Научная статья на тему 'ХОРАЗМ ВИЛОЯТ ДАРЁЛИҚ МАГИСТРАЛ КОЛЛЕКТОРИ ХИЗМАТ КЎРСАТАДИГАН ХУДУДЛАРДА НАМУНАВИЙ ПИЛОТ УЧАСТКАЛАРИДАГИ СУҒОРИШ ВА КОЛЛЕКТОР-ЗОВУР ТАРМОҚЛАРИ ҲАМДА УЛАРНИНГ ТЕХНИК КЎРСАТГИЧЛАРИ'

ХОРАЗМ ВИЛОЯТ ДАРЁЛИҚ МАГИСТРАЛ КОЛЛЕКТОРИ ХИЗМАТ КЎРСАТАДИГАН ХУДУДЛАРДА НАМУНАВИЙ ПИЛОТ УЧАСТКАЛАРИДАГИ СУҒОРИШ ВА КОЛЛЕКТОР-ЗОВУР ТАРМОҚЛАРИ ҲАМДА УЛАРНИНГ ТЕХНИК КЎРСАТГИЧЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
29
11
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
сув / сувдан оқилона фойдаланиш / ирригация ва мелиорация / суғорма деҳқончилик / чора-тадбирлар / қишлоқ хўжалиги / Хоразм вилояти. / вода / рациональное водопользование / ирригация и мелиорация / орошаемое земледелие / мероприятия / земледелие / Хорезмская область.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Турдибоев, Ёркин Яхяевич, Айтмуратов, Шингиз Малисович, Юлчиев, Даврон Адхамжонович

Сувдан фойдаланишни ташкил этишнинг бундай шакли ирригация-мелиорация тармоқларини эксплуатация қилиш сифатини яхшилайди ва сарф харажатларни камайтиради, сувдан оқилона ва тежамли фойдаланишни таъминловчи самарали механизмни яратади, кейинги йилларда қишлоқ хўжалигини ислох қилиш, фермер хўжаликларини ривожлантириш, ишлаб чиқариш ва бозор инфратузилмасини барпо этиш борасида амалга оширилаётган чора-тадбирлар, қишлоқда хақиқий мулкдорлар синфини шакллантириш, қишлоқ хўжалиги махсулотлари ишлаб чиқариш ҳажмини ва даромадини кўпайтириш имконини берди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Турдибоев, Ёркин Яхяевич, Айтмуратов, Шингиз Малисович, Юлчиев, Даврон Адхамжонович

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ИРРИГАЦИОННЫЕ И КОЛЛЕКЦИОННО-СТОЧНЫЕ СЕТИ И ИХ ТЕХНИЧЕСКИЕ ПОКАЗАТЕЛИ НА ПРОБНЫХ ОПЫТНЫХ УЧАСТКАХ НА ТЕРРИТОРИЯХ, ОБСЛУЖИВАЕМЫХ ХОРАЗМСКИМ РЕГИОНАЛЬНЫМ МАТЕРИКОВЫМ КОЛЛЕКТОРОМ

Такая форма организации водопользования повышает качество работы ирригационно-мелиоративных сетей и снижает затраты, создает действенный механизм, обеспечивающий рациональное и экономное использование воды, что реализуется в последующие годы в условиях аграрной реформы, развития фермерских хозяйств, создание производственной и рыночной инфраструктуры, меры позволили сформировать на селе класс реальных собственников, увеличить объемы производства и поступления сельскохозяйственной продукции.

Текст научной работы на тему «ХОРАЗМ ВИЛОЯТ ДАРЁЛИҚ МАГИСТРАЛ КОЛЛЕКТОРИ ХИЗМАТ КЎРСАТАДИГАН ХУДУДЛАРДА НАМУНАВИЙ ПИЛОТ УЧАСТКАЛАРИДАГИ СУҒОРИШ ВА КОЛЛЕКТОР-ЗОВУР ТАРМОҚЛАРИ ҲАМДА УЛАРНИНГ ТЕХНИК КЎРСАТГИЧЛАРИ»

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

О

R

VOLUME 2 | ISSUE 8 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

ХОРАЗМ ВИЛОЯТ ДАРЁЛЩ МАГИСТРАЛ КОЛЛЕКТОРИ ХИЗМАТ КУРСАТАДИГАН ХУДУДЛАРДА НАМУНАВИЙ ПИЛОТ УЧАСТКАЛАРИДАГИ СУГОРИШ ВА КОЛЛЕКТОР-ЗОВУР ТАРМОЦЛАРИ ХДМДА УЛАРНИНГ ТЕХНИК КУРСАТГИЧЛАРИ

Сувдан фойдаланишни ташкил этишнинг бундай шакли ирригация-мелиорация тармоцларини эксплуатация цилиш сифатини яхшилайди ва сарф харажатларни камайтиради, сувдан оцилона ва тежамли фойдаланишни таъминловчи самарали механизмни яратади, кейинги йилларда цишлоц хужалигини ислох цилиш, фермер хужаликларини ривожлантириш, ишлаб чицариш ва бозор инфратузилмасини барпо этиш борасида амалга оширилаётган чора-тадбирлар, цишлоцда хациций мулкдорлар синфини шакллантириш, цишлоц хужалиги махсулотлари ишлаб чицариш щжмини ва даромадини купайтириш имконини берди.

Калит сузлар: сув, сувдан оцилона фойдаланиш, ирригация ва мелиорация, сугорма дехцончилик, чора-тадбирлар, цишлоц хужалиги, Хоразм вилояти.

Такая форма организации водопользования повышает качество работы ирригационно-мелиоративных сетей и снижает затраты, создает действенный механизм, обеспечивающий рациональное и экономное использование воды, что реализуется в последующие годы в условиях аграрной реформы, развития фермерских хозяйств, создание производственной и рыночной инфраструктуры, меры позволили сформировать на селе класс реальных собственников, увеличить объемы производства и поступления сельскохозяйственной продукции.

Ключевые слова: вода, рациональное водопользование, ирригация и мелиорация, орошаемое земледелие, мероприятия, земледелие, Хорезмская область.

Турдибоев Ёркин Яхяевич докторант Айтмуратов Шингиз Малисович Юлчиев Даврон Адхамжонович

мустакил таткикотчи

АННОТАЦИЯ

АННОТАЦИЯ

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 8 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

КИРИШ

Узбекистан Республикаси Президенти Мирзиёев Шавкат Миромоновичнинг 2017 йил 27 ноябрдаги «2018-2019 йиллар даврида ирригацияни ривожлантириш ва сугориладиган ерларнинг мелиоратив холатини яхшилаш Давлат дастури» тугрисидаги П^-3405 сонли карори.

Сувдан фойдаланишни ташкил этишнинг бундай шакли ирригация-мелиорация тармокларини эксплуатация килиш сифатини яхшилайди ва сарф харажатларни камайтиради, сувдан окилона ва тежамли фойдаланишни таъминловчи самарали механизмни яратади, кейинги йилларда кишлок хужалигини ислох килиш, фермер хужаликларини ривожлантириш, ишлаб чикариш ва бозор инфратузилмасини барпо этиш борасида амалга оширилаётган чора-тадбирлар, кишлокда хакикий мулкдорлар синфини шакллантириш, кишлок хужалиги махсулотлари ишлаб чикариш хажмини ва даромадини купайтириш имконини берди. Хоразм вилояти сугориладиган майдонларидан шаклланиб коллектор-зовурлар оркали давлатлараро Дарёлик магистрал коллекторига ташлайдиган худудда 3 та намунавий пилот участкаси танлаб олинди:

1. Богот туманидаги "Дилшод Диёр" фермер хужалиги ерлари танланган хамда Диванкул ва Арпакул зовурлари оралигида жойлашагн булиб, зах сувлар ушбу зовурлар оркали чикиб кетади. Зовур сувлари Озёрний коллекторига ташланади.

1-расм. Богот тумани сугориш ва зах кочириш тармоклари.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 8 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

2-расм. Богот тумани Зовур сувлари Озёрний коллекторига ташланади.

3. Урганч туманидаги "Дурмон-XI" фермер хужалиги танланиб, Дурмон-1 зовури ва Аташев коллектор оралигида жойлашган. Дурмон-1 зовури Аташев коллекторига куйилади. Аташев коллектори Урганч туманидан окиб утади ва Янгибозор тумани оркали Гурлан туманига окиб утади. Гурлан туманида коллектор номи Диванкул деб аталади. Диванкул коллектори зах сувларини Дарёлик коллекторига ташлайди.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 8 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

3-pacM. YpraHH TyMaHH Hppnr^Hfl Ba MenoparaB oöteKraap xapuracu

1. BnnoflT öyfiHHa xy^anuK hhkh KaHarnapgaru ^ofiganu Hm кoэ$$нцeнтн ypTana 0,71-0,72 hh, xy^anuKnapapo Ba TyMaHnapapo KaHannapga 0,81-0,82 hh, MarucTpan KaHarnapga 0,92-0,93 hh TamKun KHnraHnuru, cyropum TapMOK^apuHHHr yMyMHH ^ofiganu um m3$$H^HTH 0,55-0,56 hh TamKun Kunagu.

2. Onuö öopunraH Taxgunnap myHH KypcaraguKH, cyBHH xy®;anHK HHuga HOTyrpu TaKCHMnamga 3-6 %, cyropum TapMOKgapuHH T03anaHMacnurH Hara^acuga 6 -7 %, öyraaHum xucoöura 0,5 - 1,0 % Ba acocuficu muMunumra 15 - 20 % Ba öomKa TexHHK caöaönapra Kypa 2-5 % cyB ucpo$ Synumu aHHKgaHgu.

3. Buno^T öyfiHHa xy®;anHK hhkh KonneKTop-3oByp TapMoKgapuHHHr conumTupMa y3yHnuru cyropunaguraH MafigoHnapga - 25,4 n/M hh, 3oBypnap öunaH TatMHHnaHraH MafigoHnapga - 25,6 n/M TamKun этagн. 3oByp TapMoKgapuHHHr yMyMHH y3yHnuru эca - 10473,5 km hh TamKun kh^hö, myHgaH 327,9 km Marucrpan (Buno^Tnapapo), 527,6 km TyMaHnapapo, 2862,7 km xy^anuKnapapo Ba 6755,2 km (my ^yMnagaH 504,1 km enuK-eTHK 3oBypnap)KnacTepnap Ba $epMep xy^anuKnapu xucoöugaru hhkh 3oBypnapgup.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 8 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

4. Учинчи боб буйича шуни айтиш мумкинки, Хоразм вилояти буйича мавжуд сугориш тармокдаридан буладиган исрофгарчиликлар катта хажмда. Бунинг натижасида зах кочириш тармокдарига буладиган юклама ошади хамда йирик коллеторлар оркали вилоятдан чикиб кетиши кузатилмокда.

Хоразм вилоятида ер ости сувларининг сатхи 1,0 м гача булган майдон 30,2 минг га (11,4 %), 1-1,5 метргача - 103,0 минг га (38,8 %), 1,5-2 метргача -88,5 минг га (33,3 %) ва 2 метрдан пастда жойлашган майдон - 43,8 минг га (16,5 %)ни ташкил этади. Бу кузатувлар олиб борилаётган сугориладиган

майдоннинг 80 фоизидан юкори.

4-расм куйдаги расимда Урганч туманидаги "Дурмон-XI" фермер хужалиги танланиб, ушбу фермер хожалигининг сизот сувлар сатхи улчанмокда

4. Вилоятда сугориладиган майдонинг 60% кам шурланган, 29 % уртача шурланган ва 11 % кучли шурланган майдонларни ташкил килади.

5. Вилоятга сугориш учун жами олинган сувнинг 38-71 % и коллектор -зовур тармоклари оркали чикарилиб юборилади. Чикарилиб юбориладиган сувнинг 33,2-42,7 % Республикалараро "Дарёлик" коллекторига хамда 49,156,2 % Республикалараро "Озёрний" коллекторига тугри келади.

6. Республикалараро "Дарёлик" ва "Озерний" коллекторининг сув окими режимини сунгги 20 йиллик тахлили шуни курсатадики, асосан новегетация

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

o

R

VOLUME 2 | ISSUE 8 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

gaBpuga, atHH TynpoK mypnapuHH MBHm gaBpuga yHHHr okhmh MaKcuMyM (250 mhh.m3) 6ynu6, вегетaцнa gaBpuga ypTana 50-100 mhh.m3 hh TamKun этagн.

7. Pecny6nuKanapapo "^apenuK" Ba "03epHHfi" KonneKTopuHHHr cyB okhmh pe^HMHHH 6omKapum ynyH:

- вегетaцнa gaBpuga cyB Te^aMKop cyropum ycynnapuHH KeHr Kynnam, эгaraa6 cyropumga $aon KaraaMHH cyB 6unaH TatMHHnoBHu hhmhh acocnaHraH cyropum TapTuönapuHH ^opufi этнm, myp mbho ynyH cyB cap^napuHu KaMafiTupum MaKcaguga öuonoruK 6upuKManap, cTpyKTypa aparyBHH nonuMepnap Kynnaö, "wByBHu" cyropum TapTuönapuHH Ky^^am;

- нoвeгeтaцнa gaBpuga 3aMoHaBufi cyB Te^aMKop myp WBum TexHonoruanapu: TynpoKgaru Ty3napHH cyBga эpyвнaнпнгннн omupyBHH öuonoruK öupuKManap: "EuocontBeHT" Ba "Cynepcan"napHH Ky^nam, "TaKT"nu (3oBypnapHH 6upuHHH TaKTga Tycu6) Ba 6. myp WBum TexHonoruanapuHH Ky^^am;

- cyropMa gexKoHHunuKga KymuMna MaH6a cu^arnga KonneKTop-3oByp cyBnapugaH ^ofiganaHum TexHonoruanapu, ^yMnagaH ynapHHHr мннepaпнзaцнflcннн 6uonoruK ycynga nacafiTupum 6uoTexHonorHflcHHH KeHr ^opufi Ku^um MatnyM gapa^aga caMapa 6epagu.

XY.TOCA

"Xopa3M Buno^Tuga KonneKTop-3oByp cyBnapu maKmaHumuHH KaMafiTupum TexHonoruacuHu umna6 HHKum" MaB3ycugaru unMufi TagKHKoT umnapuHHHr 2021 fiunga 6a^;apunraH khcmh 6yfiHHa Kyfiugaru 6upnaMHH xynocanap KunuHgu (cyB Te^aMKop myp WBum Ba cyropum x,aMga KonneKTop-3oByp cyBnapugaH cyropumga ^ofiganaHum TexHonoruanapuHHHr KonneKTop-3oByp cyBnapuHHHr maKmaHumura TatcupuHH ypraHum 6yfiHHa TagKHKoraap TaHnaHraH 3 Ta nunoT ynacraanapga 2022 fiunga gaBoM эттнpнпнmн pe^anamTupunraH):

MupoMoHoBHHHHHr 2017 fiun 27 Hoa6pgaru «2018-2019 fiunnap gaBpuga нppнгaцнaнн puBo^naHTupum Ba cyropunaguraH epnapHHHr MenuoparaB xpnaruHH axmunam ^aBnar gacTypu» Tyrpucugaru n^-3405 cohhh Kapopu.

2. MaTAKy6oB E.ffl. CyropMa gexKoHHunuKga cyB pecypcnapugaH caMapanu ^ofiganaHumHHHr unMufi-aManufi acocnapu (Xopa3M Box,acu Muconuga) // K/x.$.g., gнccepтaцнa. TomKeHT-2019, - 358 6.

3. Mup3a«:oHoB K. TynpoK TapKu6uHH экнн xpcunu Ba cu^arara Tatcupu // Y36eKucToH KumnoK xy^anuru., № 6. 2016. - 42 6.

REFERENCES

1. Y36eKucTOH Pecny6nuKacu npe3ugeHTH Mup3ueeB fflaBKar

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 8 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

4. Методика полевых опытов с хлопчатником в условиях орошения. Ташкент. СоюзНИХИ, 1981. - 322 с.

5. Методики агрохимических анализов почв и растений Средней Азии. Изд. 5-е доп. Ташкент. СоюзНИХИ, 1977. - 187 с.

6. Методы агрофизических исследований почв Средней Азии. Ташкент. СоюзНИХИ, 1973. - 176 с.

7. Нурматов Ш.Н., Мирзажонов ^.М, Авлякулов А.Э, Безбородов Г.А, Ахмедов Ж.А, Тешаев Ш.Ж, Ниёзалиев Б.И, Холиков Б.М, ва б. Шамсиев А.С тахрири остида Дала тажрибаларини утказиш услублари. Тошкент. УзПИТИ, 2007. - 147 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.