Научная статья на тему 'ХУСУСИЯТҲОИ СОХТОРИИ ЗАМОНИ ГУЗАШТАИ ДУР ВА ДУРИ ДАВОМДОРИ ФЕЪЛӢ ДАР ЗАБОНҲОИ ТОҶИКӢ ВА ЯҒНОБӢ'

ХУСУСИЯТҲОИ СОХТОРИИ ЗАМОНИ ГУЗАШТАИ ДУР ВА ДУРИ ДАВОМДОРИ ФЕЪЛӢ ДАР ЗАБОНҲОИ ТОҶИКӢ ВА ЯҒНОБӢ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
169
58
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ФЕЪЛ / ШАКЛҲОИ ЗАМОНИ ГУЗАШТАИ ФЕЪЛ / ЗАМОНИ ГУЗАШТАИ ДУР / ЗАМОНИ ГУЗАШТАИ ДУРИ ДАВОМДОР (МУАЙАН) / АРГУМЕНТ / ФЕЪЛҲОИ ЁРИДИҲАНДА / ЗАБОНИ ЯғНОБӢ

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Самадов Рамазонӣ Саидназарович

Дар мақола масъалаи роҳҳои сохта шудани шаклҳои замони гузаштаи дур ва дури давомдор (муайян) дар забонҳои тоҷикӣ ва яғнобӣ мавриди баррасӣ қарор гирифтаанд. Таъкид гардидааст, ки роҷеъ ба ин масъала то кунун тадқиқоти алоҳида сурат нагирифтааст. Шаклҳои замони гузаштаи дур ва дури давомдор (муайян) дар забонҳои мазкур мавриди муқоиса қарор дода шуда, хусусиятҳои сохтории онҳо дар муқоиса бо ҳамдигар ошкор сохта шудаанд. Муаллиф аз таҳлил ба хулосае омадааст, ки дар забонҳои муқоисашаванда замони гузаштаи дур аз шакли феъли ҳоли (сифати феълӣ) феъли асосӣ бо иловаи шакли замони гузаштаи феъли ёридиҳанда ва бандакҳои феълӣ сохта мешаванд. Дар замони гузаштаи дури давомдор (муайян) дар забони яғнобӣ ба фарқ аз забони тоҷикӣ феъли ёридиҳандаи “истодан” иштирок намекунад ва он аз масдар ва феъли ёридиҳандаи “ой (буд)” сохта мешавад.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

STRUCTURAL FEATURES OF THE PAST PERFECT AND PAST PERFECT CONTINOUS OF THE VERB IN THE TAJIK AND YAGNOBI LANGUAGES

The article deals with the question of the ways of forming the forms of past perfect and past perfect continous tenses (definite) in the Tajik and Yagnobi languages. It is emphasized that no separate studies on this issue have been conducted. The forms of the past perfect and past perfect continuous (definite) tenses in these languages are compared, their structural features are revealed in comparison with each other. As a result of the analysis, the author came to the conclusion that in the compared languages, the past perfect tense is formed from the adverbial participle (participle) form of the main verb with the addition of the past tense of the auxiliary verb and verb endings. Unlike the Tajik language, the auxiliary verb “istodan” (to stand) does not participate in the past perfect continuous (definite) tense in the Yagnobi language, but is formed from the infinitive and the auxiliary verb “oy (bud)”.

Текст научной работы на тему «ХУСУСИЯТҲОИ СОХТОРИИ ЗАМОНИ ГУЗАШТАИ ДУР ВА ДУРИ ДАВОМДОРИ ФЕЪЛӢ ДАР ЗАБОНҲОИ ТОҶИКӢ ВА ЯҒНОБӢ»

ХУСУСИЯТ^ОИ СОХТОРИИ ЗАМОНИ ГУЗАШТАИ ДУР ВА ДУРИ ДАВОМДОРИ ФЕЪЛИ ДАР ЗАБОЩОИ ТОНИКИ ВА ЯFНОБЙ

Самадов Р. С.

Донишго^и давлатии Хуцанд ба номи академик Б. Fафуров

Гурухи забонхои эронй дар худ забонхои зиёдеро муттахид кардааст, ки онхо дар навбати худ ба даврахои бостон, миёна ва нав чудо мешаванд. Забонхои нави эронй ба унвони "забонхои зинда" низ ёд шуда, нисбат ба ду давраи пешин, аз лихози шумора зиёд мебошанд. Дар худуди Точикистон дар баробари забони точикй забонхои зиёди эронии муосир, чун забони ягнобй, шугнонй, рушонй, хуфй, бартангй, сарикулй, язгуломй, вахонй ва ишкошимй, мавриди истифода карор доранд.

Тахкики мукоисавй-типологии забонхо, махсусан забони точикй, бо дигар забонхои гайриэронй (русй, англисй, олмонй, фаронсавй, узбекй, хитой) дар Точикистон ба рох монда шуда, осори фаровони илмй интишор гардидааст. Аммо тахкики мукоисавй - типологии забони точикй бо забонхои эронй, бахусус забонхои нави эронй кам ба чашм мерасад. Забоншинос С. Назарзода таъкид мекунад, ки "... аз нукдтаи назари забоншиносии эронй таърихи забон сахифахои торику норавшан хеле зиёд дорад ва тахкидоту пажухишхои илмии зиёдеро тадозо дорад. Барои тахкики таърихи забони точикй аз лихози мукоисавй дар таърихи забоншиносии мо корхои зиёде анчом нагирифтааст. Дар ин самт хатто дар даврони шуравй нарасидани кадрхои болаёкати донишманд эхсос мешуд" [16, с. 1-2].

Доир ба масъалаи тахкики мукоисавии забонхои нави эронии дар худуди Точикистон мавчуд буда, асару маколахои илмй кам нашр гардидааст. Аз ин ру тахкики мукоисавии онхо имкон медихад, ки баъзе аз мушкилоти грамматикй халли худро ёфта, барои тахияи дастурхои мукоисавии забонхо мусоидат намояд. Профессор З. Мухторов хуб таъкид намудааст, ки "дар илми забоншиносй дар баробари назарияи забон, сохтори забон, мукоисаи забонхо самти нисбатан мухими таърихи забон муаррифй мешавад, ки дар масоили тавсифоти умумии забон ва бевосита рушди куллии илми забоншиносй мавкеи назаррас дорад [15, с. 3].

Забони точикй ба гурухи забонхои чанубии гарбй ва забони ягнобй бошад, ба гурухи забонхои шимолй-шаркии эронй дохил шуда, бо хам аз чихати овой, лугавй, сарфию нахвй ва диалектологй наздикии зиёд доранд. То кунун баъзе аз масъалахои забони ягнобй бо забони точикй ва шевахои он мавриди тахкик ва баррасй карор гирифта бошад хам, аммо дар бахши морфология баъзе ишорахо мавчуд буда, пажуиши чудогона ва муфассал сурат нагирифтааст.

Феъл дар харду забон яке аз системахои калонтарини он ба хисоб меравад, ки он нисбат ба дигар хиссахои нутк категорияхои зиёд дорад. Категорияи замон вокеъ шудани амалро дар яке аз замонхо ифода мекунад. Дар забонхои точикй ва ягнобй феъл дори замонхои гузашта, хозира, оянда мебошад.

Замони гузаштаи феъл, ки амали пеш аз лахзаи нутк вокешударо мефахмонад, дар забонхои точикй ва ягнобй имкониятхои васеи истифодаи он мавчуд буда, то кунун мавриди пажухиши чудогона карор нагирифтааст. Замони гузаштаи сигаи хабарй шаклхои зиёди грамматикй дорад ва онхо хар яке маънои муайяни грамматикии замони гузаштаро ифода мекунанд. Дар забоншиносии точик то кунун шаклхои сода, хикоягй, дур, дури давомдор, дури давомдори (муайян) наклй, хикоягии наклй, дури наклй, муайяни наклй муайян шудааст. Донишманди точик С. Ализода дар нахустин дастури забони адабии точик "Сарфу нахви точикй" шаш шакли замони гузаштаро нишон додааст, ки инхо мозии мутлак (кардам), истимрорй (мекардам), наклй (кардаам), баъид (карда будам), истехзории наклй (мекардаам) ва мозии истимрории баъид (карда будаам) мебошанд [2, с. 37-38]. Дар пажухишхои минбаъда аз чониби ахли тахкик шаклхои замони гузаштаи феъл ба шахсу шумора тасриф гардида, хусусиятхои сохториву маъноии онхо баррасй гардиданд [7, с. 134; 8, с. 218; 9, с. 291; 11 с. 48; 21, с. 51].

Дар забони ягнобй ба монанди забони точикй шаклхои феълй микдоран зиёд буда, сохтори муайяни устувор доранд [13, с. 28]. Мухаккикон то кунун шаклхои сода, хикоягй,

надлИ ва дури замони гузаштаи феълро ба шахсу шумора тасриф намудаанд [6, с. 352-353; 13, с. 30-32; 19, с. 30 -32; 20, с. 685].

Аз чумла эроншинос Ф.Ч,. Юнкер феъли "жавак" (нушидан)-ро дар шакли замони гузаштаи сода ба шахсу шумора тасриф намудааст:

1. ман ажавим (ман нушидам) мох ажавим (мо нушидем)

2. ту ажавИ (ту нушидИ) шумох ажавИ (бояд aжaвтй бошад -С.Р.)

3. ах ажав (вай нушид). ахтит ажавор (онхо нушиданд)

Номбурда дар радифи тасрифи феъли "жавак" (нушидан) чанде аз феълхоро дар замони хозира ва оянда ба шахсу шумора тасриф намудааст. [22, с. 15-17].

Вобаста ба масъалаи сохтори шакли замони гузаштаи сода нуктаи дигар шоистаи зикр аст, шакли мазкур хамрох бо шакли хикоягии дар забони ягнобИ тавассути унсури грамматикии кухани аугмент сохта мешавад, ки масъалаи мазкур ба таври чудогона мавриди тахдид дарор гирифтааст [17].

Тасрифи замони гузаштаи дур ба шахсу шумора ва хусусиятхои сохтории он аз чумлаи мавзуъхои кдмомухтдшудд буда, бори аввал аз чониби профессор А.Л. Хромов ба риштаи тахдид кашида шудааст:

танхо чамъ

1.вофта ойим (гуфта будам). вофта иём (гуфта будем).

2.вофта ой (и) (гуфта будИ). вофта иёт/вофта иёс (гуфта будед).

3.вофта (х)ой (гуфта буд). вофта иёр (гуфта буданд).

Мухаддиди номбурда инчунин шаклхои феъли ойро (ойим, ой, хой ва иём, иёт, иёр) дар шакли инкориашон низ ба шахсу шумора тасриф намудааст [19, с. 34-35].

танхо чамъ

1. Наойим (набудам). наиём (набудем).

2. Наой(и) (набудИ). наиёт (набудед).

3. Наой/ нахой (набуд). наиёр (набуданд) [19, с. 34].

Мох хаммока авеним, нахой- мо хаммаи чойхоро дидем, набуд. Пештар милтик наой-Дар гузашта милтид набуд [19, с. 140].

Аз сарчашмахои доир ба дастури забони ягнобИ ба мо дастрас буда, маълум гардид, ки замони гузаштаи дури давомдор тахкид нашудааст.

Пджухиши мудоисавии замони гузаштаи дур ва дури давомдори забонхои точикИ ва ягнобИ то кунун ба таври чудогона сурат нагирифтааст. Аз ин ру тахдиди масоили мазкур имкон фарохам меорад, ки тафовут ва монандихои сохтории онхоро дар ду забони хеш муайян намоем.

Маводи пажухиш аз руи осори адибони муосири точик ба мисли "Ёддоштхо"- и С. АйнИ [1], "Сармаддех. Шоханшох"-и Бахманёр [4], "Агар вай мард мебуд"-и Ф. Бахром [5], "Дар орзуи падар"-и К. Мирзоев [12], "Тобистон"-и П. Толис [18] ва "Матнхои ягнобИ" (бо забони русИ) [3], бахши "Матнхо"-и асари "Забони ягнобИ" (бо забони русИ) А. Хромов [19] инчунин забони зиндаи ягнобИ чамъоварИ шудааст.

Замони гузаштаи дур дар забони точикИ аз шакли феъли холи (сифати феълИ) феъли асосИ бо иловаи шакли замони гузаштаи феъли ёридихандаи будaн сохта шуда, амали гузаштаеро ифода мекунад, ки фосилаи замониаш мутладо ё нисбатан дур аст:

танхо чамъ

1. ман дида будам. 1. мо дида будем.

2. ту дида будИ. 2. шумо дида будед.

3. вай дида буд. 3. онхо дида буданд.

Ман ба очаам гуфтa будaм [5, с. 258]. Ба Кабир чИ гуфтa буди? —савол кард Ирина [5, с. 246]. Ч,омосп зимистон, ки ба гардиши бустони шохИ намерафт ва як гушаи бухориро ичора гирифта, рузи дароз ганаб мерафт ва ё агар ягон шунавандаи дилхох меёфт, соатхо диссагуиро аз хондаву шунида хуш дошт, боре ба ман гуфтa буд [4, с. 362]. Он руз ба вай "баро, рав" гуфтa будед, охир... [18, с. 78]. Ба у гуфтa будaнд, ки дар Сармаддара сохибдараки у пайдо шуда, уро сахт хохиши дидан дорад [4, с. 250].

Замони гузаштаи дур дар забони ягнобИ хаммонанд ба забони точикИ аз шакли феъли холи (сифати феълИ) феъли асосИ бо иловаи шакли замони гузаштаи феъли ёридихандаи ой "буд" сохта мешавад.

Танхо:

1. ман торта ой (ман дида будам).

2. тав торта ой (ту дида будй).

3. ави торта(х) ой (у дида буд).

4.амъ:

1. мох торта иём (мо дида будем).

2. шумох торта иёт (дар гуиши шаркй: торта иёс "шумо дида будед").

3. автити торта иёр (онхо дида буданд).

Ниспи хишап ой FypoTa ойим- нисфи шаб буд, бедор будам [3, с. 14]. И мет ниста иёр-як руз нишаста буданд [3, с. 17]. Чоф соати ниста иёр?- чанд соат нишаста буданд ? [3, с. 265]. фотами рит ета оим -дар назди Х,отам рафта будам [3, с. 48]. Виёра чироти рит ниста хой- шаб дар назди чарот нишаста буд [3, с. 53]. И виёра ритит нотат хой, ниста- як шаб дар наздат гирифта, нишаста будй [3, с. 54].

Муаллифони фархангномахо зимни шархи феъли ой ихтилофи назар доранд. Аз чумла мураттибони бахши "Лутат"-и асари "Матнхои ятнобй" (бо забони русй) феъли мавриди тахлилро бо шаклхояш хам дар шумораи танхо ва хам чамъ бандак унвон додаанд. Чунончи ôyim//ôyëm//ôim бандакхои феълии шахси якуми танхо, ôyë//oy - бандаки феълии шахси дуюми шумораи танхо, оу - бандаки феълии шахси сеюми шумораи танхо (дар забони сутдй ау); iyôm//yom - бандакхои феълии шахси якуми шумораи чамъ; iyôt- бандаки феълии шахси дуюми шумораи чамъ; iyôr- бандаки феълии шахси сеюми шумораи чамъ [3, с. 265].

Агар ба маънои феъли ой дар забони сутдй назар афканем маълум мегардад, ки он дар шакли ''у (ay) ба маънои феъли замони гузаштаи "буд" истифода мешудааст [10, с. 13]. Муаллифи "Фарханги ятнобй-точикй" С. Мирзоев феъли ойро ба ду маъно буд ва дошт маънидод кардааст [14, с. 140]. Инчуни дар фарханги мазкур бархе аз шаклхои феъли ой ба монанди иёт- будед [14, с. 91], ой\хой- буд [14, с. 219], иёр- буданд [14, с. 91] низ маънидод гардидаанд.

Аз тахлили сарчашмахо маълум мегардад, ки феъли замони гузаштаи ой дар забони сутдй маънои буд-ро доштааст, ки имруз дар забони ятнобй ба хамин маъно побарчост. Барои исботи андеша боз чанде аз чумлахоро низ овардан мумкин аст, ки ой унсури лутавист, на грамматикй: Ритиш и кабристунй ой- дар наздаш як кабристон буд [3, с. 13]. Расим анеранка хой- расм хамингуна буд [19, с. 137]. Нахах чизт маник иёр- хамон чизхо аз они ман буданд [3, с. 265]. Мох панч ийом- мо панч нафар будем [19, с. 35].

Замони гузаштаи дури давомдор (муайян) дар забони точикй аз шакли феъли холи (сифати феълй) феъли асосй ва шакли гузаштаи дури феъли ёридихандаи истодан таркиб меёбад. Дар ин гуна таркиб феъли ёридихандаи истодан маънои давомнокии амал ва ёридихандаи будан гузаштаи дурро мефахмонад [8, с. 220; 9, с. 285].

Танхо: Ч,амъ:

1.ман дида истода будам. 1.мо дида истода будем.

2.ту дида истода будй. 2.шумо дида истода будед.

3.у дида истода буд. 3.онхо дида истода буданд.

Шакли гузаштаи дури давомдор (муайян) одатан амали гузаштаеро мефахмонад, ки то вукуи амали дигари замони гузашта чараён дошта дар айни давоми он амали дигар содир мешавад. Дар мавриди собикаи таърихии шакли феълии мазкур забоншинос С. Х,алимиён чунин акида дорад: "Замони гузаштаи дури муайян дар забони адабии мо таърихи зиёд надорад, вале намунахои он ба асри XVI- XVII мансуб аст ва давраи серистеъмол шудани он дар адабиёт ба замони мо рост меояд [21, с. 53].

^утии консервро ба човааш холй карда истода будам, ки аз кисааш пул бароварда пурсид [18, с. 68-69]. Хамааш дурут,- такрор кард Шодмон ва ба модараш, ки таги дари ошхона чумча дар даст чи гуфтанашро надониста истода буд, "хайр, ман хозир меоям, хавотир нашавед" гуфт [12, с. 246]. Мо шахр рафта истода будем, дер мондем [1, с. 196]. Агар кас мавриди гапро, ки "харсаворона бо чамадон сафар кардан" буд, аз ёд бароварда, ин суханхои ^орй Нуруллоро шунавад, ба эътироф кардани пурхикмат будани ин суханхо мачбур мешуд, аммо ба мо, ки мавзуи масъаларо дида истода будем, суханхои у хеле хандаовар менамуданд [1, с. 460].

Замони гузаштаи дури давомдор дар забони ятнобй аз масдар ва феъли ёридихандаи ой "буд" сохта мешавад:

Танхо:

1. ман венак ой (ман дида истода будам).

2. тав венак ой (ту дида истода будй).

3. ави венак ой ( у дида истода буд).

4.амъ:

1. мох венак ой ( мо дида истода будем).

2. шумох венак ой (шумо дида истода будед).

3. автити венак ой (онхо дида истода буданд).

Аз ин чо маълум мегардад, ки шакли замони гузаштаи дури давомдор хам дар шумораи танхо ва хам чамъ якхела сохта шуда, фарк танхо дар чонишинхо ба чашм мерасад:

Инчипим шартим карак ой- бо хамсарам шарт баста истода будам [3, с. 301]. Ав хишап рахшин аву, хайи сарвек лакста иёр- хамон шаб то субх дар болои хирман гашта истода буданд [19, с. 143]. Манса Fоракш ой- ба ман нигох карда истода буд. Пиюн амаки катим шаваким ой- дируз хонаи амакам рафта истода будам.

Тахлили маводи бадастомада нишон медихад, ки дар хар ду забон замони гузаштаи дур хамсон сохта шуда, ташаккули замони гузаштаи дури давомдори (муайян) дар забони ягнобй ба фарк аз забони точикй феъли ёридихандаи истоданд иштирок намекунад ва он аз масдар ва феъли ёридихандаи ой (буд) сохта мешавад.

Адабиёт

1. Айнй С. Ёддоштуо (чауор цисм) [Матн] / С. Айнй. - Душанбе: Сарредаксияи илмии Энсиклопедияи миллии тоцик, 2009. - 680 с.

2. Ализода С. Сарфу науви тоцикй [Матн] / САлизода. - Душанбе, 2006. - 79 с.

3. Андреев М. С. Ягнобские тексты [Матн]/М. С. Андреев, Пещерева Е. М. [С приложение ягнобско-русского словаря, составленного М.С. Андреевым, В.А.Ливщицем и А.К. Писарчик]. -М.; Л., 1957. -392 с.

4. Бауманёр. Сармаддеу. Шоуаншоу (мацмуаи уикояуо ва роман) [Матн] /Бауманёр. - Душанбе: Адиб, 2013. - 472 с.

5. Бауром Ф. Агар вай мард мебуд: Повестуо [Матн] / Ф. Бауром. - Душанбе: Адиб, 1987. - 384 с.

6. Боголюбов М.Н. Ягнобский язык [Матн] / М.Н. Боголюбов //Языки народов СССР. Индоевропейские языки. - М.: Наука, 1966. - С. 342-361.

7. Грамматикаи забони тоцикй (фонетика ва морфология) [Матн]. Цилди 1. - Сталинобод: Нашрдавлтоц, 1956. - 232 с.

8. Грамматикаи забони адабии уозираи тоцик [Матн]. - Душанбе: Дониш, 1985. - 358 с.

9. Забони адабии уозираи тоцик. [Матн] Цисми 1. Лексикология. Фонетика. Морфология. - Душанбе: Ирфон, 1982. - 462 с.

10. Цариб Б. Фаруанги сугдй (сугдй-форсй-инглисй) [Матн] /Б.Цариб. - Теурон, 1995. - 567 с.

11. Маъсумй Н. Асаруои мунтахат [Матн] /Н. Маъсумй. Цилди 2. Нашри дувум. - Душанбе: Адиб, 2005. -351 с.

12. Мирзоев К. Дар орзуи падар [Матн] / К. Мирзоев. Повест ва уикояуо. - Душанбе: Адиб, 1990. - 400 с.

13. Мирзозода С. Ягнобй зивок (дастури илмй-таълимй барои муаллимон) [Матн] / С.Мирзозода. -Душанбе: Сурушан, 1998. - 111 с.

14. Мирзозода С. Фаруанги ягнобй-тоцикй [Матн] / С. Мирзозода.-Душанбе: Анцумани Деваштич, 2008. -279 с.

15. Мухторов З. Таърихи забони тоцикй [Матн] / З. Мухторов. -Душанбе: Хумо, 2003. - 152 с.

16. Назарзода С. Истицлолият ва забоншиносии тоцик [Матн] / С. Назарзода. [Манбаи электронй] -URL: http://www.sns.tj/node/144 (Санаи муроциат: 05.06.2021).

17. Самадов Р. Як усули бостонии ташаккули замони гузаштаи феъл дар забони ягнобй [Матн] /Р. Самадов // Ахбори ДДХ^БСТ (Силсилаи илмуои гуманитарй). №4 (77). -Хуцанд: 2018. - С. 139-143.

18. Толис П. Тобистон. Повест ва уикояуо [Матн] /П. Толис. - Душанбе: Адиб, 2009. - 128 с.

19. Хромов А.Л. Ягнобский язык [Текст] / А.Л. Хромов. -М.: Наука, 1972. - 210 с.

20. Хромов А.Л. Ягнобский язык [Текст]/А.Л. Хромов // Основы иранского языкознания. Новоиранские языки: восточная группа. -М.: Наука, 1987. 644. - 702.

21. Халимиён С. Феъл (куниш) [Матн] / С. Х^алимиён. Дастури таълимй. -Душанбе: Дониш, 2013. - 126 с.

22. Junker F.J. Die sprachgeographische gliederung des yaghnob-tales [Техt] /F.J.Junker. Leipzig. 1930. - 140 с.

ХУСУСИЯТХРИ СОХТОРИИ ЗАМОНИ ГУЗАШТАИ ДУР ВА ДУРИ ДАВОМДОРИ ФЕЪЛЙ ДАР ЗАБОНХОИ ТОЧДКЙ ВА ЯГНОБЙ

Дар макола масъалаи роххои сохта шудани шаклхои замони гузаштаи дур ва дури давомдор (муайян) дар забонхои точикй ва ягнобй мавриди баррасй карор гирифтаанд. Таъкид гардидааст, ки рочеъ ба ин масъала то кунун тадкикоти алохида сурат нагирифтааст. Шаклхои замони гузаштаи дур ва дури давомдор (муайян) дар

забонхои мазкур мавриди мукоиса карор дода шуда, хусусиятхои сохтории онхо дар мукоиса бо хамдигар ошкор сохта шудаанд. Муаллиф аз тахлил ба хулосае омадааст, ки дар забонхои мукоисашаванда замони гузаштаи дур аз шакли феъли холи (сифати феълй) феъли асосй бо иловаи шакли замони гузаштаи феъли ёридиханда ва бандакхои феълй сохта мешаванд. Дар замони гузаштаи дури давомдор (муайян) дар забони ягнобй ба фарк аз забони точикй феъли ёридихандаи "истодан" иштирок намекунад ва он аз масдар ва феъли ёридихандаи "ой (буд)" сохта мешавад.

Калидвожахо: феъл, шаклхои замони гузаштаи феъл, замони гузаштаи дур, замони гузаштаи дури давомдор (муайан), аргумент, феълхои ёридиханда, забони ягнобй.

СТРУКТУРНЫЕ ОСОБЕННОСТИ ПРЕЖДЕПРОШЕДШЕГО ВРЕМЕНИ И ПРЕЖДЕПРОШЕДШЕГО ДЛИТЕЛЬНОГО ВРЕМЕНИ ГЛАГОЛА В ТАДЖИКСКОМ И ЯГНОБСКОМ ЯЗЫКАХ

В статье рассматривается вопрос о способах образования форм преждепрошедшего и преждепрошедшего длительного времени (определенного) в таджикском и ягнобском языках. Подчеркивается, что отдельных исследований по данному вопросу не проводилось. Сопоставляются формы преждепрошедшего и продолженного (определенного) времени в этих языках, выявляются их структурные особенности в сравнении друг с другом. В результате анализа автор пришел к выводу, что в сравниваемых языках преждепрошедшее время образуется от формы деепричестии (причастие) основного глагола с добавлением формы прошедшего времени вспомогательного глагола и глаголных окончаний. В отличие от таджикского языка вспомогательный глагол "истодан" (стоять) не участвует в прошедшем продолженном (определенном) времени в ягнобском языке, а образован от инфинитива и вспомогательного глагола «ой (буд)».

Ключевые слова: глагол, формы прошедшего времени глагола, преждепрошедшее время, преждепрошедшее длительной время (определённый), аргумент, вспомогательные глаголы, ягнобский язык.

STRUCTURAL FEATURES OF THE PAST PERFECT AND PAST PERFECT CONTINOUS OF THE VERB IN THE TAJIK AND YAGNOBI LANGUAGES

The article deals with the question of the ways of forming the forms of past perfect and past perfect continous tenses (definite) in the Tajik and Yagnobi languages. It is emphasized that no separate studies on this issue have been conducted. The forms of the past perfect and past perfect continuous (definite) tenses in these languages are compared, their structural features are revealed in comparison with each other. As a result of the analysis, the author came to the conclusion that in the compared languages, the past perfect tense is formed from the adverbial participle (participle) form of the main verb with the addition of the past tense of the auxiliary verb and verb endings. Unlike the Tajik language, the auxiliary verb "istodan" (to stand) does not participate in the past perfect continuous (definite) tense in the Yagnobi language, but is formed from the infinitive and the auxiliary verb "oy (bud)".

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Keywords: verb, past tense forms of the verb, past perfect tense, past perfect continuous tense (definite), argument, auxiliary verbs, Yaghnobi language.

Дар бораи муаллиф

Самадов Рамазонй Саидназарович

Докторант аз руи ихтисос (PhD)^ кафедраи забони точикй

Донишгохи давлатии Хучанд ба номи академик Б. Fафуров

735700, Ч,умхурии Точикистон, ш. Хучанд, к. Мавлонбеков, 1 Тел.: (+992) 92 943 30 90 E-mail: rahmon.rahim@bk.ru

About the author

Samadov Ramazoni Saidnazarovich

Doctoral student of the Tajik Language Department

Khujand State University named after

academician B. Ghafurov

735700, Republic of Tajikistan, Khujand,

Mavlonbekov st., 1

Ph.: (+992) 92 943 30 90

E-mail: rahmon.rahim@bk.ru

Об авторе

Самадов Рамазони Саидназарович

Докторант (PhD) кафедры таджикского языка

Худжандский государственный университет

имени академика Б. Гафурова

735700, Республика Таджикистан, г. Худжанд,

ул. Мавлонбеков, 1

Тел.: (+992) 92 943 30 90

E-mail: rahmon.rahim@bk.ru

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.