Научная статья на тему 'ИҚТИСОДИЁТНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА ИНВЕСТИЦИЯЛАРНИНГ АҲАМИЯТИ'

ИҚТИСОДИЁТНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА ИНВЕСТИЦИЯЛАРНИНГ АҲАМИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
20
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
инвестиция / иқтисодиёт / капитал қўйилмалар / салоҳият / тадбиркорлик.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Курбонов Жасурбек Позилович

ушбу мақолада инвестицияларнинг моҳияти ва уларни тадбиркорликни ривожлантиришдаги ўрни ҳақида айрим иқтисодчи олимларнинг қарашлари акс эттирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ИҚТИСОДИЁТНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА ИНВЕСТИЦИЯЛАРНИНГ АҲАМИЯТИ»

ЩТИСОДИЁТНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА ИНВЕСТИЦИЯЛАРНИНГ

АХДМИЯТИ

Курбонов Жасурбек Позилович

Андижон кишлок хужалиги ва агротехнологиялар институти

таянч докторанти ://doi.org/10.5281/zenodo .7387010

Аннотация: ушбу маколада инвестицияларнинг мохияти ва уларни тадбиркорликни ривожлантиришдаги урни хакида айрим иктисодчи олимларнинг карашлари акс эттирилган.

Калит сузлар: инвестиция, иктисодиёт, капитал куйилмалар, салохият, тадбиркорлик.

Мамлакатимизда бозор муносабатларининг шаклланиши ва ривожланиши иктисодиёт тармокларининг барча сохалари ва йуналишларида иктисодий эркинликни таъминлашни талаб этади. Бу эса инвестицион фаолият ривожланиши билан чамбарчас богликдир.

Бозор муносабатларининг ривожланиб бориши, уни ташкил этувчи субъектлар иктисодий фаолиятлари моддий базасининг ривожланишига боглик, чунки моддий ресурслардан самарали фойдаланиш хар кандай иктисодий усишнинг шарти ва бош омили хисобланади.

Инвестицион фаолиятнинг энг мухим элементи «инвестиция»нинг мохдяти ва мазмунини аниклашдир. «Инвестиция» суз инглиз тилидан (invetstments) олинган булиб, «капитал куйилма» деган маънони билдиради.

Хрзирги кунда инвестициянинг мохияти хакида турлича карашлар мавжуд булиб, бу карашлар унинг мохиятини турлича ифодалайди. Инвестициянинг мохияти кандайдир самара ёки даромад олиш учун турли шаклларда капитал куйиш жараёнини ифодалайди.

Узбекистон Республикасининг "Инвестиция фаолияти тугрисида" ги

кконунига мувофик;, инвестицияларнинг мохияти икктисодий ва бошка фаолият объектларига киритиладиган моддий ва номоддий неъматлар хамда уларга доир хукукларни ифодалайди.

Г.С.Вечканов, Г.Р.Вечкановалар таъкидлайдики, инвестиция - бу фойда олиш максади билан мамлакатда ёки хорижда халк хужалигининг турли тармокларига давлат ёки хусусий капиталнинг узок муддатли куйилмаларидир.

B.В.Бочаров хисоблайдики, инвестиция тадбиркорлик ва бошка куринишдаги фаолият объектларига куйилган барча турдаги мулкий ва интеллектуал кимматликлар булиб, натижада фойда (даромад) юзага келади ёки ижтимоий самарага эришилади.

Юкорида келтирилган тушунчалар инвестицияни маълум бир объектга куйилган кимматлик ёки ресурс сифатида караб чикилган.

Ф.С.Тумусов инвестициянинг мохиятини ёритишда куйидагича таъриф берган: «инвестиция пул маблаглари сарфи, даромад кисми сифатида, жорий истеъмолда эмас, балки такрор ишлаб чикаришдаги барча ижтимоий

ва индивидуал капиталдан фойдаланишни ва натижада пировард максад булиб, янги, бир мунча юкори даромад олиш ёки келажакда ижтимоий самарага эришишни ифодалайди». Ушбу таърифда муаллиф факат ресурс, балки сарфлар ёндашувида бирга кушишга харакат килиб, инвестицияни бир томонда ишлаб чикариш фаолиятининг натижаси, иккинчи томондан, маълум вактга истеъмолда фойдаланилмайдиган даромад кисми сифатида тушунтиради.

C.С.Боргаяковнинг фикрича, инвестицияларнинг максадга мувофик икки жихати караб чикилади: захира категорияси сифатида ва оким категорияси сифатида. Инвестициянинг мохияти буйича турлича ёндашувлардан фаркли равишда муаллиф курсаткичларни улчашнинг даврий жихати бош мезон деб хисоблайди. Агар инвестицион курсаткичларни вактга боглик булмаган холда улчаш мумкин булса (жамгарма хажми, капитал мулк микдори, махсулот микдори ва хакозо), унда бу категория захира, акс холда, мазкур курсаткич кандайдир динамик категория сифатида вактга боглик равишда улчанса, унда бу оким категорияга тегишлидир. Бундай ёндашув, бизнинг фикримизча, бир мунча

«капитал куйилмалар» ва «инвестиция» мохиятининг богликлигини ифода этади.

Якин давргача мамлакатимизда инвестицияни «капитал куйилма» мохияти билан айнан бир хил тушунча деб караб келинди. Умумкабул килинган инвестиция (капитал куйилма) тушунчаси куйидагилар буйича ифодаланади: «капитал куйилма» (ёки капитал сарфи) янги курилишга ва реконструкцияга сарфланадиган молиявий маблаг, харакатдаги корхоналарни техник кайта куроллантириш ва кенгайтириш, уй жойга, коммунал ва маданий-маиший курилишлар. Бунда инвестиция тушунчасининг мохиятини аниклашда бозор ва режали иктисодиётидаги фарклари ифодаланади. Капитал куйилманинг юкорида келтирилган изохи сарф - харажатлар тавсифини аник ифодалайди ва инвестициялаш сохасини факат куйилмагача кискартиради, яъни асосий фондларни такрор ишлаб чикариш, уларнинг юксалиши ва такомиллашишини назарда тутади.

Д.Тожибоеванинг фикрича, инвестиция деганда, келажакдаги натижа учун: ишлаб чикаришни кенгайтириши ёки кайта таъмирлаш, махсулот ва хизматларнинг сифатини яхшилаш, малакали мутахассислар тайёрлаш ва илмий тадкикот ишлари олиб боришга мулжалланган молиявий ресурслар тушунилади. Унинг фикрича, иктисодиётни ривожлантиришда инвестициялар етакчи ролъ уйнайди, сабаби инвестиция оркали корхоналар капитал жамгарилишига, натижада мамлакатнинг ишлаб чикариш имкониятларини кенгайтириш ва иктисодий усишга эришилади.

Б.А.Абдукаримов, А.Н.Жабриев, М.К.Пардаевларнинг фикрича, «инвестиция - бу молиявий (пул) ёки реал капиталга маблаг куйиш. У пул маблаглари, кредит, кимматбахо когоз шаклида олиб борилади ва кучма, кучма булмаган мол-мулкка, интеллектуал мулкка, неъматларга булган хукукка ва бошка кийматликларга куйилади, яъни корхонанинг барча активларига ишлатилади».

Бизнинг фикримизча, юкоридагиларни эътиборга олган холда инвестициянинг мохиятига куйидагича таъриф берамиз: инвестиция - бу узок муддатли ва капитал куйилмаларни хавф-хатарга куйиб (таваккал килиб),

тадбиркорлик ва бошка фаолият объектларига такрор ишлаб чикаришни кенгайтириш максадида ва бунинг натижасида фойда олиш ёки ресурслар потенциалининг чекланган шароитида келажакда бошка фойдали самарага эришиш максадидаги иктисодий категориядир.

Кичик бизнеснинг инвестиция салохияти асосида тор маънода инвестицияларнинг хажми тушунилади. Кенг маънода эса, кичик бизнеснинг инвестиция салохдяти - сохага тегишли ишчи кучи, хом ашё, инновация, инвестиция салохиятини мавжуд ва истикболдаги бозор талабига мос фаолиятни амалга ошириш имкониятлари хисобланади. Демак, ушбу тушунча нафакат инвестицияни жалб этиш балки ушбу жараённи дастлабки боскичидан бошлаб, тасарруф этишгача жараённи уз ичига олади.

Хорижий мамлакатлар тажрибасини куллаш буйича куйидагиларни таклиф этамиз: кичик бизнесни кредитлашда кафолатлаш тизимини куллаш; кичик бизнес субъектлари фаолияти баркарорлиги ва давомийлигига хамда ишлаб чикариш куламига караб экспорт буйича харажатларини коплаш амалиётини такомиллаштириш; кичик бизнеснинг реинвестиция фаолиятига солик буйича имтиёзлар жорий килиш; ИТТКИ (НИОКР)га маблагларни сарфловчи кичик бизнесга имтиёзлар бериш (соликлар буйича). Юкоридагилар асосида кичик бизнеснинг иктисодий баркарорлиги таъминланади ва инвестиция салохияти ортади.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Садыков А.А. Основы регионального развития: теория, методология, практика//Монография. Ташкент. «Iqtisod-moliya», 2005. С. 198 -201.

2. Н.Р.Ражабов. Худуд инвестицион салохиятидан самарали фойдаланиш //"Иктисодиёт ва инновацион технологиялар" илмий электрон журнали. № 3, май-июнь, 2019 йил.

3. Юлдашев А.А. Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик фаолиятини ривожлантиришда инвестицияларни жалб килишнинг ахамияти // "Иктисодиёт

вa инновaцион теxнологиялap" илмий электpон жypнaли. № 4, июль-aвгyст, 2017 йил.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.