CC BY
6Impact Factor: SJIF 2021 - 5.81 2022 - 5.94
"HaVVANIN ORTULU UZU" ARXASINDA QALAN GiZLÎNL9RÎN AÇILMASI
(Misirli yazar Naval 8s-Saadavinin asari)
aL9KB9ROVA XUMAR ELHAM QIZI
Filologiya uzra falsafa doktoru, dosent Azarbaycan Milli Elmlar Akademiyasi Z.M.Bunyadov adina §arq§unasliq institutu.
Xulasa: Bu gun çagda§ dunya dddbiyyati tarixina oz sahifasini yazan эгэЬ adabiyyati qadin yazarlari ila da faxr eda bilar va onlardan biri - muasir Misir adabiyyatinin unlu simasi Naval ds-Saadavidir (1931-2021). Maqalda yazarin hayat va faaliyyatina qisa nazar salinmiç, yaradiciliginda xususi yer tutan "Havvanin ortulu uzu" a sari (1977) ideya-mazmun baximindan mufassal ara§dirilmi§dir.
Vurgulanmiçdir ki, Naval ds-Saadavi olkalarin, camiyyatlarin galacak inki§afinin, rifahinin dunyaya vatandaç doguran qadinlarin azad, ugurlu, savadli olmalarindan asili olduguna inananlardandir. Va qeyd edilmalidir ki, onun "Havvanin qiz ovladlari " ila bagli ortulu, qaranliq qalan masalalarin i§iga çixarilmasini hadaflayan bu maraqli asari yalniz Misir deyil, aksar musalman arab camiyyatlarinda movcud problemlarin içiqlandirilmasi baximindan çox matlablari açir.
Açar sôzfor: arab adabiyyati, Misir adabiyyati, gender barabarsizliyi, qadin savadsizligi, arab qadinlari, îslamda qadin, Naval ds-Saadavi
XVIII asrin sonlarindan baçlayaraq qarb dunyasi ila daha sixa tamasda goruçan 9rab Çarqinda xususan humanitar sahada asasli va farqli takamullar ba§ verir. intensivlaçan adabi alaqalar uzun asrlar boyu klassik ananalara soykanan adabiyyata yeni nafas gatirir: Qarb adabiyyatindan tarcuma harakati vusatlanir, arabdilli matbuat formalaçir, adabiyyatda novella, povest, roman, dram, essi kimi yeni janrlar yaranir. Va çoxasirlik zangin arab adabiyyati tarixinda yeni dovr kimi §artlanan hamin marhalada daha bir "inqilab" qadin mualliflarin adabi sahnaya atilmalari olur. Xususan misirli qadin yazalar inayat az-Zayat, 9sma Halim, Meyy Ziyyada, ihsan Kamal, Zeynab Sadiq, Cazibiyya Sidqi, Sofi Abdalla, Latifa az-Zayat va baçqalari yeni dovr arab adabiyyatinda yer alan "qadin harakati"nin banilari olurlar [3]. Va bugun da çagdaç dunya adabiyyati tarixinda oz sahifasini yazan arab adabiyyati qadin yazarlari ila faxr eda bilar ki, bu maqamda muasir Misir adabiyyatinin çoxsayli unlu qadin simalanndan biri Naval 9s-Saadavinin adini qeyd etmak yerina du§ar.
9s-Saadavi (1931-2021) 1955-ci ilda Qahira universiteinin tibb fakultasini bitirib, ixtisasca hakim-psixiatr olub, ayri-ayri illarda sahiyya sferasinda muxtalif vazifalarda çaliçib. Siyasi-dini baxiçlarina gora 1981-ci ilda habsxana hayati yaçayan 9s-Saadavi 2005-ci ilda Misir prezidentliyina namizadliyini irali surub. 2011-ci il Misir inqilabini Tahrir meydaninda yaçayan xanim yaziçinin zangin adabi, elaca da sanadli, publisistik, tibbi-psixologiyani ahata edan yaradiciligi dunyanin 30-dan çox dilina tarcuma olunub [1; 6].
3rab olkalarinda qadinlarin problemlarinin diqqata çatdirilmasini, hallinin tapilmasini daim hadaf seçan 9s-Saadavinin "Havvanin ortulu uzu" asari (1977) isa yaradiciliginda ayrica bir marhala kimi qeyd edila bilar. Bela ki, asar forma va mazmunu ila farqlanir, ayri-ayri maqalalar, tarixi sanadli araçdirmalar, tahlil va çarhlardan ibaratdir. Va bu materiallar 9s-Saadavinin hakim içladiyi dovrlarda xastalarinin hekayatlari, xastalik tarixçalari, mualica etdiyi donamda §axsi muçahidalari, elaca da psixoloji tadqiqatlari va tabii ki, ozunun yaçadigi real hadisalar, hiss va hayacanlar, hayat va i§ tacrubalari asasinda formala§mi§dir. Bu uzdan asar tam badii deyil da, farqli bir tarzda qalama alinmiçdir. 9sari ham tarixla çulgala§mi§ badii-sanadli, ham badii-publisistik, ham da elmi-tibbi adlandirmaq olar.
9sarin adina galinca, yaziçi ba§ar ovladinin anasi - Havvanin adini simvolik olaraq asarina daxil etmakla, dunya tarixi va bugunun fonunda, muxtalif olkalarin numunalarinda, alalxusus
Impact Factor: SJIF 2021 - 5.81 2022 - 5.94
müsalman эгэЬ qadmlannin ya§adiqlari realliqlar ahatasinda qadinin ictimai takamülünün marhalalarini ara§dirir va qadinla bagli qaranliq, qapali, gizli qalan maqamlari üza 9ixarmaq missiyasini hayata ke9irir. Ona gora asarini ramzi olaraq bu cür adlandirmi§dir.
Qeyd etdiyimiz kimi, yazi9i ümumi fonda Misir qadinlarinm camiyyatda üzla§diklari 9atinlik, manea va problemlari, haqsizliq va zorakiliqlari asas hadaf olaraq diqqata 9atdirmaq istami§dir. Bu maqsadina nail olmaq ü9ün müallif tarixi faktlara, sanadli materiallara, dini kitablara, elmi va tibbi manbalara asaslanmi§dir. 9sarin ilk fasli aksar müsalman, arab ailalarinda qiz u§aqlarinin dünyaya gali§indan ar evina ko9ana qadar ata evinda ya§adiqlarini, camiyyatda qadina münasibati aks etdiran yazilardan ibaratdir. Ailalarda bir ne9a qizi ardicil dünyaya gatiran qadinlarin, novbati dafa da qiz u§agi dogarlarsa, bo§anmaqla hadalandiklari, doyüldüklari qeyd edilir. Daha sonra vurgulanir ki, qizlar oglanlarla farqli §artlar altinda tarbiya olunur, ki9ik ya§larindan ba§layaraq onlara qadagalar tatbiq edilir. Geyimlari, oynamalari ila bagli olan qadagalar an pis halda onlarin he9 tahsil almamalari ila davam edir.
Azya§li qiz u§aqlarinin sünnat olunmasi masalasini da burada qaldiran yazi9i, ham da bir hakim-psixoloq kimi bunun aleyhina 9ixi§ edir. Bazi yetkin ya§inda olan qadin xastalarinin bununla bagli hekayatlarina asaslanaraq, u§aqlarin hafizasinda darin izlar buraxdigini qeyd edir. Bazi müsalman olkalarinda, masalan, Sudanda bu sünnatin qadini §ikast qoyacaq qadar dah§atli edildiyini vurgulayir [2].
Bu fasilda müallif ham9inin yanina galan qadin xastalarinin hekayatlarina, alina 9atan real faktlara asaslanaraq, arab camiyyatlarinda qiz u§aqlarina ela babalari, dayilari, amilari, qon§ulari tarafindan tacavüz edildiyini taassüfla vurgulayir.
Daha sonra aksar müsalman olkalarinda, elaca da arab camiyyatlarinda movcud olan erkan nikahlar ba§qa bir problem olaraq yazi9i tarafindan ara§dirilir. Qeyd edilir ki, azya§li qizlar ozlarindan 2, bazan 3 dafa ya§li §axslarla macburi nikaha salinirlar. Ham9inin, bu qizcigazlara ar evinda gostarilan münasibatdan, bazan hamin qizlann novbati arvad olmaq taleyindan, qismatina bo§anmaq dü§an qadinlarin isa daha agir durumundan, üzla§diklari tacavüzdan, haqq va hüquqlarinin tapdalanmasindan sohbat a9ilir.
Yazi9i zina masalasina da toxunur. Vurgulanir ki, Misirda zinada ittiham olunan qadin 2 il habs yatdigi halda, ki§i eyni günaha gora he9 cazalandirilmir. Bundan ba§qa, bir ki§i fahi§a ila yaxalanarsa, ki§inin yox, fahi§anin cazalandirilmasi halini qeyd edan yazi9i fahi§aliyin tarixini lap qadim dovrlardan ba§layaraq ayri-ayri olkalarin timsalinda izlayir, tahlil edir.
Daha sonra yazi9i aila daxilinda ki§i-qadin münasibatlarini tahlil edarak arab olkalarinda ki§ilarin gücünün hala da ailadaki zahmi va qadagalarla ol9üldüyünü taassüfla qeyd edir. Bela ki, ailada ki§inin sozü ke9irsa, amrlari sorgulanmadan yerina yetirilirsa, hayat yolda§ini, qizlarini sart §artlar altinda saxlayirsa, onlara tahsili, i§lamayi, istadiklari zaman 9ola 9ixmagi yasaqlayirsa va saira bu kimi §eylar onun gücünü gostarir [2, sah.240].
9s-Saadavi elaca da abort masalasina toxunur. islam dininin bunu haram bilmasina ragman, Tunis, Misir, Somali kimi olkalarda ahalinin artmasi sababindan 3 u§aqdan sonra u§aq dünyaya gatirmaya qadagalar oldugu bildirilir. Masalan, Misirda 1965-ci ilda prezident Camal Abdul Nasir aila planlamasi proqramini qabul edir va bununla 9ox u§aq dünyaya gatirmak qadagan edilir. 1970-ci ilda onun olümündan sonra isa islam Olkalari Birliyinin qarari ila bu proqram haram sayilaraq lagv edilir [5]. Yazi9i bu masalani ba§qa olkalarin tacrübalarinda tahlil edarak maraqli fikirlar sargilayir.
Digar fasillarda 9s-Saadavi dini etiqad va ravayatlara, tarixin real sahifalarina qayidaraq Havva barada materiallari tahlil edir, qadinin camiyyatda, ailada yeri, rolu, hüquqlari movzusunu ara§dirir. Yazi9i qadim dovrlarda qadinlarin ki§ilarla barabar hüquqlu olduqlarini, hatta tarixin bazi donamlarinda matriarxat sistemin hokm sürdüyünü qeyd edir. Yani ela tarixi donamlar olmu§dur ki, qadinlar hakimiyyati bela idara etmi§lar, ailada asas aparici qüvva olmu§lar, elaca da qizlara miras verilmasi, bo§anma olarsa ki§inin evi tark etmasi, mal-mülkün qadina 9atmasi, u§aqlarin anada qalmasi, qadinlarin soz demak, fikir bildirmak, se9mak va qarar vermak kimi hüquqlari olmu§dur. Tadrican bunun aradan qaldinldigini, cahiliyyat dovründa bu prosesin daha da güclandiyini diqqata
Impact Factor: SJIF 2G21 - 5.S1 2G22 - 5.94
çatdiran tadqiqatçi-yaziçi islamin yarandigi dönamda (VII asr) qadinlara yenidan böyük dayar verildiyini vurgulayir. Lakin onun fikrinca, Mahammad peygambarin (570-632) vafatindan sonraki dövrda xalaflari §ariatin qayda va §artlarini öz maraqlari daxilinda qadinin aleyhina dayi§mi§lar. Belaca, asrlar iraliladikca kiçilarin öz maraqlari, rahatliqlari va hakimiyyati saxlamaq istaklari çarçivasinda çartlar, azadliqlar qadinlara qarçi daha da sartla§dirilmi§dir.
Yaziçi bela bir fikir irali sürür ki, tarix boyu ictimai-siyasi quruluçlar, rejimlar, idara üsullari, madaniyyatlar dayi§mi§, inkiçaf etmi§, hatta qullara bela azadliq verilmi§, lakin qadinlara verilmamiçdir, neca ki, bazi arab ölkalarinda qadinlarla köla kimi davranirlar [2, sah.147].
Tadqiqat xarakterli asarin son faslinda isa tarixda adi keçan maçhur qadinlar haqqinda meteriallar toplanmi§, ayrica fasil taninmiç arab qadinlarina hasr olunmuçdur. Burada ayri-ayri arab dövlatlarinda qadin azadliq harakatina rahbarlik etmi§, qadinlarin hüquqlarinin barpasina va müdafiasina qalxmiç, qadina çiddat va zorakiliga qarçi faal çixi§ etmi§ tarixi çaxsiyyatlarin hayat va faaliyyati ara§dirilmi§dir. Yaziçi hala XIX asrin sonlarindan baçlayaraq maarifçilik harakati naticasinda 1900-cu ilda Misirda ilk qiz maktabinin açilmasindan, bela bir mütaraqqi addima baxmayaraq, bu gün Misirda qadinlarin böyük faizinin savadsizligindan taassüfla söhbat açir. Hamçinin Misirda hala da qadinlarin böyük aksariyyatinin dövlat qurumlarinda, rasmi i§ yerlarinda deyil, xidmat sektorunda çaliçdiqlari, daha çox evlara qulluqçu kimi getdiklari qeyd edilir. Yaziçi 1959-cu ila qadar Misirda dünyaya u§aq gatiran qadinlarin analiq mazuniyyatina çixmaq hüquqlarinin olmamasini da qadinlarin rasmi dövlat içlarindan uzaqlaçdirilmasi üçün dü§ünülmü§, planlanmiç bir addim kimi dayarlandirir. Yani qadinlarin ilk va ali tahsil almalarina, i§a qabul olmaq, vazifa pillalari ila iralilamak istaklarina süni §akilda manealar yaradilir, bazi sahalarda isa ümumiyyatla ayri-seçkiliya yol verilarak qadinlara qadagalar tatbiq edilir [4].
Sonunda qeyd etmak yerina dü§ar ki, 9s-Saadavi ölkalarin, camiyyatlarin galacak inkiçafinin, rifahinin dünyaya vatanda§ doguran qadinlarin azad, ugurlu, savadli olmalarindan asili olduguna inananlardandir. Va yaziçinin "Havvanin qiz övladlari" ila bagli örtülü, qaranliq qalan masalalarin içiga çixarilmasini, aydinlaçdirilmasini hadaflayan bu maraqli asari yalniz Misir deyil, aksar müsalman arab camiyyatlarinda mövcud problemlarin içiqlandirilmasi baximindan çox matlablari açir.
9D9BÍYYAT:
1.Nawal El Saadawi. https://en.wikipedia.org/wiki/Nawal El Saadawi
2.Neval el-Saadavi. Havvanin örtülü yüzü. istanbul, 1991. 262 с.
3.Алекперова Х.Э. «Эволюция героев в романах Нагиба Махфуза». Авт.диссертации. Баку, 2004. 32 с.
4.Дискриминация женщин препятствует развитию и процветанию арабского мира. https://news.un.org/ru/story/2006/12/1097371
5.Женщина в арабском обществе.
https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D0%B5%D0%BD%D1%89%D0%B8%D0%BD%D0%B 0 %D0%B2 %D0%B0%D 1%80%D0%B0%D0%B 1%D 1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC % D0%BE%D0%B 1%D 1%89%D0%B5%D 1%81%D 1%82%D0%B2%D0%B5#%D0%95%D0%B3 %D0%B8%D0%BF%D0%B5%D1%82
6.Наваль ас-Саадави.
https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D1%8C %D0% B0%D1%81-%D0%A1%D0%B0%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D0%B2%D0%B8
