CC BY
4K
HINDIY TILIDAGI RASMIY USLUB MATNLARIDA QO'SHMA FE'LLAR SEMANTIKASI
(Hindiston Respublikasi Bosh vaziri Narendra Modining Shanxay hamkorlik tashkiloti Davlat rahbarlari kengashining 21-sammitidagi bayonotida so 'zlagan
nutqi asosida)
d https://doi.org/10.5281/zenodo.7388949
Dadashova Nurxon Burxon qizi
2-kurs magistranti, Tel: +998919420997, E-mail: nurkhonyokubova@gmail .com
Annotatsiya. Hindiston va O 'zbekiston o 'rtasidagi siyosiy-diplomatik aloqalar rivojlanib borar ekan, ikki tomonlama o 'tkazilayotgan rasmiy uchrashuvlar, siyosiy tashriflar, videokonferensiyalarda mukammal tarjimaga ham ehtiyoj kuchayadi. O 'z-o 'zidan, hindiy tilidagi rasmiy uslub matnlarida shu uslubga xos so 'zlarni tarjimada to'g'ri berilishi muhim hisoblanadi. Ushbu maqolada hindiy tilidagi rasmiy uslubga xos matnda (Narendra Modi nutqi orqali) fe'llarning qo 'llanilishi, ularni tarjimada berilishi hamda rasmiylikdarajasijihatlari ko'rib chiqiladi.
Tayanch so'zlar: rasmiy uslub, fe'l, semantika, qo'shma fe'l, o'zlashma fe'l, tarjima, rasmiy tarjima.
Annotation. As the political-diplomatic relations between India and Uzbekistan is developping, the need for perfect translation in official bilateral meetings, political visits, and video conferences will increase. By itself, it is important to correctly translate words specific to this style in official style texts in Hindi. This article examines the use of verbs, their translation, and aspects of formality in a formal Hindi text (through Narendra Modi's speech).
Key words: formal style, verb, semantics, compound verb, possessive verb, translation, formal translation.
Hindiy tilidagi rasmiy uslub matnlarida qo'shma fe'llar alohida ahamiyat kasb etadi. Bunday matnlarda fe'llar asosan qo'shma shaklda, majhul nisbatda ifodalanadi. Hindsiton Respublikasi Bosh vaziri Narendra Modining Shanxay hamkorlik tashkiloti Davlat rahbarlari kengashining 21-sammitidagi bayonotida so'zlagan nutqi asosida ushbu maqolada qo'shma fe'llarning rasmiy matnlarda ishlatilish holatlari ko'rib
"MARKAZIY VA JANUBIY OSIYO: VOLUME 2 | SPECIAL ISSUE 25
MADANIYATLARARO MULOQOT Q ISSN 2181-1784
CHORRAHASIDA" SJIF 2022: 5.947 | ASI Factor = 1.7
chiqiladi. Nutqda foydalanilgan jami 37 ta qo'shma fe'l ajratib olingan bo'lib, ular quyidagi shaklda semantik tahlil etiladi:
- O'zlashgan so'zdan yasalganligiga ko'ra;
- Rasmiylik daraj asiga ko ' ra;
- Nisbatiga ko'ra;
- Zamonlarda ifodalanishiga ko'ra; Ajratib olingan qo'shma fe'llar quyidagilar:1
^IdH *THI share ^thi
^CMId *THI ■^l^ilidd ^THI
y^ld RuiHI o s
^d^d credible slHHI d)T £hi
^ÎTd ¿)HI
^ÎHR^d ^THI o
HdT ëldHI participatory £ÏHI
develop ^thi Qfèd £)HI
id^fàd ^THI ^llfàd MIHI
*I<H <MHI 4)d|^IH ^Hl
yîWI *THI d^IT £)HI
y^dlidd <MHI ^sld slHIHI
d^T ¿)HI
stakeholder shhi
1 ^H^qW >Hd|ôH % TFÇT^^ÏÎr ïïft^ % 21l fîm >H^dH £ ÏÏW ^ ^T C+dc^, 17, 2021
47
l dl £ l<Hdl U £dl 0
^¿l T l ¿dl
Qo'shma fe'llar ikki qismdan iborat bo'lib, boshqa turkumdagi so'zning fe'l bilan qo'shilishi orqali yasaladi. Hindiy tilidagi qo'shma fe'llar nafaqat hindiy va Sanskrit tillaridagi so'zlar bilan, balki, boshqa tillardan o'zlashgan so'zlar orqali ham yasaladi va bunday qo'shma fe'llar nutqda faol qo'llaniladi. O'zlashgan so'zlardan yasalishiga ko'ra ko'rib chiqilayotgan qo'shma fe'llarni quyidagi kategoriyalarga ajratish mumkin:
1) Arab-forscha so'zlar bilan yasalgan qo'shma fe'llar;
2) Inglizcha so'zlar bilan yasalgan qo'shma fe'llar;
3) Sanskrit so'zlar bilan yasalgan qo'shma fe'llar.
Arab-forscha so'zlar bilan yasalgan qo'shma fe'llar. Boburiylar istilosidan so'ng arab va fors-tojik tili Hindistonda asta yoyilib, qo'llanila boshlandi. Bugungi kunda ushbu tillardan o'zlashgan so'zlar hindlar tomonidan faol foydalaniladi.
- ¿UTmember Jt dlVrlNI partners TtSCO Sft Jt <HcH<3d Jt credible
êtâwi2
(Yangi a 'zolar hamda muloqot hamkorlari bilan ShHTyana-da mustahkam va ishonchli bo'ladi).
Ushbu gapda ingliz hamda arabcha so'zlar orqali murakkab qo'shma fe'l yasalgan: Jt credible 3^1. Bunda 3^1 fe'li otiga ham tegishli
bo'lib, 3 - kuchli bo'lmoq, mustahkam bo'lmoq degan ma'noni
anglatadi. Arab tiliga hindiy tilidagi fe'lni qo'shish orqali qo'shma fe'l hosil qilingan. Rasmiylik darajasiga ko'ra o'rta darajada, aniq nisbatda, kelasi zamonda ifodalangan.
- fT^Îd? IT TttTZTet, HrmTÏÏfàm-zrrfïîWWêWmoderate JÏÏTprogressive culture JTvalues W UWHtylT W ^cfTf? W(Hl Tffi
2 >Hdlô<H %% 2ld f^T # ÏÏW ^^r d+dc^, 17, 2021
3 А.С.Бархударов, В.М.Бескровскый, Г.А.Зограф, В.П.Липеровский., «Хинди-Русский словарь». - Москва: 1972.
4 дачк Hm % % 21f u^dH ^WH щ адг^, fw^c 17, 2021
48
(Tarixga nazar tashlaydigan bo'lsak, Markaziy Osiyo mintaqasi o'ziga xos qal 'a, mo 'tadil va ilg 'or madaniyat va qadriyatlar qal 'asi bo 'Iganini ko 'ramiz.)
HdT sidHi - arab tilida "nigoh", "qarash", ma'nolarini anglatadigan HdT5 ot
turkumidagi so'zga hindiy tilidagi "solmoq", "qo'ymoq" ma'nosini anglatuvchi
sidHi fe'li qo'shilishi natijasida qo'shma fe'l hosil qilinmoqda hamda "nazar
tashlamoq" shaklida tarjima qilinmoqda. Rasmiylik darajasiga ko'ra o'rta darajada, badiiylik ifodasi ko'proq, aniq nisbatda, istak maylida hozirgi zamonda ifodalangan.
- Radicalization mmàk&FRfttrust
yCT Jrf(t><y) & ôsTddd
(Radikallashuvga qarshi kurashish nafaqat mintaqaviy xavfsizlik va o'zaro ishonch, balki yosh avlodlarimizningporloq kelajagi uchun ham zarurdir.)
Fors tilidan o'zlashgan d^Ti so'zi hindiy tilidagi "bo'lmoq" fe'li bo'lgan ^tHT
bilan bitta qo'shma fe'lni tashkil etmoqda. Ma'nosi "zarur bo'lmoq"qa to'g'ri keladi. Rasmiylik darajasiga ko'ra o'rta darajada, aniq nisbatda, hozirgi oddiy zamonda qo'llanilgan.
- &J-) SCO partners & W^T ffi H open source d^aHdld share &TH tf
capacity building JMVlddd &THÈWîîtft
(Shuningdek, biz ushbu ochiq kodli texnologiyalarni ShHT hamkorlari bilan baham ko'rishdan va shu maqsadda salohiyatni oshirishni tashkil etishdan mamnun bo'lamiz).
Fors-tojik tilidan o'zlashgan ot turkumidagi so'z bilan ^ÏHT fe'lining qo'shilishi natijasida "xursand bo'lmoq", "mamnun bo'lmoq" ma'nosidagi qo'shma fe'l hosil qilingan. ^îfT so'zining o'zi sifatdan yasalgan bo'lib, (khush) so'ziga -
O O
^ so'z yasovchi qo'shimchasini qo'shish orqali hosil qilingan.7 Matnning rasmiy
uslubda ekanligi inobatga olinib, tarjimada "xursand bo 'lamiz" emas, balki "mamnun bo'lamiz" shaklida berilgan. Shu orqali bu so'zning rasmiylik darajasini yuqori deb aytishimiz mumkin. Aniq nisbatda, hozirgi oddiy zamonda ifodalangan.
5 А.С.Бархударов, В.М.Бескровскый, Г.А.Зограф, В.П.Липеровский., «Хинди-Русский словарь». - Москва: 1972.
6 O'sha manba
7 Sahni., Advanced Dictionary: Hindi-Hindi-English., - Sahni Brothers, Agra: 2014.
- W intra-SCO trade, <Ф! W3T 3öT< Ф fàv
3îmftconnectivity 4T&ÎTifrTÎTTI
(Xoh mineral boylik bo 'lsin, xoh ShHT ichidagi savdo bo 'lsin, ulardan to 'liq foydalanish uchun o 'zaro bog'liqlikka alohida e'tibor qaratishimiz kerak.)
Fors-tojik tilidan tarjima qilganda "kuch" ma'nosini beruvchi dÎT so'zi
"bermoq" ma'nosidagi "<<T" fe'li bilan bog'lanib, "kuch bermoq", "zo'r bermoq"
ma'nolarini anglatuvchi qo'shma fe'lni hosil qilgan.8 Gapning umumiy ma'nosidan kelib chiqqan holda, "alohida ahamiyat bermoq" ma'nosida "e'tibor qaratmoq" deya tarjima qilingan. Rasmiylik darajasi ushbu gapda yuqori, aniq nisbatda, hozirgi zamonda ko'plik shaklda qo'llanilmoqda.
^ Ф f^ ши вгф $ T ФТТ ФТ WJI<I< ctf&fàv&mr
(Ushbu sa'y-harakatlar uchun Hindiston o'z tomonidan har qanday hissa qo'shishga tayyor)
Fors-tojik tilidan o'tgan dwiT (tayyor) so'ziga hindi tilidagi (bo'lmoq) fe'li qo'shilishi natijasida bitta qo'shma fe'l yasalmoqda. dwiT so'zining hindi tilida bir qancha sinonimlari bor (3^Wd, dcïïT, U^dd, ¿ïïff^d",
s О О
¿г^Ф, lekin ularning hech biri biz bilgan ma'nodagi "tayyor" ma'nosini
О О
bermaydi, balki ma'lum bir vaziyatda tayyor so'zini qisman ifodalashi mumkin, lekin doim ham emas. Shu sababli bu so'z hindi tilida har bir qatlamda va uslubda, publitsistik va rasmiy usullarda ham kundalik turmushda ishlatilgani kabi faol ishlatiladi. Rasmiylik darajasiga ko'ra o'rtacha, aniq nisbat, hozirgi zamon ko'plik shaklida ifodalangan.
Inglizcha so'zlar bilan yasalgan qo'shma fe'llar. Ingliz tili Hindistonda ikkinchi rasmiy til hisoblanadi va hindi tili bilan birgalikda faol ishlatiladigan til hisoblanadi. Kundalik turmushda ingliz tilidan o'tgan so'zlar faol qo'llanilsa-da, yuqori darajadagi rasmiy doiradagi nutqlarda asosan sof hindi tilidan foydalanishga alohida e'tibor beriladi. Lekin bugungi kunda xalqaro darajadagi terminlar, barchaga tushunarli bo'lib borayotgan atamalar borki, ularni rasmiy nutqlarda ham qo'llash
8 Sahni., Advanced Dictionary: Hindi-Hindi-English., - Sahni Brothers, Agra: 2014.
9 wf щчк wm % тт^т^ГФГ Ф 21# fö^T ^нМж # ÏÏW ^^Г ФТ d+dcW, 17, 2021
50
odatiy holga aylanib bormoqda. Ma'lum bir sohaviy atamalar, hindchasi faol qo'llanmaydigan maxsus so'zlarning ingliz tilidagi variantini qo'llash ma'qul topilmoqda.
- ¿TT member Jt dlVrlHI partners W SCO 3f Jt <HJ$d Jt credible
zdrni
(Yangi a'zolar hamda muloqot hamkorlari bilan ShHTyana-da mustahkam va ishonchli bo'ladi).
Credible so'zi ingliz tilidan "ishonchli", "ishonishga loyiq" deb tarjima qilinadi. Hindiy tilidagi $¿¿1 fe'li qo'shilishi natijasida "ishonchli bo'lmoq" fe'li
hosil qilinmoqda. "Credible" so'zining hindiy tilidagi muqobili
{vishvasneey} hisoblanadi. Ma'no jihatdan bir xil. Ammo so'zi rasmiylik
jihatdan credible so'zidan nisbatan quyida. Shu tufayli, rasmiy nutqda ingliz tilidagi variant qo'llamilishi lozim topilgan.
- JJttT Uf&W W W Oidf ifWw WfTT WmZJÏT MTSCO Wradicalization JW
extremism WnWw TW WÏ&Ïtemplate develop WW ÏTI10
(Markaziy Osiyoning ushbu tarixiy merosidan kelib chiqib, ShHT radikallashuv va ekstremizmga qarshi kurashning umumiy qolipini ishlab chiqishi kerak).
Hindiy tilida "rivojlanish" ma'nosida fCwW {vikaas}11 so'zi ishlatiladi. Bu
yerda esa ingliz tilidan o'zlashgan so'z bilan birgalikda "develop WW' o'zlashma
qo'shma fe'li ishlatilmoqda. Matnning umumiy mazmunidan kelib chiqqan holda ushbu fe'l "ishlab chiqish" deya tarjima qilinmoqda. Negaki, bu yerda mavjud narsani rivojlantirish ma'nosida emas, balki, hali qilinmagan ishni vujudga keltirish va takomillashtirish ma'nosi qo'llanilmoqda. Rasmiylik nuqtai nazaridan yuqori darajada, aniq nisbatda, infinitiv shaklda qo'llanilmoqda.
- fCwfWd f&crtwwidwyl Wf^f&WêwWjâwtèWriïJr iï
stakeholder
(Rivojlangan dunyo bilan raqobatlashish uchun mintaqamiz rivojlanayotgan texnologiyalarning manfaatdor tomonlariga aylanishi kerak.)
10 W^ÔW W TFÇÏ^^Ï Wr MU^ W 21C" fërar w^iïdd iï ÏÏW iïfr wi c+dc^, fWd<Mw 17, 2021
11 1Sahni., Advanced Dictionary: Hindi-Hindi-English., - Sahni Brothers, Agra: 2014.
51
Stakeholder so'zini "manfaatdor tomon" deb tarjima qilish mumkin, ushbu so'zni "shareholder" yoki "stockholder" so'zlari bilan adashtirmaslik zarur. Bularni ma'noviy jihatdan qisman yaqin so'zlar deyish mumkin. Stakeholder so'zining hindi
tilidagi tarjimasi "Т^^КФ" so'zidir.12
Bundan tashqari, matnda "share фч<1", "participatory fe'llari o'zlashma
qo'shma fe'l sifatida qo'llanilgan. Agar e'tibor qaratadigan bo'lsak, ko'pchilikka yaxshi tushuniladigan umumiy xalqaro terminlar uchun inglizcha muqobil tanlangan. Bu hindi tilida so'zlanayotgan nutqning yana-da e'tibor jalb qilishini ta'minlaydi. Qolgan qo'shma fe'llar hindi va Sanskrit so'zlari yordamida yasalgan. Qisqa xulosa sifatida, rasmiy nutqda o'zga tildan o'zlashgan fe'llarning qo'llanilishini quyidagicha ifodalash mumkin:
- O'zlashma fe'l hindiy tilining kundalik va rasmiy nutqida xalqning ona tiliga singib, faol qo'llanilsa;
- O'zlashma fe'l xalqaro maydonda ko'pchilikka tushunilgan xalqaro so'z yoki atamaga aylangan bo'lsa;
- Rasmiy nutqni tinglayotgan tarafning til nuqtai nazaridan kelib chiqib, o'rtada diplomatik hamkorlik munosabatlarini yana-da yaqinlashtirishga qaratilgan aniq maqsad bo'lsa;
- O'zlashma fe'l hindiy tilidagi fe'l bilan bir qatorda rasmiy uslubda foydalanilsa va uning rasmiylik darajasi o'z tilidagi fe'ldan ustunroq bo'lsa;
- Barcha uchun umumiy va tushunarli bo'lgan so'zlar orqali nutqqa bo'lgan e'tiborni kuchaytirish maqsad qilingan bo'lsa.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR (REFERENCES)
1. smïf ^'dlôd Ф Ф Ф 21t fö^T Н ТОМ" Н^Г
ФТ d^dcW, 17, 2021
2. А.С.Бархударов, В.М.Бескровскый, Г.А.Зограф, В.П.Липеровский., «Хинди-Русский словарь». - Москва: 1972.
3. Sahni., Advanced Dictionary: Hindi-Hindi-English., - Sahni Brothers, Agra: 2014.
4. www.mea.gov.in
5. https://www.mea.gov.in/Speeches-Statements.htm?50/Speeches amp; Statements
12 Sahni., Advanced Dictionary: Hindi-Hindi-English., - Sahni Brothers, Agra: 2014.
52
