Научная статья на тему 'ХАВФ ДАРАЖАЛАРИНИ АНИҚЛАШ ВА УЛАРНИ МИНИМАЛЛАШТИРИШНИНГ ИЛҒОР ИННОВАЦИОН УСУЛЛАРИ'

ХАВФ ДАРАЖАЛАРИНИ АНИҚЛАШ ВА УЛАРНИ МИНИМАЛЛАШТИРИШНИНГ ИЛҒОР ИННОВАЦИОН УСУЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
423
49
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
божхона органлари / Бутунжаҳон божхона ташкилоти / ЕвроОсиё иқтисодий иттифоқи / Божхона кодекси / божхона назорати / божхона расмийлаштируви / хавфни бошқариш тизими / хавф профиллари. / customs authorities / the World Customs Organization / the Eurasian Economic Union / the Customs Code / customs control / customs clearance / risk management system / risk profiles.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Алишер Нуриддин Ўғли Шайманов

Ушбу мақолада божхона тизимида хавфни бошқариш тизимини қўллашнинг аҳамияти ва мақсади, шунингдек, хавфни бошқариш тизимини қўллаш самарадорлигини оширишда халқаро стандартлар ва хоирижий тажрибалар акс эттирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

DETERMINATION OF RISK LEVELS AND THEM ADVANCED INNOVATIVE METHODS OF MINIMIZATION

This article reflects the importance and purpose of the application of the risk management system in the customs system, as well as international standards and foreign experience in improving the effectiveness of the application of the risk management system.

Текст научной работы на тему «ХАВФ ДАРАЖАЛАРИНИ АНИҚЛАШ ВА УЛАРНИ МИНИМАЛЛАШТИРИШНИНГ ИЛҒОР ИННОВАЦИОН УСУЛЛАРИ»

ХАВФ ДАРАЖАЛАРИНИ АНЩЛАШ ВА УЛАРНИ МИНИМАЛЛАШТИРИШНИНГ ИЛГОР ИННОВАЦИОН УСУЛЛАРИ

Алишер Нуриддин ^ли Шайманов

Узбекистон Республикаси Давлат божхона кумитаси Божхона институти

магистранти

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада божхона тизимида хавфни бошкариш тизимини куллашнинг ахдмияти ва максади, шунингдек, хавфни бошкариш тизимини куллаш самарадорлигини оширишда халкаро стандартлар ва хоирижий тажрибалар акс эттирилган.

Таянч сузлар: божхона органлари, Бутунжахрн божхона ташкилоти, ЕвроОсиё иктисодий иттифоки, Божхона кодекси, божхона назорати, божхона расмийлаштируви, хавфни бошкариш тизими, хавф профиллари.

DETERMINATION OF RISK LEVELS AND THEM ADVANCED INNOVATIVE METHODS OF MINIMIZATION

Alisher Nuriddin ugli Shaymanov

Master of the Customs Institute of the State Customs Committee of the Republic of

Uzbekistan

ABSTRACT

This article reflects the importance and purpose of the application of the risk management system in the customs system, as well as international standards and foreign experience in improving the effectiveness of the application of the risk management system.

Keywords: customs authorities, the World Customs Organization, the Eurasian Economic Union, the Customs Code, customs control, customs clearance, risk management system, risk profiles.

КИРИШ

Республикамизнинг дунё иктисодиётига кенгрок кириб боришини жадаллаштириш, миллий иктисодиётга хориж инвестицияларини жалб килиш оркали экспорт салохдятини кутаришда божхона органлари ролини оширишга каратилган Узбекистон Республикаси Президенти ва Хукумати томонидан куйилаётган талабларнинг кучайтирилиши, божхона органлари томонидан халкаро амалиётга асосланган замонавий божхона назоратини амалга оширишни

такозо этмокда.

Мухтарам юртбошимиз Ш.Мирзиёев узининг 2017 йил 22 декабрда Узбекистан Республикаси Олий Мажлиси палаталарига мурожаатномасида "Божхона тартиб-таомилларининг мураккаблиги тадбиркорликка тускинлик килаётган асосий омиллардан бири хисобланади. Барча ривожланган давлатларда божхона куриги хавф-хатардан огох этиш тизими оркали амалга оширилади. Бу хам давлат ресурсларини, хам тадбиркорларнинг вактини тежайди. Лекин, бу тизим бизда ханузгача жорий этилмаган. Келгуси йилдан бошлаб тадбиркорлик субъектлари учун божхона куригида хавф-хатардан огох этиш тизими, яъни тадбиркорлар канчалик халол эканига караб, уларни "яшил" ва "кизил" йулаклар оркали утказишни жорий этамиз" - деб таъкидлаган эдилар.

АДАБИЁТЛАР ТАХДИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Шу жихатдан, Узбекистон Республикасининг жахон иктисодиётига интеграцияси жараёнида божхона расмийлаштируви буйича процедураларни кискартириш, Жахон божхона ташкилоти хавфсизлик стандартлари турт асосий элементидан бири булган божхона хизматлари юк-товарлар ташиш халкаро тизмасида хавфсизликнинг минимал (энг кам) стандартларига риоя килаётган ва ишда самарали услублардан фойдаланаётган компанияларга берадиган имтиёзларни жорий этиш миллий манфаатларнинг истикболли булишига ва ташки бозорда узаро манфаатли хамкорликни таъминланишига хизмат килиши билан бир каторда, мамлакатимизнинг жозибадор инвестиция мухитини яратиш сохасидаги масалалар долзарблигини курсатмокда.

Узбекистон Республикаси Давлат божхона кумитаси томонидан ташки иктисодий фаолиятни либераллаштириш, инвестицион жозибадорликни ошириш, тадбиркорлик субъектларига кулай шароит яратиш юзасидан Узбекистон Республикаси халкаро аэропортларида икки йулакли тизим (яшил ва кизил йулак), ташки иктисодий фаолият божхона постларида "Хавфларни бошкариш" автоматлаштирилган ахборот тизими яратилди.

Хрзирги ахборот-технологиялари асрида шиддат билан ривожланиб бораётган бошкарувнинг замонавий тизимига эга булган божхона хизматини шакллантириш хамда уни доимий равишда такомиллаштириб боришнинг янги йуналишларини ишлаб чикишни даврнинг узи талаб этмокда. Бундай шароитда божхона органлари фаолиятида ривожланган мамлакатлар тажрибасидан келиб чиккан холда замонавий механизмларни куллашнинг самарадорлиги масалалари долзарб хисобланади. Шу боис, божхона органлари фаолиятида хавфни бошариш тизими доимий равишда модернизациялаштиришни такозо этмокда.

Узбекистон Республикаси божхона органлари фаолиятига хавфни бошкариш тизимини куллаш зарурияти куйидагиларда уз аксини топади:

мамлакатнинг ташки савдоси ривожланишига кумаклашиш;

жахондаги иктисодий жараёнларга интеграциялашиш;

ташки савдода товарлар харакатининг тезлашишига эришиш;

божхона операцияларни амалга оширишда соддалаштирилган божхона тартиб-таомилларини куллаш;

тадбиркорликни куллаб - кувватлаш;

божхона назоратининг киска муддатларда якунланиш заруриятининг юзага келганлиги;

юкори хавфга эга булган сохаларга эътиборни жамлаш ва божхона органлари тасарруфидаги мавжуд ресурслардан самарали фойдаланилишини таъминлаш;

товар ва транспорт воситалари окимининг купайиши;

замон билан хамнафас холда божхона органлари томонидан иш фаолиятни амалга ошириш.

Хавфни бошкариш тизимини жорий этиш божхона процедураларини соддалаштириш ва уйгунлаштириш тугрисидаги Киото конвенциясига кушилиш шартларидан биридир.

Кайта куриб чикилган Киото Конвенциясининг Бош иловасида (6.3-стандарт.) божхона назоратини утказишда божхона хизмати рискларни бошкариш тизимидан фойдаланиши курсатиб утилган. Божхона назоратининг комплекс жараёнларини куллаш чогида, божхона маъмуриятлари ихтиёрида хавфни бошкариш учун тегишли хукукий база булиши лозимлиги белгиланган.

Бутунжахон божхона ташкилотининг Жахонда савдони енгиллаштириш ва хавфсизликнинг хадли стандартлари "Биринчи таянч стандартлари" 4-стандартига кура, потенциал хавфли юкларни аниклаш максадида, божхона маъмурияти хавфларни бошкариш тизимларини яратиши ва уни автоматлаштириши, бундай тизим хавфни бахолаш валидацияси ва юкларни кузатиш карори механизмини ишга тушириши хамда энг самарали иш методларини аниклашга ёрдам бериши лозим.

Австралия ва Янги Зелландия божхона хизматлари томонидан ишлаб чикилган ISO 31000:2009 халкаро стандарти хозирги кунда хавфни бошкариш тизимини куллаш учун фундаментал назарий асос сифатида дунёнинг барча божхона хизматлари томонидан эътироф этилмокда.

Бундан ташкари Узбекистон Республикаси давлат божхона хизмати органлари ходими урнатилган тартибда тасдикланган товарларни куздан кечириш хамда намуна ва (ёки) синамалар олишда божхона тартиб-таомилларини амалга ошириш тугрисидаги йурикномага асосан хавфни бошкариш автоматлаштирилган тизими буюрган божхона операцияларини бажаришга мажбурлиги, божхона расмийлаштируви вакти тугрисидаги статистик ахборот хар ойда барча божхона

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 2 I ISSUE 1 I 2021

ISSN: 2181-1601

постлари кесимида Узбекистан Республикаси Давлат божхона кумитасининг расмий веб-сайтида эълон килиниши белгилаб куйилди.

Европа Иттифоки (кейинчалик матнда ЕИ деб юритилади) давлатлари божхона хизматларини сифатли маълумотлар билан таъминлашда ахборот манбаи булиб куйидагилар хисобланади:

худудий, минтакавий ва марказий божхона органлари;

давлатнинг бошка муассасалари (Савдо вазирлиги, транспорт, кишлок хужалиги, полиция);

божхона органларининг хамкорлари (Авиакомпания, дарё портлари, аэропортлар);

халкаро ташкилотлар, ташувчилар, сугурта корхоналари ва интернет маълумотлари;

газета ва ихтисослашган журналлар; касаба уюшмалари.

Европа Иттифокига аъзо давлатларнинг хар бирида хавфни бошкаришнинг миллий тизимлари яратилган булиб, амалиётга жорий этилган. Бундан ташкари ЕИ доирасида барча аъзо давлатлар учун умумий ягона хавфни бошкариш тизими мавжуд. ЕИ давлатлари хавфни бошкариш тизимини жорий этишни биринчилардан булиб бошлаб берди. Тизим учун асос Киото конвенциясида келтирилган тартиб-тамойиллар ва стандартлар булди.

Амалиётга киритилган тизимнинг асосий максади куйидагилардан иборат: божхона назоратини етарли шаклда утказишни таъминлаш; назорат шаклини танлаш;

хавф тахлили натижасида божхона назоратидан утказилиши лозим булган шахслар, товарлар ва транспорт воситаларини аниклаб олиш.

ЕИ давлатларида хавфни бошкариш - "Хавф маълумотлари ва тахлил" марказига юклатилган булиб, марказлар иттифокнинг барча давлатларида мавжуд. ЕИ давлатлари марказлари уртасида маълумотлар алмашиниш йулга куйилганлиги сабабли, хавфни бошкариш буйича барча фаолият ушбу марказлар маълумотларига таянади. Тизим портлар, аэропортлар, темир йул ва авто утказиш пунктларида хам жорий этилган. Тизимда бирон-бир аъзо давлатда содир этилган, содир этилиши мумкин булган, уз тасдигини топган хукукбузарликлар тугрисидаги маълумотлар базаси шаклланган. Бундан ташкари божхона хизмати бошка тузилмаларнинг базасидан фойдаланиш имкониятига эга булиб, солик, хукукни мухофаза килувчи органлар узларининг маълумотлар базасидан виждонсиз, коидабузарликлар содир этган ташкилотлар юзасидан тупланган маълумотларни хам такдим киладилар.

Хавфни бошкариш тизими факат бирламчи статистик маълумотлар ва формулаларга асосланиб колмасдан, эхтимоллар назарияси, маълумотларни

киёслаш, тахлил килиш каби жихатларни хам камраб олган.

Х,ар бир декларация электрон тизимга киритилганидан сунг уч боскичда текширилади.

Биринчи босцич - декларация устунлари хавф йуналиши буйича текширилади

Иккинчи босцич - хавф даражаси хисобланади

Учинчи босцич - тахминий танлов

Хавф тугрисидаги маълумот форуми (RIF - Risk Information Forum) онлайн шаклда тулдирилиб, дархол барча уланган божхона идораларига такдим этилади ва иттифокга аъзо давлатлар мавжуд хавф тугрисида маълумотга эга булишади. Бу эса мавжуд ёки юзага келиши мумкин булган хавфларни бошкаришда узининг самарасини беради, хусусан, 1999 йилгача Европа давлатлари божхона хизматлари томонидан юкларнинг факат 10-15% танлов асосида божхона назоратидан утказилган.

МУХРКАМА

Бугунги кунда Узбекистон Республикасининг савдо хажми узининг доимий усиш тенденциясини саклаб колмокда. Ушбу тенденция катта эхтимол билан келажакда хам усиш прогрессияси куринишида сакланиб колади.

Юкоридагилардан келиб чиккан холда айтиш мумкинки, йил сайин мамлакатимиз ташки савдо айланмаси хажми ортиб бормокда. Бу эса товар ва транспорт воситаларини божхона назоратидан утказишда инновацион воситалардан фойдаланиш ва назоратнинг замонавий шакллари ёрдамида амалга ошириш заруриятини келтириб чикармокда.

ХБТни куллашда божхона органларининг мансабдор шахслари куйидаги асосий воситалардан фойдаланадилар:

хавф профиллари;

хавф индикаторлари;

тасодифий танлаш усули;

ТИФ иштирокчиларини тоифалаш.

Хавф профиллари - хавф сохаси, хавф индикаторлари тугрисидаги маълумотлар йигиндиси, шунингдек, божхона операцияларини амалга оширувчи мансабдор шахсларга хавфнинг олдини олиш ёки уни имкон кадар камайтириш буйича зарур чораларни куриш тугрисидаги курсатмалар.

Хавф индикаторлари - асосий хавфларнинг мавжуд холатини бахолашга имкон берувчи мухим курсаткичларга эга муайян мезонлар булиб, улардан огиш ёки уларга мос келиш назорат объектини танлашни амалга ошириш имконини беради.

ТИФ иштирокчиларини тоифалаш - уларнинг халолик даражасини Uzbekistan www.scientificprogress.uz Page 1594

хавфни бахолашнинг белгиланган меъзонларига караб гурухларга ажратишни, ТИФ иштирокчиларининг хавф даражасини бахолашни, ХБТнинг субъектга йуналтирилган моделини куллашни хамда хавфларни минималлаштириш чораларини танлаш ва белгилашни назарда тутади.

Тасодифий танлаш усули - номаълум хавфни аниклаш учун белгиланган даврийлик асосида божхона назорати объектларини тасодифий танланишини таъминлайди.

Узбекистон Республикаси божхона органларида 2018 йил 1 декабрдан "сарик" ва "кизил" йулак "Хавфларни бошкариш" автоматлаштирилган ахборот тизими жорий этилди. 2019 йилнинг 1 мартидан эса "яшил" ва "кук" йулак фаолияти йулга куйилди.

Божхона органларида хавфни бошкариш тизимини куллаш билан боглик бир катор муаммолар мавжуд булиб, уларни уз вактида аниклаш ва бартараф этиш талаб килинади.

Жумладан, товарнинг киймати унинг хакикий нархидан пастрок, аммо хавф даражаси буйича белгиланган даражадан юкори булса, ташки иктисодий фаолиятнинг виждонсиз иштирокчиларига божхона назорати тартибидан эркин утишга имкон бериши мумкин. Божхона кийматини бошкариш йуналиши буйича ишлаб чикилган хавф профиллари факат нарх тавсифлари билан чегараланиб колмасдан, балки улар жунатувчилар, кабул килувчилар, товарлар харакати йуналишлари ва товарлар ишлаб чикарилган мамлакатларни аниклашга имкон берадиган бошка хусусиятлар тугрисидаги маълумотларни уз ичига олиши керак.

Шундай килиб, битта товарнинг нархини тахлил килиш учун бизнес, божхона ва бахоловчи мутахассисларни уз ичига олган бутун эксперт гурухини йигиш керак. Бундан ташкари, махсулотнинг нарх категорияси сифатига купгина омиллар таъсир курсатади: жахон бозори конъюктураси, сиёсий вокеаларнинг таъсири ва бошкалар. Бу эса уз навбатида товарнинг божхона киймати буйича назорат индикаторларининг тугри ташкил этилганлигини таъминлаш учун ишлаб чикилган хавф профилларини доимий равишда янгилаб туриш заруратини келтириб чикаради.

Товарнинг киймати ХБТда мавжуд нарх маълумотларидан хакикатда паст булган товарларни декларациялаш жараёнида ташки иктисодий фаолият катнашчилари учун жиддий тусиклар пайдо булиши мумкин. Божхона туловларини тулик ва тугри ундириш максадида божхона органлари декларантларга товар киймати буйича кушимча хужжатларни такдим этиш, талаб килинаётган маълумотларнинг ишончлилигини тасдикловчи мажбуриятларни юклайди. Буларнинг барчаси, шубхасиз, божхона кийматини назорат килиш жараёнида божхона органлари томонидан кабул килинган карорлар ТИФ

катнашчилари ва божхона органлари уртасида турли хил тушунмовчиликларга олиб келиши мумкин.

Ташки иктисодий фаолият иштирокчилари ва брокерлар хавф профиллари нима эканлигини тезда билиб оладилар. Натижада улар томонидан хавфни бошкариш тизимида хавфни аниклаш максадида жорий килинган профилларни айланиб утиш эхтимоллиги пайдо булади. Шунинг учун хам профиллар доимий равишда янгиланиб, такомиллашиб боришни таказо этади.

ДБК Хавфларни мониторинг килиш ва бахолаш бошкармаси ходимлари томонидан тизимга киритилиши лозим булган хавф профиллари дифференциал тарзда бошкарма ходимларига ажратиб берилади. Х,ар бир ходим факатгина узи киритган хавф профилини кура олиш имконияти эга холос. Ушбу жараён хам тизимнинг конспирация принципларига асосланганлигидан далолат беради.

Хавф профилларини тасдиклаш буйича тартиб-таомилларнинг мураккаблиги товарларни руйхатга олиш ва назорат килиш учун божхона процедураси тезлигига салбий таъсир курсатади.

Хизмат фаолияти давомида масъул ходимлар томонидан узларига аввалдан маълум булмаган хавф аникланганда ва ушбу холатлар юзасидан янги профил жорий этиш лозим булганда, улар томонидан юкори турувчи таркибий тузилмага ёки ХМББга хавф профили лойихасини тайёрлаб, таклиф киритилиши мумкин.

Хавфни бошкариш тизими доирасида ташки иктисодий фаолият иштирокчиларини автоматлаштирилган равишда хавф даражаси буйича тоифалашда хавф даражаси паст сифатида тоифаланган ТИФ иштирокчилари томонидан импорт килинаётган товарлар буйича дастурда шакллантирилган профилда "кизил йулакка йуналтирилсин хамда 100 % божхона куригидан утказилсин" деган топширик бор булса, хавф даражаси паст сифатида тоифаланган ТИФ иштирокчилари томонидан импорт килинаётган товарлар хар сафар кизил йулакка йуналтирилиб, божхона куриги амалга оширилишига сабаб булади. Ушбу жараёнда даражаси паст сифатида тоифаланган ТИФ иштирокчиларига нисбатан божхона назорати шаклларини дифференциал тарзида куллаш имкониятини йук килади хамда товар ва транспорт воситаларини йулакларга ажратишда инобатга олинмаслигига олиб келади.

Хавф профилларининг йулакларда ишлаш даражасини белгилашда ТИФ иштирокчилари тоифа даражаларини инобатга олган холда хар бир ташки иктисодий фаолият иштирокчиси тоифаси учун алохида хавф профилларининг йулакларда ишлаш даражасини белгилаш оркали уларнинг канчалик халол фаолият юритиши даражасига караб божхона назорати шаклларини куллаш имконияти яратилади.

Хавфларни бошкариш буйича фаолият куйидаги асосий йуналишларни (боскичларни) уз ичига олади:

1. Хавфни аниклаш.

2. Хавфларни бахолаш.

3. Хатарларни бошкариш усули ва чораларини (воситаларини) танлаш.

4. Хавфнинг олдини олиш ва бошкариш.

5. Натижаларни бахолаш.

Шу билан бирга, уларни амалга ошириш жараёнида менежментнинг самарадорлиги асосий урин тутади. Дархакикат, бошкариш учун керакли маълумотга эга булмаслик мумкин эмас. Шу билан бирга, керакли маълумотнинг узи мавжудлиги зарурий шартдир, аммо бу самарали бошкариш учун етарли эмас. Шунингдек, окилона бошкарув карорларини шакллантириш учун биз уни тугри тасарруф этишимиз керак. ^арорларни шакллантириш учун ишлатиладиган маълумотларнинг катта микдори туфайли автоматлаштирилган тахлиллар ёрдамисиз самарали бошкарувни амалга ошириш мумкин эмас.

Шу сабабли, божхона органлари фаолияти самарадорлигини ошириш учун уларнинг фаолиятини бошкариш жараёнини ахборот ва тахлилий куллаб-кувватлаш зарур. Божхона органлари фаолиятини бошкаришнинг ахборот-тахлилий таъминотини такомиллаштириш тегишли илмий-услубий аппаратлар ва техник воситаларнинг мавжудлигини назарда тутади. Бирок, уларнинг фаолиятини бошкариш жараёнини ахборот ва тахлилий куллаб-кувватлаш муаммолари хали тулик очилмаган. Шу билан бирга, ушбу муаммоларни хал килмасдан, божхона органларини фаолиятини самарали бошкариш мумкин эмас.

НАТИЖА

Хавф профилларидан фойдаланган холда хавф даражаси юкори товарларни аниклаш оркали барча товарларни текшириш амалиётидан воз кечиш мумкин. Бунда божхона куриги факат хавф даражаси юкори товарларга нисбатан амалга оширилади. Хавф профили шакллантирилмаган товарларга ТИФ иштирокчилари тоифаларини инобатга олган холда божхона куриги утказилмаслиги хисобига уларнинг божхона расмийлаштирувига кетадиган вакти бир мунча камаяди. Хавф профилининг самарадорлиги у томонидан аникланган хавфнинг аникланиш даражасидан келиб чикган холда белгиланади. Хавф профилининг божхона конун хужжатлари бузилиш холатларини аниклаш даражаси канча юкори булса, ушбу профилнинг самарадорлиги шунча яхши хисобланади. Агар божхона конун хужжатлари бузилиш холатларини аниклаш даражаси паст булса, профилнинг самараси паст хисобланади.

Махсулотнинг нарх категорияси сифатига купгина омиллар таъсир курсатади: жахон бозори конъюктураси, сиёсий вокеаларнинг таъсири ва бошкалар. Бу эса уз навбатида товарнинг божхона киймати буйича назорат индикаторларининг тугри ташкил этилганлигини таъминлаш учун ишлаб

HHKunraH xaB$ npo^u—apuHH gouMHH paBumga aHru-aö Typum 3apypuaTHHH Ke-TupHÖ HHKapagu.

XaB^HH öomKapum th3hmh TamKu HKTucogHH ^ao-uaT HmTHpoKHH-apHHHHr öe-ru-aHraH KoHyH-apra puoa kh-hö ^ao-uaT ropmumuHH parSaraaffrapHÖ öopagu. TamKu caBgo oпepaцнaпapнga THO KaTHamHH-apu öo^xoHa TyrpucugarH KoHyH xy^^araapHH 6y3MacgaH KoHyH goupacuga y3 ^ao-uaTHHH o-uö öopca, TH3HM ymöy TamKH-oT-apra HucöaraH öo^xoHa Ha3opara maK—apHHHHr Ky—aHH-um gapa^acHHH öup MyHHa KaMamupagu. EyHHHr Hara^acuga THO KaTHamHH-apuHHHr KaM xapa^ar kh-hö, y-apHHHr ToBap-apu opTHKHa TyxTOB-apcro xapaKaraaHumura HMKOHH^T apara-agu.

ro^opuga TatKHgnaraHHMH3geK, öo^xoHa opraH-apu öo^xoHa Ha3opaTH aMa-ra omupunaëTraHga, öo^xoHa Tyrpucugaru KoHyH xy^^araapu 6y3HnumnapHHHHr o-guHH o-um MaKcaguga öo^xoHa Ha3opaTH maK—apuHH Ba ynapHHHr Ky—aHH-um x&^mhhh TaH-am ynyH xaB^HH öomKapum th3hmhhh Ky—angu.

XaB^HH öomKapum TH3HMHHHHr Ky—aHH-um a$3a—HrH, ymöy ®:apaëHHH KynruHa ^hcmohhh maxc-apHHHr BaKTHHH Te^araH Ba öo^xoHa pecypc-apgaH MHHHMa- ^ofiga-aHraH xp-ga MaKcuMa- öo^xoHa Ha3opaTHHH aMa-ra omupum Ba KoHga6y3ap-HK-apHH aHHK-am caMapagop-uruHH KyTapum öu-aH HaMoëH öy-agu.

^opufi этнпгaн "XaB^HH ôomKapum" aBToMa-amTupu-raH axöopoT th3hmh opKa-u 4 Ta Hy-aKga öo^xoHa Ha3opaTHHH aMa-ra omupumHHHr cogga-amTupu-raH TapTHÖH TamKH- KH-HHumu Harn^acuga, TamKH HKTucogHH ^ao-uaT HmTupoKHH-apHHHHr öo^xoHa roK geкпapaцнaпapннн pacMHH-amTHpyB BaKTH экcпopтga 4,5 öapoöapra, HMnopTga 2 öapoöapra KucKapumura эpнmнпgн. EyHgaH TamKapu, ToBap-ap Ba TpaHcnopT BocuTa-apuHH 100 $ou3 öo^xoHa Ha3oparagaH yTKa3HmgeK caMapacu3 ycy-gaH bo3 KeHH-uö, öyHHHr caMapacu y-apoK, öyryHru KyHga 65 ^orogaH opTHK TOBap-ap cogga-amTupu-raH TapTHÖga öo^xoHa pacMHH-amTHpyBHgaH yTKa3H-MoKga.

1.1-pacM. "XaB^HH öomKapum" th3hmh goupacuga yHgupu^raH KymuMna

öo^xoHa Ty^OB^apu

1.2-расм. "Хавфни бошкариш" тизими самарадорлик курсаткичлари

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Ушбу курсаткич Жахон банкининг "Бизнес юритиш" рейтингини "Халкаро савдо" йуналишида сезиларли даражада юкорига кутарилишига хизмат килди.

Божхона органларига хавфни бошкариш автоматлаштирилган тизимининг жорий этилиши муносабати билан товарларнинг божхона куриги факат кизил йулакка йуналтирилган хавф даражаси юкори булган товарларга нисбатан амалга оширилиши белгиланди.

Хавфни бошкариш тизими томонидан хавфларга тулаконли бахо бериш максадида "Хавфни бошкариш" ААТ божхона органлари томонидан ишлаб чикилган барча ахборот тизимлари (Божхона куриклари; декларациялаш; божхона туловлари; божхона омборлари; авто, авиа, темир йул назорати; божхона экспертизаси; божхона цоидабузарликлари; бошца идоралар (ДСЦ, МИБ, ДСК,, УЗСтандарт)) маълумотлар базалари билан интеграция килинган. Ушбу тизимнинг жорий этилиши натижасида куйидагиларга эришилди: "ялпи" божхона назоратидан утказилишдан воз кечилди; божхона назоратида йулаклар тизимини куллаш оркали соддалаштирилган тартиб жорий этилди;

божхона расмийлаштируви вакти кискарди;

халол ТИФ иштирокчиларининг вакти ва маблаги тежалишига эришилди; божхона органларининг мавжуд куч ва воситалари хавфи юкори булган назорат объектига каратилди;

божхона назоратининг самарадорлик даражаси ошди.

Бугунги кунда жахондаги савдо хажми узининг доимий усиш тенденциясини саклаб колмокда. Ушбу тенденция келажакда хам усиш прогрессияси куринишида сакланиб колади. Бундай шароитда хеч бир давлат божхона тизими фаолиятини барча товарлар кесимида тулик назоратдан утказиш механизмини ташки савдо фаолиятига узининг салбий таъсирини курсатмай туриб амалга ошира олмайди.

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 2 I ISSUE 1 I 2021

ISSN: 2181-1601

Хавфни бошкариш тизими бу божхона конунчилигини олдини олиш, аниклаш ва олдиндан кура билишга хамда самарали бошкарув карорларини кабул килишга каратилган маълумотларни йигиш, тахлил килиш узлуксиз жараёнидир.

ХУЛОСА

Хулоса сифатида шуни айтиш мумкинки, амалдаги божхона тартиб-таомиллари халкаро норма ва стандартлар талабларига тулик даражада жавоб бермаган. Шу пайтга кадар ташки иктисодий фаолият сохасида божхона назоратидан танлаб утказиш механизмининг йуклиги натижасида товар ва транспорт воситалари 100 % божхона куригидан бир ва хатто бир неча маротаба утказилган. Мазкур амалиётдан воз кечиш, бу оркали халкаро савдога кумаклашишга, тадбиркорлик субъектлари фаолиятини рагбатлантиришга, республика иктисодиёти ривожланишини куллаб-кувватлашга йуналтирилган, шунингдек иктисодий хавфсизликка салбий таъсир этувчи омилларнинг олдини олишга каратилган хавфни бошкариш тизимига асосланган божхона назоратини олиб бориш талаб этилади.

Божхона органларининг фаолиятига хавфни тахлил килиш тизимини жорий этишда ахборот таъминоти юкори урин тутади ва уз навбатида ахборот тизимларининг кенг жорий этилиши божхона назорати самарадорлигини ошириш, божхона назорати шаклларидан оптимал фойдаланган холда божхона назорати ва расмийлаштирувига сарфланадиган вактни кискартириш халкаро савдони ривожлантиришга кумаклашиб, Узбекистонни Жахон банкининг бизнесни юритиш ("Doing Business") рейтингидаги урнини янада яхшилашга хамда тадбиркорлик субъектларининг вактини ва харажатларини тежашга имкон беради.

REFERENCES

1. "Божхона процедураларини соддалаштириш ва уйгунлаштириш тугрисидаги халкаро конвенция" (Киото конвенцияси, 18.05.1973 й.).

2. Жахонда савдони енгиллаштириш ва хавфсизликнинг хадли стандартлари (23.06.2005 й).

3. Узбекистон Республикаси Божхона кодекси. - Т.: Узбекистон, 2016. - Б. 189.

4. УзР ^онуни "Давлат божхона хизмати тугрисида"ги Узбекистон Республикаси конунига узгартиш ва кушимчалар киритиш хакида. УР^-502-сон. 18.10.2018 й

5. УзР Президентининг 22.12.2017 даги Олий Мажлисга Мурожаатномаси.

6. Жахон банки сайти. // URL: https: \\www. doingbusiness.org.

7. УзР Давлат божхона кумитасининг 2018 йил 13 июндаги "Хавфни бошкариш тизимини куллашга доир чора-тадбирлар ишлаб чикиш хамда уларни амалга ошириш стратегияси ва тактикасини тасдиклаш тугрисида" 412-сон буйруги.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.