Научная статья на тему 'ХУСУСИЙ ТАДБИРКОР ВА ИШБИЛАРМОНЛАР ФАОЛИЯТИНИНГ ОИЛА ВА МАҲАЛЛА ФАРОВОНЛИГИГА ТАЪСИРИ'

ХУСУСИЙ ТАДБИРКОР ВА ИШБИЛАРМОНЛАР ФАОЛИЯТИНИНГ ОИЛА ВА МАҲАЛЛА ФАРОВОНЛИГИГА ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
69
16
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Oriental Art and Culture
Область наук
Ключевые слова
маҳалла / оила / тадбиркор / оилавий корхона / маҳалла тараққиёти / иқтисодий фаолият / меҳнат бозори

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Бурхон Жакбарович Шамсиддинов

Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг маҳаллалар ва оилалар иқтисодий-молиявий ҳаётида муҳим аҳамиятга эга. Маҳалла, оилалар ҳам тадбиркорлар ҳақида позитив фикрларни уйғотиб, уларни маънавий руҳий қўллаб-қувватлаши зарур. Тадбиркорларга турли тўсиқлар уйғотмасдан, уларни маҳалла ҳаётига жалб этиш бошқариш маҳоратини талаб этади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ХУСУСИЙ ТАДБИРКОР ВА ИШБИЛАРМОНЛАР ФАОЛИЯТИНИНГ ОИЛА ВА МАҲАЛЛА ФАРОВОНЛИГИГА ТАЪСИРИ»

"Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal - Volume 2 Issue 4 / December 2021 ISSN 2181-063X

ХУСУСИЙ ТАДБИРКОР ВА ИШБИЛАРМОНЛАР ФАОЛИЯТИНИНГ ОИЛА ВА МАХДЛЛА ФАРОВОНЛИГИГА ТАЪСИРИ

Бурхон Жакбарович Шамсиддинов

КДПИ

Аннотация: Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг махаллалар ва оилалар иктисодий-молиявий хаётида мухим ахамиятга эга. Махалла, оилалар хам тадбиркорлар хакида позитив фикрларни уйготиб, уларни маънавий рухий куллаб-кувватлаши зарур. Тадбиркорларга турли тусиклар уйготмасдан, уларни махалла хаётига жалб этиш бошкариш махоратини талаб этади.

Калит сузлар: махалла, оила, тадбиркор, оилавий корхона, махалла тараккиёти, иктисодий фаолият, мехнат бозори.

THE IMPACT OF THE ACTIVITIES OF PRIVATE ENTREPRENEURS AND BUSINESSMEN ON THE WELL-BEING OF THE FAMILY AND THE

COMMUNITY

Burhon Jakbarovich Shamsiddinov

KSPI

Abstract: Small business and private entrepreneurship play an important role in the economic and financial life of communities and families. Neighborhoods and families also need to evoke positive thoughts about entrepreneurs and provide them with spiritual support. Involving entrepreneurs in community life without creating various barriers requires management skills.

Keywords: neighborhood, family, entrepreneur, family business, neighborhood development, economic activity, labor market.

Халкимиз эъзозлаб келаётган институтлардан яна бири оиладир. Махалла ва оила бизда чамбарчас боглик. Оиланинг ижтимоий тараккиётдаги урни бекиёслигини, купгина Гарб давлатларида у камайиь бораётганини хисобга олиб Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Бош Ассамблеяси 1994 йилдан эътиборан хар йилнинг 15 май санасини "Халкаро Оила куни" деб эълон килган. Узбекистонда эса 1998 йил - "Оила йили", 1999 йил - "Аёллар йили", 2000 йил -"Соглом авлод йили", 2001 йил - "Она ва бола йили", 2003 йил - "Обод махалла йили", 2009 йил - "Баркамол авлод йили" каби умуммиллий характерга эга чора-тадбирлар оилани мустахкамлашга, унинг ижодий, ахлокий-маънавий

потенциалидан унумли фойдаланишга, оилавий бизнес оркали оила фаровонлигига эришишга каратилгандир.

Узбек халки "кадимдан тадбиркорликни ташкил этишда оила аъзоларига таянган, уларнинг бевосита фаол иштироки асосида ишлаб чикариш, хизматлар курсатиш ишларини олиб борган. Шу боис мамлакатимизда оилавий тадбиркорлик фаолиятини куллаб-куватлаш, риожланишини янги боскичга олиб чикиш хамда ушбу йуналишдаги тадкикот ишларини янада жонлантириш мухим ахамият касб этади"1.

1996 йили Узбекистонда кам таъминланган оилалар 21,2%ни, ута ёрдамга мухтож оилалар 12,1%ни ташкил этган2. Оилавий тадбиркорликнинг ривожланиши натижасида бу ракамлар 7,6%га тушган. Агар 2009 йили нодавлат секторида ишлаётганларнинг 70 фоизини аёллар ташкил этган булса, бугун улар тадбиркор ва ишбилармонларнинг 20 фоизини ташкил килган эди. Деярли кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликка тааллукли хужаликларнинг 9 мингтасини аёллар, оилалар бошкаради.

"Махалла" хайрия жамгармасининг ташкилий, маънавий-маърифий ишларни олиб бориш, давлат дастурларини бажаришда катнашишини таъминлашда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорларнинг хомийлиги, амалий ва моддий куллаб-кувватланаётгани мухимдир. Булар шунчаки, мажбуран амалга оширилаётган ёрдам булмай, улар тагида тадбиркорлик харакатининг ижтимоий функцияларини, жамият ва ахоли олдидаги бурчларини тугри англаётганлиги ётади. Масалан, "Махалла" хайрия жамгармаси 2002 йилда 24 жамоат ташкилотлари, ННТ сиёсий партиялар, "Камолот" ёшлар ижтимоий харакати ва тадбиркорлар ёрдамида 65931 та оммавий тадбирлар утказган. Шундан 14672 таси "Кдрияларни кадрлаш йиди", 6875 таси "Соглом авлод" Давлат дастурларини амалга оширишга, 13999 ахолининг сиёсий-хукукий маданияти юксалтиришга, 9712 таси вояга етмаган болалар тарбияси ва оммавий спортга, 7591 таси туй ва бошка маросимларга багишланган эди.

Тарихий жойларга, кадамжоларга 400 дан ошик саёхат, ташрифлар уюштирилган. Республикамизда яшаётган 3500 дан ортик 100 ёшга кирган ва ундан ошган карияларга 29,3 млн сумлик совга-саломлар таркатилган, 2000 нафар карияларнинг уй-жойлари таъмирланган. Барча тадбирларга жами 247150000 сум сарфланган, уларнинг 177520000 суми хомийлар - кичик бизнес ва тадбиркорлар, хужалик субъектлари хисобидан туланган.

Куриниб турибдики, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг "Махалла" хайрия жамгармаси оркали Республикамиздаги барча махаллаларга, уларда

1 Национальный доклад о положении женщин в Республике Узбекистан. Региональная программа «Гендер и развитие». ШОРБ, 1999. -С.47.

2 Содиков З. Бозор ислохотлари ва иктисодиётни либераллаштиришни чукурлаштириш йуналишлари. -Т.: O'zbekiston, 2011. - 47 б.

ГГлЦ^^Ш! 453 http://oac.dsmi-qf.uz/

истикомат килаётган ахолига, айникса ёрдамга мухтож оилалар, ногиронлар ва карияларга курсатаётган моддий ёрдами барча сарф-харажатларнинг 60 фоизидан ортигини ташкил этади. бундай ёрдамлар бугун хам изчил, ихтиёрий тарзда давом эттирилмокда. Масалан, 2009 йили юкоридаги тадбирларга 893281000 сум сарфланган булса, уларнинг 478733000 сумини хомийлар ажратган,масалан, 2011 йили мазкур ракамлар 997872000 ва 576702000 сумни, яъни 61.3 фоизни ташкил килган3.

Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг махаллаларга иктисодий-молиявий ёрдами мухим ахамиятга эга, албатта. Бозор иктисодиёти хар бир ижтимоий фаолиятни, амални гохо пул, фойда билан улчашга мажбур килади. Айникса тадбиркорлик фаолияти билан шугулланувчи киши пул, маблагнинг кучини теран сезади, уларни дуч келган томонга сочиб юбормайди. Шундай булса-да, узбек халки калбида, маънавиятида ён-атрофидаги кишилар ахволига назар ташлаб, агар зарур булса, уларга ёрдам, харихохлик курсатиб яшаш хислати мавжуд. Бундай хислатни у махалла, оиладан олган, шунинг учун хам у ушбу хислатни тагин махалласига, оиласига кайтаришни чин инсонийлик, олижаноблик деб билади.

Тадбиркорлар ёшларни касб-корга ургатиш, чет тилларга, маркетинг асосларига укитиш, иш жойлари очиб уй бекаларини ижтимоий-иктисодий хаётга жалб этиш каби фаолият турларини хам олиб борадилар. Улар махаллалар кошида укув марказлари, устахоналар, маркетинг хизмати курсатиш курслари очадилар. Ахолининг талаб ва эхтиёжларига мувофик маданий, маърифий, хукукий ва иктисодий билимларни эгаллашда ёрдамлар курсатадилар. Бундай хизмат турлари уларга ортикча маблаг, даромад келтирмайди, хизмат хаклари ходимлар маошига, ижара хакларига, транспорт ва хом-ашёлар харажатини коплашга етади, холос. Аммо тадбиркорлар мазкур фаолият турларини элга, халкка фойда келтириш, уларнинг у ёки бу хизмат турларига булган талаб ва эхтиёжларини кондиришни кузлайдилар. Тугри, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларининг 60-70 фоизи ишлаб чикариш фаолияти билан шугулланади4, аммо бу хол уларни хомийлик курсатиб махаллалар ва оилаларга зарур ижтимоий-фойдали, уй-жой атрофларини ободонлаштириш каби хизмат турларини бегараз курсатишларига халакит бермайди.

Махалла, ахоли турар жойлари, микрорайонларда хали ечилиши зарур булган муаммолар куп. Масалан, куп каватли биноларни капитал таъмирлаш, иссиклик етказиб бериш, ён-атрофларини ибратли, чиройли куринишга келтириш кабилар шулар жумласидандир. Кичик бизнес ва хусусий

3 Содиков З. Бозор ислохотлари ва иктисодиётни либераллаштиришни чукурлаштириш йуналишлари. -Т.: O'zbekiston, 2011. - 47 б.

4 Каранг: Содиков З. Бозор ислохотлари ва иктисодиётни либераллаштиришни чукурлаштириш йуналишлари. -Т.: O'zbekiston, 2011. - 47 б.

ГГлЦ^^Ш! 454 http://oac.dsmi-qf.uz/

тадбиркорлик субъектлари уларни хал этишда катта ёрдам беришлари мумкин. Агар тадбиркорларни асосий кисми саноат ва курилиш, хизмат курсатиш сохаларида ишлашини5 хисобга олсак уларнинг амалий ёрдами сезиларли даражада ошишини, уй-коммунал хужалигида йигилиб колган, ахолининг норозиликларига сабаб булаётган муаммоларни реал хал этиш мумкинлигини кузатамиз. Тугри, махалла. Ахоли турар жойларида жойлашган кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектлари, хужаликлардан даромадининг 1 фоизи "Махалла" хайрия жамгармасига утказилади. Шу билан бирга тадбиркорлар ва ишбилармонларни юкоридаги муаммоларни хал этишга жалб килиш мумкин.

Бундан ташкари махалла кумиталари, уй-коммунал хужалиги идоралари мавжуд объектлардан хали самарали фойдаланаётгани йук. Купгина махалла ва ахоли турар жойларида барпо этилган хужаликлар, тадбиркорларнинг объектлари, савдо-сотик шахобчалари, устахоналар замонавий куринишга эга эмас, гохо улар махалла, микрорайон инфратузилмасини бузиб туради. Масалан, куп каватли бинолар олди, ён-атрофларида дам олиш шахобчалари ва майдонлари йук, ертулалардан фойдаланиш анъанага айланмаган. Вахоланки, куп каватли биноларнинг ертулаларида, албатта, канализацияга халакит бермайдиган ертулаларда, маданий-маиший хизмат курсатиш шахобчаларини очиш мумкин. Шундай ташаббус билан чикиш махалла кумиталари, уй сохиблари зиммасидадир. Бундай ташаббус тадбиркорларни махалла, уй-коммунал хужалигида тупланиб колган муаммоларни хал этишдаги ёрдами куламини янада оширган буларди.

Махалла, оилалар хам тадбиркорлар хакида позитив фикрларни уйготиб, уларни маънавий рухий куллаб-кувватлаши зарур. Тадбиркорларга турли тусиклар уйготмасдан, уларни махалла хаётига жалб этиш бошкариш махоратини талаб этади. Шундай фазилатга эга фукаролар йигинлари оксоколлари, уй сохиблари тадбиркор ва ишбилармонларнинг реал амалий ёрдамларига умид кила олади.

Янгидан барпо этилаётган бинолар бугун шахарлар архитектурасини узгартириб юбормокда, замонавий махаллалар уй-коммунал хизматлари учокларини хам замонавий куринишда булишини такозо этмокда. Бугун махалла кумиталари учун чиройли, замонавий бинолар куриш, уй-коммунал хизмати учокларини зарур ускуналар ва мутахассислар билан таъминлаш, куп каватли уйларнинг куринишини замонавийлаштириш давр талабидир. Мазкур муаммоларни хал этишда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектлари мухим ёрдам бера олади.

5 Каранг: Исламова Д.Х. Узбекистонда фукаролик жамиятини барпо этишда инсон омилининг урни. Фалсафа фан. номзоди... дисс.автореферати. -Т.: 2010. - 11 б.

Фойдаланилган адабиётлар

1. Национальный доклад о положении женщин в Республике Узбекистан. Региональная программа «Гендер и развитие». UNOPS, 1999. -С.47.

2. Содиков З. Бозор ислохотлари ва иктисодиётни либераллаштиришни чукурлаштириш йуналишлари. -Т.: O'zbekiston, 2011. - 47 б.

3. Исламова Д.Х. Узбекистонда фукаролик жамиятини барпо этишда инсон омилининг урни. Фалсафа фан. номзоди... дисс.автореферати. -Т.: 2010. - 11 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.