Научная статья на тему 'ҲАЙДОВДАН КЕЙИНГИ ЧУҚУР ЮМШАТИШ АГРОТЕХНИКАСИ БИЛАН ТОМЧИЛАТИБ СУҒОРИШ УСУЛИНИ ҚЎЛЛАШНИНГ ТУПРОҚ ҲАЖМ МАССАСИГА ТАЪСИРИ'

ҲАЙДОВДАН КЕЙИНГИ ЧУҚУР ЮМШАТИШ АГРОТЕХНИКАСИ БИЛАН ТОМЧИЛАТИБ СУҒОРИШ УСУЛИНИ ҚЎЛЛАШНИНГ ТУПРОҚ ҲАЖМ МАССАСИГА ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
40
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
томчилаб суғориш / чуқур юмшатиш / механик оғир тупроқ / генетик қатламлар. / drip irrigation / deep loosening / mechanically heavy soil / genetic layers.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Исашов, Анваржон, Махмудов, Достонбек, Қамбаров, Шукуржон

Ушбу мақолада тоғ олди ҳудудларида механик оғир тупроқларнинг сув ўтказувчанлик қобилиятини ошириш мақсадида ерларга чуқур юмшатгичлар билан ишлов берилиши олдин далалар кўп йиллик илдизпояли бегона ўтлардан машина ва механизмлар ёрдамида тозаланганда тупроқ олдин ағдаргичлари олиб ташланган плуглар билан 18-20 см чуқурликка юмшатилади, сўнг чизел, культиватор ва бороналар ёрдамида уларнинг илдизлари йиғиб олиниб, дала ташқарисига чиқариб ташланади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Исашов, Анваржон, Махмудов, Достонбек, Қамбаров, Шукуржон

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

EFFECT OF APPLICATION OF DROPP IRRIGATION METHOD ON DEEP POSSIBILITY AGROTECHNICS ON SOIL VOLUME MASS

In this article, in order to increase the water permeability of mechanically heavy soils in the foothills, the fields are loosened to a depth of 18-20 cm with plows removed by pre-dumpers when the fields are cleared of perennial root weeds by machines and mechanisms before deep tillage, then chisel, cultivator and with the help of storms their roots are collected and thrown out of the field.

Текст научной работы на тему «ҲАЙДОВДАН КЕЙИНГИ ЧУҚУР ЮМШАТИШ АГРОТЕХНИКАСИ БИЛАН ТОМЧИЛАТИБ СУҒОРИШ УСУЛИНИ ҚЎЛЛАШНИНГ ТУПРОҚ ҲАЖМ МАССАСИГА ТАЪСИРИ»

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 6

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

ХДЙДОВДАН КЕЙИНГИ ЧУКУР ЮМШАТИШ АГРОТЕХНИКАСИ

БИЛАН ТОМЧИЛАТИБ СУГОРИШ УСУЛИНИ КУЛЛАШНИНГ ТУПРОК ^АЖМ МАССАСИГА ТАЪСИРИ

Исашов Анваржон

Андижон кишлок хужалиги ва агротехнологиялар институти профессори Махмудов Достонбек Андижон кишло; хужалиги ва агротехнологиялар институти магистранти Камбаров Шукуржон Андижон кишлок хужалиги ва агротехнологиялар институти магистранти

АННОТАЦИЯ

Ушбу мацолада тог олди худудларида механик огир тупроцларнинг сув утказувчанлик цобилиятини ошириш мацсадида ерларга чуцур юмшатгичлар билан ишлов берилиши олдин далалар куп йиллик илдизпояли бегона утлардан машина ва механизмлар ёрдамида тозаланганда тупроц олдин агдаргичлари олиб ташланган плуглар билан 18-20 см чуцурликка юмшатилади, сунг чизел, культиватор ва бороналар ёрдамида уларнинг илдизлари йигиб олиниб, дала ташцарисига чицариб ташланади.

Калит сузлар: томчилаб сугориш, чуцур юмшатиш, механик огир тупроц, генетик цатламлар.

EFFECT OF APPLICATION OF DROPP IRRIGATION METHOD ON DEEP POSSIBILITY AGROTECHNICS ON SOIL VOLUME MASS

Isashov Anvarjon

Professor of Andijan Institute of Agriculture and Agrotechnologies

Makhmudov Dostonbek Master of Andijan Institute of Agriculture and Agrotechnologies

Kambarov Shukurjon Master of Andijan Institute of Agriculture and Agrotechnologies

ABSTRACT

In this article, in order to increase the water permeability of mechanically heavy soils in the foothills, the fields are loosened to a depth of 18-20 cm with plows removed by pre-dumpers when the fields are cleared of perennial root weeds by

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

О

R

VOLUME 2 | ISSUE 6 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

machines and mechanisms before deep tillage, then chisel, cultivator and with the help of storms their roots are collected and thrown out of the field.

Keywords: drip irrigation, deep loosening, mechanically heavy soil, genetic layers.

Узбекистан Республикасида сугориб дехдончилик дилинадиган 4 млн 200 минг гектар майдонни сугориш учун бир йилда 46 млрд куб метр сув сарфланади. Бирок ушбу сувнинг 60% дан усимликлар фойдаланади холос ва долган дисми турли тарзда исроф булиб кетади. Шунинг учун дишлок хужалигида экинларни сугоришнинг замонавий сув тежамкор усулларини ишлаб чидиш хамда кам сув сарфлаб, юдори ва сифатли хосил етиштириш технологияларини амалиётга тадбид килиш жуда мухим вазифалардан хисобланади. Республикамизда ахоли сонининг усиши, энг зарур дишлок хужалик махсулотлари ва хомашёга булган эхтиёжнинг мунтазам купайиб бориши натижасида сув ресурсларига булган талаб янада ортиб бормодда.

Шу боисдан сув ресурслари тадчил хозирги шароитда сувни тежаб сарфлаш, сув манбаларидан одилона фойдаланиш ва сувнинг ерга шимилиб, одовага чидиб исроф булишини камайтириш, сугориш сувидан фойдаланиш самарадорлигини оширишга мухим эътибор даратиш зарур. Бу холат эса экинларни сугоришнинг ноанъанавий томчилатиб сугориш ва бошда сув тежовчи технологияларини ишлаб чидиш ва жорий этишни тадозо этади.

Андижон вилоятининг оч-тусли буз тупродлари, томчилатиб сугориш, лазер ер текистлаш мосламаси, хайдовдан кейин 80 см чудурликда юмшатиш, гузанинг "Андижон-36" нави олинган

Тажриба бошланишида тупроднинг датламлари буйича морфологик тузилиши, механик таркиби, хажм огирлиги, хамда сув сигимлари анидланади. Хар кайси сугоришдан олдин бир метр далинликда тупрод намлиги намуна олиш билан ВНП-1 Нейтрон нам анидлаш асбоби ёрдамида анидланади. Вегитация бошида ва охирида тупрод сув утказувчанлиги анидланади.

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Тажриба бошланишида генетик датламлар буйича тупрок намуналари олиниб, улардаги умумий азот, фосфор ва калий миддорлари анидланади. Гузани гуллаш, гуллаш-мева олиш, пишиш фазаларида 0-15 см, 15-30 см датламларида тупрод намуналари олиниб, улардаги харакатчан азот, фосфор ва калий микдорлари анидланади. Гузани униб чидишини хисобга олиш 1 июл,

КИРИШ

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 6 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

aBrycT, ceHTflöp oönapuga Fy3aHH öyöu, cuMnoguean moxnapu, moHacu Ba KycaK coHnapu xucoöra onuHagu. 3- hh, 6-hh, 9-hh cuMnoguan moxnapugaH 50 goHa HaHoKgaru naxTa ohhhhö, ypTaHa 1 goHa HaHoKgaru naxTa orupnuru aHHKgaHagu. naxTa Tonacu TexHonorruK aHanrogaH yTKa3Hnagu. MuHr goHa HuruTHH Maccacu aHHKgaHuö, yHgaru er MHKgopu aHHKgaHagu.

tof ongu xygygnapuga MexaHHK oFup TynpoKgapHHHr cyB yTKa3yBHaHnuK KoSunuaTHHu omupum MaKcaguga epnapra HyKyp roMmarruHnap öunaH umnoB öepunagu. HmnoB öepumgaH onguH gananap Kyn ßunnuK ungronoanu öeroHa yraapgaH MamuHa Ba MexaHH3Mnap epgaMuga TO3anaHraHga TynpoK onguH aFgapruHnapu onuö TamnaHraH nnyraap öunaH 18-20 cm HyKypnuKKa roMmarunagu, cyHr HH3en, KynbTHBarop Ba öopoHanap epgaMuga ynapHHHr ungronapu hhfhö ohhhhö, gana TamKapucura HHKapuö TamnaHagu.

EpHH cu^arau Ba KaM xapa^ar cap^naö xafigam Ba »MmaTHm yHyH yHHHr HaMnuru 16-18 $ou3 arpo^uga öynumu KepaK. EyHga TynpoK axmu MaöganaHagu, um opraHnapura enumMafigu Ba yHHHr Kapmunuru KaM öynagu, geMaK, eKU^FH Ba Marepuannap cap^u KaMaöuö, um yHyMH omumura onuö Kenagu. XygygHHHr TaöuuH mapouTH Ba TynpoK MexaHHK TapKuöugaH Kenuö HHKKaH xonga Kyöugaru HyKyp roMmarruH TaHnaö onuHgu (1- pacMnap).

1-pacM. rPX-2-50 uy^yp wмматгmнинг yMyMUü Kypmumu

qyKyp roMmarruH rPX-2-50 roKopu KyBBarau TpaKropnapra arperaraaHuö umnaranagu. ^yKyp roMmarruH hh umHH KaMpoB KeHrauru-1.8 m, roMmium naH^acuHH KeHrauru 0,5 m, ycTyHnap paMara TyFpu BepTHKan xonarga Maxcyc MocnaManap öunaH MaxKaMnaHraH Ba ycTyH onguga KecyBHH nuHoK ^oönamraH. rPX-2-50 HyKyproMmTruHH enuK TynpoK mapouTuga umnoBHH TeKuc KecyBHH

1396

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 6

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

панжалари мавжуд ишчи органларига эга. Ишчи органлари будай шакли хисобига тортишга каршилиги ошади.Талаб килинган чукурликни юмшатиш учун БТ-150-тракторини тортиш имкониятларини камайтиради, натижада юмшатиш чукурлигини камайтиришга тугри келади. Бу эса уз навбатида иш самарадорлигини пасайишига олиб келади. Шуни таъкидлаш керакки, ГРХ-2-50 чукур юмшатгичи хайдов ости катламини юмшатиш натижасида су в ва хаво утказувчанлигини яхшилаб, усимликларни илдиз кисмини ривожланишига яхши шароит яратиб беради.

1-жадвал

ГРХ-2-50 чукур юмшатгичнинг техник характеристикаси

^ушиб ишлатиладиган трактор Case MX 255 MAGNUM

Иш унумдорлиги, га/соат 0,70...0,90

^амраш кенглиги, м 1,8

Ишчи тезлиги, км/соат 5

Солиштирма ёкилги сарфи, кг /га 24

Талаб этиладиган кувват, кВт (о.к.) 81(110)

Ишлов бериш чукурлиги, см 50-90

Габарит улчамлари, мм 1560x1840x1560

М ассаси (конструкцион), кг 800

Тупрокнинг агрофизик хоссаларини макбул даражада булиши унда парваришланаётган гуза ва бошка кишлок хужалик экинларидан мул ва сифатли махсулот олишни таъминлайди. Тупрокнинг агрофизик хоссалари далада олиб борилаётган агротехник тадбирлар жараёни билан бевосита боглик булади. Шу сабабли унинг курсаткичлари амал даври бошидан ва амал даври охирига томон турли микдорда узгариб боради. Тупрокнинг энг мухим агрофизик хоссаларидан бири унинг хажмий массасига богликдир.

Тажриба даласида утказилган агротехник тадбирлар ва сугоришлар натижасида тупрокнинг хажм огирлиги назорат вариантда ошди. Томчилатиб сугоришда кисман камайди.

Тупрокнинг хажм огирлиги усимликларнинг усишда ривожланиши учун ката ахамиятга эга булган физик хусусиятлардандир. Усимлик яхши усиб ривожланиши ва юкори хосил шакиллантириши учун тупрокнинг хажм огирлиги макбул холатда сакланиши керак. Табиий холати сакланган холда олинган, маълум хажмдаги тупрок огирлигига унинг хажмий огирлиги дейилади ва курук тупрок огирлигига нисбатан г/см3 билан ифодаланади.

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 6

educational, natural and social sciences A ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

Далатажрибаларимизда гузани турли сугориш тартибларида тупрокни хажм огирлигига таъсири аникланди. Бунинг учун экишдан олдин тупрокнинг хар 10 см ли катламида, 100 см чукурликда далада белгиланган нукталарда тупрок намуналари олинди, амал даври охирида эса барча вариантларда юкорида белгиланган катламлар буйича тупрокни хажм огирлиги аникланди, (2-жадвал).

Тупрок хажмий огирлигини аниклаш учун белгиланган катламлардан тупрок намуналари махсус, хажми маълум булган цилиндрда олиб лабараторияга олиб келинди. Тупрокнинг хажм огирлиги курук тупрокка нисбатан булганлиги учун аввал тупрокнинг намлигини аниклаб олдинди ва тупрокнинг соф огирлигини силиндр хажмига булиб, куйидаги формула оркали хажм огирлигини аникланди

Бу ерда: d - тупрокнинг хажм огирлиги, Р-цилиндрдаги тупрокнинг соф огирлиги, г хисобида, V - цилиндрнинг хажми, см3 хисобида.

Олинган маълумотлардан куриниб турибдики, уртача уч йилда (2-жадвал) тажриба даласини амал даври бошида тупрокнинг хажм огирлиги 0-30 см хайдов катламида 1,27 г/см3, 0-50 см хайдов ости катламида 1,28 г/см3, ва пастки 0-100 см катламларида уртача 1,32 г/см3 ни ташкил этди. Усув даврининг охирига келиб, назорат вариантда 0-30 см хайдов катламида 1.41 г/см3 ,0-100 хайдов катламида 1.40 г/см3 ни ташкил этган булса бу курсатгич томчилатиб сугорилган 3 вариантда яъни хайдовдан олдин чукур юмшатилганда 0-30 хайдов катламида тупрокнинг хажм огирлиги 1,30 г/см3 ва хайдов ости катламида 0-50 см хайдов ости катламида 1,31 г/см3, пастки 0-100 см катламларда 1,34г/см3ни ташкил этиб назорат вариантга нисбатан 0,9-0,10 г/см3 га озайгани аникланди.

2 -жадвал.

Томчилатиб сугориш технологиясининг тупроц уажм массасига таъсири.

г/см3

^атлам, см Вегетация Вегетация охирида, вариантлар буйича

бошида 1 2 3

2020 йил

0-30 1,27 1,40 1,35 1,30

0-50 1,28 1,37 1,34 1,31

0-70 1,33 1,36 1,34 1,32

0-100 1,34 1,39 1,35 1,34

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 6 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

2021 йил

0-30 1,27 1,41 1,34 1,30

0-50 1,28 1,38 1,33 1,31

0-70 1,32 1,37 1,35 1,32

0-100 1,32 1,40 1,36 1,33

ХУЛОСА

Тажриба даласини амал даври бошида тупрокнинг хажм огирлиги 0-30 см хайдов катламида 1,27 г/см3, 0-50 см хайдов ости катламида 1,28 г/см3, ва пастки 0-100 см катламларида уртача 1,32 г/см3 ни ташкил этди. Усув даврининг охирига келиб, назорат эгатлаб сугорилган вариантда тупрокнинг хажм огирлиги 0-30 см хайдов катламида 1.41 г/см3 , 0-50 см хайдов ости катламида 1.37 г/см3, 0-100 катлаларида 1.40 г/см3 ни ташкил этган булса бу курсатгич томчилатиб сугорилган 5 вариантда яъни хайдовдан олдин чукур юмшатилганда 0-30 хайдов катламида тупрокнинг хажм огирлиги 1,32 г/см3 ва хайдов ости катламида 0-50 см хайдов ости катламида 1,31 г/см3, пастки 0100 см катламларда 1,34 г/см3ни ташкил этиб назорат вариантга нисбатан 0,090,10 г/см3 га камайгани аникланди.

Тажриба даласида томчилатиб сугориш усули тупрокни хажм огирлиги сезиларли даражада таъсир этди. Усув даврининг охирига келиб, назорат эгатлаб сугорилган вариантда тупрокни хажм огирлиги 30-50-100 см катламида мавсумий сугориш меъёрларини сугориш сонларини ортганлиги хамда далага механизацияни куп кирганлиги учун амал даври бошида, тупрокнинг хажм огирлигига нисбатан 0,09 г/см3 ортганлиги бу курсатгич томчилатиб сугорилган 3 вариантда яъни хайдовдан олдин чукур юмшатилганда мавсумий сугориш меъёрларини сугориш сонларини камайганлиги хамда далага механизацияни бор-йуги 3 марта кирганлиги сабабли назорат вариантига нисбатан тупрокнинг хажм огирлиги 0,10 г/см3 камайгани аникланди.

^ишлок хужалик экинларини сув таъминоти шароитларига боглик холда турлича муносабат билдиради. Барча экинларни максимал хосилдорлигига, конуниятларга буйсунган холда, усимликни усиши ва ривожланишининг барча даврлари давомида узлуксиз сув билан кониктириш оркали эришилади.

REFERENCES

1. Костяков А.Н. Основы мелиорации.-М.Сельхозгиз, 1960, 622 с.

2. Сурин В.А., Сабитов А.Ю., Зухриддинов С.С. Оросительная система. вторское свидетельство №1658918 А 01 Г 25/06 г. Москва 1991

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

О

R

VOLUME 2 | ISSUE 6 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

3. Сурин В.А., Сабитов А.Ю., Зухриддинов С.С. Техника самотечного полива на террасированных склонах. Мелиорация и водное хозяйство г. Москва №4, 1995.ст 24...26

4. Исашов А. Собитов О //Использование новых нетрадиционных водосберегающих, а также улучшающих мелиоративное состояние земли, методы техники и технологии поливов на проектируемых орошаемых землях.

5. Isashov A. et al. SUBSOIL IRRIGATION IN CONDITIONS OF FERGANA VALLEY Key words: subsoil irrigation, porous straws, moistener, irrigation rate, water distributing pipes, surface irrigation.

6. Anvarjon I. et al. The Effect of Drip Irrigation on the Growth and Development of Cotton and Technological and Economic Performance of Cotton Fiber //Design Engineering. - 2021. - С. 6907-6915.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.