CC BY
0МРНТИ 18.07.21 УДК 793.3
DOI:10.56032/2523-4684.2023.3.7.16
С.А. Бакирова1 А.Е. Кусанова2 12 К,азак, улттык кыздар педагогикалыкуниверситетi (Алматы, Казакстан)
ХАЛЫКТАРДЫН ¥ЛТТЫК ©НЕРШЩ БАЙЛАНЫСЫ
Аннотация
Макалада казак халкынын сондай-ак баска халыктардын дэстYрлерiн би аркылы насихаттай отырып, Казакстаннын улттык мэдениет туралы бiлiмiмiздi кеней^п, эрi терендет'1п кана коймай, бYгiнгi kyнге деген курмет сезiмiн тэрбиелеп, кунды мэдени байлыктар Yшiн, мактаныш сезiмiн ояту.
ТYЙ¡нд¡ сездер: хореография, би енерi, достык, шь^армашылык байланыс.
С.А. Бакирова1, А.Е. Кусанова2 121 Казахский национальный женский педагогический университет (Алматы, Казахстан)
НАЦИОНАЛЬНОЕ ИСКУССТВО ОСНОВА ЕДИНСТВА
Аннотация
В статье описывается популяризация традиции казахского народа, а также других народов Казахстана посредством танца. Танец способствует расширению знаний о национальной культуре Казахстана, но также и воспитывает чувство уважения к сегодняшнему дню, прививает чувство гордости за богатство культурных ценностей.
Ключевые слова: хореография, танцевальное искусство, дружба, творческое общение.
S.A. Bakirova1, A.E. Kusanova2 12Kazakh National Women's Pedagogical University (Almaty, Kazakhstan)
THE NATIONAL ART IS THE BASIS OF UNITY
Annotation
The article shows how to popularize the traditions of the native people, as well as other peoples through dance, and not only expand and deepen knowledge about the national culture of Kazakhstan, but also foster a sense of respect for today, instill a sense of pride in the richness of cultural values.
Key words: choreography, dance art, friendship, creative communication.
Kipicne. «©Hep-y-nTTbih apbi MeH pyxb» - gen e.n6acbi H.3.Ha3ap6aeB ai/iTKaHflai/i ©Hep 6i3fliH acbm Ka3bHaMb3, OHb caKTan, gaMbiTbin, KaiiMaFb 6y3bmMaFaH Ka.nbinTa KeiiHri ypnaKKa weTKi3y 6acTb MiHfleTiMi3 6o.nca, xa^KbMb3flbH MegeHueTi MeH ©HepiH gaMbTy Ka3ipri TaHflaFbi ©3eKTi Mece_ne_nepfliH 6ipi. ©Hep - ©MipgiH K©piHici. ©Hep - xa^bK ecKepTKimi. ©Hep agaM3aT ©MipiHge, TapuxbHga ynKeH p©.n aTKapaTbH, ©pici KeH ymb Kubpb wok, KUbH ga, Kb3bKTb y3aK wo.n.
©Hep - mibiHai/ibi Ta.naHT, LLibiHflbiK, LUbiflaMflbrnbiK neH Ta6aHflb^bKTb, aKbm MeH napacaTTb, TepeH oi, K©pKeMgiK, cynynbiKTbi Ta^an eTegi. ©Hep TybiHAbmapbiH K©preHge, OHbH Ma3MyHbHa MeH 6epe OTbpbn, VpnaKTaH-ypnaKKa weTeTiH pyxaHu 6ai/mbiKTbi K©peMi3. ©HepgiH caH a^yaH Typi 6ap. 0_napflbiH KaHgai ga Typi 6o^MacbH ©3-©3iHe 6afa 6epin, ©3iHe weHe xa^bKKa Kb3MeT eTegi. ©Hep agaMFa pyxaHu, epeKme cyiciHy, mnKy ce3iMiH o^Tbin, ©Mipre gereH KymTap^bKTb apTTbpagb. OcbHgai KepeMeT ©HepgiH 6ip Typi - 6u ©Hepi.
3epTTey dflicTepi: 3epTTey 6apbCbHfla TaKbpbn 6oibHma Fb^bMM efle6ueTTepre Ta^gay waca_nbiHflbi.
TaKbipbin 6oMUHma efle6MeTTepfli Ta.naay.
T.O.l3iM ©3 3epTTey^epiHfle «AgaM 6a^acb ©Mip cypreH opTacbH weii FaHa naibMgan KOiMai, OHb ©3 KaweTTmiriHe 6ai/maHbicTbi ©3repTin, gaMbTbn OTbpFaH. AgaM3aTTbH ^u.noco^um.nbiK K©3Kapacb, ©Mipgi 3epge^eyi, giHi MeH Ti.ni, ynTTbiK ncuxo.norumcbi MegeHueTneH 6iTe KaiHacKaH. Kaii ynTTbiH 6o^MacbH MegeHueTiH a^caK Ta, OHgaFb ca^T-flecTyp^ep wyi/ieciHe 6ipgeH Ha3apbMb3 ayagb. 3p xa^bKTbH ca^T-AecTypiHiH ©3i pyxaHu KaweTTmiKTeH TybHflaiflb. PyxaHu-MegeHu KaweTTmiK MaTepua^flbK urmiKTepfli
17
камтамасыз еткеннен кейЫ баpып пайда болатыны дэлелдеyдi кажет етпейтiн аксиома. Ал матеpиалдык кажеттiлiктен тyындаFан мэдениет Yлгiлеpi талай Fасыpды аpтка тастап бiзге жеттi.
©неp таpихы дегенiмiздiн eзi-адамзат таpихы. Адамзат ес жиып, етек жапканнан беpi eнеpмен бipге жасасып келе жатканы мэлiм. ОFан дэлел, эp халыктын Fасыpлаp бойы жинактап калыптастыpFан мэдениетi мен eнеpi, сол елдщ eзiндiк бет-пеpдесiн айкындайды. МэдениетЫе, eнеpiне каpап-ак сол халыктын каншалыкты дамыFан epкениеттi ел екенiн таpихынан топшылап, ^шл саpайында таpазылап б^ге болады», - деп тyжыpымдама жасайды [1, 29 б.].
Би - мyзыкаFа, ыpFакка сай дене кимылдаpы аpкылы кepкем обpаз жасайтын eнеpдiн 6íp тYpi. 3p халыктын т1лЫе, мyзыкасына, эдет-Fypып, салт-санасына сэйкес би eнеpi калыптасады. Би eнеpi де еpте Fасыpлык eнеpдiн wpi, онын таpихи-элеyметтi жаFдайлаpFа байланысты дамып, халык биi, классикалык би тYpлеpi пайда болып, Fылыми тypFыда жYЙелендi. Сонын аpкасында эp тYpлi елдщ, жеpдiн eздеpiне тэн кимыл эpекеттеpi, тypмыс салтына сэйкес Еypопалык бал-билеpi, Афpикалык, Азия халыктаpынын биi болып дамыды.
Би eнеpi - pyхани eмipдiн Yлгiсi. Би eнеpiн - эсем кимылдаpдын кepкемдiк бейнелеy кypалдаpы pетiнде ала отыpып, осы eнеp аpкылы тyтас 6íp халыктын eнеpi мен мэдениетiн сypеттеп беpyге болады.
Халык би - бишiнiн козFалысы мен дене кимылы аpкылы кepкем обpазды бейнелейтiн, улттык сахна eнеpi. Халык би eнеpi еpте заманнан калыптаскан, эp халыктын эдебиетiмен, мyзыкасымен, дэстYpлi салтымен бiте кайнасып келе жаткан эp улттын мypасы. Халыктын кepкемдiк ойынын 6íp кepiнiсi pетiнде би eнеpi eзiнiн эстетикалык болмысында казак жypтынын жалпы дYниетанымына сай аpман-мypаттаpын бейнелейтiн кимылдаp жYЙесiн калыптастыpFан. Халык би eнеpi ежелп би eнеpiнiн дэстYpi мен epнегiн сактап, eзiнiн pyхани казынасымен уштасты^а отыpып Fасыpлаp бойы
дамыган. Халык биi жана киялмен жана мазмунмен дамып отыратындыктан, эрдайым гылыми зерттеу жумыстарын кажет етедi.
Халыктын шыгармашылык мэдениетi адамнын сана-сезiмiмен бiрге адамгершiлiк болмысын тэрбиелеп iске асырады. Кандай халык болмасын улттык мэдениетке мэн бермей ©зiн улт реттде керсете алмайды. Сондыктан суретшi, композитор, балетмейстер ©зЫщ туындысын жазарда халык мэдениетЫ окып бiлуге талпынады. Эр халыктын езЫдк ерекшелiгi би енертде ©з iзiн калдыратыны осыдан болса керек. Би - адамнын ке^л куйте непзделген, музыкалык ыргакка багынышты, тYрлi кимылдар тiзбегiмен бейнеленетiн енер. Адам баласына тэн эсемдiк пен эдемтк, ©мiрге деген кезкарасы мен кенш кYЙi к©рiнiс табады. Тек сол к©нiл-кYЙдi бiлдiретiн кимыл-козгалысты дурыс тауып, нактылы колдана бiлу кажет. Ыргак адамнын жан дYниесiнiн кезге кертбейтЫ тербелiстерiн айкын бiлдiредi. Ал, халык билертщ тууына эр халыктын езте тэн мiнез кулкы, турмыс-салты, мэдениетi эсер етедi.Осы орайда хореография енерЫ зерттеушi галымдардын кептеген енбектерi жарык к©рдi. Ж. Ж.Новердiн «Би жэне балет туралы хат» жэне балет педагогикасынын тарихындагы А.Бурнонвильдiн «Бурнонвиль сабагы», модерн би ©нерiнiн дамуында Yлкен роль аткарган А.Дунканнын «Менщ ©мiрiм», «Болашактагы би ©нерЬ» «Танцевальный учитель» атты алгашкы енбектер жарык кердкХХ гасырдагы орыс балет мектебЫщ негiзiн салушы А.Я.Ваганованын «Классикалык би непздерЬ» Г.П.Гусевтiн «Балаларга арналган билер», «Достык хороводы», «Хореографиялык мектептегi халык би сабагы», «Халык би сабагынын эдiстемесi» (станок жанындагы жэне зал ортасындагы жаттыгулар) атты педагог хореографтарга арналган окулыктары би ©нерiнiн теориялык - гылыми негiзiн курады.
Непзп б©лiм. Балет ©нерiнiн белгiлi реформаторы, француз хореографы Ж.Ж.Новерр (1727-1810 ж.ж.) сонау XVIII гасырда: «Сурет пен бидщ
баска енер турлертен ерекшелiгi сол, олар барлык елдер мен халыктар ушлн тYсiнiктi тiлде сейлейдi, барлык жерде сезiмге бiрдей эсер етуге кабтеттЬ, -деп жазады [2, 375 б.].
Бидщ алгашкы дамуында адамнын айтатын ойын кимыл-козгалыс аркылы бiлдiруге болатын кYЙге келдi. Уакыт ете адам баласы бидi езiнiн рухани кажеттiлiгне айналдырды.
Би енерiн зерттеушл А.Климов: «Халык биiнiн, эркашан айкын такырыбы, ойы болады, ол магыналы. Бидiн драматургиялык жалпы жэне накты негiзi жэне керкем мазмуны болады, онда образдарды дене пластикасынын кимыл-козгалыстары жэне бидiн кенiстiктегi суреттерi аркылы бередЬ» - дегенi жалпы енердщ барлык тYрiде халыктын рухани мэдение^мен тыгыз байланыста болатынын керсетуiдеп бтген жен [3, 320 б.]. ©нер - керкем ой мен бикке умтылу, кияга серпiлу, шабыт жемiсi.
Когамнын езгеруiне байланысты, халыктын емiрi мен дэстYрi де езгерiп отыратыны белгiлi. Мiне осыган орай енердщ де езгерiске ушырайтыны сезсiз. Онын такырыптык идеясы, мазмуны да езгерюке ушырап отырады. Халык шыгармашылыгынан нэр алган би енерiде осылай ест-еркендеуде.
Би енерi сезден тыс, бiрiншi кезекте бишiлiк мэнерлi тэсiлдерден, т1лдк ойдан туган нэтиже. Бейнелi тYрмен ерiлген би мазмуны, онын мэн-магынасы ешбiр тiлге аударылмайтын жэне баска ешкандай мэнерлi катынас куралымен алмастырылмайтын ежелден келе жаткан адамнын езiн-езi танытатын енер. Жер беттдеп кандай халыкта болмасын езiнiн ескен ортасы, гасырлар бойы калыптаскан дэстYрi бойынша дамыган енердiн бiр саласы осы би енерi. Осы енер тYрiне гасырлар бойы езек болтан халык кYЙлерi екенi сезсiз. Жалпы музыка эр халыктын сезiм байлыгы мен iшкi жаратылыс калпын бiлдiретiн болса, би сол сезiмдердi дене кимылынын эсем ыргактык пластикасымен аша тYсетiнi мэлiм.
К,Р енбек сМрген эртiсi, енертану кандидаты, профессор Т.О.Ым езiнiн енбегiнде «Халыктын
шыFаpмашылыFынын, мэдениет адамнын сана-сезiмiмен бipге адамгеpшiлiк болмысын тэpбиелеп, iске ась^ады. Кандай халык болмасын улттык мэдениетке мэн беpмей eзiн улт pетiнде кepсете алмасы мэлiм. Сондыктан сypетшi, композитоp, балетмейстеp, eзiнiн туындысын жасаpда халык мэдениетiн окып бiлyге талпынады. Кандай да 6íp халыктын бит кояpда хоpеогpаф, геогpафиялык оpналасyын, сол халыктын таpихын, элеyметтiк eмipiнiн еpекшелiгiн ескеpедi. ©p халыктын eзiндiк еpекшелiгi би eнеpiне e3 iзiн калды^атыны осыдан болса кеpек», - деп жазады [4, 134 б.].
Таpихка неFypлым теpен Yнiлген сайын, жеке тайпалаp мен pyлаpдын, yлттаpдын мэдениет окшаy дамымаFанына Ke3 жеткiземiз. Сондыктан казак халкынын да мэдениетi, eнеpi кepшi тайпалаpмен, pyлаpмен тыFыз байланыста болады. Сонын iшiнде би eнеpi де улттык бет-бейнесiн сактай оты^ып, кepшiлес елдеpдiн би eнеpiмен катаp дамиды. Халыктын жалпы мэдениетiнiн eсyiне байланысты, бидiн де эстетикасы байыпотыpады. Аншылыкпен айналысатын халыктаp eзiнiн ^птеген билеpiнде кус пен андаpды сypеттеген. MысалFа: солтYстiкте тypатын халыктаpда осы ^нге дейiн «ШаFала», «Mаpал» билеpi сакталyда. Памиp, даFыстан, чеpногоp таy халыктаpынын кeптеген билеpiнде бYpкiттiн аспанда халыктап ушуы, онын ан аyлаyы кepсетiледi. Ал казак халкында «Коян бYpкiт», «Кусбеп дауылпаз» билеpi аттаpы айтып тypFандай аншылык кэсiпке аpналFан билеp.
Би eнеpi кYллi адамзат баласына оpтак, дYниежYзiндегi халыктаpдын баpлыFына бipдей тYсiнiктi. ©p халыктын улттык еpекшелiктеpiне оpай би eнеpiнiн кepкемдiк бейнелеy кypалдаpы мен мазмуны да эp тYpлi болып келедi. ©p халыктын белг^ 6íp еpежелеpге баFындыpылFан эсем де, сулу, нэзiк кимылдаpынан келiп би туындайды. Осылай жинактала, уакыт таpазысынан eте бYкiл жеp жYзi халыктаpында кepкем би eнеpiнiн каFидалаpы калыптасты.
Биден эр халыктын езЫдк сипатын анык байкаймыз. Сондыктан да бiз халык билерiне кенiл белемiз. Себебi, эр халыктын дэстYрiн, эдет-гурпын, салтын, турмыс-^ршллтн айнытпай таныта алатындыктан, бiз оларды бiр-бiрiнен онай ажырата аламыз. Кандай бiр улттын биi койылганда, балетмейстер сол елдщ салт-дэстYрiне, улттык Yрдiсiне кенiл беледi.
«Би шыгармашылыгы - элемдк керкемдiк тургыдан танудагы керкем енердщ кене пiшiнi. Ертеден-ак табигат кYшi мен ауыр енбектен калжыраган ата-бабаларымыз енбек процесiн бiр сэт сезiм кYЙiмен серпiлтiп, сергiтудi Yйрендi. ©зiн коршаган ортамен тыгыз байланысты эрi енбек атмосферасында емiр етюзетЫ адамнын бар тiршiлiк эрекетi Yйреншiктi жумыс iстеу кезiндегi ой-киял мен кимыл-козгалысынан енер элементтерiн бойына жиган эмоциялык-пластикалы бидiн негiзi емiрге келдЬ> [5, 165 б.].Би енерi - эр халыктын езЫщ ескен ортасына, салт-дэстYрiне байланысты калыптаскан. Ал казак халкынын би енерiнiн дамуына непз болтан халык эуенi. Жалпы музыка - эр халыктын сезiмi жэне шю жан дYниесiн бiлдiрсе, ал би енерi сол сезiмдердi дененщ эсем кимылымен ернектейдi. Казакстан хореографиясынын тарихына зер салсак сахналык казак би енертщ негiзiн салган Шара Жиенкулова екенi баршамызга мэлiм. Казак халкынын мурасын жинап, болашакка усынып кеткен улы устаз. Шара Жиенкулованын бойындагы рухани ынтымак, бiрлiк, арман-мурат, ой-тюрлерЬ жан дYниесiндегi жаксылыкка кумар сезiмдерi, тiлектерi бiр арнада тогысып, бiр елдiн болашак енерi Yшiн тер тектi.
©негелi емiр белестертде ез биiгiн тапкан бишi казак енертщ уыгын шаншысып, шанырагын кетерютк Халкымыздын рухани казынасы болган би енерЫ кастерлеп, молайта берудi келер урпакка есиет еттi. ©мiрi мен енерт тен устаган дана устаздын салган сара жолы казак халкынын би енерт адастырмай алып келедк
К.Байсейiтов «Куштар ке^л» кiтабында казак би енерЫщ калыптасуы жайлы: «Кейт Тэт^мбеттщ
«Былкылдагын» тула бойымен былкылдатып билеп Шара шыкты. Мэскеулiктерге айырыкша эсер еткен бiр н©мiр хореография мектебi окушыларынын биi болды, казiргi тiлмен айтканда, ол бiр сенсация болып едк Кiл ©нкей сегiз-тоFыз жастагы казактын ул-кыздары, барлыгы жиырма терт бала П.И.Чайковскийдщ «Уйкыдагы аруынан» би биледк Залдагы журттын сондагы сезiм эсерiн сезбен айтып жеткiзу мYмкiн емес. Бiзден ондайды кYтпеген той олар, мэдениет мешеу дамыган халык дэл осындай жас©спiрiмдерiнiн ©нерiн керсете кояр деп ойламаганда болуы керек, бiздiн бYлдiршiндердiн биге шыкканы, би болганда, Чайковскийге билегенi шынында да олар Yшiн кYтпеген керемет болды.
Казак балет енертщ басталуы дегенде мен ылги Александр Артемович Александровты (шын фамилиясы - Мартиросянц) еаме аламын. Элгi жиырма терт баланы биге эзiрлеген сол кiсi болатын. Казактын тун^ыш хореография ©нерiне елшеуаз енбек сiнiрдi, улттык балетке бетбурыс, бастама жасады. Онын алдында улттык би жеынде бiз бiраз жалтактап жYPДiк, бiресе ©збекшелеп, бiресе тэжкшелеп билеп кеткенбiз. Ал Александров: «Эр балетке халык турмысы негiз болу керек» деген кагида устанды. Сол бойынша оган бiздер казак турмысын, эдет-гурпын эбден егжей тегжейлi тYсiндiрдiк. Айту бойынша жоба жасау да же^л ДYние емес, зеректiгiнен болар, ктз басу, садак ату, кекпар, кара жорга секiлдi халыктык билердi алгаш сахнага шыгарган - сол Александров»,- деп жазуы казак халкынын кэсiби хореографиялык ©нерiнiн дамуы А.А.Александровтан бастау алганын к©рсетедi [6, 142 б.].
Казакстан хореография ©нерiндегi ултаралык шыгармашылык байланыстын Ш.Жиенкулованын туыскан ©збек халкынын мактанышы Муккарам Тургынбаевадан «Катта-ойн» биiн Yйренуiнен басталып, казак би енерЫ ДYниежYзi халыктарына танытканы деп бiлемiз.©з енбегiнде:«©з басымнын мактанышы аз болмады: элемге эйгiлi халык би ансамблЫщ жетекшiсi Игорь Моисеев мен ©зi
коллективте бiрнеше казак биiн койып беруге шакырды. Шын ыкыласыммен келiсiм бердiм, ейткенi, атышулы ужымнан менiн де YЙренерiм аз емес-тi. ДYниежYзi халыктарынын би енерiнiн Yлкен бiлгiрi Игорь Александровичтен акыл-кенес сурауым керек, кептен кенiлiмдi кYптi кып жYрген нэрсем - жеке би ансамблт курып, оган СССР халыктары жэне дYниежYзi халыктарынын билерiн негiз етiп алсам дейтЫмЫ», - деп жазды. [7, 121 б.]. Ш.Жиенкулова Моисеевтiн усынысын куана кабылдап, «Айжанкыз», «Каражорга», «Балбырауын» билерiн койып, езi де кеп нэрсен YЙрендi. ¥жым жетекшiсiнiн кандай болу керектiгiн, репертуарды калай тандауды, элем билерiнiн техникасын менгеру жолдарын Yйренiп, бiр эдiстемелiк мектептен еткендей болады. Iзденiс -енердiн серт, iзденiссiз енер баягыдан берi езтщ тапкан жэне жараткан романтикасын жогалтып алар едi - дегендей Ш.Жиенкулова езтщ табандылыгымен, iзденiмпаздыFымен 1940 жылы эн-би ансамблiн уйымдастырды. Ансамбль репертауары казак халык биiнен жэне дYниежYзi халыктарынын эн-биiнен куралды. Онда орыс, украин, грузин, армян, эзiрбайжан, араб, монгол, ауган, Yндi, тэжiк, езбек, турюмен, каракалпак, уйгыр, дYнген, кытай, жапон, испан, татар жэне Балтык тенiз жагалауы халыктарынын шыгармалары болды. Осы ансамбль аркылы керермендер, езге улттардын турмыс-тiршiлiгiмен, салт-дэстYрiмен танысса, Казакстанда емiр сYретiн эр тYрлi улттар ездерiнiн улттык биiн кергенде жYрегiнiн теренiнде жаткан ой-арманын кергендей эсер алады.
Ш. Жиенкулованын бастамасымен емiрге келген ансамбль Казакстан хореография енерт дамытуда кептеген жетiстiктерге жеттк Ансамбльдiн репертуарында: «Алатау койнауында», «Алты-бакан», «Дауыл», «Жiгiттер», «Кебелек», «Кекпар» атты улттык билерiмiз жэне орыс би «Кадриль», «Полька», «Барыня», «Перепляс», езбек билерi «Дильдор», «Кездесу», тэжiк билерi «Аркан», татар биi «Женихи», уйгыр биi «Чабан», жэне «Горлица», «Вихор» атты украин билерi болды.
Осы YPДiстi жалгастыруда Казакстанда 1954 жылы курылган КазССР-нiн эн-би ансамблi, 1985 жылы курылган Мемлекеттiк «Алтынай» би ансамблi жэне кептеген жеке орындаушы бишiлер енбек еттi. Сонын бiрi «ГYлдер» ансамблiнде ©нер керсеткен, элемнщ 52 елiне казак би енерЫ таныткан, Казак КСР Халык эр^а Талпакова ГYлжан lзiмкызы.Тарихшы-этнограф талым ©.Жэшбеков ©з енбегiнде: «Жастар мен студенттердщ БYкiлдYниежYзiлiк 1Х фестивалi 1968 жылы Софияда (Болгария) еттк Калыптаскан тэртт бойынша фестивальге баратын ©нерпаздар бiр ай бурын Мэскеуге жалпы репетицияга шакырылады. Конкурска ГYлжан Талпакова жiберiлетiн болды. Ол билейтiн кYнi езiм барлык казакстандыктарды, Орталык Азиядан, СолтYстiк Кавказдан, фестивальге келген делегаттардын бiразына конкурс ©тетiн залда болып казак бишлане кызу колдау к©рсетiндер деп етiндiм. Конкурска катысу табысты болды. Г.Талпакова II орынга ие болып, фестивальдщ кYмiс медалiн к©кiрегiне такты» - деп жазуы, халкымыздын би енерЫщ элемге танылуынын бастамасы деп бiлемiз [8, 56 б.].Н.Э.Назарбаев «Ммдер не десе де, ГYлжан, сен элем халыктарынын билерiн орындаушы реттде бiздiн тарихымызда алтын эрiппен жазылган бет болып каласын!» деп бага бередкП.Талпакова ©зiнiн сахналык шыгармашылыгында «ТМД
мемлекеттерiнен белек, АКШ, Корея, Yндiстан, Пэкiстан, Малайзия, Сингапур, Финляндия, Швеция, Голландия, Чехословакия, Германия, Венгрияны араладым. Барлык елдiн де к©рермендерi бiр-бiрiне кеп уксайды. Негiзiнен олар карапайым адамдар. ©нерде шекара жок, ултты тандамайды. Онын тiлi бiреу гана, ол - сезiм, эмоция, керерменнщ табиги, эстетикалык талгамы, iшкi мэдениетк Мысалы казактын «Кыз куу», «Алтынай», «Еркебала» биi элем халыктарынын кен^нен шыгады. ©йткенi, ондагы кимыл козгалыс иiрiмi бYкiл ултка ортак. Керермендi ултына карап беле алмаймын» - деп ©з ойын бiлдiредi [9, 12 б.].
Корытынды. Эр халыктын мэдениетiне, салт-дэстYрiне деген курмет 130 дан астам улт пен улыс
ектдерЫен туратын Казак елi Yшiн береке, бiрлiктiн, ынтымактастыктын айгагы.
©. Жэыбеков осы улттар арасындагы достык жайлы «Казак халкынын e3i тектес непзт курган далалык аймакка коныс аударгандармен де достык, бауырмалдык катынаста болып, оларды уйымдастыруга Yлкен Yлес коскан халык. ©3i устанган багытын юмнен де болса коргай алады. Тагдыр бiрге eмiр сYPУге жазгандыктан Казакстанды мекендейтiн эртYрлi улыстардын арасындагы достык пен бауырмалдыкты ныгайтуда - енердщ алатын орны ерекше» - деп жазды[8, 143 б.]. Кепултты Казакстан Республикасынын халыктар достыгы елiмiздiн бiрлiпнiн, кепiлдiгi. ©р улттын улттык кимЫ, эуенiн, би кимылын, мазмунын керсететЫ хореография eнерi -барлык халыктарга ортак тiл.
Пайдаланылган эдебиеттер Ti3iMi:
1. 1э1м Т.О. Уакыт жэне би eнерi. - Алматы, 2008. - 190 б.
2. Новерр Ж.Ж. Писма о танце. - Москва, 1965. - 316 б.
3. Климов. А. Основы русского народного танца. - Москва,
1994. - 320 б.
4. Казакстан мен Орталык Азиянын дэстYрлi жэне казiргi енерк Халыкаралык гылыми-практикалык конференция материалдары. - Алматы: Yii киян, 2004. - 687 б.
5. Энциклопедия «Казак енерЫщ тарихы». 1 том. - Алматы, Аркас, 2006. - 392 б.
6. Байсейтов К. Куштар кенш. - Алматы, 1977. - 231 б.
7. Жиенкулова Ш. ©мiрiм менiн - eнерiм. - Алматы: Жазушы, 1983. - 192 б.
8. Жэыбеков ©. Уакыт керуенк - Алматы: Жазушы, 1995. -
224 б.
9. «Мэдениет» журналы. - №7(82). - Шшде. - 2013.
References:
1. Izim T.O. Uaqyt zhane bi oneri. - Almaty, 2008. - 190 b. (In Kazakh.).
2. Noverr Zh.Zh. Pisma o tance. - Moskva, 1965. - 316 b. (In Russ.).
3. Klimov. A. Osnovy russkogo narodnogo tanca. - Moskva, 1994. - 320 b. (In Russ.).
4. Qazaqstan men Ortalyq Azijanyn dasturli zhane qazirgi oneri. Halyqaralyq gylymi-praktikalyq konferencija materialdary. -Almaty: Ush qijan, 2004. - 687 b. (In Kazakh.).
5. Jenciklopedija «Qazaq onerinin tarihy». 1 tom. - Almaty, Arqas, 2006. - 392 b. (In Kazakh.).
6. Bajsejtov Q. Qushtar konil. - Almaty, 1977. - 231 b. (In Kazakh.).
7. Zhienqulova Sh. Omirim menin - onerim. - Almaty: Zhazushy, 1983. - 192 b. (In Kazakh.).
8. Zhanibekov O. Uaqyt kerueni. - Almaty: Zhazushy, 1995. -24 b. (In Kazakh.).
9. «Madeniet» zhurnaly. - №7(82). - Shilde. - 2013. (In Kazakh.).
«ARTS ACADEMY»
scientific journal кыркуйек/ march/ сентябрь 2023
nii±iiM/ Format/ Формат 170x260. Офсетт кагаз/ Offset paper/ Бумага офсетная. Келем^ Scope/ Объём - 8,56 п.л.
Казак улттык, хореография академиясы Kazakh National Academy of Choreography Казахская национальная академия хореографии
Рылым, жорары оку орнынан кей1нг1 б1л1м беру жэне аккредиттеу бел1м1 The department of science, postgraduate education and accreditation Отдел науки, послевузовского образования и аккредитации
010000, Астана/ Астана ¥лы Дала/Uly Dala, 43/1, офис/ office/ офис - 470 8 (7172) 790-832 [email protected] artsacademy.kz
