Научная статья на тему 'ХОРАЗМ ВИЛОЯТИ АМУДАРЁ ҚИРҒОҚ ҲИМОЯ ИНШООТЛАРИ, УЛАРДАГИ САЛБИЙ ҲОЛАТЛАР ВА САБАБЛАРИ, “ДЕЙГИШ” ҲОДИСАСИ'

ХОРАЗМ ВИЛОЯТИ АМУДАРЁ ҚИРҒОҚ ҲИМОЯ ИНШООТЛАРИ, УЛАРДАГИ САЛБИЙ ҲОЛАТЛАР ВА САБАБЛАРИ, “ДЕЙГИШ” ҲОДИСАСИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
29
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
шпора / банкет / дамба / тўғон / дейгиш / сув сатҳи / сув сарфи / ўзан. / spur / banquet / dam / dam / dam / water level / water consumption / uzan.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Сайидов, Малик Темирович, Мамарахимов, Темурмалик Акмал Ўғли, Холмуродов, Нурмухаммад Данобой Ўғли, Абдулхаев, Эраж, Ахмадов, Сафарали

Мазкур тадқиқот жараёнида Хоразм вилояти амударё қирғоқ ҳимоя иншоотлари хусусида фикрлар баён этилди. Амударё Республикамиз қишлоқ ҳўжалиги ва бошқа соҳаларда муҳим аҳамиятли трансчегаравий дарё, асосий сув манбаси ҳисобланади. Хоразм вилояти, Қорақалпоғистон Республикаси ҳудудларида дарё аҳоли яшаш жойлари ҳамда қишлоқ ҳўжалиги экин майдонларига жуда яқин, улар орасидан оқиб ўтади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Сайидов, Малик Темирович, Мамарахимов, Темурмалик Акмал Ўғли, Холмуродов, Нурмухаммад Данобой Ўғли, Абдулхаев, Эраж, Ахмадов, Сафарали

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ХОРАЗМ ВИЛОЯТИ АМУДАРЁ ҚИРҒОҚ ҲИМОЯ ИНШООТЛАРИ, УЛАРДАГИ САЛБИЙ ҲОЛАТЛАР ВА САБАБЛАРИ, “ДЕЙГИШ” ҲОДИСАСИ

In the course of this research, opinions were expressed about the Amudarya coastal protection structures of Khorezm region. Amudarya is an important transboundary river and main water source in agriculture and other fields of our Republic. In Khorezm Region, Republic of Karakalpakstan, the river is very close to residential areas and agricultural fields and flows through them.

Текст научной работы на тему «ХОРАЗМ ВИЛОЯТИ АМУДАРЁ ҚИРҒОҚ ҲИМОЯ ИНШООТЛАРИ, УЛАРДАГИ САЛБИЙ ҲОЛАТЛАР ВА САБАБЛАРИ, “ДЕЙГИШ” ҲОДИСАСИ»

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 9 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

ХОРАЗМ ВИЛОЯТИ АМУДАРЁ ЦИРГОК; ХИМОЯ ИНШООТЛАРИ, УЛАРДАГИ САЛБИЙ ХОЛАТЛАР ВА САБАБЛАРИ, "ДЕЙГИШ"

Ирригация ва сув муаммолари илмий-тадкикот институти "Дарё, канал ва иншоотлар гидравликаси" лабораторияси мудири, PhD. Мамарахимов Темурмалик Акмал ртли, Сув хужалиги вазирлиги мутахассиси, ТИ^ХММИ "Миллий тадкикот

университета" 2-боскич магистри. Холмуродов Нурмухаммад Данобой ртли, Сув хужалиги вазирлиги мутахассиси, Тадкикотчи Абдулхаев Эраж Тадкикотчи Ахмадов Сафарали Тадкикотчи Мейликулов Саидали

АННОТАЦИЯ

Мазкур тадцицот жараёнида Хоразм вилояти амударё циргоц уимоя иншоотлари хусусида фикрлар баён этилди. Амударё Республикамиз цишлоц хужалиги ва бошца соуаларда мууим ауамиятли трансчегаравий дарё, асосий сув манбаси уисобланади. Хоразм вилояти, Цорацалпогистон Республикаси уудудларида дарё ауоли яшаш жойлари уамда цишлоц уужалиги экин майдонларига жуда яцин, улар орасидан оциб утади.

Калит сузлар: шпора, банкет, дамба, тугон, дейгиш, сув сатуи, сув сарфи, узан.

В ходе данного исследования были высказаны мнения о береговых защитных сооружениях Амударъи Хорезмской области. Амударъя является важной трансграничной рекой и основным источником воды в сельском хозяйстве и других отраслях нашей Республики. В Хорезмской области Республики Каракалпакстан река протекает в непосредственной близости от жилых массивов и сельскохозяйственных угодий и протекает через них.

Ключевые слова: шпора, банкет, плотина, плотина, плотина, уровень воды, водопотребление, узан.

In the course of this research, opinions were expressed about the Amudarya coastal protection structures of Khorezm region. Amudarya is an important

ХОДИСАСИ Сайидов Малик Темирович,

АННОТАЦИЯ

ABSTRACT

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 9 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

transboundary river and main water source in agriculture and other fields of our Republic. In Khorezm Region, Republic of Karakalpakstan, the river is very close to residential areas and agricultural fields and flows through them.

Keywords: spur, banquet, dam, dam, dam, water level, water consumption, uzan.

AMygape, Xopa3M BHnoaTHHHHr öup KaHna TyMaHnapu TynpoKKana TyMaHH, Xa3apacn TyMaHH, EOFOT TyMaHH, XoHKa TyMaHH, ^Hrn6o3op TyMaHH, YpraHH TyMaHH Ba TypnaH TyMaHnapugaH 210 km Maco^aga okhö yTagu. Ymöy xygyg^apga y3aH pocraam, TomKHHnapHHHr ongHHH onum MaKcaguga 120 Ta mnopa Ba öaHKeraap, myHgaH 100 Tacu maFan, Tom TyKManap Ba 20 Tacuga эca TynpoK umnapHHH öa^apum acocuga KypunraH. ^hpfok xhmoa HHmooraapH mnopa, 6aHKeTnapHHHr KynnunHK khcmh acocaH 1980-1985 Hunnapga KypunraH [2].

X,o3Hpru KyHrana PecnyönHKa Ba bhtoat MHKecuga AMygape khpfok öyHu xygygnapuga TomKHHnapHHHr ongHHH onum, axonu Ba KHmnoK xy^anuru MaHgoHnapuHH cyB öocumugaH acpam Ba gapega okhmhh öexarap yTKa3umra anoxuga эtтнöop Kaparanagu Y3ÖeKHcTOH PecnyönHKacu npe3HgeHTHHHHr ^apMoH, Kapopnapu, Ba3upnap MaxKaMacu xaMga Xopa3M bhaoath xoKHMnuru, bhtoat OaBKynoTga Ba3H^raap Ba3HpnurH, CyB xy^anuru Ba3HpnurH Kapop, öaeHnapu, öyHpyKgapu öunaH öenrunaHraH Myggaraap AMygape khpfok xhmoa HHmooTnapu gaMÖa Ba mnopanapga Kypunum Ba TatMupnam umnapu oahö öopHmö, TomKHH Ba cen cyBnapuHH Tano$arcH3 yTKa3Hm GyHuna nopa-Tagöupnap aManra omupuAHÖ öopunagu.

MYXOKAMA BA HATH^AHAP

MaxarnuH axonu ToMoHHgaH y3oK HunnapgaH öyeH AMygapega Ky3aTHnaguraH xoguca "geHrum" araMacu MaB^yg öynuö, öyHra coxaga ^aonuaT ropuTraH Kynnaö uppuraropnap, onHMnap ToMoHHgaH aHHK TymyHnanap öepuö yTHnraH. "^eHrum" xogucacu geö, AMygapega öaxopru MaBcyMnapga TomKHH Ba cen cyBnapHHHHr Kenumu caöaönu gapega cyB caTxHHHHr TaöuuH paBHmga (2 MeTprana) KecKHH KyTapunumu Ba KeHuHnanuK Tymymu öunaH gape KupFoKgapHHHHr (aHHHKca thk KupFoKgapuga) ynpunHÖ, wbhhhö Tymumura aHTunagu. MaBcyM Ba cyB cap^HHHHr y3rapumu öunaH gapeHHHr Mop^onorHK Ty3HnumHHHHr y3rapumu äkkoh HaMoeH öynuö, Kyn cyBnunuK BaKTnapuga y3aHHHHr roBHAHmu Ba KaMcyBnunHKga эca KyMunumu, y3aHga khhhk-KHHHK Typnu

KHPHm

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 9

educational, natural and social sciences IV ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

оролчалар пайдо булиши юзага келади. Амударё морфологик хусусиятлари жихдтидан Хитойдаги Хуанхе дарёсига киёсланади.

Амударёнинг Хоразм вилоятидан оцибутувчи уудудларида цурилган циргоц уимоя иншоотлари курсаткичлари

1-жадвал

Хазарасп тумани буйича Гурлан тумани буйича

№ шпора рака ми курил -ган йили узунлиги (м) орали к масо-фаси № шпор а рака ми курил ган йили узунлиги (м) оралик масо-фаси

лойи -х,ада амал-да

Лойи -хада Амал -да

0 1 2 3 4 5 0 1 2 3 4 5

1 1 420 - 1 143 850 670 500

2 3 1988 1130 120 2 143 а - 300 640

3 5 830 - 3 145 800 320 600

4 7 650 - 4 147 600 272 1140

5 9 450 - 5 147 а - 480 764

6 11 300 - 6 149 800 710 1160

7 13 1979 950 510 7 151 1250 486 1200

8 15 1980 1040 310 550 8 153 1350 636 850

9 17 1981 1530 1010 1000 9 155 950 950

10 19 1982 1710 640 900 10 155 а - 326 920

11 21 1988 1260 850 790 11 157 1250 860 1214

12 21 а 1991 - 700 490 12 159 650 808 1140

13 23 1987 950 480 430 13 161 700 1105 730

14 25 1989 770 410 770 14 163 850 885 630

15 27 1982 950 640 830 15 165 800 970 912

16 29 1978 1350 1050 1310 16 141 а - 800 335

17 31 1978 1350 1200 900 17 153 а - 98 355

18 33 1978 900 1090 990 18 153 б - 200

19 35 1983 950 190 1190 19 165 а - 846 435

20 37 - 850 - 930 20 167 а - 816 480

21 39 1984 1620 - 940 21 167 350 410 888

22 41 1984 1530 265 1370 22 169 400 174 798

23 43 1979 1000 - 23 171 800 660 1070

24 45 1980 450 100 1000 24 173 920 900 1340

25 47 1981 720 170 830 25 175 600 670

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 9

educational, natural and social sciences IV ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

26 49 1982 810 270 1230 26 177 600 -

27 51 1993 720 430 1370 27 179 600 -

28 53 1983 590 310 28 181 600 -

29 55 1983 910 25 1500 29 183 700 -

30 57 1984 1030 1300 3000 30 185 1000 524

31 59 1984 1800 392 800 31 187 1250 570

32 59 a 1989 - 800 32 189 1000 -

33 61 1989 1200 400 900 33 191 1320 1200

34 61 a 1991 - 480 1500 34 193 700 690

35 63 1989 950 600 1300 ^Hrn6o3op TyMaHH Synuna

36 63 a 1991 - 500 1000 1 600 720

37 65 1984 770 650 1800 2 600 490 1600

38 67 1982 680 160 4000 3 650 550 820

39 69 1982 1080 180 840 4 600 600 930

40 71 1981 1260 360 3000 5 500 304 800

YpraHH TyMaHH Synuna 6 800 762 900

1 73 1350 - 7 150 110 1000

2 75 1830 800 8 100 220 800

3 77 2260 2145 9 850 400 800

4 79 2800 2120 10 900 180 1000

5 81 2700 2040 2070 11 1150 370 600

6 83 700 645 1050 12 450 300 700

7 85 700 850 1850 13 1200 1200 1100

8 87 1050 1160 990 14 1000 1040 1200

9 89 700 690 900 15 - 1100 1010

10 91 700 305 950 16 1000 1040 630

11 93 800 260 610 17 1600 900 1316

12 95 500 446 997 ^H3H^KyM xyaya^apH Synuna

13 97 650 270 1495 1 1 a 1989 - 50

14 97 a - 20 2 1 1992 450 145 400

15 99 750 766 420 3 2 1990 845 845 800

16 101 700 780 406 4 3 1991 1065 1065 1600

17 103 700 562 720 5 4 1997 1215 1200

18 105 750 500 818 6 5 1987 730 420 900

19 105 a - 622 605 7 6 1985 1900 750 2900

20 107 600 600 518 8 7 1993 1450 500 2000

21 109 350 630 1026 9 11 1994 695 695 5000

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 9

educational, natural and social sciences IV ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

22 109 a 260 360 10 8 1994 633 630

11 10 1992 272 300 2300

12 12 1995 560 210 1600

TynpoKKa^a TyMaHH xyayflH. Ym6y xygygga AMygapega y3aH xumoahobhu HHmooraap 20 goHa mnopa Ba 6aHKeTgaH u6opaT. YnapHHHr yMyMHH y3yHnuru 24 km hh TamKHn Kunagu. 5 MHHr reKTap MaHgoHga KumnoK xy^anurH MaftgoHnapu Ba axpnu arnarn MaH3H.nnapH ^oftnamraH.

Xa3apacn TyMaHH xyaygH. KapaMa3H-KunHH6oH нppнгaцнa th3hmh 6om^apMacH x,Hco6uga 6ynraH MaB^yg 15 goHa y3aHHH TyrupnoBHu mnopanap xaMga 1, 2, 3-Karop xhmoa gaM6anapu 1980-1994 HHrnap gaBOMuga KypunraH. AMygapeHHHr 6y TyMaH xygygugaH okh6 yTyBHH KucMHHHHr yMyMHH y3yHnuru 40 km gaH opTHKpoK. KeHHHru 4 HHrnapga Xa3opacn TyMaHugaru 17, 19, 27, 29, 33, 35, 39 Ba 41-cohhh rnnopanapga cyB tomkhhh gaBpuga eMupunumu Ba gerum onumu Ky3aTunagu.

YpraHH TyMaHH xyayflH. Aape 6yHuga KapaMa3H-KunHH6oH нppнгaцнa th3hmh 6om^apMacu xuco6uga 6ynraH MaB^yg 22 goHa y3aHHH TyrupnoBHu mnopanap x,aMga 1, 2, 3-Karop xhmoa gaM6anapu 1979-1982 ftunnapga KypunraH.

ryp^aH TyMaHH xyayflH. Aape 6yftuga KapaMa3H-KunHH6oH нppнгaцнa th3hmh 6om^apMacu xuco6uga 6ynraH MaB^yg 30 goHa y3aHHH TyrupnoBHu, XHMoanoBHH mnopanap, TpaBepc x,aMga 1, 2, 3-KaTop xhmoa gaM6anapu 1969-1996 fiunnapga KypunraH.

HHru6o3op TyMaHH xyayflH. Aape 6yftuga KapaMa3H-KunHH6oH нppнгaцнa th3hmh 6om^apMacu xuco6uga 6ynraH MaB^yg 17 goHa y3aHHH TyrupnoBHu mnopanap x,aMga 1, 2, 3-Karop xhmoa gaM6anapu 1975-1998 ftunnapga KypunraH.

XoHKa TyMaHH xyayflH. AMygape 6yHuga KapaMa3H-KunHH6oH нppнгaцнa th3hmh 6om^apMacu xuco6uga 6ynraH MaB^yg 14 goHa y3aHHH TyrupnoBHu mnopanap x,aMga 1, 2, 3-Karop xhmoa gaM6anapu 1981-1991 HHrnapga KypunraH. AMygapeHHHr TyMaH xygygugaH okh6 yTyBHH khcmh 36 km hh TamKun Kunagu.

Bofot TyMaHH xyayflH. AMygape 6yHuga KapaMa3H-KunHH6oH нppнгaцнa th3hmh 6om^apMacH xuco6uga 6ynraH MaB^yg 6 goHa y3aHHH TyrupnoBHu mnopanap x,aMga 1, 2, 3-KaTop xhmoa gaM6anapu 1969-1983 HHrnapga KypunraH. AMygapeHHHr 6y TyMaH xygygugaH okh6 yTyBHH KucMHHHHr yMyMHH y3yHnuru 20 km hh TamKun Kunagu.

X,ap hhhh TomKHH Ba Tano^araapHHHr onguHH onum, gapegaru okhmhh 6exaTap yTKa3um MaKcaguga AMygape khpfok xhmoa HHmooraapHHH Kypum Ba

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 9 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

TatMHpnam GyHuna Hppнгaцнa TH3HMnapu öomKapMacu, экcnпyaтaцнa Ba Terumnu TamKunorrap ToMoHHgaH gaBnar örog®;eTH xucoöugaH Karra xa^Mgaru umnap öa^apunagu.

2010 Hunga AMygapega Ky3arnnraH KaTTa cyB cap^H Hara^acuga Xopa3M Buno^TH KaTop TyMaHnapuga, gape y3aHHga ^oHnamraH khpfok xhmo^hobhh HHmooTnapra Tano^aT eTgu. CyB oMöopugaH KaTTa MHKgopga cyBHHHr HHKapunHmH Harn^acuga ymöy 2010 Hunga Xopa3M BunoaTHHHHr öup KaHna TyMaHnapu gape öyHu xygyg^apuga Kynnu cyB TomKHHH, khpfok xhmo^hobhh gaMöa Ba TyFoHnapga roBHnumnap Ky3arangH.

Xa3opacn TyMaHH-TynpoKKana xygyguga 2010 hha cyB TomKHHH gaBpuHHHr uron-aBrycT oHnapuga 4-mnopa öyTyHnaH, 5,6,10,11-cohah y3aHHH TyFHpnoBHH mnopanap, aHHHKca 1-KaTop xhmoa gaMöacu roBunuö KeTuö naxTa Ba Fama экнн MaHgoHnapura ^ugguH 3apap eTKa3Hngu

Xa3opacn TyMaHH- 2010 hha cyB TomKHHH gaBpuga 25, 27, 29, 33, 35, 39, 41-cohah y3aHHH TyFHpnoBHH mnopnapHHHr eMupunumu Ba gerum onumu HaTH^acuga ^yga KaTTa reKTapga экнн MaHgoHnapura ^ugguH 3apap eTKa3Hnagu

Bofot TyMaHH- 2010 hha cyB TomKHHH gaBpuga 47, 51, 51a, 59-cohah y3aHHH TyFupnoBHH mnopnapHHHr eMupunumu Ba gerum onumu Hara^acuga 155 reKTap экнн MaHgoHnapura 3apap eTKa3Hnagu

XoH^a TyMaHH- 2010 hha cyB TomKHHH gaBpuga 61, 61a, 63, 63a, 71-cohah y3aHHH TyFupnoBHH mnopnapHHHr eMupunumu Ba gerum onumu Hara^acuga экнн MaHgoHnapura 3apap eTKa3Hngu

YpraHH TyMaHH- CyB TomKHHH gaBpuga 83, 85, 87, 89 91, 103, 105, 109-cohah y3aHHH TyFHpnoBHH mnopnapHHHr eMupunumu Ba gerum onumu HaTH^acuga экнн MafigoHnapura 3apap eTKa3Hngu

HHru6o3op TyMaHH- 2010 hha cyB TomKHHH gaBpuga 111, 121, 123, 135,137, 139, 141-cohah y3aHHH TyFHpnobhh mnopnapHHHr eMupunumu Ba gerum onumu HaTH^acuga yHnaö reKTap экнн MaHgoHnapura 3apap eTKa3Hnagu

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 9 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

PacM 1. ÄMyöapeuum Xopa3M euxonmu yyöyöuöau oku6ymyeuu KUCMuda "öeüsum" Ky3ammurnu, mnopa ea öaMÖa^ap Kypunumu.

YpraHH.raH ca6a6.apn. 2010 Hug AMygapega cyB cap^HHHHr KecKHH opTumu Ky3arangH. ^apraHaTa cyB ynnam HyKTacu KroHnKyM xygyguga, TyaMyfiHH cyB OMÖopHHHHr öomnaHFHH khcmh, gapeHHHr cyB OMÖopura KyHugum khcmh xucoönaHuö 6y hhhh okhm ymöy HyKTaga 5000 M3/c rana (3-pacM), ^unnoK cyB ynnam HyKTacuga эca okhm cap^u 2500 M3/c rana Ky3arnngH (3 pacM). ByHHHr Hara^acuga TyaMyfiHH cyB OMÖopuga cyBHHHr xa^MH opTuö KeTgu. CyB OMÖopu TyFOHHHHHr noÖHxa öyfiHHa энг KaTTa cyB carxu 130 M.ö.c hh Tammn Kunagu Ba myHra Myn^annaHraH. TyFOHHHHr acocu, Hog OTMeTKacu KHHMaru 111,03 M.ö.c ra TeHr. Ymöy 2010 Hug gaBOMuga эca cyB OMÖopuga caKgaHraH cyBHHHr carxu ypTana OTMeTKacu 129,05 M.ö.c hh TamKun Kungu (2-pacM, 1-^agBan). By эca cyB

494

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 9

educational, natural and social sciences IV ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

OM6opu ynyH ^yga KaTTa KypcaTKHH 6ynn6 hhh gaBOMuga KaTTa MHKgopga cyB caKgaHraHnnrHHH SungupagH. KefiuHru 10 fiungaH opTHK MyggaTga cyB OM6opuga 6yHgafi cyB cap^u Ky3aranMaraH.THrH MatnyMoraap Taxgunu acocuga aHHKgaHgu.

AfiHaH TynpoKKana xygyguga gape y3aHH Ty6u 1982 fiungaH 2012 fiunnap gaBOMuga 1,5 MeTpra akhh KyTapunraH, gapeHHHr cyB yTKa3um ko6h.mth KaMafiraH [1], cyB OM6opu TyroHHHHHr fiunnuK ypTana OTMeTKacuHHHr 129,05 M.6.c. hh TamKun KH^Hmura AHa 6up ca6a6 x,O3upga cyB om6oph y3aH Ty6u KaTTa MHKgopga KyMunraHnuru Ba cyB OM6opuHHHr ^oftganu xa^MH KaMafiraHnurH ca6a6nHgHp.

Japega hhh gaBOMHga KaTTa MHKgopga cyB Ke.nraH.nHrH ca6a6^H yHH h.to>kh 6opuHa cyB om6oph Ty.rgHpH.TH6, KO^raH khcmh эca nacTKH 6~bec|)ra KaTTa MHKgopga guKapuTHmH AMygapeHHHr Xopa3M bh^oath xygygugaru TomKHHnapHHHr acocufi ca6a6napHgaH 6upu xuco6naHagH.

2010 um yap 6up omap yuyH TyxMyuuH eye OM6opu mysoHu ca^a^aH cyeHUm camyu omMemKacu (ypmana, энг w^opu, энг kuhuk, ) %uuMamu [3].

1-^agea^

Ракам Ойлар

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

2010 йил

1 1882 1860 1817 1555 1732 1830 1895 1884 1877 1869 1849 1812

2 1890 1862 1602 1609 1865 1827 1878 1842 1863 1858 1883 1669

3 1894 1890 1320 1713 1838 1866 1868 1897 1863 1823 1869 1595

Уртача. 1889 1869 1571 1626 1812 1841 1880 1875 1868 1849 1867 1689

Юкори. 1897 1896 1870 1726 1897 1883 1897 1897 1897 1870 1883 1856

Кичик. 1877 1846 1237 1513 1726 1791 1856 1820 1863 1806 1818 1578

Сув омбори тугонида сакланган сувнинг уртача отметкаси куйидагича аниклаймиз.

H ~ „ йиллик =

урт.отм

^ H январь Л С H февраль

ур.отм ± rr VP.от± г

100

+ H

тVг.от

+

100

H

тVг.от

+

+ ...+

H декабрь

VP.отм ±

ур.отм j- тг

+ H

100

туг.от

1889 100

+111,03

+

1869 100

+111,03

+

+... +

1689 100

+111,03

129,03 +129,72 + ... +127,92 12

= 129,05

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 9 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

MatnyMOTnap Taxnunu myHH KypcaraguKH AHBapt OHHHHHr 25 KyHugaH to 28 KyHurana 4 KyH, Man OHHHHHr 15 KyHugaH 18 KyHurana 4 KyH, hmab OHHHHHr 4 KyHugaH 12 KyHurana 9 KyH, aBrycT OHHHHHr 1 KyHugaH 5 KyHurana 5 KyH, Ba 21 KyHugaH 31 KyHurana 10 KyH, ^bmh HunHHHr 32 KyHH gaBOMuga TyFOHgaru MaKcuMan cyB carxu OTMeKacu 130 möc ga TypraH Ba Ky3aranraH.

fflyHHHrgeK, cyB OMÖopuga caKnaHraH cyBHHHr HunnuK ypTana OTMeTKacu 129,05 möc ra TeHrnuru aHHKnaHgu. Ma3Kyp KypcaTKHH TyaMyfiHH cyB OMÖopuHHHr 2010 Hunga TynuK TyngupunraHnHrH Ba MaKcuMan xa^Mga cyB HHFHnraHnurHHH öungupagH.

PacM 2. TyHMyüuu eye OMÖopu mysouuöa 2010 üuxöasu caK^amau eye camyu omMemKacu y38apum apafyuau [2].

Oriental Renaissance: Innovative, 73 VOLUME 2 | ISSUE 9

educational, natural and social sciences ------------IV ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ^ ASI Factor = 1.7

Расм 3. Дарганата сув улчаш нуцтасида сув сарфи ва сатуи орасидаги

богланиш графиги [2].

о -1-1-.-1-.-.

0 500 1000 1500 2000 2500 3000

Сув сарфи. Q(m.куб/сек).

Расм 4. Ципчоц гидропостида сув сарфи ва сатуи орасидаги богланиш

графиги.

ХУЛОСА

Хдкикатдан хам ушбу хавфли вазиятларнинг олдини олишда, уларнинг такрорланмаслигини таъминлаш максадида Ирригация тизимлари бошкармаси, фойдаланиш ташкилотлари ва тегишли бошка ташкилотлар томонидан хар йилда жуда катта хажмдаги ишлар бажарилмокда.

Шуни алохида таъкидлаш жоизки, бу 2010 йилда дарёда кузатилган сув сарфи окибатларидан келиб чикиб яна ушбу микдорда (айнан Кипчокда 2500 м3/с, Дарганата 5000 м3/с) сув сарфи такрорланса яна 2010 йилдаги каби дарё киргокдарида ювилишлар, тошкинлар содир булиши мумкин. Хусусан ^ипчок сув улчаш нуктаси учун дарё узанининг 2500 м3/с дан юкори оким сарфини утказиши хавфли тошкинларга олиб келади. ^ипчок сув улчаш нуктаси бу Туямуйин сув омборидан кейин 200 км пастда юкорида содир булган тошкин худудлари охирида жойлашган. Туямуйин сув омборидан пастки бъефга сув чикаришда имкони борича ушбу содир булиши мумкин булган салбий холатларни инобатга олиш керак.

Тавсиялар. Ушбу, Дарёда кузатилиши мумкин булган хавли вазиятларнинг бартараф этишда Туямуйин сув омборидан сув чикариш режими,

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 9

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

educational, natural and social sciences IV ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

сув ташлаш балансини режасини мукаммал урганиш ва тахлил килиш оркали хам эришиш мумкин.

Бунда, сув омборидан сув ташлаш режасини тузишда ва тахлил килиш куйидаги энг асосий омилларни хисобга олиш ахамиятлидир.

1. Туямуйин сув омборининг хозирги кундаги хакикий фойдали сигими; Унинг фойдали сигими камайиб бормокда. Шу сабабли сув омбори тез вактда тулиб колмокда.

2. Туямуйин сув омбори юкори бъефида, бошланиш Дарганата кисмида оким сарфининг хажмини йиллик ва куп йиллик кириб келиши маълумотларини инобатга олиш ва урганиш;

3. Туямуйин сув омбори тугонининг максимал ва ишчи холатидаги сув чикариш кобилятини аниклаш;

4. Тобора ошиб бораётган сувга булган истеъмолчилар ва вегетация талаби, мавсумни инобатга олган холда (куп йиллик тахлилар асосида);

5. Туямуйин сув омборидан пастки бъефдаги дарё узанинг сув утказиш кобилятини хар бир туман худудлари, гидропостлар буйича аниклаш;

Ушбу юкорида келтирилган омилларнинг узаро богликлиги асосида сув омборидан сув чикариш режими, сув чикариш балансини мукаммал оптимал даражага нисбатан якинрок урганиш оркали тузиш ва ундан фойдаланиш муаллифлар томонидан ушбу хавфли вазиятларнинг ечимини ечишдаги тугри йуллардан бири деб бахоланади. Шунингдек, уз вактида химоя дамбаларининг холатини кузатиб, улчовлар утказиб, зарар етганларини кайтадан таъмирлаш ва окимнинг кдргок дамбаларига таъсир утказиши, кучайганлигини хисобга олиб у жойларга янгидан химоя иншоотларини куриб бориш мухим ахамиятга эга хисобланади.

REFERENCES

1. Х.А. Исмагилов., М.Т. Сайидов. "Динамика изменения уровня воды в русле рек и зоне выклинивания подпора водохранилища". Материалы международной научно-практической конференции "Проблемы комплексного обустройства техноприродных систем" часть 3 "Гидротехническое строительство" Москва 2013, стр 116-122.

2. Х.А. Исмагилов., М.Т. Сайидов. "Амударё киргок химоя дамбаларини ювилишдан химоя килиш ва мустахкамлигини ошириш буйича тавсиялар ишлаб чикиш ва амалиётга тадбик этиш" мавзусидаги хужалик шартномаси хисоботи. № ВТК-9/2014, ИСМИТИ, 2014, 70 бет.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 9 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

3. Узгидромет маркази (Ежегодник) тегишли маълумотлари.

4. Исмагилов Х. А. Селевые потоки, русловые процессы, противоселевые и противопаводковые мероприятия в Средней Азии. Ташкент.2006. С. 262.

5. М.Т. Сайидов, Амударё хдмоя иншоотларидаги салбий жараёнлар., Агро-илм, 2017 йил, 3-сон, 83-84-бетлар.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.