Научная статья на тему 'ХОТИН-ҚИЗЛАР БАНДЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШДА ОИЛАВИЙ ТАДБИРКОРЛИКНИНГ АҲАМИЯТИ ВА РОЛИ'

ХОТИН-ҚИЗЛАР БАНДЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШДА ОИЛАВИЙ ТАДБИРКОРЛИКНИНГ АҲАМИЯТИ ВА РОЛИ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
60
18
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Область наук
Ключевые слова
ИШСИЗЛИК / БАНДЛИК / ОИЛАВИЙ ТАДБИРКОРЛИК / ХИЗМАТ КЎРСАТИШ СОҲАСИ / ТУРИЗМ / ТУРИЗМ САЛОҲИЯТИ / СЕРВИС / ТОМОРқА ХЎЖАЛИГИ

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Зойиров З.Х., Бекмуродова Д., Баҳодирова С., Эргашев А.

Мақолада хотин-қизлар бандлигини таъминлашда оилавий тадбиркорлик салоҳиятидан самарали фойдаланиш ҳамда унинг муҳим йўналишлари кўриб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE SIGNIFICANCE AND ROLE OF FAMILY BUSINESS IN ENSURING WOMEN'S EMPLOYMENT

The article examines the effective use of the potential of family business in ensuring women's employment, as well as its important directions.

Текст научной работы на тему «ХОТИН-ҚИЗЛАР БАНДЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШДА ОИЛАВИЙ ТАДБИРКОРЛИКНИНГ АҲАМИЯТИ ВА РОЛИ»

Зойиров З.Х.

Навоий давлат педагогика институти География ва ицтисодий билим асослари кафедраси доценти,ицтисод фанлари номзоди

Бекмуродова Д. Ба^одирова С. Эргашев А.

Навоий давлат педагогика институти студент магистратурылари

ХОТИН-ЦИЗЛАР БАНДЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШДА ОИЛАВИЙ ТАДБИРКОРЛИКНИНГ АХДМИЯТИ ВА РОЛИ

Аннотация. Мацолада хотин-цизлар бандлигини таъминлашда оилавий тадбиркорлик салоуиятидан самарали фойдаланиш уамда унинг мууим йуналишлари куриб чицилган.

Калит сузлар: ишсизлик, бандлик, оилавий тадбиркорлик, хизмат курсатиш соуаси, туризм, туризм салоуияти, сервис, томорца хужалиги.

Zoyirov Z.Kh., candidate of economic sciences

associate professor

department of geography and basics of economic knowledge

Navoi State Pedagogical Institute Bekmurodova D. master student Bahodirova S. master student Ergashev A. master student Navoi State Pedagogical Institute

THE SIGNIFICANCE AND ROLE OF FAMILY BUSINESS IN ENSURING WOMEN'S EMPLOYMENT

Annotation. The article examines the effective use of the potential of family business in ensuring women's employment, as well as its important directions.

Key words: unemployment, employment, family business, service industry, tourism, tourism potential, service, real estate.

Мустакиллик туфайли Узбекистан иктисодиётида туб ислохртлар амалга оширилмокда.Иктисодиёт таркибида хилма-хил мулкчиликка асосланувчи хужалик юритивчи субъектлар фаолият юритиб келмокда.

Айникса оиланинг жамоавий мулки негизида ташкил этилган оилавий тадбиркорликнинг ахамияти тобора ортиб бораяпти. Бунда, хотин-кизларни иш билан банд килишдек долзарб масалани хал этишда ушбу фаолият турининг айникса ахамияти бекиёс эканлигини куриш мумкин. Узбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёев Олий Мажлисга Мурожоатномасида «..., давлат ва жамият бошкарувида аёлларнинг урни ва мавкеини янада мустахкамлаш -ислохотларимизнинг энг устувор йуналишларидан биридир.

Аёлларнинг бизнес сохасидаги лойихаларини куллаб-кувватлаш хамда жойларда аникланган хотин-кизлар муаммоларини хал этиш учун бюджетдан кушимча равишда 1 триллион сумдан зиёд маблаF йуналтирилади. Бунинг учун "Халк банки" томонидан жойларда хотин -кизларни тадбиркорликка укитиш, бизнесга оид намунавий режаларини ишлаб чикиш ва кредит олишда уларга амалий ёрдам курсатишнинг янги тизими жорий этилади.»24 деб таъкидлаган эди. Ушбу долзарб вазифани хал етишда оилавий тадбиркорликдан фойдаланиш мухим саналади. Оилавий тадбиркорлик эркин, ихтиёрий, оила аъзоларининг умумий ёки шахсий ташаббусига асосланадиган иктисодий фаолиятнинг бир туридир. Бу фаолият тугрисида Узбекистон Республикасининг 2012 йилда конуни хам кабул килинди. «Оилавий тадбиркорлик тугрисида»ги конуннинг максади фойда (даромад) олишдан иборат эканлиги белгилаб куйилган. Шу нуктаи-назардан каралса, оилавий тадбиркорлик бир нечта долзарб масалаларни хал этаолади: 1) Иш билан банд этишни; 2) Фойда(даромад) олишни; 3) Камбагалликдан чикишни. Фикримизни, Навоий вилояти хотин-кизлари мисолида давом эттирамиз. Жумладан, вилоятнинг ишчи-хизматчилари умумий сонида аёлларнинг улуши 2017 йилда 37,3 фоиз, 2018 йилда 36,5 фоизни ташкил этгани холда, тегишли равишда Андижонда 46,4; 46.6 фоизни, Наманганда 45.5; 46.1 фоизни, ФарFOнада 47.5; 48,2 фоизни ташкил этади.25 Бунга, кишлок худудлари нуктаи назаридан каралса, ахволни тушиниш жуда осон. Демокчимиз, мехнатга лаёкатли ёш хотин-кизлар буйича асосий ишсизлар кишлок жойларида булиб, ёш оилалар муаммоларининг куплиги ва кашшоклиги хам шундан. Мамлакатимиз Президенти Ш.М.Мирзиёев бошчилигида 2020 йилнинг 18 мартида утказилган видеоселекторда айтилганидек «Юртимизда 22 мингга якин хотин-киз OFир турмуш шароитида яшамокда. Улар кам таъминланган, ишсиз, уй-жойга мухтож ва ногиронлиги бор аёллар булиб, хар бирининг муаммосига индивидуал ёндашув талаб этилади.»

Муаммонинг ечими назаримизда, асосан кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг мухим тури булган оилавий тадбиркорликдир. Конунга кура оилавий тадбиркорлик юридик шахс ташкил этган ва этмаган холда амалга оширилиши мумкин. Ушбу фаолият тури айникса ёш, мехнат

24 Шавкат .Мирзиёев. Узбекистон Республикаси Олий Мажлисга Мурожатномаси. 2020 йил 29 декабр.

25 Узбекистон Республикаси Давлат Статистика Кумитаси. Тошкент -2019

фaолиятини энди бошлaётгaн хотин-кизлaргa жyдa кутай вa мое. Чунки ортикчa вaкт вa бошкa сaрф-хaрaжaт килмaсдaн уй шaроитининг yзидa фойдa (дaромaд) келтирувчи иш билaн бaнд бyлишaди. Oилaдa болaлaр тaълим-тaрбияси билaн шyгyллaнишгa имконият бyлaди вa энг мухими, ёшлaрдa мехнaтсевaрлик, yзaро ёрдaм, тежaркорлик габи миллaтимизгa хос aзaлий ^дрияттар шaкллaниб борaди. Karra бизнесгa йул хaм одaтдa шyндaн бошлaнaди.

Нaвоий вилоятининг йирик сaноaт корхонaлaри нисбaтaн ama

ривожлaнгaн бyлсaдa, aсосaн Нaвоий, Зaрaфшон, Учкудук кaби шaхaрлaридa жойлaшгaн вa деярли ички шaхсий истеъмол товaрлaри бозори учун мaхсyлот ишлaб чикaрмaйди. Kийим-кечaк хaмдa yй-рyзFор бyюмлaри бозорини кичик тaдбиркорлик сyбъектлaри (яккa тaдбиркорлaр, микрофирмaлaр, МЧЖлaр вa хокaзолaр), озик-овгат мaхсyлотлaрини эсa aсосaн оилaвий тaдбиркорлaр-дехкон хyжaликлaри вa томор^ хyжaликлaри тaъминлaб тyрaди.

Бу мaсaлaдa Pеспyбликa вилоятлaридa бyлгaни кaби Нaвоийдa хaм хотин- кизлaрни оилaвий тaдбиркорлик оркэли иш билaн бaнд килишдa жyдa гатта имкониятлaр мaвжyд. Жyмлaдaн, хизмaт кyрсaтиш сохaсидa вилоят бyйичa 2019 - йилдa жaми хизмaтлaр aхоли жон бошига (минг сум Xисобидa) Уртaчa 4904,9 бyлгaни холдa бу кyрсaткич К,изилтепaдa 2540,9; Нaвбaхордa 1549,8; Хaтирчидa 1306,3; Нyротaдa 1257,6ни тaшкил этди 26холос. Taклифимиз: хaр бир мaхaллaнинг геогрaфик жойлaшyви вa бош^ хyсyсиятидaн келиб чик^н холдa, хонaдонлaрнинг мyaйян мaхсyлот турини ишлaб чи^риши вa хизмaт кyрсaтишини хисобгa олиб клaстерлaр тaшкил этиш керaк. «Бир мaхaллa - бир мaхсyлот (хизмaт) «тизимини жорий этиш лозим. Aйниксa, мaхaллий вa хорижлик тyристлaрнинг эътиборини тортaдигaн хyдyдлaрдa бу, фикримизчa жyдa яхши иктисодий сaмaрa берaди. Бyндaй кaдaмжолaр вилоятдa aнчaгинa. Нyротaдaги «Чaшмa» мaжмyи, «Сентоб» кишлоFи, «Aйдaркyл» a1рофи овулгари, Хaтирчи хyдyдидaги «Олтинсой», «Мaйдонсой», «Aнгидон», «Сaнги-Жумгн» кишлоклaри, Нaвбaхорнинг «Сaрмишсой» дaрaси, Kaрмaнaдaги «К,осим шaйх» зиёрaтгохи, Хaзaрa хyдyдидaги «Дехгaрон» тaрихий ёдгорлиги, К,изилтетанинг Tошрaбот хyдyдидaги «К^таи Aзизон» вa «Хyжa X,aсaн Aндокий» кaби туристик мaршрyтлaри a1рофидa зaмонaвий хизмaт кyрсaтиш инфрaтyзилмaсини бaрпо этиш лозим.

Pеспyбликa aхолисининг озик-овкaт хaвфсизлигини тaъминлaшдa, aхолининг узини узи иш билaн бaнд килишидa, aйниксa хотин-кизлaр бaндлигини тaъминлaшдa шaхсий томоркa хyжaликлaри хaм кaттa aхaмиятгa эгa. Шуни тaъкидлaш керaкки, Pеспyбликa Президентининг 201S йил 2 феврaлдaги «Хотин-кизлaрни кУллaб-кyввaтлaш вa оилa институтини мyстaхкaмлaш сохaсидaги фaолиятини тyбдaн

26 Нявоий вилояти бошкярмяси Нaвоий-2020

такомиллаштириш чора-тадбирлари т^рисида»ги ПФ-5325-сон, 2018 йил 27 июндаги «Ёшлар - келажагимиз» Давлат дастури тyFрисида»ги ПФ -5466-сон фармонлари, хамда 2018 йил 7 июндаги «Хар бир оила -тадбиркор» дастурини амалга ошириш тyFрисида»ги ПК-3777-сон, 2019 йил 7 мартдаги «Худудларда ахолини тадбиркорликка кенг жалб килиш ва оилавий тадбиркорликни ривожлантиришга доир кушимча чора-тадбирлар тyFрисида»ги ПК-4231-сон карорлари билан жуда куп тадбирлар амалга оширилди. Аммо сохада хали ечимини кутаётган муаммолар хам оз эмас. Жумладан, ахолининг ерга, аникроFи томоркага булган муносабати баъзи ойларда жиддий хавотир yЙFOтади.

Масаланинг накадар долзарблигини Республика Президенти Ш.М.Мирзиёевнинг 2020 йил 24 январда Олий Мажлисга Мурожаатномасида "КамбаFалликни камайтириш - бу ахолида тадбиркорлик рухини уЙFOтиш, инсоннинг ички куч-куввати ва салохиятини тулик руёбга чикариш, янги иш уринлари яратиш буйича комплекс иктисодий ва ижтимоий сиёсатни амалга ошириш, демакдир. ФарFOна водийсининг 22 та кишлок туманида ахоли уртасида замонавий ишбилармонлик ва бизнес куникмаларини шакллантириш буйича бошланган ижобий тажрибани барча худудларда боскичма - боскич жорий этишимиз кераклигини"27 таъкидлашларидан хам билиш мумкин. Бугун амалиётда водий ахолисининг томорка хужалигидан самарали фойдаланаётгани уй хужалигини ривожлантириш масаласига алохида эътибор каратилаётганидан далолатдир.

2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини

ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Харакатлар стратегиясида хам: - "ахоли томоркалари ва дехкон хужаликларида мукобил электр энергияси манбаларидан фойдаланадиган енгил конструкцияли иссикхоналар, кичик паррандачилик, баликчилик, асаларичилик хужаликларини тузиш, бошка юкори самарали ва юкори даромадли махсулотлар ишлаб чикаришда амалий ёрдам курсатиш; -шахсий томоркалардан самарали ва окилона фойдаланиш буйича замонавий технологиялар ва тажрибаларни тарFибот килиш хамда таркатиш"га жиддий эътибор лозимлиги таъкидланади."28Натижада, сунгги йилларда томорка хужаликларидан самарали фойдаланиш туфайли оилаларнинг кушимча даромадлари сезиларли купайди. Айникса, ахоли томонидан хонадонларда барпо этилган иссикхоналарда помидор, бодринг, кукатлар, лимон ва бошка экинлар етиштириш, парранда бокиш ташкил килиниши натижасида махаллий бозорларнинг махсулотлар билан туйиниш даражаси сезиларли ортди. Бугунги кунда, мева - сабзавот, полиз, гушт, сут ва сут махсулотларининг 95- 99 фоизи шахсий ёрдамчи хужаликлардан бозорга етказиб берилмокда.

27 Шавкат .Мирзиёев. Узбекистон Республикаси Олий Мажлисга Мурожатномаси Тошкент-2020

28 Харакатлар стратегияси . Т; 2017 йил 7 феврал

Тахлиллар шуни курсатадики, эришилган натижаларга карамасдан томорка ер участкаларидан максадли ва самарали фойдаланишда, мазкур тизимда бозор механизмларини жорий этишда катор муаммолар ва камчиликлар кузатилмокда, айникса:

- ахоли ихтиёридаги карийб ярим миллион томорка экин майдонларидан фойдаланиш самарадорлиги паст даражада колмокда. Фойдаланилмаётган томорка ер эгаларининг ерга нисбатан муносабатини тубдан узгартириш кийин кечмокда;

- томорка ер участкаларидан самарали фойдаланиш чора-тадбирлари махаллий хокимият ва фукароларнинг узини узи бошкариш органлари томонидан тизимли ва мунтазам олиб борилмаяпти ёки мавсумий характерга эга;

- томорка хужаликларига турли хил агрокимёвий хизматлар, ветеринария, ирригация ва мелиорация ишлари учун замонавий инфратузилма яратилмаган. "Томорка хизмати" МЧЖ тизими фаолияти самарали эмас;

- ахолининг томоркадан фойдаланиш буйича замонавий билим ва куникмалари етишмайди ва хоказо.

Фикримизча, томорка ер эгаларининг экин майдонларидан фойдаланиш самарадорлигини таъминлаш, пировардида уларнинг даромадларини купайтиришга булган муносабатларини тубдан узгартириш учун куйидаги таклифларни амалга ошириш максадга мувофик деб хисоблаймиз:

- томорка хужаликларини ихтиёрийлик асосида, йуналишларини хисобга олган холда кооперативларга аъзо килиш оркали сохада бозор муносабатларини ривожлантириш лозим. Бунинг учун хукукий норматив базани янада такомиллаштириш зарур;

- томорка ер эгаларининг ердан фойдаланиш буйича масъулиятини ошириш, парламент, вакиллик ва жамоатчилик назоратини кучайтириш айникса, фукароларнинг узини - узи бошкариш органлари томонидан назоратни мунтазам олиб бориш лозим;

- Фукароларнинг узини узи бошкариш органларининг моддий манфаатдорлигини хисобга олган холда томорка хужаликлари устидан назоратни олиб борувчи штат бирлигини киритиш максадга мувофик булади;

- томорка хужалиги ахоли учун мухим иктисодий-ижтимоий фаолият тури эканлигини, айникса кишлок ахолиси орасида кенг ва мунтазам тарFиб килиш, сохада замонавий технологияларни кенг жорий этиш самарасини намунали хужаликлар мисолида намойиш этиб бориш;

- ахоли томоркалари ва буш экин майдонларидан унумли фойдаланган холда кишлок хужалиги махсулотлари ишлаб чикаришни кенгайтириш билан лойихаларни имтиёзли шартларда молиялаштиришни тизимли равишда давом эттириш;

- томор^ эгaлaригa "товaрлaр (хизмaтлaр) шaртномa aсосидa келишилгaн нaрхдa еткaзиб берилгaндaн (хизмaт кyрсaтилгaндaн)вa лойихa эгaси yндaн кaноaтлaниш хосил килгaнидaн сунг aжрaтилиши вa мaхсyлот еткaзиб берувчи (хизмaт кyрсaтyвчи)нинг хисоб рaкaмигa yткaзиб берилиши" тyFрисидaгиУзбекистон Pеспyбликaси Президентининг 2019 йил 7 мaртдaги ПК- 4231 - сон ^рорини aмaлиётгa жорий этишнинг сaмaрaли мехaнизмини ярaтиш мaксaдгa мувофик деб хисоблaймиз.

Хyлосa Урнидa aйтиш мумкинки, хотин-кизлaрни оилaвий тaдбиркорлик фaолиятигa кенг жэлб килиш, хyнaрмaндчилик, кaсaнaчилик вa тaдбиркорлик фaолиятининг бошкa сохaлaридa бaндлигини тaъминлaш оркэли yлaрнинг дaромaд мaнбaлaри шaкллaнишигa шaрт-шaроит ярaтилaди.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

1. Мирзиёев Ш. Узбекистон Pеспyбликaси Oлий Мaжлисгa Мyрожaтномaси. Tошкент. 2020йил 24 янвaр.

2. Мирзиёев Ш. Узбекистон Pеспyбликaси Oлий Мaжлисгa Мyрожaтномaси. Tошкент. 2020йил 29 дегабр.

3. Узбекистон Pеспyбликaси Президентининг "Узбекистон Pеспyбликaсини янaдa ривожгантириш бyйичa X,aрaкaтлaр с1рaтегияси тyFрисидa"ги фaрмони. T; 2017 йил 7 феврэл. 4947-сон.

4. Узбекистон Pеспyбликaси Дaвлaт Статистик КУмитaси. Tошкент -2019

5. Швоий вилояти стaтистикa бошкaрмaси. Нaвоий-2020

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.