CC BY
47
D01:10.12845/bitp.35.3.2014.14
mgr inz. Iwona CLAPA1
prof. dr hab. inz. Marek DZIUBINSKI1
Przyj^ty/Accepted/Принята: 25.08.2013; Zrecenzowany/Reviewed/Рецензирована: 25.07.2014; Opublikowany/Published/Опубликована: 30.09.2014;
ZACHOWANIE LUDZI JAKO JEDEN Z CZYNNIKOW DETERMINUJ4CYCH PRZEBIEG PROCESU EWAKUACJI2
Human behaviour as one of the factors determining the course
of the evacuation process
Поведение людей как один из факторов, определяющий ход процесса эвакуации
Abstrakt
Cel: Celem niniejszego artykulu jest przedstawienie zachowania wybranej grupy ludzi w srednim wieku podczas ewakuacji z reprezentatywnego budynku uzytecznosci publicznej.
Wprowadzenie: W artykule omowiono czynniki wplywajqce na przemieszczanie si^ tlumu podczas zdarzenia ekstremalnego, ktorym moze bye alarm pozarowy lub inne zagrozenie takie jak na przyklad alarm bombowy w budynku. Wyjasniono definij tlumu, a takze ukazano mozliwe zachowania si^ ludzi podczas ewakuacji reprezentatywnej grupy ludzi w srednim wieku. Dane literaturowe, a zwlaszcza modele obliczeniowe w glownej mierze wykorzystywane s§ do okreslania maksymalnego czasu potrzebnego do bezpiecznego opuszczenia obiektu tj. wyjscia na zewnqtrz budynku lub do wyznaczonego bezpiecznego miejsca lub sqsiedniej strefy pozarowej. Metody te, z uwagi na wprowadzone uproszczenia, s§ latwe i szybkie w kalkulacjach, jednak w wi^kszosci przypadkow nie uwzgl^dniajq wplywu zachowan uzytkownikow budynku na czas ewakuacji. Po ogloszeniu alarmu pozarowego zaobserwowae mozna rozne zachowania ludzi takie jak konczenie rozpocz^tych czynnosci, pakowanie i zabieranie rzeczy osobistych, szukanie czlonkow rodziny, proby gaszenia pozaru, przyglqdanie si^, co si^ dzieje, proby kradziezy przy wykorzystaniu panujqcego zamieszania i wiele innych czynnosci, ktore wydluzajq czas ewakuacji, a tym samym majq negatywny wplyw na poziom bezpieczenstwa ludzi. Wnioski: Stosowane w modelach obliczeniowych uproszczenia i brak odniesienia si^ do przewidywalnych zachowan podczas ewakuacji powodujq, ze otrzymane wyniki mogq odbiegae w znacznym stopniu od czasow rzeczywistych potrzebnych na opuszczenie budynku.
Znaczenie dla praktyki: Przedstawiony eksperyment wykonany w jednym z lodzkich budynkow wysokosciowych przedstawia najcz^sciej obserwowane zachowania ludzi podczas probnych ewakuacji. Eksperyment nie obejmowal badania zachowan oraz czasu ewakuacji osob niepelnosprawnych. Zostal on porownany z wykonanq symulaj komputerowq przy uzyciu programu Pathfinder i jest obecnie najcz^sciej uzywanym modelem obliczeniowym opisanym w literaturze przedmiotu, dzi^ki czemu otrzymano poglqd na szacowane czasy ewakuacji przy uzyciu roznych narz^dzi inzynierii bezpieczenstwa pozarowego. Eksperyment mial rowniez na celu sprawdzenie wyst^powania modelu koncepcyjnego wyrozniajqcego poszczegolne fazy: postrzegania, interpretacji, podejmowania decyzji i akcji w trakcie ewakuacji z budynku.
SJowa kluczowe: zachowanie ludzi, ewakuacja, tlum, zachowanie tlumu, eksperyment Typ artykulu: studium przypadku
Abstract
Aim: The purpose of this article is to show how a representative middle-aged group of people tend to behave during the implementation of an evacuation procedure in a given public building.
Introduction: This article describes factors which, influence people's mobility in extreme circumstances, such as: the sounding of a fire alarm or bomb alert in a building. The article defines the term "crowd" but also illustrates potential behaviour of middle-aged group of evacuees. Data, specifically calculation models are, in the main, employed to determine the maximum lead time necessary for safe evacuation of a building - exit a building to a safe location or an adjacent fire free zone. Calculations, because of simplification,
1 Politechnika Lodzka, ul. Wolczanska 175, 90-924 Lodz; ivona2005@wp.pl / Lodz University of Technology, Poland;
2 Wklad merytoryczny w powstanie artykulu / Percentage contribution: I. Clapa - 70%, M. Dziubinski - 30%;
DOI:10.12845/bitp.35.3.2014.14
are quick and straightforward but, in the main, ignore human behavioural aspects during evacuation. After sounding of a fire alarm one can observe a range of reactions such as: completion of work in progress, collection and packing of personal items, a search for family members, attempts to extinguish fires, people gaping at what is going on, others exploiting the confusion with theft attempts and other happenings which, extend the evacuation lead time and negatively impact on the safety of people.
Conclusion: Simplification of calculation models and lack of due regard to human behavioural aspects, during an evacuation, may contribute to a significant divergence from realistic time requirements necessary to vacate a building.
Practical impact: The described experiment, conducted in a high rise building, in the city of Lodz, illustrates most frequently observed behaviour of people during an evacuation practice. The experiment did not incorporate an evaluation of behaviour or duration of an evacuation involving disabled people. The experiment outcome was compared with Pathfinder, a computer simulation programme and currently most frequently used calculation model described in this article. This facilitated a deeper insight into calculated evacuation lead times using a range of engineering tools harnessed in fire safety. The experiment also allowed for the verification of individual phases of the conceptual simulation model, highlighting distinctive phases such as: perception, interpretation, decision making, and direct action during an evacuation.
Keywords: human behavior, evacuation, crowd, crowd behaviour, experiment Type of article: case study
Аннотация
Цель: Целью данной статьи является описание поведения выбранной группы людей среднего возраста во время эвакуации из представленного общественного здания.
Введение: В статье рассмотрены факторы, влияющие на движение толпы людей во время экстремальной ситуации: пожарной тревоги или другой угрозы, например, угрозы заминирования здания. Подано объяснение термина „толпа", а также представлены возможные варианты поведения выбранной группы людей среднего возраста во время эвакуации. Литературные данные, а именно, вычислительные модели, в главной мере, используются для определения необходимого времени для безопасной эвакуации из объекта т.е. выхода наружу здания либо прибытия в назначенное безопасное место или в соседнюю пожарную зону. Эти методы, в связи с введёнными упрощениями, простые и быстрые в подсчётах, однако, в большинстве случаев не учитывают влияние поведения людей, находящийся в здании во время эвакуации. После объявления пожарной тревоги наблюдается разные поведения людей, такие как, например, завершение начатых действий, пакование и сбор личных вещей, поиск членов семьи, попытки тушения пожара, наблюдение за происходящим, попытки кражи используя ситуацию общей паники и беспорядка и многие другие, которые увеличивают время эвакуации, тем самым, отрицательно влияя на уровень безопасности людей.
Выводы: Используемые в вычислительных моделях упрощения и отсутствие учёта предсказуемого поведения людей во время эвакуации, могут привести к тому, что полученные результаты будут существенно отличаться от реального времени необходимого, чтобы покинуть здание.
Значение для практики: Представленный эксперимент, проведенный в одном из многоэтажных зданий г. Лодзи, показывает наиболее распространенное поведение людей, которое можно наблюдать во время пробных эвакуаций. Во время эксперимента не исследовали поведение и время эвакуации инвалидов. Эксперимент был сравнён с проведённой компьютерной симуляцией при использовании программы Pathfinder и с наиболее популярной вычислительной моделью, описанной в предметной литературе. Благодаря этому была получена информация о приблизительной длительности эвакуации при использовании разных инструментов инженерии пожарной безопасности. Эксперимент также был проведён для проверки отдельных фаз концептуальной модели: восприятия, интерпретации, принятия решений и действий во время эвакуации из здания.
Ключевые слова: поведение людей, эвакуация, толпа людей, поведение толпы, эксперимент Вид статьи: тематическое исследование
1. Zarys historyczny
Zainteresowanie problemem ewakuacji rozpocz^lo si§ po serii tragicznych pozarów, w wyniku których zgin^la bardzo duza liczba osób. Najwi^kszym i najtragiczniej-szym pozarem w historii ludzkosci byl pozar w teatrze Iroquois w Chicago w 1903 r., gdzie zgin^ly 602 osoby. Drugim co do liczby ofiar byl pozar w klubie nocnym Co-coanut Grove w Bostonie w dniu 28 listopada 1942 r. Zgi-n§ly wówczas 492 osoby, a rannych zostalo kilka tysi§-cy [1]. W 2006 r. w Stanach Zjednoczonych [2] w po-zarach zostalo rannych ponad 14 000 osób, a smierC po-nioslo ponad 2700 osób. Analiza urazów i zgonów spo-wodowanych pozarami wykazala, ze ponad dwie trzecie rannych i ponad polowa ofiar smiertelnych byla w sta-nie ewakuowac si§ z budynku. Jednak ludzie ci wykony-wali czynnosci, które spowodowaly opóznienia w roz-pocz^ciu ewakuacji np. konczyli rozpocz^te czynnosci, gasili ogien, próbowali ratowac innych z budynku [3].
W tym czasie pozar spowodowal, ze parametry krytycz-ne na drogach ewakuacyjnych zostaly przekroczone, co w konsekwencji spowodowalo smierc lub powazne obra-zenia, w nast^pstwie których zgin^li.
Po tych zdarzeniach zacz^to si§ zastanawiac, co wply-wa na zachowanie ludzi podczas pozaru oraz w jaki spo-sób zapewnic ludziom bezpieczn^ ewakuacji Zwrócono szczególn^ uwag§ na potrzeb^ zapewnienia bezpieczen-stwa przez wymagany czas, a takze na odpowiednie srod-ki gwarantuj^ce bezpieczn^ ewakuacji wszystkich osób przebywaj^cych w budynku.
Zacz^to poddawac analizie obowi^zuj^ce dotychczas procedury i przyj^te scenariusze pozarowe. Zaobserwo-wano [4], ze zamiast modelowania i przewidywania za-chowan uzytkowników, niektóre modele ewakuacji posia-daj^ z góry okreslone zalozenia i uproszczenia dotycz^-ce zachowan ludzi. Cz^sto s^ one nierealne i mog^ po-wodowac otrzymanie niedokladnych wyników. Jednym
С ПРАКТИКИ ДЛЯ ПРАКТИКИ
z podstawowych bl^dow moze bye zalozenie natychmia-stowej ewakuacji po uslyszeniu alarmu pozarowego lub wykryciu pozaru, co moze skutkowae znacznym skroce-niem obliczeniowego czasu ewakuacji, a w konsekwen-cji prowadzie do nieswiadomego projektowania niebez-piecznych warunkow np. niewystarczajacej liczby wyjse ewakuacyjnych, opracowania niewlasciwych procedur organizacyjnych.
Sytuacja moze bye rowniez odwrotna. Niewlasciwe zalozenia moga prowadzie do przeszacowania wynikow i wyznaczenia znacznie dluzszego czasu ewakuacji. Za-projektowane na takiej podstawie budynki lub opracowa-ne procedury moga niepotrzebnie podniese koszty inwe-stycji. Dlatego tak wazne jest, aby wlasciwie okreslie model zachowan ludzkich podczas ewakuacji i prawidlowo wyznaczye czas niezb^dny do ewakuacji.
2. Proces ewakuacji ludzi z budynkow
We wczesnej fazie rozwoju pozaru (ryc. 1) ludzie znajdujacy si§ w budynku lub pomieszczeniu zagrozo-nym pozarem, zmuszeni do podj^cia czynnosci ewaku-acyjnych moga polegae na:
• indywidualnych umiej^tnosciach oraz wlasnej wiedzy o zjawisku pozaru i jego rozprzestrzenianiu,
• na mozliwosci uratowania ich przez inne osoby znaj-dujace si§ w ich najblizszym otoczeniu.
Udzial sluzb ratowniczych w procesie ewakuacji za-pewniony b^dzie jedynie po ich przybyciu na miejsce, co przy uwzgl^dnieniu czasu zaalarmowania i dojazdu moze nastapie w fazie flashover pozaru, a co za tym idzie, pa-rametry krytyczne na drogach ewakuacyjnych moga bye juz przekroczone. Dlatego tez zachowanie ludzi w zagro-zonym obiekcie podczas pierwszej fazy rozwoju pozaru jest niezwykle istotnym czynnikiem, majacym zasadni-
czy wplyw na sprawnose przeprowadzenia ewakuacji. f
^ ЦР1ЧМ
' inhiit I Й I f-aii ■
3. 1 '
* | PomqinramM J UlPhM
Г | milUs-iovtr j III FMJ
4 I ^ "
/
/ ^S- i
/1 \
/ J V
/ \
Ра/я vj in-*!: \
гапиМфУ \
i 1 \
J l I Fully dcvONrtud 1 ^^
11*** x.
! ! ^ , HYaasarw
^^^^ — [-1 ta ■■ Cnpiillli":'4^4^-*
Ryc. 1. Krzywa przedstawiajqca przebieg pozaru pomieszczenia wyrazona sredniq temperature gazu w funkcji czasu. Lima przerywana przedstawia zuzycie paliwa przed momentem wystqpienia rozgorzenia [5] Fig. 1. A curve showing the course of the fire space expressed by the mean gas temperature as a function of time. The dotted line shows the consumption prior to the time of flashover [5]
3. Zachowanie ludzi podczas ewakuacji
Na poczatku XX wieku prowadzono szereg prac ba-dawczych w zakresie poprawnosci, efektywnosci oraz
D01:10.12845/bitp.35.3.2014.14
identyfikacji czynników zewn^trznych majacych wplyw na proces ewakuacji ludzi z budynków, ze szczególnym uwzgl^dnieniem pr^dkosci przemieszczania si§ ludzi oraz wzajemnych sil oddzialywania na siebie podczas ewakuacji w korytarzach, na klatkach schodowych oraz przej-sciach ewakuacyjnych. Zbudowano wówczas kilka baz danych [5, 6, 7] dotyczacych takich parametrów ewakuacji jak pr^dkosci przemieszczania si§ oraz widocznosci w dymie. Badania przeprowadzone w tamtym okresie do dnia dzisiejszego stanowia fundamentalna wiedzy w zakresie okreslania bezpiecznych warunków ewakuacji, a takze nierzadko sa wykorzystywane w przepisach i normach technicznych na calym swiecie [8, 9].
Jako jedni z pierwszych badaniem zjawiska zacho-wania si§ ludzi zajmowali si§ mi^dzy innymi w latach pi^cdziesi^tych XX wieku Hankin i Wright [10], w latach szescdziesiatych Hoel [11] oraz Older [12], w latach siedemdziesiatych O'Flaherty i Parkinson [13]. Wszyst-kie uzyskane przez nich wyniki oparte byly na bezposred-niej obserwacji dokonanej za pomoca fotograficznej ana-lizy poklatkowej (ang. time-lapse films). Badania polega-ly przede wszystkim na obserwacji zachowan, tworzenia si§ strumieni ludzi i ksztaltowania si§ ich przeplywu.
W literaturze przedmiotu znalezc mozna opisy róz-nych modeli zachowania si§ ludzi podczas ewakuacji [14] m.in:
• modele kolejkowania (ang. queueingmodels) [15, 16],
• modele macierzy przejscia (ang. transistion matrix
models) [17],
• modele stochastyczne [12].
W latach siedemdziesiatych Henderson [18, 19, 20] zaproponowal, aby zachowanie tlumu potraktowac jak zachowanie czastek gazu lub plynu. Przy takim podej-sciu nalezalo odniesc si§ do poszczególnych zaleznosci pomi^dzy tymi czasteczkami, wsród których nalezy wy-mienic unikanie przeszkód, a takze zmniejszenie pr^dko-sci poruszania si§, przez co nie do konca spelnione sa kla-syczne zasady zachowania energii i p§du. W swoich za-lozeniach wykorzystywal on równania Naviera-Stokesa, czyli zestaw równan w postaci równan ciaglosci opisu-jacych zasady zachowania masy i p§du dla poruszajace-go si§ plynu, wedlug których zmiany p§du elementu plynu zaleza jedynie od zewn^trznego cisnienia i wewn^trz-nych sil lepkosci w plynie opisujacych przeplyw lami-narny cieczy newtonowskiej (kolejne warstwy plynu nie ulegaja mieszaniu). Przeplyw zachodzi przy malych pr§d-kosciach, gdy liczba Reynoldsa nie przekracza tzw. war-tosci krytycznej.
4. Czym jest tlum i jak si§ zachowuje?
W zaleznosci od tego, czy jednostka jest odosobniona, czy znajduje si§ w grupie, jej zachowanie moze byc róz-ne. W przypadku gdy czlowiek jest sam i zauwazy zagro-zenie, z reguly b^dzie post^powac instynktownie, a wi§c najcz^sciej po przerwaniu rozpocz^tych czynnosci prze-mieszczal si§ b^dzie w kierunku miejsca bezpiecznego. Sytuacja komplikuje si§ w przypadku przebywania w grupie. Aby lepiej poznac zachowania ludzi, nalezaloby do-wiedziec si§, czym jest tlum i jakimi rzadzi si§ prawami.
fin?
Zgodnie ze wskazaniami Encyklopedii PWN [21] tlum to zgromadzenie wielu ludzi skupionych blisko siebie, zwi^-zanych przelotnie siln^ wiçzi^ psychiczn^, przejawiaj^-c^ siç we wspólnym spontanicznym zachowaniu - narzu-cone przez emocje dzialania nie s^ oceniane krytycznie. W tlumie dochodzi czçsto do nasladownictwa i (chwi-lowego) wyzbywania siç indywidualizmu. Czçsto tez uczestnicy tlumu czuj^ siç silniejsi i trac^ zdolnosc obiek-tywnej oceny sytuacji.
Najpopularniejszy podzial tlumu zaprezentowany zo-stal przez Blumera w 1951 r. w „Collective Behaviof' [22, 23]. Autor przedstawil w nim nastçpuj^ce rodzaje tlumu:
• tlum przypadkowy - charakteryzuje siç slabymi od-dzialywaniami pomiçdzy jego uczestnikami, a nawet ich brakiem. Powstaje na skutek okreslonego wyda-rzenia. Przykladem takiego tlumu s^ osoby przygl^da-j^ce siç wypadkom, egzekucjom itp.;
• tlum konwencjonalny - czyli zbiór osób zgromadzo-nych w konkretnym celu, który osi^gany jest przez kazd^ osobç z tlumu odrçbnie. Przykladem takiego tlumu s^ widzowie na koncertach, w kinie, pasazero-wie na przystanku. Tlum taki bardzo czçsto nazywany jest publicznosci^;
• tlum ekspresyjny - czyli taki, w którym szczegól-n^ rolç odgrywa okreslony ladunek emocjonalny, a w konsekwencji na nim oparte s^ dalsze zachowa-nia siç tlumu. Przykladem takiego tlumu s^ uczestnicy zabaw sylwestrowych na rynkach miast, karnawalu w Rio czy tez Love Parade w Berlinie. Tlum taki moze przejawiac zachowania niedopuszczalne, niespotyka-j^ce siç z powszechn^ akceptaj
• tlum aktywny - jest nastawiony na dzialalnosc nisz-czycielsk^, której celem jest rozladowanie emocji i/lub przeciwnika dokonywanie negatywnego oddzia-lywania. Przykladem takiego tlumu s^ agresywni kibi-ce na meczach pilkarskich;
• tlum protestuj^cy - jest szczególnym przykladem tlumu, który wykazuje cechy tlumu konwencjonal-nego (dosc dobra organizacja) oraz tlumu aktywnego (dzialalnosc destruktywna).
W sytuacji zagrozenia powyzszy podzial przestaje jednak obowi^zywac, poniewaz cel lub motywy zgroma-dzenia tlumu przestaje byc wazne, a na pierwsze miejsce wysuwa siç zazwyczaj potrzeba jak najszybszego opusz-czenia zagrozonego miejsca oraz dbalosc o wlasne zy-cie, które staje siç wartosci^ nadrzçdn^. W takich przy-padkach bardzo czçsto dochodzi do tragicznych obrazen, a nawet smierci poprzez stratowanie osób przez innych ewakuuj^cych siç ludzi.
Kolejn^ prôbç kwalifikacji tlumu podj^l Blumer [22], a nastçpnie rozwin^l j^ Park [24]. Wprowadzili oni po-jçcie „zachowania zbiorowego" (ang. collective behavior), które opisuje dzialanie posrednie pomiçdzy zacho-waniem konformistycznym (zgodnym z normami) a za-chowaniem odstçpuj^cym od norm. Zachowanie zbioro-we jako trzecia forma dzialania tlumu zachodzi, gdy nor-my s^ sprzeczne ze sob^ lub gdy ich brakuje. Oznacza to, ze duza liczba wzajemnie obcych sobie ludzi, którzy w tym samym czasie znalezli siç w tym samym miejscu
DÜI:10.12845/bitp.35.3.2014.14
(np. na koncercie), w wyniku naglej zmiany sytuacji (np. powstania pozaru), moze przeksztalcic si? w „mas?". Po-j?cie „masa" wg Le Bona cechuje si? anonimowosci^ jed-nostki, okreslon^ emocjonalnosci^, obnizeniem poziomu inteligencji oraz odpowiedzialnosci osobistej:
„Zatem kazd^ jednostk? w tlumie cechuje: zanik swia-domosci swego »ja«, przewaga czynników nieswiado-mych, utrata autonomii w kierowaniu myslami i uczucia-mi pod wplywem sugestii i przeniesienia, a nadto d^ze-nie do jak najszybszego urzeczywistnienia sugerowanych idei. Jednostka przestaje byc sob^, staje si? automatem, którym kieruje wola narzucona, nigdy zas wlasna" [25].
Bior^c pod uwag? obserwacje, a takze przeprowadzo-ne badania i dost?pne materialy zródlowe najcz?sciej spo-tykanymi zachowaniami tlumu w czasie sytuacji zagrozenia s^:
• przyspieszenie kroku, ruchu, co skutkuje zwi?ksze-niem pr?dkosci poruszania,
• odpychanie si?, potr^canie, wpadanie na siebie, a wi?c wzajemne oddzialywanie,
• poruszanie si? w sposób chaotyczny, nieprzewidywal-
ny,
• wracanie si? po zapomniane rzeczy, szukanie dzieci i czlonków rodziny,
• tworzenie si? zatorów, zwlaszcza na zw?zeniach po-ziomych dróg ewakuacyjnych przy drzwiach,
• ludzie oddzialywaj^ na siebie sil^ fizyczn^, przepy-chaj^ si?,
• zwolnienie ruchu poprzez osoby poszkodowane, poty-kaj^ce si?, przeszkody,
• bezkrytyczne pod^zanie za innymi.
Wszystkie te zachowania wplywaj^ negatywnie na przebieg ewakuacji, poniewaz powodowac mog^ powsta-nie paniki [23], czyli panicznego l?ku, trwogi o swoje zy-cie, co wydluzac b?dzie czas ewakuacji.
5. Symulacje zachowañ uzytkowników w czasie ewakuacji
Zgodnie z obserwacjami [4], oprócz celowego ruchu osób ewakuuj^cych, uzytkownicy sklonni s^ do wykony-wania wielu innych czynnosci, które mog^ opóznic ich przemieszczanie si? na zewn^trz budynku lub wyznaczo-nego bezpiecznego miejsca. Takie dzialania mog^ obej-mowac zbieranie informacji, przygotowanie si? do ewa-kuacji, zbieranie swoich rzeczy osobistych, pomoc in-nym, a nawet ich ratowanie, ostrzeganie innych osób w budynku, zmian? kierunku ewakuacji i gaszenie pozaru.
W obecnych modelach ewakuacji [4] skoncentrowano si? glównie na celowym ruchu, a nie na symulacji dodat-kowych zachowañ, które mog^ miec wplyw na opóznie-nie przebiegu calego procesu ewakuacji.
Do symulacji zachowania uzytkowników w czasie ewakuacji budynku stosuje si? glównie dwie metody. Pierwsza to wprowadzenie czasu zwloki np. okreslonego czasu, dla osób lub grup ludzi w symulowanym budynku w celu uwzgl?dnienia wszelkich dzialañ, które mog^ byc wykonywane w czasie ewakuacji (przed i w trakcie jej trwania). Ta metoda wykorzystywana jest przez nast?-puj^ce modele: Simulex [26, 27], EXIT89 [28], GridFlow
С ПРАКТИКИ ДЛЯ ПРАКТИКИ
[29]. Stosuj^c tç metodç, pozostawiamy uzytkowników w pozycji wyjsciowej na okreslony czas, a nastçpnie roz-poczynamy celowy ruch ewakuacji.
Drug^ metodç jest przypisanie konkretnych zachowañ, takich jak kolejnosc dzialañ, do okreslonego budynku. Przykladowymi programami wykorzystuj^cymi tç metodç s^ CRISP [30], buildingEXODUS [31, 32]. Ci^-glosc ruchu moze byc przerwana przez takie zachowania jak wyszukiwanie informacji, pozostanie na schodach, pomoc innym osobom, powrót do pierwotnego miejsca w celu zabrania rzeczy osobistych. Kazde takie dzialanie posiada przypisany czas okreslony dla kazdego z uzyt-kowników. Obie te metody symulacji zachowania siç podczas ewakuacji posiadaj^ znaczne uproszczenia pro-cesów zachodz^cych w czasie ewakuacji. Zdaniem Eriki Kuligowski [4] w pierwszej metodzie przy przypisywaniu czasu opóznienia nacisk kladzie siç na opóznienie (a nie na decyzje) dzialania i interakcji osób znajduj^cych siç w reakcji z warunkami panuj^cymi wewn^trz budynku. Druga metoda - przypisywanie zachowañ do okreslonego budynku - zaczyna symulowac decyzje i dzialania po-dejmowane w odpowiedzi na okreslone warunki w czasie ewakuacji, jednak wszystkie zachowania s^ definiowa-ne przez uzytkownika przed rozpoczçciem symulacji (za-miast przewidywanych przez model), interakcje miçdzy innymi uzytkownikami s^ uproszczone lub nie istniej^.
Glównym problemem powyzszych metod jest okre-slenie zachowañ ludzi przez uzytkownika programu, co wazniejsze, to on okresla dzialania, które wystçpuj^ w scenariuszu pozarowym. Nie ma spójnosci zwi^zanej z przypisywaniem zachowañ, poniewaz ww. metody opieraj^ siç calkowicie na wiedzy uzytkownika progra-mu, jednoczesnie brak jest jasnych wytycznych, kom-pleksowego zbioru danych, czy teorii okreslaj^cych, co ludzie robi^ w czasie ewakuacji budynku.
6. Model koncepcyjny zachowania ludzi
Aby zrozumiec proces zachowania i wplywaj^ce na nie czynników, zaprezentowany zostanie model koncep-cyjny, który rozróznia cztery fazy zachowañ ludzi [4].
№1л|1ГиЦ iJkvi'iíirubiiJiw J лВ^кДОПЬетп
LUT um
Írf-Сиригч rrür r-э fuíTQTI
Ryc. 2 Model koncepcyjny zachowan podczas ewakuacji [4] Fig. 2 Conceptual model of behavior during the evacuation [4]
Faza 1 obejmuje zachowania postrzegania, odbiera-nia zewnçtrznych sygnalow spolecznych w ich otoczeniu [33]. Te sygnaly mog^ byc fizyczne lub mog^ miec cha-
D01:10.12845/bitp.35.3.2014.14
rakter spoleczny, co oznacza, ze wynikaj^ odpowiednio z rzeczywistego srodowiska naturalnego lub srodowiska spolecznego. Przykladami sygnalów fizycznych w poza-rze budynku s^ plomienie, dym, dzwiçk tluczonego szkla, alarmy i ostrzezenia automatyczne. Te sygnaly mog^ do-cierac do uzytkowników pojedynczo lub kilka na raz, w zaleznosci od rodzaju i miejsca zdarzenia. Faza po-strzegania polega na dotarciu do swiadomosci uzytkowni-ka informacji o tym, ze cos siç zmienilo w jego otoczeniu [34],[35]. Sygnaly docierac mog^ do swiadomosci za po-srednictwem sluchu np. alarm, zapachu np. dym, wzroku np. plomieñ, smaku np. smak dwutlenku siarki lub chlo-rowodoru w ustach, czucia np. cieplo.
W fazie interpretacji (faza 2) uzytkownicy próbuj^ zinterpretowac informacje dostarczone przez bodzce po-strzegane w fazie postrzegania [36],[37].
Faza 3 wymaga od osób lub grup ludzi podejmowania decyzji, co dalej robic w oparciu o interpretacjç sygnalów, sytuacji i zagrozeñ. Podejmowanie decyzji w tej fazie jest procesem dwuetapowym, w którym uzytkownicy pocz^tkowo wyszukuj^ opcje postçpowania, a nastçpnie wybieraj^ jedn^ z nich [4]. Pierwszym krokiem w etapie podejmowania decyzji jest wyszukiwanie opcji, co mozna zrobic w oparciu o interpretacjç wydarzenia. Propozycje dzialañ mog^ pochodzic od uzytkownika lub dowolnego czlonka grupy [38]. W obliczu niepewnosci i braku czasu ludzie mog^ siç spotykac, dzielic interpretacjami oraz okreslac plan dzialania. W drugim etapie podejmowania decyzji nalezy wybrac jedn^ z opcji wykonania.
W fazie 4 nalezy wykonywac dzialania, podj^c akcje, które s^ ustalane na etapie podejmowania decyzji.
Jesli nowe informacje/wskazówki zostan^ przedsta-wione zanim akcja zostanie wykonana, uzytkownicy bçd^ na biez^co zmieniac zachowanie. Dzialania te w zaleznosci od sytuacji mog^ obejmowac poszukiwania informacji, czekanie, badanie incydentu, ostrzeganie innych, przygotowanie do ewakuacji, pomoc innym, gaszenie po-zaru, a takze poszukiwanie i ratowanie innych [4].
7. Eksperyment
W celu sprawdzenia, czy przedstawiony powyzej model koncepcyjny jest prawdziwy, przeprowadzono obser-wacje w jednym z lódzkich budynków podczas próbnej ewakuacji.
Badanie oprócz obserwacji zachowañ ludzkich mialo równiez na celu pomiar prçdkosci poruszaj^cych siç ludzi po pionowych i poziomych drogach ewakuacyj-nych. Eksperyment przeprowadzany byl w siedemnasto-kondygnacyjnym budynku biurowym z dwoma pozioma-mi podziemnymi. Wysokosc budynku wynosi ok. 62 m. Powierzchnia wewnçtrzna poszczególnych kondygnacji nadziemnych od parteru do 11 piçtra wynosi ok. 400 m2, powierzchnia kondygnacji wyzszych - ok. 250 m2. Po-wierzchnia wewnçtrzna dwóch pol^czonych ze sob^ kondygnacji podziemnych w sumie wynosi ok. 700 m2. W budynku kondygnacje od 0-11 pol^czone s^ dwoma klatkami schodowymi zlokalizowanymi po obu stronach budynku. Klatki te pol^czone s^ ze sob^ korytarzem, wzdluz którego znajduj^ siç pokoje biurowe. Od 12 piçtra wystçpuje tylko jedna klatka zlokalizowana w central-
I Kf)l V E>~ií iMV" ^ f Ь" j Л u1 «к J Г i'laa M .
Hflu'-rt 'VFfKv
И*» f InLfl^fUlEIIl Çfl Ihp iiiL1 J-ijLií?. дтаК ink
I au l'ndiïjmewjwf- rtfíyrji
1 I V,-n шГшГ! - ITJi ь rfXjf
nej czçsci budynku. Klatki boczne s^ obudowane sciana-mi i zamkniçte drzwiami na wszystkich poziomach. Klat-ka srodkowa jest klatk^ otwart^.
Ryc. 3. Widok budynku z zewnqtrz Fig. З. View of the building from the outside Zródlo: Opracowanie wlasne. Source: Own elaboration.
Podczas eksperymentu wykorzystano trzy punkty ob-serwacyjne umozliwiaj^ce rejestrowanie na kamerach wideo przebiegu ewakuacji. Pierwszym punktem obserwacji byla pozioma droga ewakuacyjna na 11 piçtrze, w miejscu gdzie wzbudzany byl system sygnalizacji po-zarowej. Drugi punkt obserwacyjny znajdowal siç w klat-ce schodowej i mial umozliwie zmierzenie prçdkosci przemieszczaj^cych siç ludzi po pionowych drogach ewakuacyjnych, trzeci znajdowal siç w hallu glównym, gdzie nastçpowalo l^czenie siç strumieni ewakuuj^cych siç ludzi. Badana grupa ludzi to osoby aktywne zawodowo w wieku 30-65 lat, mçzczyzni i kobiety.
Podczas przebiegu ewakuacji zaobserwowano nastç-puj^ce zachowania:
1. Czynnosci polegaj^ce na dokonczeniu rozpoczç-tych prac, z racji na specyfikç obiektu bylo to przede wszystkim zakonczenie prac rozpoczçtych na komputerach, zapisanie stworzonych dokumentów, wyl^cza-nie sprzçtu.
2. Wracanie siç do pomieszczen w celu zabrania swo-ich rzeczy.
3. Zamykanie drzwi na klucz.
4. Czekanie na znajomych, przez co powstawaly natural-ne przeszkody na drodze ewakuacyjnej.
5. Zmiana kierunku przemieszczania siç.
6. Brak zdecydowania, ktôrç klatk^ schodow^ siç ewa-kuowae.
DÜI:10.12845/bitp.35.3.2014.14
7. Wpadanie na innych, popychanie ich.
8. Przytrzymywanie siç porçczy podczas schodzenia.
9. Zatrzymywanie siç podczas ruchu na schodach w celu sprawdzenia, czy znajome osoby id^ z tylu.
10. Przepuszczanie kobiet w drzwiach, na drogach ewakuacyjnych.
11. Dopytywanie siç, co siç stalo, gdzie siç pali.
12. Tworzenie siç grup ewakuuj^cych siç.
Г I
Ryc. 4. Tworzenie siç skupisk, grup ewakuujqcych siç ludzi Fig. 4. The formation of clusters, groups of people evacuating Zrôdlo: Opracowanie wlasne. Source: Own elaboration.
Ryc. 5. Ewakuujqcy siç ludzie na pionowych drogach ewakuacyjnych Fig. 5. Evacuating people on vertical escape routes Zrôdlo: Opracowanie wlasne. Source: Own elaboration.
Ryc. 6. Widok lqczenia siç strumieni ewakuujqcych siç ludzi
w hallu glôwnym Fig. 6. View connect to streams evacuating people in the main hall
Zrôdlo: Opracowanie wlasne.
Source: Own elaboration.
Na podstawie materialu nakrçconego przy pomo-cy kamer wideo okreslono, ze calkowity czas ewakuacji wszystkich ludzi z budynku wyniôsl 8 min 56 s. W ewakuacji bralo udzial 137 osôb. Minimalny czas zwloki wy-
С ПРАКТИКИ ДЛЯ ПРАКТИКИ
nosil 1 minut§, natomiast maksymalny wynosil 4 min 4 sek. Na podstawie przeprowadzonego eksperymentu otrzymano ponizsze wartosci pr^dkosci przemieszczaja-cych si§ ludzi, ktore zebrano w tabeli 1.
Tabela 1.
Srednie pr^dkosci przemieszczajacych si§ osob podczas ewakuacji
Tabela 1.
Average speed of moving people during evacuation
Pozioma droga ewakuacyjna/ Horizontal escape route Pionowa droga ewakuacyjna/ Vertical evacuation route
Plec/Sex Kobieta/ woman M^zczyzna/ man Kobieta/ woman M^zczyzna/ man
Prçdkosc/ Speed 1,02 m/s 1,21 m/s 0,60 m/s 0,65 m/s
Zrödlo: Opracowanie wlasne.
Source: Own elaboration.
Nalezy zaznaczyc, ze sa to pr^dkosci zblizone do da-nych literaturowych [39]. Przedstawione wyniki obser-wacji znalazly swoje odzwierciedlenie röwniez w innych prowadzonych eksperymentach w budynkach uzyteczno-sci publicznej podczas pröbnych ewakuacji. Przedstawio-ny eksperyment zostal wybrany jako reprezentatywny.
7.1. Otrzymane wyniki przy wykorzystaniu programu do symulacji komputerowej Pathfinder
Do celöw poröwnania rzeczywistych wyniköw po-miaru czasu ewakuacji z otrzymywanymi wynikami symulacji komputerowych wykorzystano program Pathfinder [40]. Zawiera on zestaw niezb^dnych narz^dzi do przeprowadzenia analizy czasöw ewakuacji. Definiowal-ne cechy ludzi znajdujacych si§ w budynku pozwalaja na obliczenie granic czasu ewakuacji. Pathfinder jest programem, w ktörym zdefiniowany osobnik posiada szereg in-dywidualnych cech, ktöre moga wplywac na jego ruchy i decyzje podczas samej symulacji niezaleznie od innych jednostek [40].
Pathfinder uzywa algorytmöw z zakresu sztucznej in-teligencji, gdyz kazdy zdefiniowany w systemie pracow-nik ma zdefiniowane swoje cele, poglady oraz cechy oso-bowosciowe. Technika przemieszczania si§ uzyta w Pathfinder (zmienna sterujaca) jest wariantem w oryginal-nej technice sterowania, ktöra pozwala modelom ucieka-jacych ludzi wybierac tak czastkowe kierunki poruszania, aby ich indywidualny czas ewakuacji byl jak najkrötszy. Pathfinder zawiera röwniez alternatywny model porusza-nia si§ tlumu bazujacy na röwnaniach z SFPE (Engineering Guide on Human Behavior in Fire). Charakterysty-ka poruszania si§ osöb sklada si§ z dwöch cz^sci: profili i zachowan. Profile definiuja pr^dkosc poruszania si§, wy-miary (srednic^ kolowa), wyglad i kolor, natomiast za-chowania okreslaja sekwenj akcji w trakcie trwania symulacji, takich jak przejscie we wskazane miejsce, postöj i wyjscie. Mechanizm ten jest zgodny z SFPE [39] zaröw-no w profilach pr^dkosci, jak i kontroli przejscia przez drzwi. W tym trybie pracy Pathfinder odtwarza w pierw-szej kolejnosci r^czne obliczenia, uzywajac do tego zalo-zen i wytycznych SFPE. Pozwala to na szybkie okreslenie
D01:10.12845/bitp.35.3.2014.14
czasu ewakuacji dla modelu budynku, a nawet dla duzych kompleksowych obiektów [40].
Wizualizacjç zbudowanego w programie Pathfinder modelu wykorzystanego do symulacji ewakuacji z bu-dynku przedstawiono na ryc. 7.
Ryc. 7. Model przedstawiajacy budynek wraz z rozmieszczonymi osobami w poszczegolnych pomieszczeniach Fig. 7. Model showing the building with people distributed in different rooms Zrodlo: Opracowanie wlasne.
Source: Own elaboration.
Zgodnie z zalozeniami eksperymentu w ewakuacji bralo udzial 137 osob, ktore rozmieszczono w poszczegolnych pomieszczeniach budynku. Na podstawie danych literaturowych [9] oraz danych z obserwacji ewakuuja-cych si§ ludzi do celow symulacji zalozono wartosc czasu zwloki 2 min 30 s dla kazdej osoby ewakuujacej si§.
Ryc. 8. Rozpocz^cie ewakuacji po ustalonym 2,5-minutowym czasie zwloki
Fig. 8. Begin evacuation after a set delay time of 2.5 minutes Zrodlo: Opracowanie wlasne. Source: Own elaboration.
Ryc. 9. Widok po 5 minutach i 20 sekundach Fig. 9. View after 5 minutes and 20 seconds Zródlo: Opracowanie wlasne.
Source: Own elaboration.
Przeprowadzona symulacja wykazala, ze zgodnie z najbardziej optymistycznym wariantem calkowity czas ewakuacji 137 osób z budynku przy zalozonym czasie zwloki 2,5 minuty wyniesie 5 minut i 29,5 sekundy.
7.2. Wyznaczenie wymaganego czasu ewakuacji na podstawie normy British Standard
Po zastosowaniu wskazañ literaturowych [9,41] analiza warunków ewakuacji w oparciu o dostçpny czas bez-piecznej ewakuacji i wymagany czas bezpiecznej ewakuacji przedstawia siç nastçpuj^co.
Na wymagany czas bezpiecznej ewakuacji (WCBE) skladaj^ siç
y czas zauwazenia (wykrycia), y czas alarmu, y czas reakcji, y czas przemieszczania.
WCBE=A t.t + A t +( A t + A t , )
det a v pre przej '
(1)
gdzie:
tdet - czas detekcji, czyli czas od zainicjowania pozaru do czasu jego wykrycia przez system sygnalizacji pozarowej lub przez uzytkowników
ta - czas alarmowania, czyli czas od momentu
detekcji do czasu ogloszenia alarmu
tpre - czas wstçpnych reakcji uzytkowników i rozpozna-
nia
tprzej - czas przejscia uzytkowników budynku, skladaj^cy siç z czasu wymaganego do przejscia uzytkowników do wyjscia na zabezpieczone drogi ewakuacyjne tzw. „czas przejscia" oraz czas wymaganego na przejscie przez wyjscia i drogi ewakuacyjne tzw. „flow".
W przedmiotowym obiekcie przy zalozeniu pozaru w jednym z pomieszczeñ WCBE:
DÜI:10.12845/bitp.35.3.2014.14
y czas zauwazenia - 120 s (zalozono najgorszy wariant: wykrycie po 30 s, alarm I stopnia i jego weryfikacja, nastçpnie alarm II stopnia) y czas alarmu - 30 s y czas reakcji - 90 s y czas przemieszczania - 280 s
Razem WCBE= 520 s = 8 min 40 sekund
Nalezy zwrócic uwagç na to, ze zastosowanie syste-mu sygnalizacji pozarowej zaalarmuje po kilkunastu sekundach od momentu powstania pozaru obslugç centrali o pozarze, a nastçpnie obsluga sprawdzi alarm i powiado-mi uzytkowników przebywaj^cych w budynku o koniecz-nosci ewakuacji lub rozpocznie akcjç gasnicz^, w zaleznosci od oceny sytuacji.
7.3. Wnioski z przeprowadzonego eksperymentu
Porównuj^c rzeczywisty czas ewakuacji z symulaj komputerow^, czas uzyskany przy pomocy tej ostatniej jest krótszy o 3 minuty 23,5 sekundy. Trzeba jednak wzi^c pod uwagç fakt, iz zalozenia programowe kaz^ wybrac najkrótsz^ drogç ewakuuj^cej siç osobie, a w rzeczywi-stosci ludzie z reguly wybieraj^ drogç lepiej im znan^, tç, ktérç przyszli, wracaj^ siç po cos lub kogos. Dlatego wi-doczna jest róznica pomiçdzy uzyskanymi wynikami.
Podczas obserwacji zauwazono równiez, ze ruch nie jest ci^gly tak jak w przypadku symulacji komputerowej. Rózne osoby ewakuj siç z róznym czasem opóznienia, poniewaz kazda jednostka zachowuje siç w sposób in-dywidualny. Dlatego warto podczas szacowania czasów ewakuacji zakladac margines bezpieczeñstwa, aby miec pewnosc, ze ludzie ewakuj siç w bezpiecznych warunkach.
Jednoczesnie warto zwrócic uwagç na wykonane obli-czenia w oparciu o wytyczne standardów [9], które prak-tycznie przy zalozeniu najmniej korzystnego wariantu po-krywaj^ siç z wynikami obserwowanej ewakuacji.
W trakcie trwania eksperymentu mozna bylo zaobser-wowac widoczne cztery fazy modelu koncepcyjnego.
8. Podsumowanie
W celu poznania rzeczywistych zachowañ uzytkow-ników podczas ewakuacji nalezy dokonywac szczegó-lowych analiz rzeczywistych zdarzeñ, aby poznac które dzialania prowadz^ do opóznieñ i jakie zachowania maj^ decyduj^cy wplyw na przebieg ewakuacji. Nastçpnie teo-riç zachowañ nalezy przetlumaczyc na jçzyk programowa-nia. Obecne modele nadal s^ niekompletne i uproszczone, nie stanowi^ odzwierciedlenia rzeczywistego zachowania uzytkowników podczas pozarów budynków. Rozwi^za-niem tego problemu jest tworzenie kompleksowej, solid-nej teorii na temat zachowania ludzi podczas ewakuacji w trakcie pozaru budynku.
Kazdy proces ewakuacji zaczyna siç nowymi wska-zówkami i informacjami z otoczenia fizycznego i spolecz-nego. Po pierwsze sygnaly trzeba dostrzegac, interpreto-wac, a nastçpnie nalezy podj^c decyzjç, co nalezy zrobic dalej. Podczas ewakuacji osób proces ten nalezy powtó-
С ПРАКТИКИ ДЛЯ ПРАКТИКИ
rzyc kilka razy, angazuj^c si? w róznorodne dzialania za-równo przed, jak i w trakcie ruchu celowego ewakuacji [4].
Studium przypadków z prób ewakuacji, pozarów i ka-tastrof powinno byc wl^czone do aktualizacji obecnych modeli ewakuacji, aby mozliwe bylo dokladne odzwier-ciedlenie zachowania uzytkowników podczas ewakuacji. Dzi?ki poznaniu zachowañ ludzkich mozliwe b?dzie two-rzenie dokladnych i realistycznych modeli ewakuacji, które przekladac si? b?d^ na zapewnienie bezpieczeñstwa uzytkownikom budynków.
Literatura
1. Kuk M.L., A Nightclub, A Fire ... And a Generation Vanishes. The Story of the Rhythm Night Club Tragedy, "Fire-house" Vol. 35 Issue 11, 2010, pp. 96-100.
2. http://www.usfa.dhs.gov/statistics/national/index.shtm USFA. 2007
3. Hall J. R., How Many People Can Be Saved from Home Fires if Given More Time to Escape?, "Fire Technology" Vol.40 Issue 2, 2004, pp. 117-126.
4. Kuligowski E.D., Modeling Human Behavior during Building Fires, NIST Technical Note 1619, 2008.
5. Purser D.A., Bensilum M., Quantification of behavior for engineering design standards and escape time calculations, "Safety Science" Vol. 38, 2001.
6. Pires T.T., An approach for modeling human cognitive behavior In evacuation models, "Fire Safety Journal" Vol. 40, 2005.
7. Rubadiri L., Ndumu D.T., Roberts J.P., Predicting the evacuation capability of mobility-impaired occupants, "Fire Technology" Vol. 33, 1997.
8. Kobes M., Helsloot I., de Vries B., Post J.G., Building safety and human behavior in fire: A literature review, "Fire Safety Journal" Vol. 45, 2010.
9. PD 7974-6: 2004 The application of fire safety engineering principles to fire safety design of buildings. Part 6: Human factors. Life safety strategies. Occupant evacuation, behavior and condition.
10. Hankin B.D., Wright R.A., Passengerflow in subways, "Operational Research Quarterly" Vol. 9 Issue 2, 1958.
11. Hoel L.A. Traffic and Highway Engineering, Cengage Learning, 1968.
12. Mayne A.J., Some further results in the theory of pedestrians and road traffic, "Biometrika", Vol. 41, 1954.
13. O'Flaherty C.A. and Parkinson M.H., Movement on a city centre footway, "Traffic engineering and control" Vol. 10, 1972, pp. 160-163.
14. National Fire Protection Association Fire Protection Handbook - 2003.
15. Hamacher H.W. and Tjandra S.A., Mathematical modelling of evacuation problems: A state of art., "Berichte des Fraunhofer", ITWM, Issue 24, 2001.
16. Yuhaski S.J., MacGregor Smith J., Modeling circulation systems in buildings using state dependent queueing models, "Queueing System" Vol. 4, 1989.
17. Garbrecht D., Describing pedestrian and car trips by transition matrices, "Traffic Quarterly" Vol. 27, 1973.
18. Henderson L.F., The statistics of crowd fluids, "Nature" Vol. 229, 1971.
19. Henderson L.F., Jenkins D.M.., Response ofpedestrians to traffic challenge, "Transportation Research" Vol. 8, 1973.
20. Henderson L.F., Lyons D.J., Sexual differences in human crowd motion, "Nature" Vol. 240, 1972.
21. Encyklopedia PWN, [dok. elektr.] http://encyklopedia.pwn. pl/lista.php?co=t%B3um
D01:10.12845/bitp.35.3.2014.14
22. Blumer H., Collective Behavior, Irvington Publishers, 1951.
23. http://pl.wikipedia.org/wiki/Tlum dnia 12.12.2010 r.
24. Park R.E., On Social Control and Collective Behavior, University of Chicago Press, 1967.
25. Le Bon G., Psychologia tlumu, Wydawnictwo Marek Dere-wiecki, 2007.
26. Spearpoint M., Effect of Pre-evacuation Distributions on Evacuation Times in the Simulex Model, "Journal of Fire Protection Engineering", Vol. 14, 2004, pp. 33-54.
27. Thompson P.A., Wu J., Marchant E.W., Modelling Evacuation in Multi-storey Buildings with Simulex, "Fire Engineering" Vol. 56, 1996, pp.7-11.
28. Fahy R.F., EXIT89 High-rise Evacuation Model - Recent Enhancements and Example Applications" s. 1001-1005 in Interflam '96, International Interflam Conference - 7th Proceedings, edited by C. A. Franks and S. Grayson. London, England: Interscience Communications Ltd. 1996.
29. Bensilum M., Purser D.A., Gridflow: An object-oriented building evacuation model combining pre-movement and movement behaviours for performance-based design" In 7th International Symposium on Fire Safety Science, edited by D. Evans. London, England: Interscience Communications Ltd. 2002.
30. Fraser-Mitchell J.N., Modelling Human Behavior within the Fire Risk Assessment Tool "CRISP", "Fire and Materials" Vol. 23, 1999, pp. 349-355.
31. Filippidis L., Galea E., Gwynne S., Lawrence. P., Representing the Influence of Signage on Evacuation Behaviour within an Evacuation Model, "Journal of Fire Protection Engineering" Vol. 16, 2006, pp. 37-73.
32. Gwynne S., Galea E.R., Lawrence P. J., Owen M., Filippidis L., Adaptive Decision-Making in building EXODUS, "Journal of Applied Fire Science" Vol. 8, 1999, pp. 265-289.
33. Brennan P., Modelling Cue Recognition andPre-Evacuation Response, w: Proceedings - 6 International Symposium of Fire Safety Science, International Association for Fire Safety Science, London, England, 1999, 1029-1040.
34. Canter D., Breaux J., Sime J., Domestic, Multiple Occupancy and Hospital Fires, w: Fires and Human Behaviour, David Canter (red.), New York, NY: John Wiley & Sons. 1980, 117-136.
35. Starbuck W.H., Milliken F.J., 'Executives' perceptual filters: What they notice and how they make sense, w: The executive effect: Concepts and methods for studying top managers, D. C. Hambrick (red), Greenwich, CT: JAI, 1988, 35-65.
36. Canter D., Donald I., Chalk J., Pedestrian Behaviour during Emergencies Underground: The psychology of crowd control under life threatening circumstances, in Safety in Road and Rail Tunnels, A. Vardy (red.), Bedford: Independent Technical Conferences Ltd, 1992, 135-150.
37. Turner R.H., Killian L.M., Collective Behavior, Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall, Inc. 1987.
38. Connell R., Collective Behavior in the September 11, 2001 Evacuation of the World Trade Center, "Preliminary Paper #313", Newark: DE: University of Delaware Disaster Research Center, 2001.
39. SFPE Handbook of Fire Protection Engineering-Third Edition (2002).
40. http://www.pyrosim.pl/pathfinder-symulacja-ewaku-acji-z-budynku/budownictwo-ogrzewnictwo.html dnia 10.08.2013r.
41. Clapa I., Porowski R., Dziubinski M., Wybrane modele ob-liczeniowe czasow ewakuacji, BiTP Vol. 24 Issue 4, 2011, pp. 71-79.
prof. dr hab. inz. Marek D/iubihski. pracownik na-ukowy Politechniki Lodzkiej. pelni obecnie funkj kie-rownika Katedry Inzynierii Chemicznej na Wydziale Inzynierii Procesowej i Ochrony Srodowiska Politechniki Lodzkiej. Zainteresowania naukowe to przeplywy wie-lofazowe ze szczegolnym uwzgl^dnieniem przeplywow dwufazowych ciecz-gaz cieczy newtonowskich i niene-wtonowskich, reologia i reometria techniczna, elementy ryzyka i bezpieczenstwa procesowego (wyplywy jedno-i dwufazowe z ruroci^gow i zbiornikow) oraz utrzymy-wanie emulsji oraz ich wlasciwosci.
DÜI:10.12845/bitp.35.3.2014.14
mgr inz. Iwona Clapa. absolwentka Wydzialu Inzynierii Bezpieczenstwa Pozarowego Szkoly Glownej Sluzby Po-zarniczej w Warszawie. Obecnie doktorantka na Wydziale Inzynierii Procesowej i Ochrony Srodowiska SGSP. Ob-szar zainteresowan naukowych to modelowanie nume-ryczne procesow ewakuacji oraz inzynieria bezpieczen-stwa pozarowego.
