Научная статья на тему 'ДЕҲҚОН ХЎЖАЛИКЛАРИ, ТОМОРҚА ЕР ЭГАЛАРИ БИЛАН КЛАСТЕРЛАР ТАШКИЛОТЛАРИ ЎРТАСИДА МУСТАҲКАМ ИҚТИСОДИЙ АЛОҚАЛАР ЎРНАТИЛИШИНИНГ САМАРАДОРЛИГИ'

ДЕҲҚОН ХЎЖАЛИКЛАРИ, ТОМОРҚА ЕР ЭГАЛАРИ БИЛАН КЛАСТЕРЛАР ТАШКИЛОТЛАРИ ЎРТАСИДА МУСТАҲКАМ ИҚТИСОДИЙ АЛОҚАЛАР ЎРНАТИЛИШИНИНГ САМАРАДОРЛИГИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
86
14
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ДЕҲқОН ХЎЖАЛИГИ / ТОМОРқА ЕР ЭГАСИ / қИШЛОқ ХЎЖАЛИГИДА ОИЛАВИЙ ТАДБИРКОРЛИК / МИНИ-КЛАСТЕР / "ТОМОРқА ХИЗМАТИ" МЧЖ / КРЕДИТ / СУБСИДИЯ

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Яқубова Х.У.

Тезисда деҳқон хўжаликлари ва томорқа ер эгалари билан кластер ташкилотлари ўртасида мустаҳкам иқтисодий алоқалар ўрнатишнинг иқтисодий самарадорлиги ёритиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE EFFECTIVENESS OF ESTABLISHING STRONG ECONOMIC TIES BETWEEN THE PEASANT ECONOMY, LANDOWNERS AND CLUSTER ORGANIZATIONS

The thesis describes the economic efficiency of establishing strong economic relations between peasant farms and landowners and cluster organizations.

Текст научной работы на тему «ДЕҲҚОН ХЎЖАЛИКЛАРИ, ТОМОРҚА ЕР ЭГАЛАРИ БИЛАН КЛАСТЕРЛАР ТАШКИЛОТЛАРИ ЎРТАСИДА МУСТАҲКАМ ИҚТИСОДИЙ АЛОҚАЛАР ЎРНАТИЛИШИНИНГ САМАРАДОРЛИГИ»

Якубова Х. У.

Озик-овкат ва кишлок хужалиги со^асида стратегикривожланиш ва

тадкикотлар халцаро маркази таянч докторанти

ДЕХДОН ХУЖАЛИКЛАРИ, ТОМОРЦА ЕР ЭГАЛАРИ БИЛАН

КЛАСТЕРЛАР ТАШКИЛОТЛАРИ УРТАСИДА МУСТАХКАМ ЩТИСОДИЙ АЛОЦАЛАР УРНАТИЛИШИНИНГ САМАРАДОРЛИГИ

Аннотация: Тезисда дещон хужаликлари ва томорца ер эгалари билан кластер ташкилотлари уртасида мустаукам ицтисодий алоцалар урнатишнинг ицтисодий самарадорлиги ёритиб берилган.

Калит сузлар: дещон хужалиги, томорца ер эгаси, цишлоц хужалигида оилавий тадбиркорлик, мини-кластер, "Томорца хизмати" МЧЖ, кредит, субсидия.

Yakubova Kh. U. doctoral student

International Center for Strategic Development and Research in Food and

Agriculture

THE EFFECTIVENESS OF ESTABLISHING STRONG ECONOMIC

TIES BETWEEN THE PEASANT ECONOMY, LANDOWNERS AND

CLUSTER ORGANIZATIONS

Annotation: The thesis describes the economic efficiency of establishing strong economic relations between peasant farms and landowners and cluster organizations.

Keywords: farming, owner of a household plot, family business in agriculture, mini-cluster, loan, subsidy.

Мамлакатимизда киска давр ичидаоилавий тадбиркорликни тартибга солиш ва унинг ривожланишини раFбатлантириш тизими шаклланди. Тизимнинг асосини оилалар ва уларнинг аъзоларига даромад келтирувчи ишлаб чикариш, хизматлар курсатишда эркин фаолият юритиш ва уни куллаб-кувватлаш хамда химоялаш хукукини берувчи конунчилик хужжатлари ташкил этади. Ушбу сохадаги конунчилик хужжатларини амалиётга киритилиши билан республикада кишлок хужалигида кенг микиёсида оилавий тадбиркорликнинг турли шакллари фаолият юрита бошлади. Хукумат томонидан курилган таъсирчан чоралар туфайли ушбу сохада ахоли бандлиги ошди ва кишлок хужалигида оила тадбиркорлигининг озик-овкат хавфсизлигига хамда иктисодий усишга кушаётган хиссаси ошиб бормокда. "Хдракатлар стратегиясидан -

Тараккиёт стратегияси сари66" тамойилига асосланган, еттита устувор йуналишдан иборат "2022-2026 йилларга мулжалланган Янги Узбекистоннинг тараккиёт стратегияси"да, кишлок хужалигини илмий асосда интенсив ривожлантириш оркали дехкон ва фермерлар даромадини камида 2 баравар ошириш, кишлок хужалигининг йиллик усишини камида 5 фоизга етказиш максад килиб куйилди. Ушбу максадга эришиш учун: туманларни аник махсулот турини етиштиришга ихтисослаштириш; кишлок хужалигини давлат томонидан куллаб-кувватлаш куламини кенгайтириш ва суFурталашнинг янги механизмларини амалга ошириш; янги ва фойдаланишдан чиккан 464 минг гектар майдонни узлаштириш ва кластерларга очик танлов асосида ажратиш; 200 минг гектар пахта ва Fалла майдонларини кискартириш хамда ахолига очик танлов асосида узок муддатли ижарага бериш каби бир канча вазифалар белгилаб олинди.

Амалга оширган тадкикотлар натижасида,оилалар салохияти кишлок хужалигида оилавий тадбиркорликни ривожлантиришга тулик жалб этилмагани аникланди. Оилалардаги мехнат ресурслари, билимга эга мутахассислар, турли сохаларда вактинчалик бандлик ва шу каби бошка оила активлари хали якка тадбиркорлик, уй мехнати ёки оилавий корхоналар ташкил этишда тулик фойдаланилмаяпти. Шу нуктаи назардан, мамлакатимизда ахолининг тадбиркорлик ташаббусларини амалга оширишга молиявий кумаклашиш, уларнинг даромадли мехнат билан бандлигини таъминлаш механизмларини янада такомиллаштириш, махаллабай ишлаш тизимини янги боскичга олиб чикиш оркали камбаFалликни кискартириш, республика, вилоят, туман ва шахарларда курсатиладиган давлат хизматлари ва манзилли молиявий куллаб -кувватлаш инструментларини бевосита махалла даражасига тушириш максадида Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 7 июндаги "Х,ар бир оила - тадбиркор" дастурини амалга ошириш туFрисида"ги ПК, -3777-сонли, 2018 йил 26 апрелдаги "Фермер, дехкон хужаликлари ва томорка ер эгалари фаолиятини такомиллаштириш буйича кушимча чора-тадбирлар туFрисида" ПК,-3680-сонли, 2018 йил 14 июлдаги "Ахолини бандлигини таъминлаш борасидаги ишларни такомиллаштириш ва самарадорлигини ошириш чора-тадбирлари туFрисида"ги ПК,-3856-сонли, 2021 йил 5 августдаги "Махаллаларда тадбиркорликни янада куллаб-кувватлаш ва тадбиркорлик субъектлари билан ахоли уртасида кооперацияни ривожлантиришнинг кушимча чора-тадбирлари туFрисида"ги ПК,-5214-сонли, 2021 йил 20 декабрдаги "Оилавий тадбиркорликни ривожлантириш ва ахолининг даромад манбаини кенгайтиришга доир кушимча чора-тадбирлар туFрисида"ги ПК,-55-сонли К,арорлари мухим ахамиятга эга булиб, ушбу яратилган хукукий асослар

66 Узбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 28 январдаги "2022-2026 йилларга мулжалланган Янги Узбекистоннинг тараккиёт стратегияси туFрисида"ги ПФ-60-сонли Фармони

оилавий тадбиркорлик ривожлантириш ва ахоли бандлигини таъминлашда янги боскични бошлаб берди.

Мазкур карорларда белгилаб берилган ута долзарб, шу билан бир каторда юкори ижтимоий-иктисодий ахамиятга эга булган вазифаларни хал этишда янгича ёндашувларни талаб килади. Шундай ёндашувлардан бири махалла худудида оила тадбиркорлигини ривожлантириш ва унинг салохиятини оширишда кластер механизмини жорий этиш хисобланади. Хусусан, "Х,ар бир оила - тадбиркор" дастурининг асосий

v> с СС

йуналишларининг 5-кисмида кишлок ва махаллаларнинг ихтисослашувини (хунармандчилик, тикувчилик, кишлок хужалиги махсулотларининг айрим турларини етиштириш, ихчам иссикхоналар ташкил килиш ва бошкалар) хисобга олган холда мазкур сохада ижобий натижаларга эришган ишбилармонлик тажрибасига эга тадбиркорларни махаллаларда янги бизнес фаолияти билан шуFулланишни бошлаган оилаларга бириктириш - мини кластерлар ташкил этиш" вазифаси белгиланган. Хрзирги кунда мамлакатимиз иктисодиёти тармоклари ва худудларида ушбу механизмни кенг жорий этиш, молиявий куллаб -кувватлаш буйича катор Узбекистон Республикаси Президенти Фармон ва карорлари, Вазирлар Махкамаси карорлари хамда бошка конунчилик хужжатлари кабул килинган ва улар амалиётга жорий этилмокда67. Хусусан, Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 26 апрелдаги "Фермер, дехкон хужаликлари ва томорка ер эгалари фаолиятини такомиллаштириш буйича кушимча чора-тадбирлар туFрисида"ги ПК,-3680-сонли карори билан Узбекистон фермер, дехкон хужаликлари ва томорка ер эгалари кенгаши хузурида республикамизнингг барча туманларида асосий вазифаси дехкон, фермер хужаликлари ва томорка ер эгаларига кишлок хужалиги махсулотларини етиштириш ва сотишда амалий ёрдам курсатиш хисобланган Томорка хизмати» МЧЖлар ташкил этилди хамда унинг вазифалари белгилаб берилди:

- фермер, дехкон хужаликлари ва томорка ер эгаларига шартнома асосида зарур моддий ресурслар, шу жумладан, уруFлар, кучатлар, таралар, техника, чорва моллари, парранда, куён, асалари уяси, балик, кишлок хужалик техникалари хамда эхтиёт кисмлари, омухта ем, минерал уFитлар, усимликларни химоя килиш учун кимёвий воситалар ва асбоб ускуналар етказиб бериш, шунингдек, иссикхоналар куриб бериш;

- ерларни рекультивация килиш ва кишлок хужалиги экинларини

экиш;

3Узбекистон Республикаси Президентининг карори. Сирдарё вилоятида замонавий пахтачилик-

тукимачилик кластерини барпо этиш чора-тадбирлари туFрисида. 2017 йил 15 сентябрь, ПК-3279.;

Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг Кдрори. Ёшлар тадбиркорлик кластерини ташкил

этишга доир ташкилий чора-тадбирлар туFрисида. 16.10.2017 й., № 834.; Постановление Кабинета

Министров Республики Узбекистан. О дополнительных мерах по организации деятельности хлопково-

текстильных производств и кластеров. 31.03.2018 г. №253.

- суFориш тизимини яратиш ва яхшилаш, сув насослари урнатиш, артезиан кудуклар казиш ва томчилатиб суFоришни ташкил этиш;

- фермер, дехкон хужаликлари ва томорка ер эгаларидан харид килинган, шунингдек, уз майдонларида етиштирилган кишлок хужалиги махсулотларини саралаш, тайёрлаш, саклаш, кайта ишлаш, куритиш, кадоклаш, тайёр махсулотлар ишлаб чикариш ва уларни ички ва ташки бозорларда сотиш хамда экспорт килиш.

Шунингдек, Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 30 июнда "Ахоли томоркаларидан фойдаланиш самарадорлигини оширишнинг кушимча чора-тадбирлари туFрисида"ги ПК,-4767-сонли К,арори билан кластер усулида фаолият юритадиган «Томорка хизмати» МЧЖлар вилоятлар кесимида белгилаб берилди ва уларга моддий-техника базасини мустахкамлаш, фаолиятини янада кенгайтириш ва ахоли томоркаларини хизматлари билан камраб олиш даражасини ошириш, шунингдек махсулотларни экспорт килиш имкониятларини янада купайтириш максадида:

- ахоли томоркаларига кафолатланган кучат ва уруFларни тизимли етказиб беришни ташкил этиш учун «Томорка хизмати» МЧЖларга иссикхона, совутгичли омборхоналар, чорвачилик мажмуалари куриш учун асосланган хисоб-китобларга мувофик ер майдони ажратилиши;

- «Томорка хизмати» МЧЖлар кузатув кенгашлари таркибига, туман махалла ва оилани куллаб-кувватлаш булими бошлоти, туман фермер, дехкон хужаликлари ва томорка ер эгалари кенгаши раиси аъзо булиб киришлари;

- ахоли томоркаларига кафолатланган кучат ва уруFларни тизимли етказиб бериш, махсулотларни сотишни ташкил килиш учун вилоятлар ва туман (шахар)лар марказий дехкон бозорларида, ахоли гавжум пунктларида «Томорка хизмати» МЧЖлар учун махсус савдо майдонларини ажратилди.

Шуни алохида таъкидлаш жоизки, кластер усулида фаолият юритадиган "Томорка хизмати МЧЖларни молиявий куллаб-кувватлаш максадида "Узбекистон фермер, дехкон хужаликлари ва томорка ер эгалари кенгаши Фермер, дехкон хужаликлари ва томорка ер эгаларини куллаб-кувватлаш жамFармаси маблаFлари хисобидан бир канча имтиёзлар берилди:

- кластер усулида фаолият юритадиган «Томорка хизмати» МЧЖларга 3 йил муддатга кредит ёки уларнинг устав капиталига кейинчалик сотиш хукуки билан улуш ажратилиши;

- ахоли томоркаларида етиштирилган кишлок хужалиги махсулотларини саклаш учун 20-30 тонналик кичик хажмли совутгичлар барпо этиш учун кредит ажратилиши;

- тижорат банклари билан биргаликда Узбекистон Республикаси Марказий банкининг асосий ставкасида уч ой имтиёзли давр билан бир

йил муддатга 4 фоиз банк маржасини хисобга олган холда ахоли томоркаларидан самарали фойдаланиш йуналишида 2 миллион сумгача Оилавий тадбиркорлик маркази хулосасисиз On-line тарзда томорка ер эгаларига микрокредитлар ажратиш механизмини жорий этилди.

Кластер усулида фаолият юритадиган "Томорка хизмати МЧЖларни ташкил этиш учун куйиладиган минимал талаблар68

Шуни алохида таъкидлаш жоизки, иктисодиёт тармоклари хамда алохида худудларда ишлаб чикариш кооперациясига асосланган кластерли ёндашув иктисодий самарали усул эканлиги тажрибада уз исботини топган. Кластерли ривожланиш назариясининг асосчиси М.Портернинг фикрича, кластерлар давлат иктисодиёти учун ички бозорни ривожлантириш нукталари хисобланади, тобора куп кластерларнинг ташкил этилиши натижасида мамлакатнинг халкаро ракобатбардошлиги ошади69. Шунингдек, ташкил этишнинг кластер шакли инновациянинг янги шаклини - "умумий инновацион махсулотни" яратишга хизмат килади. Кластер иштирокчилари уртасида баркарор алокаларнинг урнатилиши ихтироларнинг инновацияга утишига, кейинги боскичда эса инновацияларнинг ракобат устунликларига айланишига ёрдам беради, инновацияга йуналтирилганлик - кластернинг энг мухим фаркли белгиси хисобланади.

Юкоридаги фикрлардан келиб чикиб, махаллалар доирасида дехкон хужаликлари ва томорка ер эгалари билан кластер ташкилотлари уртасида

мустахкам иктисодий алокалар урнатилишига куйидагилар асос булиб хисобланади:

68 Муаллиф томонидан тузилган

3. Портер М. Международная конкуренция. - М.: Международные отношения, 1993. - С.37.

1. Махаллаларнинг ихтисослашувидан келиб чикиб, дехкончилик, баликчилик, куёнчилик, паррандачилик, асаларичилик, мева-сабзавотчилик йуналишларида оилавий тадбиркорлик оркали даромад топиш, иш билан банд булиш истагида булган ахолига амалий ёрдам курсатиши;

2. Хомашё етиштириш, уни ташиш, саклаш, кайта ишлаш, сотиш -буларнинг барчаси битта субъект томонидан амалга оширилиб, махсулотнинг арзон ва сифатли булиши;

3. Махаллалар ахолисини кишлок хужалигида оилавий тадбиркорликка жалб этувчи ва куллаб-кувватловчи бошкариш тузилмаси ва механизмининг ишлаш самарадорлигининг пастлиги;

4. Дехкон хужаликлари ва томорка ер эгалари хамда корхоналарнинг тизимли занжири ташкил килиниши эвазига турли йукотишлар камайиши ва хомашёга мухтожлик сингари холатлар бархам топиши;

5. К,ишлокка саноатнинг кириб бориши туфайли одамлар индустриал мехнат бобида хам куникма, малака хосил килиб, инновацион FOяларнинг айнан кишлокларда шаклланиш имконияти юзага келиши;

6. Махалла ахолисини кишлок хужалигида оилавий тадбиркорликни ташкил этиш ва юритиш билан боFлик турли даражадаги муаммоларни мавжудлиги;

7. Кластер таркибидаги дехкон хужаликлари ва томорка ер эгалари, корхоналар ва бошка субъектларнинг баркарор ишлаши таъминланиши;

8. Кластерга асосланган иш юритиш механизми хар кандай шароитга мослаша олиши, шунинг баробарида иктисодий, ижтимоий муаммолар хал килинишига кумаклашиши;

9. Бир канча сохалар мутахассислари кооперацияси вужудга келиши хамда бу уз навбатида, инновацион иктисодиётга утиш учун йул очиши.

10. Оилавий тадбиркорликни ривожлантириш давлат дастурлари доирасидаги муаммоли кредитларнинг вужудга келмаслигига замин яратилиши.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

1. www.Lex.uz

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 28 январдаги "2022-2026 йилларга мулжалланган Янги Узбекистоннинг тараккиёт стратегияси туFрисида"ги ПФ-60-сонли Фармони

3. Портер М. Международная конкуренция. - М.: Международные отношения, 1993. - С.37.

4. К,одиров А., Ахмедиева А., Убайдуллаев Д. Кластер механизми. Agroiqtisodiyot, №1, 2017.-Б.38-44.; Носирходжаева Д.С. Формирование стратегии развития промышленных предприятий на отраслевых рынках. Диссертационная работа на соискание ученной степени д.э.н. - Е.: ИЭ АН РУз, 2011, -С.26.; Захидов Г.Э. Узбекистон енгил саноатида ишлаб чикаришни кластер усулида ташкил этиш ва бошкариш самарадорлиги.

Икгисодиёт фанлари буйича фалсафа доктори (PhD) диссертацияси автореферати. РУз БМА, 2017.-24 б.

5. М.П.Козлов. Региональные агропромышленные кластеры: методические аспекты формирования и развития в условиях инновационной экономики. Экономика и социум, №2(21), 2016г.-С.18

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.