CC BY
30"RAQAMLI TA'LIMNING ZAMONAVIY TENDENTSIYALARI VA ULARNI TA'LIM-TARBIYA
JARAYONIGA TADBIQ QILISH YO'LLARI" MAVZUSIDAGI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
25-oktabr 2023-yil
HARBIY XIZMATCHILARNING KASBIY MADANIYATINI RIVOJLANTIRISH JARAYONINI MODELLASHTIRISHNING O'ZIGA XOS XUSUSIYATLARI
Furkat Farxadovich Mavlonov
Mirzo Ulug'bek nomidagi O'zbekiston Milliy universiteti "Pedagogika va umumiy psixologiya"
kafedrasi mustaqil tadqiqotchisi https://doi.org/10.5281/zenodo.10036461
Annotatsiya. Maqolada harbiy xizmatchilarning kasbiy madaniyatini rivojlantirish jarayonining mohiyati va mazmuni, uni harbiy universitetda amalga oshirishning tarkibiy va funksional modeli tahlil qilingan. Shuningdek, harbiy ta'lim jarayonida maxsus fanlarni o'qitishda zarur bo'lgan bilim va ko'nikma asoslari o'rganilgan.
Kalitso'zlar: Harbiy ta'lim, gumanitarfanlar, o'quvmodeli,psixofizikyondashuv, ijtimoiy
ong.
Harbiy xizmatchilarning kasbiy madaniyatini rivojlantirish jarayonining muhim imkoniyatlari harbiy xizmatchilarning kasbiy tayyorgarligining protsessual tomonini yanada takomillashtirishning muhim sharti bo'lgan bir qator funksiyalarni amalga oshirishda namoyon bo'ladi, ya'ni: ta'limiy, tarbiyaviy, rivojlantiruvchi va kasbiy faoliyatga axloqiy-psixologik tayyorgarlik.
Ta'lim funksiyasini amalga oshirish jarayonida harbiy xizmatchilar gumanitar va ijtimoiy-iqtisodiy fanlar, maxsus fanlarni o'qitish bo'yicha kasbiy zarur bilim, ko'nikma va malakalar tizimini shakllantiradilar.
Tarbiyaviy funksiya harbiy xizmatchilarga kasbiy faoliyat uchun zarur bo'lgan shaxsning kasbiy dunyoqarashini, harbiy-kasbiy, intellektual, ma'naviy va axloqiy fazilatlarini shakllantirishga imkon beradi. U kasbiy tayyorgarlikning umumiy va o'ziga xos vazifalarini sintez qiladi.
Rivojlantiruvchi funksiya harbiy xizmatchilar o'rtasida ijodiy fikrlashni shakllantirishdan iborat bo'lib, uning asosi harbiy xizmatchining nuqtai nazari bilan va aniq sharoitlarni hisobga olgan holda fikrlash qobiliyatidir. Harbiy xizmatchilarning intellektual rivojlanishi zarur bilim, ko'nikma va malakalarni o'zlashtirish asosida amalga oshiriladi. Bundan tashqari, rivojlantiruvchi funksiyani amalga oshirish sog'liqni saqlash va mustahkamlash, psixofizik qobiliyatlarni rivojlantirish va o'qish jarayonida harbiy xizmatchilarning sog'lom turmush tarzini shakllantirish, jismoniy tarbiya, sport va jismoniy rivojlanish orqali ijtimoiy moslashishga qaratilgan.
Harbiy xizmatchilar faoliyatining murakkablashishi, ularning axloqiy, jangovar va psixologik fazilatlariga bo'lgan talablarning oshishi ularning axloqiy va psixologik tayyorgarligi funksiyasining rolini oshirishga olib keldi, ularning asosiy maqsadi harbiy xizmatchilik kasbiga ijobiy, hissiy jihatdan rang-barang munosabatni shakllantirishdir.
Bundan tashqari, rag'batlantiruvchi va motivatsion funksiyani ajratish mumkin, ya'ni harbiy xizmatchilarning o'quv va kognitiv faoliyatini faollashtirish, ularni o'z-o'zini tarbiyalashga, shaxs fazilatlarini takomillashtirishga undash; va ularning kasbiy madaniyati darajasini, shuningdek, ularning aqliy, kasbiy madaniyatni rivojlantirishning har bir bosqichida jismoniy va axloqiy rivojlanish va zarurat tug'ilganda ushbu jarayonga moslashish mumkin.
Harbiy xizmatchilarning kasbiy madaniyatini rivojlantirishning eng muhim tamoyillarini ko'rib chiqamiz:
"RAQAMLI TA'LIMNING ZAMONAVIY TENDENTSIYALARI VA ULARNI TA'LIM-TARBIYA
JARAYONIGA TADBIQ QILISH YO'LLARI" MAVZUSIDAGI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
25-oktabr 2023-yil
gumanistik yo'nalish tamoyili - kasbiy madaniyatni rivojlantirish jarayoni harbiy universitetdagi butun o'quv ishlarini harbiy xizmatchining har tomonlama rivojlangan shaxsini shakllantirish vazifalariga bo'ysundirishni talab qiladi;
yaxlitlik tamoyili - kasbiy madaniyatni uning barcha tarkibiy qismlarining umumiyligida shakllantirishni nazarda tutadi;
fanlararo integratsiya tamoyili - harbiy xizmatchilarning kasbiy madaniyatini rivojlantirishda harbiy, umumiy gumanitar, umumiy kasbiy va tabiiy fanlar o'quv fanlarining birligini nazarda tutadi;
ijtimoiy shartlilik va ilmiy tabiat tamoyili - ko'rib chiqilayotgan jarayon harbiy xizmatchilarni kasbiy tayyorlashda davlat va uning Qurolli kuchlarining oliy harbiy maktabga bo'lgan talablariga rioya qilish, harbiy mutaxassislarni tayyorlash va o'qitish uchun davlat buyurtmasini berish zarurligini belgilaydi. Ushbu tamoyilning asosiy talablari quyidagilardan iborat: o'quv fanlarini tanlashga ilmiy asoslangan yondashuvni amalga oshirish va ularni o'rganish tartibi; kasbiy tayyorgarlikning mamlakat hayoti, armiya va dengiz floti faoliyati bilan chambarchas bog'liqligi; kompleksda o'quv, tarbiyaviy va rivojlantiruvchi vazifalarni hal etish; barcha turdagi o'quv mashg'ulotlarini ilmiy tashkil etish; yaxlit harbiy-kasbiy dunyoqarashni shakllantirish;
harbiy-kasbiy yo'nalish tamoyili - harbiy xizmatchilarni tinchlik va urush davrida harbiy sohada o'z vazifalarini bajarishga har tomonlama kasbiy tayyorgarlikka yo'naltiradi. Ushbu tamoyil kasbiy madaniyatni rivojlantirish jarayonining jangovar, maxsus texnika va qurollarni rivojlantirishga, davlatning harbiy tashkilotiga, harbiy fanning rivojlanish darajasiga tabiiy bog'liqligini ifodalaydi, uning "o'tmish va zamonaviy" tajribasi bilan bog'liqligini ta'minlaydi.
maqsadlilik, uzluksizlik va intensivlik tamoyili - harbiy xizmatchilarning kasbiy tayyorgarligining yo'nalishini, mantig'ini va ketma-ketligini belgilaydi. Kasbiy madaniyatning turli tarkibiy qismlarini shakllantirish faqat o'quv materiali ma'lum bir tizimda o'rganilgandagina mumkin bo'ladi. Tizimlashtirilgan bilimlar harbiy xizmatchining kasbiy vazifalarini muvaffaqiyatli bajarishi uchun zarurdir, lekin u ularni faqat o'quv materialini o'rganishning qat'iy mantiqiy ketma-ketligi, fan va fanlararo mazmunli va uslubiy aloqalarni aniq tashkil etish bilan olishi mumkin.
ong, faollik va motivatsiya tamoyili - harbiy xizmatchilarning harbiy tayyorgarlikka munosabatini belgilaydi. Harbiy xizmatchilarning mashg'ulotlarda ongi - bu o'rganilayotgan muammolarning mohiyatini tushunish, olgan bilimlarining zarurligi va amaliy ahamiyatiga ishonchlari va o'rganishga ijobiy munosabati. Ong treningga tarbiyaviy xususiyat beradi va harbiy xizmatchilar o'rtasida yuksak axloqiy, psixologik va kasbiy fazilatlarni shakllantirishga sezilarli hissa qo'shadi. Harbiy xizmatchilarning mashg'ulotlardagi faoliyati ularning intensiv aqliy faoliyati va bilimlarni, shakllangan ko'nikma va malakalarni o'rganish va qo'llash jarayonida jismoniy tayyorgarligidir. Bu bilim, ko'nikma va malakalarni ongli ravishda o'zlashtirishning zaruriy sharti va natijasi sifatida ishlaydi. Harbiy xizmatchilarning mashg'ulotlarda motivatsiyasi ularning kasbiy va umumiy madaniyatni oshirishga bo'lgan qiziqish munosabatidir. Shu bilan birga, o'quv jarayonidagi o'z sa'y-harakatlari, ehtiyojlari va maqsadlari, motivlari va irodasi bilan boshqariladigan kasbiy mahorat cho'qqilariga mustaqil, faol ko'tarilish ta'minlanadi. Ushbu tamoyilning asosiy talablari quyidagilardan iborat: har bir harbiy xizmatchining, umuman, harbiy kasbning ahamiyati to'g'risida tushunchasini shakllantirish, o'quv jarayonining ijodiy asoslarini rivojlantirish; kasbiy takomillashtirish motivatsiyasini rag'batlantirish; harbiy xizmatchilarni
"RAQAMLI TA'LIMNING ZAMONAVIY TENDENTSIYALARI VA ULARNI TA'LIM-TARBIYA
JARAYONIGA TADBIQ QILISH YO'LLARI" MAVZUSIDAGIRESPUBLIKAILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
25-oktabr 2023-yil
yangi bilim, ko'nikma va malakalarni egallash uchun mustaqil ish usullari bilan qurollantirish, ularga shaxsiy xususiyatlar va ularning rivojlanishiga yo'naltirilgan shaxsiy mehnat va kognitiv faoliyatning ilg'or usullarini o'rgatish; harbiy xizmatchilarning bilim, ko'nikma va malakalarni egallash, ularning sifati va takomillashtirilishi uchun javobgarligini oshirish; kasbiy faoliyatning nufuzini oshirish va h.k;
kuchlilik tamoyili - kasbiy madaniyat tarkibiy qismlarini o'zlashtirishda harbiy xizmatchilarning kasbiy fanlarni qanchalik oson o'zlashtirganligini belgilaydi. Xizmat-jangovar va o'quv-kognitiv vazifalarni hal qilish uchun harbiy xizmatchilar nafaqat bilimga, balki kasbiy madaniyatning o'zaro bog'liq tarkibiy qismlarining yaxlit majmuasiga - harbiy amaliyotda foydalanish uchun yetarli kuchga ega bo'lgan bilim, ko'nikma, qobiliyat, kasbiy pozitsiyalar va psixologik fazilatlarga muhtoj. Ular qanchalik kuchli bo'lsa, harbiy xizmatchilar yangi o'quv materialini, tanlangan harbiy mutaxassislikni tezroq va puxta o'zlashtiradilar. Ushbu tamoyilning talablari quyidagilardan iborat: o'quv fanlarini izchillik, dalillarga asoslangan va ishonchli o'qitish; o'rganilayotgan materialni takrorlashni tashkil etish; kasbiy bilim, ko'nikma va malakalarni yodlash, o'zlashtirish va qo'llashga munosabatni shakllantirish va h.k;
integratsiya tamoyili - harbiy xizmatchilarning turli xil ta'lim, xizmat va ishdan tashqari faoliyatida kasbiy madaniyatni tizimli shakllantirishni nazarda tutadi. Bunga quyidagi talablarni bajarish orqali erishiladi: o'quv jarayonida fanlararo aloqalarni aniqlash va amalga oshirish; turli xil amaliy vaziyatlarni tahlil qilish va ularni hal qilish bo'yicha vazifalarni shakllantirish; kasbiy madaniyatni rivojlantirishga faol xarakter berish;
kirish imkoniyati va yuqori darajadagi o'rganish qiyinligi tamoyili - harbiy xizmatchilar ongli ravishda va faol ravishda bilim, ko'nikma va malakalarni egallaydigan, o'zlarining haqiqiy qobiliyatlarini hisobga olgan holda kasbiy pozitsiyalarni, psixologik fazilatlarni va akmeologik invariantlarni shakllantiradigan o'qitish metodologiyasini belgilaydi. Tamoyil o'qitishda qulaylik va tegishli intensivlikning asosiy pedagogik qoidalarini aniqlaydi: ma'lumdan noma'lumga o'tish orqali o'rgatish; kamroq qiyindan qiyinroqqa; murakkabdan murakkabgacha. Bunga quyidagi talablarni bajarish orqali erishiladi: har bir harbiy xizmatchining intellektual imkoniyatlarini, ularning aqliy va jismoniy rivojlanish darajasini hisobga olgan holda o'quv materialini tanlash, guruhlash va taqdim etishni ta'minlash; har bir darsda talabalardan maksimal kuch talab qiladigan muhit yaratish; o'quv materialining uni o'rganish uchun ajratilgan vaqtga muvofiqligi ustidan qat'iy nazoratni amalga oshirish; darslarni o'tkazishga jalb qilingan har bir o'qituvchining puxta nazariy va amaliy tayyorgarligini ta'minlash va h.k.;
birgalikdagi faoliyat tamoyili - o'qituvchilar, harbiy-o'qituvchilar va harbiy xizmatchilarning hamkorligi bo'lib, unda harbiy xizmatchi ham o'qitish va tarbiyalash obyekti, ham subyekt, o'quv jarayonining faol ishtirokchisi sifatida ishlaydi;
ma'naviyat tamoyili - harbiy xizmatchilar orasida har doim harbiyga xos bo'lishi kerak bo'lgan bunday axloqiy fazilatlarni shakllantirishni ta'minlash (vatanparvarlik, qadr-qimmat, sharaf, qasamyod va harbiy burchga sodiqlik, bo'ysunuvchilarga hurmat va g'amxo'rlik va boshqalar.).
Shundan kelib chiqqan holda, harbiy universitet faoliyatida kasbiy madaniyatni rivojlantirish bo'yicha uchta yo'nalish mavjud bo'lishi kerak: nazariy, amaliy va axloqiy-psixologik.
Harbiy universitet faoliyatining nazariy yo'nalishi harbiy xizmatchilarga rasmiy faoliyatning turli jihatlari bo'yicha zarur kasbiy va maxsus bilimlarni berishdir.
"RAQAMLI TA'LIMNING ZAMONAVIY TENDENTSIYALARI VA ULARNI TA'LIM-TARBIYA
JARAYONIGA TADBIQ QILISH YO'LLARI" MAVZUSIDAGIRESPUBLIKAILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
25-oktabr 2023-yil
Amaliy yo'nalish harbiy xizmatchilarni qabul qilingan harbiy mutaxassislikka muvofiq boshlang'ich harbiy lavozimlarida funksional vazifalarni bajarish uchun zarur bo'lgan ko'nikma va malakalar to'plamiga ega qurollantirishni nazarda tutadi.
Axloqiy-psixologik yo'nalish harbiy xizmatchilarning harbiy-kasbiy yo'nalishini shakllantirishni, rasmiy faoliyatning halokatli omillariga psixologik qarshilikni shakllantirishni o'z ichiga oladi.
Ilmiy adabiyotlarni tahlil qilish shuni ko'rsatadiki, harbiy xizmatchilarning kasbiy madaniyatini rivojlantirish ikki yo'l bilan ifodalanishi mumkin: jarayon sxemasiga va faoliyat tuzilishiga ko'ra. Shunga asoslanib, harbiy xizmatchilarning kasbiy madaniyatini rivojlantirishning quyidagi bosqichlarini ajratish mumkin:
1) tashkiliy-maqsadli bosqich:
harbiy xizmatchilarning kasbiy madaniyatini rivojlantirish maqsadlarini belgilash; harbiy xizmatchilarning kasbiy tayyorgarligini rejalashtirish; harbiy xizmatchilarning kasbiy madaniyatini samarali shakllantirish uchun zarur bo'lgan tashkiliy-pedagogik shart-sharoitlarni yaratish;
2) amalga oshirish bosqichi:
tanlangan maqsadga muvofiq tarbiyaviy ishlarni tashkil etish; to'g'ridan-to'g'ri rasmiy maqsadlar uchun vazifalarni muvaffaqiyatli bajarish uchun zarur bo'lgan harbiy kasbiy fazilatlarni shakllantirish va rivojlantirish; kasbiy madaniyatni o'rganishning eng maqbul tashkiliy shakllarini yaratish;
3) natijali-baholash bosqichi:
harbiy xizmatchilarning kasbiy madaniyatini rivojlantirishda maqsadlarni belgilashni tahlil qilish va aniqlashtirish; kasbiy madaniyatning barcha tarkibiy elementlarining muvofiqligini aniqlash va tuzatishlar kiritish; kasbiy madaniyatni rivojlantirish jarayonining samaradorligini tahlil qilish, baholash va maqbul natijalarga erishish uchun uni tuzatish; kasbiy madaniyatni baholash; kasbiy madaniyatni rivojlantirish va uni tuzatish.
Ko'rib chiqilayotgan pedagogik jarayonning natijasi harbiy xizmatchilarning kasbiy madaniyatining yuqori darajasi shakllangan va rivojlangan ko'nikma va malakalar, olingan bilimlar, shaxsiy fazilatlar, shuningdek, harbiy sohada kasbiy ishlash qobiliyatining ajralmas birligi sifatida namoyon bo'ladi.
Bular harbiy xizmatchilarning kasbiy madaniyatini rivojlantirish jarayonining mohiyati va mazmuni, uni harbiy universitetda amalga oshirishning tarkibiy va funktsional modeli hisoblanadi. Albatta, ushbu tarkibiy qismlarni ajratish juda shartli, chunki bu jarayonning aloqalari o'rtasida aniq belgilangan chegaralar deyarli yo'q. Amalda, ularning barchasi o'zaro bog'liq va bir-biri bilan o'zaro aloqa qiladi, shu bois ularning har birining o'ziga xos xususiyatlari harbiy xizmatchilarning kasbiy tayyorgarligi jarayonida namoyon bo'ladi.
1) tashkiliy-maqsadli bosqich:
Harbiy xizmatchilarning kasbiy madaniyatini rivojlantirish maqsadlarini belgilash; harbiy xizmatchilarning kasbiy tayyorgarligini rejalashtirish; harbiy xizmatchilarning kasbiy madaniyatini samarali shakllantirish uchun zarur bo'lgan tashkiliy-pedagogik shart-sharoitlarni yaratish;
Bular harbiy xizmatchilarning kasbiy madaniyatini rivojlantirish jarayonining mohiyati va mazmuni, uni harbiy universitetda amalga oshirishning tarkibiy va funksional modeli hisoblanadi. Albatta, ushbu tarkibiy qismlarni ajratish juda shartli, chunki bu jarayonning aloqalari o'rtasida
"RAQAMLI TA'LIMNING ZAMONAVIY TENDENTSIYALARI VA ULARNI TA'LIM-TARBIYA
JARAYONIGA TADBIQ QILISH YO'LLARI" MAVZUSIDAGI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
25-oktabr 2023-yil
aniq belgilangan chegaralar deyarli yo'q. Amalda, ularning barchasi o'zaro bog'liq va bir-biri bilan
o'zaro aloqa qiladi, shu bois ularning har birining o'ziga xos xususiyatlari harbiy xizmatchilarning
kasbiy tayyorgarligi jarayonida namoyon bo'ladi.
REFERENCES
1. Isayev, I. F. Professionalno-pedagogicheskaya kultura prepodavatelya kak usloviye modernizasii pedagogicheskogo obrazovaniya [Tekst] / I. F. Isayev // Pedagogicheskoye obrazovaniye i nauka. — 2004. - № 5. - S. 16-22. - ISSN 2072-2524.
2. Klarin, M. V. Texnologiya polnogo usvoyeniya [Tekst] / M. V. Kla- rin // Shkolnbiye texnologii : nauch.-prakt. jurn. shkol, texnologa (zavucha). - 2005.-№ 5.-S. 60-72.
3. Mavlonov F.F. Harbiy xizmatchilarning vatanparvarlik kompetensiyalarini rivojlantirisnda sharq mutafakkirlarining o'rni. //Science and innovation, international scientific journal, Volume 1, ISSUE 6, 2022. ISSN 2181-3337.
4. Mavlonov F.F. Technologies for the development of professional culture in the formation of patriotic competences of military servants // International Journal of Pedagogics, Volume 2, Issue 12, 2022. P. 57-66.
5. Mavlonov F.F. Harbiy xizmatchilarning kasbiy madaniyatini rivojlantirishning ilmiy-nazariy pedagogik asoslari. //Xalq ta'limi - Toshkent, 2022. № 5. -B. 35-40.
6. Mavlonov F.F. Harbiy xizmatchilarning vatanparvarlik kompetensiyalarini shakllantirishda kasbiy madaniyatini rivojlantirish bo'yicha davlat siyosatining bugungi holati va o'ziga xos xususiyatlari. // Ta'lim va innovasion tadqiqotlar - Toshkent, 2022. № 11. -B. 167-171.
7. Mavlonov F.F. Narrativ usul harbiy mafkuraviy sohada terrorizmga qarshi kurashning kasbiy kompitensiya elementi sifatida. // Xalqaro ilmiy-amaliy onlayn konferensiyasi materiallari to'plami. II qism - Toshkent: O'zbekiston Respublikasi Jamoat xavfsizligi universiteti, 2022. -B. 182 - 191.
