CC BY
65The Journal of Academic Social Science Studies Yil: 16 - Sayi: 94 , s. 137-146, Bahar 2023
Hermann Hesse'nin Bozkirkurdu'nu Modernizm ve Psikanaliz
Baglaminda Okumak* **
Reyhan Cindir ORCID ID: https://orcid.org/0000-0001-6822-2193 Yüksek Lisans Ögrencisi / Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Alman Dili ve Edebiyati Anabilim Dali,
Sakarya - TÜRKIYE
Makale Geçmiji
Geli§: 20.02.2022 Kabul: 25.03.2023 On-line Yayin: 30.03.2023
Anahtar Kelimeler
Modernizm Alman Edebiyati Hermann Hesse Bozkirkurdu Psikanaliz
Ara§tirma Makalesi
* Bu makale, intihal.net tarafindan taranmi§tir. Bu makale, Creative Commons lisansi altindadir. Bu makale için etik kurul onayi gerekmemektedir.
DOI:
http://dx.doi.org/10.29228/JASSS.68558
Öz
19. yüzyilin sonunda ba§layip, 20. yüzyilin ortalarinda modernizm, toplumun her alanini etkilemi§tir. Sava§, yikim ve endüstrile§me, nüfus arti§i sonucu ortaya gikan modernizm, bu 'gökü§' dönemini ya§ayan bireyler üzerinde etkili olmu§tur. Psikolojinin bilimselle§mesine psikanaliz gali§malariyla önemli bir katki sunan Sigmund Freud, modern dönem insanina etki etmi§tir. Topluma yayilip farkli bir biling ortaya gikaran bu yeni dü§ünce bigimi ve psikoloji etmeni, sanat, mimari ve müzige oldugu gibi edebiyata da nüfuz etmi§tir.
1877 yilinda Almanya'da dünyaya gelen ve bu yikim, sava§ ve bireyselle§meye taniklik eden Hermann Hesse'de modern dönem Avrupa'sinda ya§ami§ olmasina kar§in bazi gevreler tarafindan antimodernist olarak nitelendirilmektedir. Eserlerinde gag ele§tirisi, dogu mistisizmi, arayi§ ve yalnizligin hakim oldugu konu ve karakterlerle okuyucu kar§isina gikan Hesse, gergekten de modernizm kar§iti midir yoksa ele§tirdigi gagin getirdiklerini eserlerine yansitmi§ midir? Nedensel ara§tirma yönteminin kullanildigi bu gali§mada, Hermann Hesse'nin bir bunalim dönemindeyken yazdigi §iirlerden dönü§türerek kaleme almi§ oldugu Bozkirkurdu adli eseri modernizm etmenine göre incelenecektir. Ara§tirma sonuglarina göre, yazar ekseninde özellikle eserin modernist veya antimodernist yakla§ima yatkinligi ve nedeni ortaya konmaya gali§ilmaktadir. Ayrica psikoloji bilimi vasitasiyla ortaya gikan psikanaliz teknigi ile eserdeki psikolojik etmenler gözlenmeye gali§ilip ara§tirma amacimiza katki saglamasi hedeflenmi§tir. Hesse'nin psikanaliz teknigini bilingli §ekilde kullandi Bozkirkurdu adli eserde, modern dönem insaninin ya§adigi bunalim, öznellik, arayi§ gibi unsurlarin yani sira kigilik bölünmesi, dolayli yoldan hipnoz gibi psikolojik bulgular da göze garpmaktadir. Elde edilen bu tespite göre otobiyografik ögeler ta§iyan Bozkirkurdu adli romanin psikanalitik degerlendirilmesi yapilarak, modern dönem edebiyatina bir i§ik tutulmaya gali§ilmaktadir.
Atif Bilgisi / Reference Information
Cindir, R. (2023). Hermann Hesse'nin Bozkirkurdu'nu Modernizm ve Psikanaliz Baglaminda Okumak. Jass Studies-The Journal of Academic Social Science Studies, 16(94), 137-146.
The Journal of Academic Social Science Studies Year: 16 - Number: 94 , p. 137-146, Spring 2023
Reading Hermann Hesse's Steppenwolf in the Context of Modernism and
Psychoanalysis*
Reyhan Cindir
Master Student / Sakarya University, Institute of Social Sciences, Department of Germany Language
and Literature, Sakarya - TURKEY
Artcile Histo
Submitted: 20.02.2022 Accepted: 25.03.2023 Published Online: 30.03.2023
Keywords
Modernism German Literature Hermann Hesse The Steppenwolf Psychoanalysis
Research Article
* This article was checked by Intihal.net. This article is under the Creative Commons license. Ethics committee approval is not required for this article.
DOI:
http://dx.doi.org/10.29228/JASSS.68558
Abstract
Beginning at the end of the 19 th century and in the middle of the 20 th century, modernism has affected all areas of society. Modernism, which emerged as a result of war, destruction, industrialisation and population growth, had an impact on individuals who experienced this period of 'collapse'. Sigmund Freud, who made an important contribution to the scientificisation of psychology with his psychoanalysis studies, influenced the people of the modern period. This new way of thinking and psychological factor, which spread to the society and created a different consciousness, penetrated literature as well as art, architecture and music. Born in 1877 in Germany and witnessing this destruction, war and individualisation, Hermann Hesse is considered by some circles as an antimodernist, even though he lived in modern Europe. Is Hesse, who confronts the reader with subjects and characters dominated by criticism of the age, eastern mysticism, search and loneliness in her works, is she truly anti-modernist or has she reflected what the age she criticised brought to her works? In this study, in which the causal research method is used, Hermann Hesse's The Steppenwolf, which he transformed from the poems he wrote during a period of depression, will be analysed according to the factor of modernism. According to the results of the research, the tendency of the work to modernist or antimodernist approach and its reasons are tried to be revealed on the axis of the author. In addition, it is aimed to contribute to our research aim by trying to observe the psychological factors in the work with the psychoanalysis technique that emerged through the science of psychology. In The Steppenwolf, in which Hesse consciously used the technique of psychoanalysis, psychological findings such as depression, subjectivity, and search experienced by the people of the modern period, as well as psychological findings such as personality splitting and indirect hypnosis, stand out. According to this determination, a psychoanalytic evaluation of the novel The Steppenwolf, which has autobiographical elements, is made and an attempt is made to shed light on the literature of the modern period.
GiRi§
Sanayilegme, savag, yikim ve nüfus artiginin getirdigi modern dünyadan toplumla birlikte sanatgilar, dolayisiyla edebiyat da etkilenmigtir. Psikolojinin bilim olarak kabul edilmeye baglandigi modern dönemde eserlerde bireysellik, yalnizlik, bunalim gibi psikolojik unsurlar iglenmigtir. Iki dünya savagini da görmüg ve bu yikialigin derin buhranini yagamig Hermann Hesse'nin (1877-1962) de dönemsel etki olarak ortaya gikan modernizm akimindan etkilendigini varsayilmaktadir. Hesse, modernizmin edebiyattaki yansimalarini eserlerine yerlegtirmedigi elegtirisiyle bazi gevreler tarafindan gelenekgi ve antimodernist olarak tanimlanmigtir (Jackson, 2010: 151). Hesse'nin Yeni Romantizm akimindan etkilenerek eserler meydana getirdigi konusunda daha önce yapilmig galigmalar mevcuttur. Ancak Hesse'nin modernist olup olmadigi ile ilgili pek az galigma ortaya konmug, eseri Bozkirkurdu'nun ise modernizm baglaminda daha önce hig incelenmedigi görülmügtür.
Modern dönemde Freud'un serbest gagrigim tekniginden yola gikarak geligtirdigi psikanaliz teknigi, sanatgilar tarafindan benimsenmig ve edebi eserlerde etkisini göstermigtir. Hesse'nin psikanalize olan ilgisi de eserlerinde gözlemlenebilmektedir. Jung'un ögrencisi Dr. Lang'dan aldigi psikanaliz seanslarindan yaklagik on yil sonra yazdigi Bozkirkurdu adli roman, yalniz bagina ugsuz bucaksiz bozkirlarda dolagip arayig iginde olan kurt sembolizmi ve bu arayig esnasinda ana karakterin kargilagtigi bölünmüg onlarca kigiliginin sentezidir. Modern dönemin etkisi olarak görülen yalnizlik, bireysellegme, yeni arayiglar, psikoloji unsuru konu eserde gözlemlenebilmektedir. Bigim olarak ise alegori, biling akigi teknigi, efsanelegtirme göze garpmaktadir.
Bu galigma Hesse'nin Bozkirkurdu adli eserinde modernizm etkisini ve psikanalitik unsurlari gözlemlemeyi amaglamaktadir. Bu gergevede galigmaya konu olan yazar ve eseri hakkinda bilgi verilecektir. Ayni zamanda eser modernizm ve psikanalitik baglamda incelenecektir. Yazarin yagam öyküsü ve etkilenmig olabilecegi dönemsel kogullar ile eseri Bozkirkurdu arasinda nedensel iligki aragtirilmak istendiginden, bu galigmada nedensel aragtirma modeli benimsenmigtir. Bu modele göre daha önceki galigmalar incelenmig, farkli bir yaklagimla eser ve yazar hakkinda bir kani ortaya konmaya galigilmigtir.
Üg ana baglikta ele alinan bu aragtirmada ilk olarak modernizm ve edebiyat iligkisi ele alinmig, birbirine olan etkisi gergevelenmigtir. Bir sonraki baglikta Hermann Hesse bir yazar olarak modernizm ekseninde incelenmig, gikan bulgular paylagilmigtir. Devam eden alt baglikta ise Bozkirkurdu adli eserin olay örgüsü verilmig, modernizm akiminin etkileri ortaya gikarilmaya galigilmigtir. Son olarak konu eser igin psikanalitik degerlendirme denemesi yapilmigtir.
1. Edebiyat ve Modernizm
Modernizm 19. yüzyilin sonlarinda baglayip 20. yüzyilin ilk yarisina kadar devam eden, sanayilegmenin getirdigi kentlegme ile birlikte savag sonrasi olugan maddi ve manevi yikimin sonucunda ortaya gikan bir akimdir. Degigen dünyaya ayak uyduran insan, kimlik arayigi ve biling kavramlarinin olugmasiyla psikolojik etmenlere maruz kalmiglardir. Bu baglamda modernizm degigimle birlikte, tükenmigligin, umutsuzlugun ve inangsizligin getirdigi bir yikimi dönemsel olarak agirlamigtir. Modernizmi betimleyen belirsizlik nosyonu yikim ve arayigin bir arada olmasindan ortaya gikar (gokay Nebioglu, 2019: 1341).
19. yüzyilda geligmeye baglayan bilimsellegme ve rasyonalite, toplum üzerinde kilisenin nüfuzunun azalmasina sebep olmugtur. Bilimsellik ve rasyonellegme yeni bir dünya görügü ortaya gikarmigtir. Bu sayede 20. yüzyilin baginda bir tür aidiyet krizi görülmügtür. Bu krizle birlikte, yagam bigimi, sanat ve dil gibi alanlarda dönügüm ihtiyaci dogmugtur. Modern öznenin kaybettigi normlar dolayisiyla 20. yüzyil Avrupa'sinda güvensizlik duygusu hakim olmugtur. Friedrich Nietzsche'nin "Dekadenz", yani "göküg" olarak adlandirdigi bu duygusal güvensizlik dönemi bazi yazar ve dügünürler tarafindan da "pargalanma" veya "hastalik" olarak nitelendirilmigtir. Modernitenin göküg
döneminde degigen bireyin bilinç düzeyine de yeni bir anlam getirmek gerekmigtir. Bu yeni toplum bilinci duygusal ve dürtüsel oldugunu kabul ederek sadece akli ile toplumda yer edinmig olan degil, ayni zamanda öznelligini de kabul etmig bireyi topluma kazandirmigtir (Arslan, 2016: 5). Modern dünyanin bireyselliginin bu çöküg döneminden kaynaklandigini söylemek mümkündür.
Elbette degigen, dönügen çagin getirdikleri edebiyat alanina da yansimigtir. Toplumsal gerçekçilige tepki olarak dogan modernist edebiyat okuyucuya karakterlerin iç dünyalarini, dile getirilmemig dügüncelerini, bilinçalti ve örtülü arzularini daha derinden anlama olanagi verir. Modernist edebiyat akimiyla birlikte, edebi metinlerin vurgusu dig gerçekliklerden ve sosyal bilinçli analizlerden uzaklagarak psikolojik kaygilar tagiyan daha derin bir anlatim tarzina dönügür. 19. yüzyilin baglarindan 20. yüzyilin ortalarina kadar öne çikan modernist yazarlarin çogu, savag öncesi ve sonrasi Avrupa'sinda modern insanin yalnizlagmasi, yabancilagmasi, psikolojik yikim, kimlik çatigmasi ve savaglarin bireyin ruhu üzerindeki yikiciligi gibi temalari ele almiglardir. Modernizm akiminin birçok yazari, Fransa'da dogan varolugçu felsefenin etkisiyle, dikkatlerini kigisel düzeyde varolugsal anlam arayigina çevirmig ve bu sorgulama sonucunda yabancilagmig modern bireyleri resmetme egilimine girmiglerdir. Modernist yazarlar eserlerinde belirsiz ve çok katmanli karakterler yaratmig ve bu sayede dengesiz kigilikleri, rahatsiz psikolojileri igleyebilmiglerdir (Sümbül, 2013: 1401, 1402).
Modernizm döneminden etkilenen yazarlar, öncekilerden farkli bir gerçeklik anlayigini benimserler. Eserlerde farkli toplumsal perspektifler iglenir, birey ise mercek altina alinir. Yazarlar bilinç akigi ve geriye dönüg teknigini kullanirlar ve bu sayede gerçekle örtügme mecburiyeti hissetmezler. Modernizm etkisindeki edebi metinlerde, birbirinden bagimsiz okunabilen, ayri ve anlami olan metinler montaj teknigi ile birlegtirilir, böylece fantastik, yabanci ve absürd düg mantigi gerçekleri diga vurma olanagi saglar. Modern romanda öykü, anlam ve kahraman olugturma geri plandadir, bunun yerine çözümlenebilen tutarsizliklar ve ikili kargitliklar ön planda tutulur. Bu yüzden öykülerde iyi ve kötüyü içinde barindiran bir anti kahraman ortaya konur (Baloglu, 2010: 20/ 21).
Yukarida bahsedilen olgular göz önüne alinarak, aragtirmaya konu olan eser Bozkirkurdu ve yazari Hermann Hesse'yi incelemek yerinde olacaktir.
2. Modernizm Ekseninde Hermann Hesse
Hermann Hesse (1877-1962) yagadigi dönem itibari ile sosyal, kültürel ve politik degigimlere taniklik etmigtir. Bu dönemde, Avrupa'nin birçok yerinde savag, sanayilegme ve büyüyen nüfus nedeniyle gehirlegme gibi büyük toplumsal dönügümler meydana gelmigtir. Bu degigim ve dönügüm rüzgäri, insanlarin hayal kirikliklarina ve kendilerine ve topluma kargi olan güvensizliklerine neden olmasinin yanisira, modernizm gibi çagdag edebiyat akimlarinin da ortaya çikmasina da ortam hazirlamigtir.
Hermann Hesse, bazi akademisyenler tarafindan modernlegmeyi reddeden gelenekçi ve natüralist bir yazar olarak tanimlanir. Bazilari tarafindan ise modernist estetigin en azindan bazi yönlerini benimsedigi kabul edilir (Jackson, 2010: 23). Hesse, Basel'de edindigi sanatçilardan olugan çevresi sayesinde gerçeklerle daha siki bag kurmug ve iddiali eserler ortaya koymak için gücü kendisinde bulmasinin ardindan romantizmden kopugunu "içimdeki Romantizm egilimi uçup gitti, Lulu artik gökyüzünde parildayan kutsal bir yildiz sadece" (Demirel, 2016: 43) geklinde ifade etmigtir.
Hermann Hesse eserlerinde insanin iç dünyasinin kegfini, kigisel geligimi ve spiritualiteyi ele alir. Onun eserlerinde, insanlarin dünyevi sorunlarla baga çikma yollarini, insanlar arasi iligkileri ve insanin kendisi ile barigik olma sürecini inceler. Hesse " Bir yazar olarak benim, sanat yerine dügünceye bagvurarak dünyayla baga çikmaya çaligmam alnima yazilmig bir kez." (Zeller, 2018:100) diyerek içindeki kutuplagma ve çatigmayi dile getirmigtir. Modernizm etkisi olarak görebilecegimiz bu kutuplagma Hesse'nin Bozkirkurdu adli eserinde gözlemlenebilir. Bu sebeple eserin kurgusunu incelemek yerinde olacaktir.
2.1. Bozkirkurdu'nun Olay Örgüsü ve Modernizm Etkisi
Hermann Hesse'nin iki dünya savaginin ortasinda kaleme aldigi Bozkirkurdu adli kitabi 1927 yilinda yayinlanmigtir. Hesse modern dünyanin yok edici ve yorucu etkisiyle bag edebilmek igin kiginin kendi benligi ile yeterli olmasi gerektigine inanir. Romanin geneline bakildiginda da bu bag etme durumu, kutupluluk, yalnizlagma, toplum elegtirisi gibi temalara rastlanirken, eserde psikolojik ögelerin yansimasi da görülebilir. Eser incelendiginde, kurgusal olarak farkli teknikler kullanilarak gegitli perspektiflerle okuyucuya sunuldugunu söylemek mümkündür.
Kitap "Yaymcinm Önsözü" (Hesse, 2016: 5) adli bölüm ile baglar. Bu bölümde Harry Haller adinda kendisini Bozkirkurdu olarak tanimlayan bir adamin adi verilmeyen bir gehre gelip oda kiralamasiyla geligen olaylar anlatilir. Burada adi gegen yayinci tutulan odanin sahibinin yegenidir ve Bozkirkurdu ile ilgili gözlemlerini aktarmaktadir. Harry Haller 50'li yaglarinda, yalniz yagayan ve insanlarla pek de yakin iligkiler kurmayan biridir. "Bozkirkurdu'nun ne idügü belirsiz bir kigi olarak dikkatleri üzerine gekmek istememesi" (Hesse, 2016: 8) üzerine yayinci "casusluk" (Hesse, 2016: 9) yaptigini belirterek Bozkirkurdu'nu gözlemler. Ona göre Bozkirkurdu, yüzünden zeka akan, entelektüel, temiz ama özensiz giyinen; odasi sigara izmaritleri ve ayni zamanda kitaplar, gizimlerle dolu bir adamdir. Ilk gördügünde ona güven vermeyen bu yabanci adam daha sonrasinda yayinci üzerinde büyük bir etki birakmigtir. Bozkirkurdu veda etmeden önce ev sahibinin yegenine, kendi notlarindan olugan manüskriyi hediye etmig ve istedigi gibi kullanmasini söylemigtir (Hesse, 2016: 21).
Yayincinin önsözünden sonra "Harry Haller'in Notlari" (Hesse, 2016: 23) adli bölüm yayinciya armagan edilen manüskriyi okuyucuya aktarir. Bozkirkurdu'nun ana karakter olarak gündelik yagamini, dügündüklerini, hayata kargi görüglerini kendi agzindan aktardigi bölümdür. Zihninde eski günlerinden bahsedip ruh halinden dem vuran Bozkikurdu, bir akgam issiz ve eski kentte dolagirken gözüne bir duvar iligir. Bu duvarda daha önce görüp görmediginden emin olamadigi bir kapi vardir ve üzerinde "Sihirli Tiyatro, Herkes Giremez, -herkes igin degil " (Hesse, 2016: 31) yazar. Dolagmaya devam eder ve gehre yirmi beg yil önce de geldiginde ugradigi meyhaneye ugrar, garap igip dügüncelere dalar, etraftaki insanlari izler. Bu meyhaneden gikiginda yine aklinda dügüncelerle eve dönerken bir adam ile kargilagir. Bu adam bir sandik tagiyordur ve daha önce de gördügü "Sihirli Tiyatro, Herkes giremez" (Hesse, 2016: 31) yazili pankarti görür. Bunun üzerine adami durdurup bir kitapgik almayi bagarir. Adam gözden kaybolur ve Harry Haller eve dönüp bu kitapgigi okumaya koyulur. Kitapgigin üzerinde "Bozkirkurdu Üzerine inceleme" (Hesse, 2016: 39) yaziyordur. "Harry Haller'in Notlari" isimli bölüm burada sona erer ve bahsedilen inceleme bölümü baglar.
Bozkirkudu'nun ig dünyasinin bir analizi olan bu bölüm Harry Haller'in aslinda hem insan hem de kurt olmak üzere iki kigiligi oldugunu savunan cümlelerle baglar. Bozkirkurdu Harry "bölünmüg, pargalanmig, acinacak bir yagama "(Hesse, 2016: 42) sahiptir. "Bir yerde memurluk yapmak, günü ve yili belli zamanlara bölerek yagamak, bagkalarinin sözünü dinlemek" (Hesse, 2016: 44) gibi dügünceleri olmayan ve bunlardan kaginan biridir ve buna benzer baglica özellikleri siralanir. Harry'nin intiharindan bahsedilir ki bu intihar gergek manada degildir, öz benligin öldürülmesiyle gergeklegen intihardan bahsedilir, fakat kitabin geri kalaninda intihar edip etmedigi bilinmemektedir. Bütün bunlara ek olarak Bozkirkurdu'nun burjuva ile kavgasi bu inceleme bölümünde iglenir. "Belirgin olarak kurt özelligi tagimayan korkak, maymunsu, budalaca ve kügük ne gok gey varsa "insan" kapsamina; üzerlerinde henüz egemenlik kuramadigi güglü ve soylu geyleri de "kurt" kapsamina alir" (Hesse, 2016: 62) sözleriyle inceleme özetlenebilir. Bu kisimdan sonra Harry Haller'in notlarina dönülür ve "bir elin kaleme aldigi zekice inceleme" (Hesse, 2016: 64) onu etkilemigtir.
Bozkirkurdu bir cenazeye katildigi sirada pankart tagiyan adama tekrar rastlar, adam ona "Kara Kartal meyhanesine" (Hesse, 2016: 70) gitmesini önerir. Meyhaneye gitmeden önce daha önce de tanigtigi bir profesör onu akgam yemegine davet eder. Istemeyerek gittigi bu akgam yemegi onun igin sikici ve
bogucu geçmigtir. Bu sikiciliga son verip profesörün evinden ayrilmig bir meyhaneye ugrayip su ve konyak içerek biraz dinlendikten sonra sokaklarda dolagmaya koyulmugtur. Bu sirada yüksek sesle dans müzigi çalan bir meyhaneye dalmigtir, kapinin üzerinde "Kara Kartal" (Hesse, 2016: 81) yaziyordur. Bu meyhanede hayatini tamamen degigtirecek olan Hermine adinda genç bir kadinla tanigir. Bu kadin Bozkirkurdu'na birçok gey ögretecegi gibi dans etmeyi de ögretir ve arkadagi Pablo'nun çaligtigi bara götürür. Pablo'yu kiskanmasina ragmen yakigikli, boylu, poslu olarak tanimlayan Bozkirkurdu daha sonra Maria ile tanigir.
Maria ile geçirdigi zamanlarda Pablo'nun ikram ettigi uyugturucu ve keyif verici maddeleri deneyimleyerek, "Sihirli Tiyatro"ya geçig yeri olan "Globus Salonlar'inda düzenlenen en seçkin balo"yu (Hesse, 2016: 141) beklemeye koyulur.
Maskeli balo günü gelip çatmigtir. Harry gittigi kalabalik salonda arkadaglarini bir saat kadar arayip bulamadiktan sonra balodan ayrilmaya karar verir. Paltosunu almak üzere vestiyere gittigi sirada, yabanci ufak tefek bir adam üzerinde gu notun yazdigi yuvarlak karton parçasini Harry'e verir;
"Bu gece saat dörtten ba§layarak sihirli tiyatro
-yalnizca kaçiklar için-
Giri§ ücreti: Akil.
Herkes için degil. Hermine cehennemde. " (Hesse, 2016: 157)
Gördügü bu not ile tüm sikilmigligini unutup geri döner ve kendini akiga birakir. Daha sonra, arkadaglari ile birlikte aldigi uyugturucu ve keyif verici maddelerin egliginde Pablo'nun sihirli tiyatrosuna girig vakti gelir. Tiyatroya girig garti olarak kigiligini birakip, "yalanci intihari" (Hesse, 2016: 170) yerine getirmesi gerekmektedir. Tiyatro birçok kapi ve ardinda kim neyi ararsa onu bulacagi odalarla donatilmigtir. Harry bu kapilarda kendinde eksik olan yanlarini görecektir. Bu kapilari dolagip, odalara girdikçe yagadiklari daha önce yagadigi korkularindan siyrilmasini saglayacaktir.
Rastladigi kapilardan birinin üzerinde "Sevgi için nasil öldürülür" ( Hesse, 2016: 195) yaziyordur. Bu kapidan girdiginde içeride Pablo ve Hermine'yi çiplak yatarken görür ve Hermine'nin daha önce Harry'den istedigi son görevi yerine getirir, Hermine'yi öldürür. Hermine'nin ölü bedenine bakarken loca kapisi açilir ve içeri ölümsüzlerden Mozart girer. Mozart ile arasinda geçen konugma sonucu cezalandirilmak ister. Bu sirada "Harry'nin idami" (Hesse, 2016: 207) geklinde bir yazi belirir. Harry bunu kabul eder ve savci onu, tiyatroyu eksik bir mizahla "intihar aygiti" (Hesse, 2016: 207) olarak kullanmasi sebebiyle sonsuza dek yagamak ve bir kez alay edilmek ile cezalandirir. Tüm bu yagananlardan sonra Harry Mozart'in cebinden çikardigi bir sigarayi gördügü anda kendine gelir ve kargisindaki artik Mozart degil Pablo'dur. Anlagilan odur ki Harry hayal alemlerinde gezmig dolagmig, kendi benliginin parçalariyla yüzlegmig, hatta öldürmügtür. Artik her geyi daha iyi anliyordur.
Yukarida bahsedilen gekilde roman sona erer. Anlatilan olay örgüsünü içeren eser modernizm baglaminda incelenecektir.
Modernizmden etkilenen eserler incelendiginde simgesel (alegorik) bir anlatim görülür. Konu eser kurt alegorisi üzerine kurulmugtur, bireyin yalnizligi, iç çatigmasi Ben'in yapilandirilmasi kurt sembolü ile okuyucuya verilmigtir. Kurt ayni zamanda akli, dogayi, özgürlügü ve savagi temsil eder ve mitolojik bir anlami vardir. Hem Bozkirkurdu'nu hem de modern dönemin pozitif ve negatif etkilerini yorumlama açisindan bu sembol yerinde bir seçimdir denilebilir.
Bilinç akigi teknigi, iç konugmalar ve zaman kavramindaki karmaga eserde yogun gekilde göze çarpmaktadir. Okuyucu, agagidaki örnekteki gibi karakterin zihninden geçen konugmalara gahit olur; "Eh, yeter bu kadar bo§bogazlik. Bozkirkurdu'nun kendi canina kiyacak biri gibi ya§adigini göstermek için daha fazla açiklama gereksiz. " (Hesse, 2016: 20). Bireysellik ve yalnizligin koyu temasi yogun gekilde hissedilir; "Çûnkû artik ortada öyle bir durum vardi ki, yalnizlik ve bagimsizlik, istegi ve amaci olma özelligini yitirmi§, onun yazgisina ve mahkûmiyetine dönü§mü§tü." (Hesse, 2016: 45). Bireyin toplum içindeki yeri ve degeri
sorgulanmaz ki önemli de degildir. Kigilerin bunalimlari, toplum elegtirileri aktarilir; "Bilmiyorum nasil oluyor, ama yersiz yurtsuz ben Bozkirkurdu, kügük burjuva dünyasindan nefret eden ben yalniz insan, her vakit gergek burjuva evlerinde kaliyorum, benim eski bir duygusalligim bu." (Hesse, 2016: 26).
Eserde toplumsal hayatin agik bir bigimde yansitilmayigi, sadece ana karakter etrafinda tüm romanin gergevelenmesi modernizm etkisi olarak dügünülebilir. Harry Haller'in karmagik ig dünyasi, ucu bucagi belli olmayan dügünceleri ayni zamanda entelektüel biri olmasi, akli savunmasi modern dönemin rasyonelligi ile uyum göstermektedir.
3. Bozkirkurdu Üzerine Psikanaliz Denemesi
Modern dügünce ile psikoloji bilimi ig ige gegmig ve Sigmund Freud (1856-1939) psikanaliz galigmalariyla bu dönemde belirleyici olmugtur. Topluma yansiyan psikoloji kavrami, sanatgilara ve dolayisiyla edebi eserlere de etki etmigtir, boyut kazandirmigtir (Arslan ve Yürüklü, 2020: 167). Bozkirkurdu'nun geneli itibariyle kigilik gatigmasi yagayan, karmagik dügüncelere sahip bir karakter olarak kargimiza gikmasi, bu durumu kanitlar niteliktedir. Hermann Hesse'nin 1916 yili Haziran ve Kasim aylari arasinda, Dr. Lang'dan aldigi 60 seanslik psikanaliz tedavisi (Zeller, 2018:77) sonrasi Bozkirkurdu' nu yazmasi savimiza derinlik katacaktir.
Bernhard Zeller'in bahsettigi üzere, Hesse'nin 1919 yilinda kaleme aldigi "Sanatgi ve Psikanaliz" adli denemesinde göyle söyler; "Psikanalizden yaralanip animsamalardan, düglerden ve gagrigimlardan yola koyularak, bunlarin ruhsal temel nedenlerini saptama yolunda belli bir uzakligi geride birakan ki§i, "bilingaltiyla daha igten bir iligki" diye nitelenebilecek kalici bir kazanim elde etmig sayilir. Bilingli ve bilingsiz arasinda daha sicak, daha verimli, daha cogkulu bir gidig geligi yagar, normalde "egikalti" konumda kalan ve üzerinde durulmadan gegilen düglerde ancak boy gösteren özlerin pek gogunu gün igigina tagir." (Zeller, 2018: 77). Buradan hareketle, eserin otobiyografik özellikler tagimasindan da yola gikarak, Hesse'nin bilingli 143 gekilde psikanalitik ögeleri kullanarak bu eseri yazdigi söylenebilir. Romandaki kurgu ve karakterler mercek altina alindiginda gu otobiyografik özellikler kargimiza gikmaktadir:
• Ana karakterin adi Harry Haller'dir. Hermann Hesse'nin kendi adina yakindir, en azindan ilk harfleri H.H olacak gekilde tasarlanmigtir.
• Hermine, Bozkirkurdu Haller'in kendinden bir parga buldugu, daha dogrusu kadin hali gibi gördügü karakterdir. Yine Hermine' nin yazarin ismine benzerligi dikkat gekmektedir. Hatta bir sahnede Bozkirkurdu, Hermine'ye baktiginda onun, gocukluk arkadagi Hermann'i animsattigini farkeder. Bu bize C.G.Jung'un anima ve animus arketiplerini gagrigtirmaktadir. Hesse, Jung'a yakinligi ile bilinir. Bu durum da arketipleri bilingli bir gekilde kullanmig olabilecegine bir kanit sayilabilir.
• Bozkirkurdu'nun intihar dügünceleri eserde yansitilmaktadir. Yazarin bunalimlari sonucu intihari dügündügü bilinmektedir.
• Ana karakterin gut hastaligi, melankolisi, bedenindeki agrisi yine Hesse'nin yagamindaki zorluk ve hastaligina dikkat geker.
• Harry Haller boganmigtir. Ayni gekilde yazar da boganmig bir kimsedir.
• Bozkirkurdu 50'li yaglarindadir. Roman yayinlandiginda Hesse'de 50 yagindadir.
Otobiyografik özelliklerin yukarida görüldügü gekilde kurgusal karakter ile örtügmesi, yazar
hakkinda ipuglari vermektedir, fakat karakter üzerine yogunlagilip psikanalitik inceleme yapilacaktir.
Bozkirkurdu Haller'in bölünmüg kigiligi, duygu bozukluklarindan gelen nevrotik bir yapiya yatkin oldugunu göstermektedir. Kitaptaki inceleme kisminda Harry ve sanatgi arasinda bir iligki kuruluyor;
"Harry tipinde pek gok insan var dünyada; özellikle pek gok sanatgi, söz konusu tipe mensup kigilerin arasinda yer alir. Bu tiptekilerin hepsi iki ayri ruhu, iki ayri insani barindirir iginde; tanrisal ve geytansal, anne ve baba kani, mutluluk ve aci gekme yetenegi, Harry'deki insan ve kurt gibi, dügmanca ve birbirine dolanmig, yan yana ve kurt gibi, yan yana ve ig ige sürdürür varligini." (Hesse, 2016: 43).
Bahsedilen bu iligki Freud'un sanatçi yorumuna göre, sanatçi bir ruh hastasidir, yani nevrozludur (Moran, 2021: 151). Sanatçi ile Harry arasinda yapilan bu benzetme Harry'nin nevrozuna kanit olarak gösterilebilir.
Roman boyunca intihar temasi göze çarpar. Harry'nin "kendi canina kiyanlar arasinda yer almasi" (Hesse, 2016: 46), onun bu dügünce ile bogugtugunu dügündürürken; "yalnizca kendilerini gerçekten öldürenleri intihar edenler arasinda saymak yanliçtir" (Hesse, 2016: 46) ifadesi intiharin gerçek manada olmadigini da belirtmektedir. Fakat asil dikkat çekilmesi gereken mesele Harry'nin intihar edip etmediginden ziyade bize gösterdigi anlamdir;
"..."intihar edenler", bireyselle§meden kaynaklanan suçluluk duygusuna yakalanmi§ ki§iler olarak, kendilerini geligtirip mükemmellegtirmeyi ya§amlarinin bir amaci saymayan, tersine kendi kendilerini çôzûp dagitmayi, anne'ye dönmeyi, Tanriya dönmeyi, evrene dönmeyi amaç edinen varliklar olarak kar§imiza çikarlar." (Hesse, 2016: 47).
inceleme kisminda geçen yukaridaki cümle, intiharin anneye, tanri ve evrene dönügü olarak yorumlandigini göstermektedir. Otto Rank'in "dogum travmasi" savina göre, anne karninda rahat ve koruma altinda olan bebek dogdugunda ilk travmasini rahat ettigi o huzurlu dünyasindan koparilarak yagar. Bireyin anne karnindaki o ugragsiz varoluga dönmek istemesi Rank'a göre ölüme ulagma istegidir (Geçtan, 2022: 206, 208). Buradan hareketle Harry'nin intihar dügüncelerinin altinda, huzura kavugmak, sikça bahsettigi Goethe, Mozart gibi ölümsüzlere ulagmak, yagadigi bunalimlardan, bölünmüg kigiliginden kurtulmayi istemesi gibi sebeplerin yattigini söylemek mümkündür. Nitekim "Sihirli Tiyatro"nun anlatildigi bölümde Hermine'yi öldürmügtür ki Hermine onun "yüz hatta bin varliktan kurulup çatilmasi" (Hesse, 2016: 55) sonucu olugan bölünmüg kigiliklerinden biridir aslinda. Onu öldürmesiyle bir nebze de olsa huzura ermesi, her geyi daha iyi anlamasi kendi hastalikli ve kurtulmasi gereken bir benligini yok ettigi içindir.
Romanda Harry'nin yazdigi giir psikanalitik ögeleri gözlemlemek açisindan önemlidir. Çiir çegitli hayvan sembolleri ile süslenmigtir. "Ben Bozkirkurdu ko§arim boyuna Ve bütün dünya karlara gömülmü§ Uçar kayin agacindan bir karga Ama ne bir tav§an, ne bir karaca Karacalara bayilirim oysa Ah ne olur birini bulaydim
Alirdim di§lerimin, pençelerimin arasina" (Hesse, 2016: 63)
§iirin belirtilen kisminda gözlemlenen kurt özgürlük ve yalnizligi, karga degigim ve yüksek bakig açisini, tavgan arzuyu, karaca ise gefkat ve digiligi temsil eder. Bahsedilen anlamlar göz önüne alindiginda, sessiz ve sakin kalan dünyasinda, özgür ruhu ile yalnizligini bitirecek gefkatli bir kadina ulagma arzusu içinde oldugu söylenebilir.
Daha önce bahsedildigi gibi romanda gerçeklegen "Sihirli Tiyatro" bölümünde loca kapilari vardir. Pablo'nun bu sihirli tiyatrosuna girmeden önce dostu Harry'e ikram ettigi sigara bir uyugturucu maddedir. Bu sigaradan sonra girilen sihirli tiyatroda Harry türlü geyle kargilagir. Bu durum tipki bir psikanaliz seansi hazirligi ve psikanaliz sirasinda gerçeklegen hipnoz vakasina benzemektedir (Zengin, 2002: 235). Harry'nin hayal âleminde girdigi odalar onun bilinçaltini temsil eder.
"Ki§iligin kurulmasina rehberlik - Ba§ari garanti edilir" (Hesse, 2016: 183) yazili kapidan girer ve bu odada, ilerleyen sahnelerde satranç oyuncusu oldugunu anladigi bir adam ile kargilagir. Bu adam Bozkirkurdu'na bir ayna tutar ve orada gördügü gey kigisel bütünlügünün dagilarak birçok ben'e ayrildigidir. Bunun üzerine satranç oyuncusu, Harry'nin ben'inin parçalarindan olugan figürlerle satranç tahtasi üzerinde degigik aileler, birbiri ile oynayacak ve savagacak gruplar vb. olugturarak çegitli
modülasyonlar gösterir. Tüm bunlar Harry'e yagama sanatini göstermek igindir. Bu sahnede gördügümüz gey bir psikanaliz seansi ve hipnoz uygulamasina benzer. Satrang oyuncusu adam Bozkirkurdu'na "ileride kendiniz yagaminizin oyununa dilediginiz bigimi verebilir, onu dilediginiz gibi canlandirabilir, karmagik duruma sokabilir ve zenginlegtirebilirsiniz, bu sizin elinizde." (Hesse, 2016: 186) der. Bu cümleler tipki Harry'nin pargalara ayrilmig kigiliginin yagamina nasil etki ettigi ve bununla nasil yagayacagi psikanalist tarafindan tespit edilip, pargalanan kigiligin tamiri igin psikanalistin söyledigi telkinler gibidir.
süNug
Hermann Hesse'nin Bozkirkurdu adli romaninda modernizmin dönemsel etkisi olarak tanimlayabilecegimiz bunalim, bireysellik, psikolojik ögeler görülür. Bunun yani sira kurgusal olarak, karakteri daha yakindan tanimamizi saglayan bölümler eklenmigtir. "Yayincinin önsözü" adli bölümde ana karakter Bozkirkurdu okuyucuya ev sahibinin yegeni olan kurgusal yayinci tarafindan tanitilir ve bagka bir gözle okuyucunun Bozkirkurdu'nu tanimasi saglanir. Daha sonra inceleme bölümünde okuyucu Bozkirkurdu hakkinda daha derin bilgiye sahip olabilecegi bilimsel aragtirma niteliginde bir inceleme metni okur. Son olarak Bozkirkurdu Harry Haller'in kendi notlari okuyucuya sunulur. Burada ana karakterin özellikle ig dünyasi gok daha yakindan takip edilebilir. Sihirli tiyatronun anlatildigi bölümde ise ana karakter Bozkirkurdu Harry Haller'in onlarca pargaya bölünmüg kigiligine ait ben'leri görülebilir.
Haller'in nevrotik bir yapiya sahip oldugu söylenebilir. ige kapanik olup ve yalniz hissetmesi insanlarla iletigimini etkilemektedir. Digariya kendini gok da agmayan, agarken zorlanan bir yapisi oldugu görülmektedir. ig dünyasinda oldukga yogun dügüncelerle bogugmaktadir. Harry'nin bedenindeki agrilarin yagadigi bu kaygilarin sonucunda fiziksel belirti olarak ortaya giktigini söyleyebiliriz. Bu endigeli ve yogun kaygi halinin ana karakter Harry'nin intihar dügüncelerinde etkili oldugu söylenebilir. intihar ile huzura erigmek, anne karnina dönmek istedigi dügünebilir. Bilingaltinin derin dehlizleriyle, girdigi "Sihirli Tiyatro" sayesinde tanigan Bozkirkurdu, hipnoz yöntemini gagrigtiran bu deneyimi ile ona rahatsizlik verip kaygi yaratan dügünceleriyle yüzlegir. Burada gördügü kigiliginin farkli, kötücül yönlerini gözümleyerek bir katharsis (rahatlama) yagar. Örnegin Hermine'yi öldürdügü sahnede görülen gudur; kendi benliginin hem gok sevdigi hem de rahatsizlik duydugu ayni zamanda yok etmek istedigi tarafini öldürmügtür. Kigiliginin bu benlikten kurtulmasiyla üzülse de bir rahatlama yagadigini söylemek mümkündür. Sonug olarak aslinda yaganan tüm olaylar Harry'e gergek manada yagamayi, hayattan keyif almayi, hastalikli halinden kurtulmayi ögretmek igindir.
Hesse'nin kigisel yagaminda bunalim dönemleri olmug ve bu dönemde yazdigi giirler sonucu Bozkirkurdu adli eser meydana gelmigtir (Zengin, 2002: 243). Psikanaliz seanslari sayesinde giktigi bunalim dönemi eserde yogun gekilde hissedilmektedir. Bu bakimdan eser bir ig döküg, arayig ve elegtiri niteligindedir.
Hermann Hesse yeni romantizm akimindan etkilenmig olarak yorumlansa da, Bozkirkurdu adli eserinde hem olay örgüsünün bireysellik, yalnizlik, arayig ve gag elegtirisi igermesi bakimindan hem de Hesse'nin kurgu ve üslupta kullandigi alegori, biling akigi teknigi, giirsellik ve psikolojik unsurlar bakimindan eserde modernizm akiminin edebi etkileri sezilmektedir. Yeni Romantizm akiminin özellikleri arasinda olan güzellegtirme, duygusallik, estetizm etkileri konu eser igin gözlemlenmemektedir.
"COPE-Dergi Editörleri igin Davramf Kurallari ve En iyi Uygulama tlkeleri" beyanlari:
Etik Kurul Belgesi: Bu galigma igin etik kurul onayi gerekmemektedir.
gikar Catismasi Beyani: Bu makalenin aragtirmasi, yazarligi veya yayinlanmasiyla ilgili olarak yazarin potansiyel bir gikar gatigmasi yoktur.
Finansal Destek: Bu galigmanin aragtirma ve yazim agamasinda
herhangi kiçi/kurum veya kuruluçlar tarafindan finansal destek alinmadigi bildirilmiçtir.
Destek ve Te§ekkür Beyani: -
Çifte Kör Hakem Degerlendirmesi: Di§-bagimsiz
Bu makale, Creative Commons Atif-GayriTicari 4.0 Uluslararasi Lisansi ile lisanslanmi§tir.
The following statements are made in the framework of "COPE-Code of Conduct and Best Practices Guidelines for Journal Editors":
Ethics Committee Approval: Ethics committee approval is not required for this article.
Declaration of Conflicting Interests: No conflicts of interest were reported for this article.
Financial Support: It has been reported that this study did not receive financial support from any person/institution or organization during the research and writing phase.
Statement of Support and Acknowledgment: -
Double-Blind Peer Review: External-independent
This article is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License.
KAYNAKÇA
Arslan, C. & Yürüklü, H. (2020). Ahmet Hamdi Tanpinar ve Thomas Bernhard'in Baki§ Açisiyla
Modernleçmenin Edebî Eleçtirisi. The Journal of Academic Social Science Studies, 13(81), 165-177. Arslan, C. (2016). Psikolojinin Edebile§mesi. Arthur Schnitzler ve Hastalik Imgesi. Konya: Çizgi Yayinlari. Baloglu, A. (2010). Modern ve Postmodern Kavramlarini Güncelleyen Bir Yapit: Terézia Mora, "Alle Tage".
(Yayinlanmami§ Yüksek Lisans Tezi). istanbul: istanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Çokay Nebioglu, R. (2019). Virginia Woolf'tan Sevgi Soysal'a Edebiyatta Modernizm: Dalgalar ile Yürümek
Romanlari Üzerine Kar§ila§tirmali Bir inceleme. Turkish Studies, 14(3), 1337-1353. Demirel, A. (2016). Hermann Hesse'nin Romanlarindaki Kadin Portreleri. (Yaymlanmami§ Doktora Tezi).
Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Geçtan, E. (2022). Psikanaliz ve Sonrasi. istanbul: Metis Yayinlari. Hesse, H. (2016). Bozkirkurdu, (Çev. K. §ipal). istanbul: Yapi Kredi Yayinlari.
Jackson, T. (2010). Hermann Hesse As Ambivalent Modernist. (Yaymlanmami§ Doktora Tezi). Washington:
Washington Üniversitesi, Alman Dili ve Edebiyati Bölümü. Moran, B. (2021). Edebiyat Kuramlari Ve Ele§tiri. istanbul: iletiçim Yayinlari.
Sümbül, Y. (2013). A Freudian Glance At Yusuf Atilgan's Literature: The Case Of C. And Zebercet. Turkish
Studies, 8 (13), 1399-1409. Zeller, B. (2018). Hermann Hesse. (Çev. K. §ipal). istanbul: Yapi Kredi Yayinlari.
Zengin, B. (2002). Hermann Hesse'nin "Step Kurdu" Baçlikli Eserinde Çag Eleçtirisi Ve Psikanalizin izleri. C. U. Sosyal Bilimler Dergisi, 26 (2), 213-244.
