CC BY
3«GLOBALLASHUV VA IQLIM O'ZGARISHI SHAROITIDA OZIQ-OVQAT XAVFSIZLIGINI TA'MINLASH: MUAMMO VA YECHIMLAR» RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2024 YIL 15 - MAY
HUDUDLAR BIZ^S MUHITINI RIVOJLANISH SAMARADORLIGINI BAHOLASH (Qashqadaryo viloyati
misolida)
1Davlatov Sanjar Abdimannonovich, 2Jumayev Jaloliddin Bahramovich
1TDAU "Bisnesni boshqarish" kafedrasi assistenti, 2TDAU talabasi https://doi.org/10.5281/zenodo.11546376
Annotatsiya. Maqolada hududlar biznes muhitini rivojlantirish samaradorligini bahollash yo'llari va imkoniyarlari hamda davlat tomonidan qo'llab quvvatlash tizimi keltirilgan.
Аннотация. В статье представлены методы и возможности оценки эффективности развития бизнес-среды регионов и системы государственной поддержки.
Abstract. The article presents methods and possibilities for assessing the effectiveness of the development of the regional business environment and the state support system.
Kalit so'slar: biznes muhit, samaradorlik, sanoat zonalari, erkin iqtisodiy zonalar, texnoparklar.
Ключевые слова: деловая среда, эффективность, индустриальные зоны, свободные экономические зоны, технопарки.
Key words: business environment, efficiency, industrial zones, free economic zones, technology parks.
Qashqadaryo viloyatida tadbirkorlik muhitini rivojlantirish va boshqarishda kichik sanoat zonalarining bugungi holati turli muammo va imkoniyatlarga duch kelmoqda. Bu qiyinchiliklarga infratuzilma va moliyaviy resurslarning etishmasligi, cheklangan texnologik imkoniyatlar va yirik korxonalarning yuqori raqobati kiradi.
Hududlar biznes muhitini rivojlantirish samaradorligini baholash bir qancha ilmiy va uslubiy asoslarni o'zida mujassam etgan kompleks yondashuvni talab qiladi. Mintaqaviy ishbilarmonlik muhiti qanchalik yaxshi ishlashini baholash uchun foydalanilishi mumkin bo'lgan vositalar, metodologiyalar va ma'lumotlar manbalariga e'tibor qaratib, ushbu asoslarni o'rganish kerak bo'ladi. Ushbu baholash biznes muhitining kuchli va zaif tomonlarini tushunishga, ma'sul va mutaxassislarni xabardor qilishga va yaxshilash uchun yo'nalishlarni taklif qilishga qaratilgan.
Respublikamiz janubida joylashgan Qashqadaryo viloyati turli omillar, jumladan, muhim sanoat zonalari ta'sirida iqtisodiy rivojlanishni boshidan kechirmoqda. Bu zonalar biznes imkoniyatlarini yaratish, investitsiyalarni jalb etish va iqtisodiy o'sishni rag'batlantirishda muhim rol o'ynaydi. Quyida Qashqadaryo viloyatida ishbilarmonlik muhitini rivojlantirish va boshqarish bo'yicha kichik sanoat zonalarining bugungi holati haqida umumiy ma'lumot keltirilgan.
Qashqadaryo viloyatining iqtisodiy rivojlanish imkoniyatlari boshqa viloyatlardan yaxshiroq hisoblanadi. Chunki, Qashqadaryo viloyati boy sanoat merosiga, neft va gaz kabi muhim tabiiy resurslarga ega. Mazkur jamg'arma kichik sanoat zonalarini tashkil etish orqali iqtisodiy o'sishni yanada oshirishga zamin yaratdi. Bu zonalar qishloq xo'jaligidan tortib ish lab chiqarishgacha bo'lgan qator tarmoqlarni qo'llab-quvvatlash va mahalliy tadbirkorlikni rag'batlantirish maqsadida ishlab chiqilgan.
Ushbu baholash biznes muhitining kuchli va zaif tomonlarini tushunish bilan birga miqdor va sifat ko'rsatkichlarini hamda bir qancha ko'rsatkichlarini o'rganishni talab qiladi. Miqdoriy ko'rsatkichlar - bu yalpi ichki mahsulotning o'sishi, bandlik darajasi, biznesni yaratish va omon qolish darajasi, soliq tushumlari va to'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalar kabi asosiy
«GLOBALLASHUV VA IQLIM O'ZGARISHI SHAROITIDA OZIQ-OVQAT XAVFSIZLIGINI TA'MINLASH: MUAMMO VA YECHIMLAR» RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2024 YIL 15 - MAY
ko'rsatkichlar bo'yicha ma'lumotlarni to'plashni o'z ichiga oladi. Ushbu ko'rsatkichlar mintaqaning iqtisodiy hayotiyligi va jozibadorligi haqida tushuncha beradi. Sifat ko'rsatkichlari ham miqdoriy ma'lumotlarga qo'shimcha ravishda ishbilarmonlik kayfiyati, investor ishonchi va mahalliy biznes madaniyati kabi sifat ma'lumotlarini hisobga olish kerak. Bu yerda biznes rahbarlari va manfaatdor tomonlar bilan so'rovlar va suhbatlar qimmatli vosita hisoblanadi.
Hududlar biznes muhitini rivojlantirish samaradorligini baholashda xalqaro ko'rsatkichlarni ham o'rganish muhim hisoblanadi. Jahon bankining "Biznes yuritish" hisoboti kabi xalqaro indekslarni ko'rib chiqish, unda turli mamlakatlarda biznes qoidalari va ularning bajarilishini baholaydi. Bu mintaqalarga global miqyosda raqobatbardoshligini baholash imkonini beradi. Jahon bankining «Biznes yuritish 2020» yillik hisobotida O'zbekiston 7 pog'ona yuqoriga ko'tarilib, ishbilarmonlik muhitini yaxshilashda eng yuqori ko'rsatkichga erishgan 20 mamlakat qatoriga kirdi. Jahon bankining «Biznes yuritish 2020» (Doing Business 2020) yillik reytingida O'zbekiston 2019 yil yakunlari bo'yicha 100 baldan 69,9 ball to'plab, 190 mamlakat orasida 69-o'rinni egalladi. O'tgan yilgi reytingga nisbatan mamlakat 76-o'rindan 7-o'ringa ko'tarildi. Jahon bankining Toshkentdagi vakolatxonasi matbuot xizmatiga ko'ra, Yevropa va Markaziy Osiyo mintaqasidagi boshqa to'rtta davlat, shu jumladan Tojikiston, Ozarbayjon, Qirg'iziston va Kosovo bilan birgalikda O'zbekiston ishbilarmonlik muhitini yaxshilashda eng katta yutuqlarga erishgan 20 mamlakat qatoridan o'rin egalladi.
Jahon banki ekspertlarining fikriga ko'ra, O'zbekistonda ishbilarmonlik muhitini yaxshilashdagi asosiy islohotlar quyidagilar:
- eng muhim korporativ qarorlarda aksiyadorlar huquqlari va rolini kengaytirish, mulkchilik va boshqaruv tuzilmalarini aniqlashtirish, shuningdek korporativ shaffoflikni oshirish orqali minoritar investorlar himoyasini kuchaytirish;
- ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish, soliqlarini daromad solig'i bilan birlashtirish orqali soliqqa tortishni soddalashtirish;
- xavfga asoslangan bojxona nazorati mexanizmini joriy etish orqali xalqaro savdoni soddalashtirish, shuningdek, import hujjatlariga talablarni yengillashtirish;
- ixtiyoriy mediatsiya to'g'risidagi qonunni qabul qilish orqali shartnomalar ijrosini soddalashtirish, shuningdek, taraflarni nizolarni mediatsiya orqali hal qilishga undash uchun moliyaviy rag'batlar yaratish.
Jahon bankining "Biznes yuritish" hisobotida mamlakatda biznes yuritish qulayligini baholovchi quyidagi ko'rsatkichlarni tahlil qilingan va shu ko'rsatkichlar orqali baholab kelinmoqda. 1) korxonalar biznesini tashkil etish; 2) qurilish uchun ruxsat olish shaffofligi; 3) elektr ta'minoti tizimiga ulanish; 4) mulkni ro'yxatga olish; 5) kredit olish; 6) investorlarni himoya qilish; 7) soliq va soliq stavkasi; 8) xalqaro savdo; 9) Respublika va xalqaro shartnomalarning bajarilishi; 10) to'lovga qodir bo'lmaslik; 11) xodimlarni ishga qabul qilishdagi shaffoflik va boshqa ko'rsatkichlar.
Hududlar biznes muhitini rivojlantirish va samarali boshqarish uchun davlat-xususiy sheriklik ham muhim ahamiyatga ega. Buning uchun biznesni rivojlantirishda davlat idoralari va xususiy sektor o'rtasidagi hamkorlikni rag'batlantirish kerak. Hududlar biznes muhiti o'sishini ta'minlashda ushbu davlat idoralari va xususiy sektor o'rtasidagi hamkorlikning samaradorligiga bog'liq.
Ushbu ilmiy-uslubiy asoslar hududlar biznes muhitini rivojlantirish samaradorligini baholashga kompleks yondashuvni talab etadi. Miqdoriy va sifat ma'lumotlarini birlashtirish, manfaatdor tomonlarni jalb qilish va texnologiyalardan foydalanish orqali hududlar o'z biznes
«GLOBALLASHUV VA IQLIM O'ZGARISHI SHAROITIDA OZIQ-OVQAT XAVFSIZLIGINI TA'MINLASH: MUAMMO VA YECHIMLAR» RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2024 YIL 15 - MAY
muhitining barqarorligi haqida chuqur tushunchaga ega bo'lishi va o'sish hamda innovatsiyalarni rag'batlantirish strategiyalarini ishlab chiqishi mumkin.
Respublikamizda Qashqadaryo viloyati qishloq xo'jaligi, neft-kimyo va ishlab chiqarish kabi turli tarmoqlarga ega muhim iqtisodiy zonaligi bilan ajralib turadi. Qashqadaryo viloyatidagi biznes muhitini rivojlantirish va boshqarishning hozirgi holatini tahlil qilish bir nechta asosiy yo'nalishlarni o'rganishni o'z ichiga oladi.
Qashqadaryo viloyatida boshqa viloyatlardan resurslar, iqtisodiy va boshqa imkoniyatlar bo'yicha farq qiladi. Qashqadaryo viloyati kuchli qishloq xo'jaligi bazasiga ega bo'lib, g'alla, paxta va meva yetishtiriladi. Bundan tashqari, mintaqada yirik neft va gaz konlari joylashgan bo'lib, buning natijasida neft-kimyo sanoati yaxshi yo'lga qo'yilgan. Bu xilma-xillik iqtisodiy o'sish uchun mustahkam zamin yaratadi va turli biznes tashabbuslarini o'ziga jalb qiladi.
Qashqadaryo viloyati biznes muhitini rivojlantirish va boshqarishda kichik sanoat zonalari hamda ularda ishlab chiqarishni diversifikatsiyalashni rag'batlantirish muhim hisoblanadi. Hududlar to'qimachilik, oziq-ovqat mahsulotlarini qayta ishlash va engil sanoat ishlab chiqarishi kabi bir qator tarmoqlarni qo'llab-quvvatlash orqali mintaqa iqtisodiyotida diversifikatsiyani rag'batlantiradi.
Qashqadaryo viloyati biznes muhitini yaxshilashda sanoat zonalarini boshqarish muvaffaqiyatni ta'minlash uchun bir nechta asosiy strategiyalarni taklif etamiz. Tadbirkorlik sub'ektlarini rag'batlantirish: buning uchun hududlarga yangi korxonalarni jalb qilish uchun soliq imtiyozlari, bojxona imtiyozlari va byurokratik to'siqlarni kamaytirish taklif etiladi. Yordam xizmatlari: Biznes-inkubatorlar, o'quv dasturlari va konsalting xizmatlari yangi korxonalarga texnik, boshqaruv va moliyaviy ko'rsatmalar bilan yordam berish uchun taqdim etiladi.
Umuman olganda Qashqadaryo viloyatida infratuzilmani yaxshilash, me'yoriy-huquqiy hujjatlarni soddalashtirish va tadbirkorlikni qo'llab-quvvatlash bo'yicha izchil ishlar olib borilayotgan kichik sanoat zonalarining istiqboli ijobiydir. Ushbu tashabbuslar iqtisodiy o'sish va diversifikatsiyani oshirishga yordam berib, hududda ishbilarmonlik muhitini rivojlantirishga hissa qo'shishi kutilmoqda.
Hududlar biznes muhitini rivojlantirish va samarali boshqarish infratuzilmaning rivojlanganlik darajasiga bog'liq. Infratuzilma biznes muhitini rivojlantirishning muhim jihati hisoblanadi. Qashqadaryo tadbirkorlik faoliyatini osonlashtirish uchun avtomobil yo'llari, temir yo'llar va kommunal xizmatlarni yaxshilashga sarmoya kiritildi. So'nggi loyihalar mintaqani milliy va xalqaro bozorlar bilan bog'lash uchun transport tarmoqlarini kengaytirishga qaratilgan. Bundan tashqari, energetika infratuzilmasini modernizatsiya qilish sanoat o'sishini qo'llab-quvvatlaydi. Infratuzilmani rivojlantirish investitsiyalar asosiy infratuzilmani, jumladan, yo'llar, kommunal xizmatlar va aloqa tarmoqlarini ta'minlash uchun yo'naltirilmoqda, bu esa hududdagi korxonalar faoliyatini osonlashtiradi.
Hududlar biznes muhitini samarali boshqarishda biznesni davlat tomonidan qo'llab-quvvatlash muhimdir. O'zbekiston hukumati Qashqadaryo kabi viloyatlarda ishbilarmonlik muhitini yaxshilash maqsadida turli islohotlarni olib borilmoqda. Ushbu islohotlar biznesni ro'yxatdan o'tkazish jarayonlarini soddalashtirish, byurokratiyani kamaytirish va investitsiyalarni rag'batlantirishni o'z ichiga oladi. Tadbirkorlik uchun qulay muhit yaratishga qaratilayotgan e'tibor viloyatga mahalliy va xorijiy sarmoya kiritilishini rag'batlantirdi.
Hududlar biznes muhitini rivojlantirish uchun malakali ishchi kuchi zarur. So'nggi yillarda boshqa viloyatlar kabi Qashqadaryo viloyatida ham ta'lim muassasalari faoliyati yaxshilanib, kasb-hunar, oliy ta'limga kirish darajasi oshmoqda va ta'limga e'tibor kuchaymoqda. Bunday
«GLOBALLASHUV VA IQLIM O'ZGARISHI SHAROITIDA OZIQ-OVQAT XAVFSIZLIGINI TA'MINLASH: MUAMMO VA YECHIMLAR» RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2024 YIL 15 - MAY
e'tibor mahalliy sanoat korxonalarining talablarini qondirish va mintaqaning raqobatbardoshligini oshirishga xizmat qilmoqda.
Bugungi kunda biznes yuritish va uning natijasida dunyoda imkoniyatlar va tahdidlar mavjud. Bunday ijobiy o'zgarishlarga qaramay, Qashqadaryoda resurslarni boshqarish, ekologik barqarorlikni ta'minlash, iqtisodiy o'sishda muvozanatli yondashuvni saqlash kabi muammolar turibdi. Ushbu muammolarni hal qilish korxonalar, hukumat va mahalliy hamjamiyat o'rtasidagi hamkorlikni talab qiladi. Biroq, mintaqada qishloq xo'jaligi, ishlab chiqarish va qayta tiklanadigan energiya tarmoqlarini kengaytirish uchun katta imkoniyatlar mavjud.
Respublikada Qashqadaryo viloyatining xalqaro hamkorlik va savdo yo'nalishidagi o'rni ham yuqoridir. Qashqadaryoning strategik joylashuvi xalqaro savdo uchun imkoniyatlar yaratadi. Hududning rivojlanayotgan infratuzilmasi eksportga yo'naltirilgan biznesni qo'llab -quvvatlovchi hukumat siyosati bilan birgalikda qo'shni davlatlar va boshqa davlatlar bilan hamkorlik qilish imkoniyatlarini yaratmoqda. Bunday xalqaro e'tibor biznes muhitini yanada rag'batlantirish va to'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalarni jalb qilish imkoniyatini oshiradi.
Xulosa qilib aytganda, Qashqadaryo viloyatida ishbilarmonlik muhiti ijobiy rivojlanmoqda, rivojlanish va boshqaruvga aniq e'tibor qaratilgan. Turli tarmoqlar, takomillashtirilgan infratuzilma, qo'llab-quvvatlovchi davlat siyosati va malakali ishchi kuchining uyg'unligi barqaror iqtisodiy o'sish va biznes muvaffaqiyati uchun mustahkam poydevor yaratadi. Rivojlanayotgan imkoniyatlardan unumli foydalangan holda joriy muammolarni hal qilish mintaqaning davomli ravnaq topishi uchun hal qiluvchi ahamiyatga ega bo'ladi.
Qashqadaryo viloyati biznes muhitini rivojlantirish va boshqarishda kichik sanoat zonalari hamda ularda ishlab chiqarishni diversifikatsiyalashni rag'batlantirish muhim hisoblanadi. Hududlar to'qimachilik, oziq-ovqat mahsulotlarini qayta ishlash va engil sanoat ishlab chiqarishi kabi bir qator tarmoqlarni qo'llab-quvvatlash orqali mintaqa iqtisodiyotida diversifikatsiyani rag'batlantiradi. Shu bilan birga viloyat rivojida tabiiy resurslar, qishloq xo'jaligi va boshqa ko'plab imkoniyatlari mavjudligi imkoniyat beradi.
Adabiyotlar ro'yxati:
1. Uglu, R. S. S. (2021). Analysis of economic reforms increasing labour resources in the republic of uzbekistan. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 11(11), 390-396.
2. Axmedova, Yu. S. (2023). Investitsiyalar-iqtisodiyotni modernizatsiyalashning bosh omili. Barqarorlik va yetakchi tadqiqotlar onlayn ilmiy jurnali, 3(1), 226-229.
3. Jabborova, Z. M. (2023). Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik faoliyatida mehnat munosabatlarining rivojlanishi. Ijtimoiy fanlarda innovasiya onlayn ilmiy jurnali, 3(1), 55-60 b.
4. Shodmonqulov K.M. "Kichik sanoat zonalari faoliyatini samarali boshqarish yo'nalishlari(Qashqadaryo viloyati misolida)" nomli avtoreferat. Toshkent 2022 yil.
