узбекистонга ва унинг халкига садокат билан хизмат киламиз, деб тантанали равишда касамёд этмокдалар. Эндиликда мамлакат Президентининг Фармонига биноан Узбекистон Рсспубликаси ^уролли Кучларининг умум харбий Низомлари жорий этилган.

Республикамизда харбий кадрларни тайёрлашга, уларнинг харбий махоратини оширишга катта ахамият берилмокда. Х,арбий академиялар, кушин турлари буйича харбий укув юртлари очилгани фикримизга ёркин далилдир, Давлат чегараларининг уз кушинларимиз томонидан хушёрлик билан курикланаётгани хам халкимизнинг харбий рухини юксалтириб турибди. Х,акикий мустакил давлат шундай иш тутади, уз мудофаасини узгалар кулига топшириб куймайди.

Эндиликда Республикамизда мавжуд харбий академия ва харбий укув юртларида таълим-тарбия олаётган булажак зобитлар максад ва вазифаларини аник биладилар. Улар энди кандайдир бир бегона мамлакатга эмас, она Узбекистонга, мамлакат халкига садокат билан хизмат киладилар. Максад аник булганидан харбий академиялар ва харбий билим юртларига кириб укишни хохловчилар сафи тобора купайиб бормокда. Демак, Ватан мудофааси ишончли кулларда.

Халкнинг умумий харбий рухини кутаришда, харбийларни матонатли, шижоатли килиб тарбиялашда аждодларимиздан бизга мерос колган харбий билимларни оммалаштириш, харбий санъат сирларини харбий укув юртларида укитиш хам самарали омиллардан хисобланади. Тарихдан маълумки, туркий халкларда уз вактида бутун дунё буйича энг кудратли кушинлар булган, сохибкирон Амир Темурдек буюк лашкарбошилар етишиб чиккан, харбий стратегия ва тактика пухта ва мукаммал ишлаб чикилган.

Инсонни кайта тарбиялаш мумкинми? Мумкин. Лекин бу жуда мушкул иш. Одатда одам йигирма бешга борибок тула шаклланиб булади. Халк ибораси билан айтганда, акл тиши чикиб булган одамни кайта тарбиялаш кийин кучадиган иш, машаккатли савдо. Лекин одамнинг иродасига хамда жамиятнинг таъсири ва назоратига хам куп нарса боглик. Одам жамият назаридан четда колса, хулки салбий томонга купрок огиб кетиши мумкин. Одатда хулк тузалишдан кура бузилишга мойилрок нарса. Инсонни кайта тарбиялашда махалла,

жамоат назорати ва тарбияот катта таъотр кучига эга бyлcа-да, лекин булар хал килувчи омиллар булолмайди. Итоонни ëшлигидан, хаттоки гудаклигиданок тарбиялай бошлаш керак.

Мана энди маърифат билан маънавиятнинг фарки хакида cyз юритсак булади. Юкорида куриб утганимиздек, маърифат табиат, жамияг ва одам хакидаги кенг, турли-туман билимлар, маълумотлар мажмyаcи булиб, y кишиларда итоонпарварлик маънавиятини шакллантиришга хизмат килади. Маърифат маънавиятга нжбатан купрок амалий ишлар, жумладан, мактабгача тарбия, мактаб, урта махcyc ва олий укув юртларидаги укув-укитув ишларини уюштириш ва такомиллаштириш билан боFлик.

Маънавият эcа маърифатга нтобатан кенг камровли тушунча булиб, уз вазифаларини маърифатга cyянган холда бажаради, жамиятнинг хамма cохаларига бевоотта ва билвоcита таъcир этади. Маънавият дутокараш негизидир. Каcб-кори, билим даражаот, турмушдаги мавкеидан катьи назар, одамлар муайян даражада унга алокадор булаверадилар. Маънавият жамият, миллат ва шахотинг бутун онгли хаëти ва фаолияти давомида шаклланиб, бойиб, такомиллашиб боради.

Тарбия ва унинг турлари хакида юкорида баëн этилган фикр ва мулохазаларга cyяниб, шундай хyлоcа чикарамиз: Узбекистон жамияти Президентимиз Шавкат Миромонович Мирзтоев етакчилигида мамлакатимиз ахолиcининг бош тарбиячи вазифаотни утамокда. Бу тарбия миллати, ирки, жинcи, ижтимоий келиб чикиши ва диний эътикодидан катьи назар, барча фукароларнинг манфаатларига, бугунги хаëти ва келажагига моc тушади.

REFERENCES

1. Шавкат Mирзиëев. Янги Узбекистон Стратегиям. - Тошкент: Узбекистон нашриëти. -2021, 24, 224, 2021-бетлар.

2. Худойкулов Хол Жумаевич. Талаба учун тарбиявий талабнома. Монография. -Тошкент: INNOVATSIYA ZIYO nashriyoti. -2020, 5-бет.

3. Уcмонхон Aлимов. Оилада фарзанд тарбияот. 3-китоб. - Тошкент: Munavvar nashriyoti. -2012, 12-бет.

4. Fофyржон Шодиев. Маънавият ва ëшлар. - Тошкент: ABU MATBUOT-KONSAL. -2008, 1-бет.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.