Научная статья на тему 'Гражданско-правовые гарантии прав собственности при изъятии земельного участка для нужд государства и общества'

Гражданско-правовые гарантии прав собственности при изъятии земельного участка для нужд государства и общества Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
51
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Собственник / частная собственность / участок земли / для нужд государства и общества / компенцасия. / Owner / Private property / Land plot / For the needs of the state and society / Compensation.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Рустам Хурсанов

В этой статье анализируются порядок и правовые основы изъятия земли для нужд государства и общества. Также были изучены виды компенсаций, выплачиваемых при изъятии земли для нужд государства и общества. В ходе исследования также выявлены недостатки законодательства, связанные с изъятием земель для нужд государства и общества, и разработаны рекомендации по их устранению. Кроме того, в статье приводятся взгляды ученых-теоретиков на эти социальные отношения и проясняется, в какой степени эта проблема отражена в развитых странах. Автор также проанализировал статистические данные о нарушениях, связанных с изъятием земли.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Civil-legal guarantees of property rights when seizing a land plot for the needs of the state and society

This article analyzes the procedure and legal basis for the acquisition of land for the needs of the state and society. Also, the types of compensation paid for the acquisition of land for the needs of the state and society were studied. The study also identified shortcomings in legislation related to the acquisition of land for the needs of the state and society, and developed recommendations for their elimination. In addition, the article provides the views of theoretical scientists on these social relations and clarifies the extent to which this problem is reflected in developed countries. The author also analyzed statistics on violations related to land acquisition.

Текст научной работы на тему «Гражданско-правовые гарантии прав собственности при изъятии земельного участка для нужд государства и общества»

Жaмият вa иннoвaциялap -Общecтвo и иннoвaции -Society and innovations

Journal home page: https://inscience.uz/index.php/socinov/index

Civil-legal guarantees of property rights when seizing a land plot for the needs of the state and society

Rustam KHURSANOV 1

Tashkent State University of Law

article info

abstract

Article history:

Received September 2020 Received in revised form 15 November 2020 Accepted 20 November 2020 Available online 15 December 2020

Keywords:

Owner

Private property Land plot

For the needs of the state and society Compensation.

This article analyzes the procedure and legal basis for the acquisition of land for the needs of the state and society. Also, the types of compensation paid for the acquisition of land for the needs of the state and society were studied. The study also identified shortcomings in legislation related to the acquisition of land for the needs of the state and society, and developed recommendations for their elimination. In addition, the article provides the views of theoretical scientists on these social relations and clarifies the extent to which this problem is reflected in developed countries. The author also analyzed statistics on violations related to land acquisition.

2181-1415/© 2020 in Science LLC.

This is an open access article under the Attribution 4.0 International (CC BY 4.0) license (https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru)

Ер yчacткacи дaвлaт вa жaмият эx1тиëжлapи учун oлиб K^ü^m^a мyлкдop xyкyклapининг ФУК^РГЛИК-ХУКУКИЙ кaфoлaтлapи

_ аннотация_

Клит çyзлap:

Мyлкдop Хycycий мулк Ер yчacткacи Дaвлaт вa жaмият эxтиëжлapи Koмпeнcaция.

Мaзкyp мaкoлaдa ер yчacткacи дaвлaт вa жaмият эxтиëжлapи учун oлиб куйилиши тapтиби вa oлиб куйишнинг хукукий acocлapи тaxлил килинган. Ер yчacткacи дaвлaт вa жaмият эxтиëжлapи учун oлиб куйил^н тaкдиpдa тyлaниши лoзим бул^н кoмпeнcaция тypлapи xaм урганилган. Ур^ниш нaтижacидa ер yчacткacини дaвлaт вa жaмият эxтиëжлapи учун oлиб куйиш билaн бoFлик кoнyнчиликдaги кaмчиликлap xaм aниклaнди вa yлapни бapтapaф этиш учун тaвcиялap ишлaб чикилди. Бyндaн тaшкapи, мaкoлaдa нaзapиëтчи oлимлapнинг мaзкyp ижтимoий мyнocaбaтгa oид кapaшлapи келтириб утилган Xaмдa pивoжлaнгaн дaвлaтлapдa мaзкyp мacaлa кaй

1 PhD, assistant professor, Department of Civil Law, Tashkent State University of Law, Tashkent, Uzbekistan

даражада уз аксини топганлигига хам аникклик киритилган. Шунингдек, муаллиф томонидан ер участкасини олиб куйилиши муносабати боглик; конун бузилишлари юзасидан статистик маълумотлар тахлили хам амалга оширилган.

Гражданско-правовые гарантии прав собственности при изъятии земельного участка для нужд государства и общества

Фукаролар хусусий мулк хукукининг дахлсизлигини таъминлаш хозирда огри;ли ва ута мух,им ахамият касб этувчи муаммолардан хисобланади. Чунки, уз мулкидан конундан таш;ари холларда махрум этилиши фукароларда бир катор салбий карашларни вужудга келтиради. Бу нарса, даставвал, уларда хар бир мулк эгаси учун мухим булган мулкдорлик туйгусини сусайтирса, иккинчи томондан мулкдордан молмулкни хар кандай холатда олиб куйилиши хавфи улардан имкониятига кадар самарали фойдаланишга тускинлик килади. Мазкур масалага давлатимиз рахбари Ш.М.Мирзиёев куйидагича тухталиб утади: "Тегишли тузилма ва хокимликларнинг жиддий ва кундалик эътиборини талаб киладиган яна бир мухим йуналиш бор. Бу - хусусий мулк ва тадбиркорликни янада ривожлантириш ва уларнинг таъсирчан химоясини таъминлашдир[1]".

Жахон амалиётида мулкдорнинг мулк хукуки химоясининг мутлак ва нисбий шакллари амал килади. Мутлак химояда мулкдорга карашли булган ер участкаси давлат ва жамият эхтиёжлари учун олиб куйилишига факатгина мулкдорнинг розилиги мавжуд булгандагина йул куйилади, яъни мулкдор ер участкасини олиб куйишига каршилик килган такдирда унинг мулк хукуки суд тартибида бекор килинишига йул куйилмайди. Нисбий химояда эса ер участкаси давлат ва жамият эхтиёжлари олиб куйилишига мулкдорнинг розилиги мавжуд булмаган такдирда манфаатдор тараф (тегишли давлат органи ёки инвестор) даъво кузгатиш йули билан ер участкасини олиб куйилишига эришишлари мумкин. Миллий

аннотация

Ключевые слова:

Собственник

Частная собственность

Участок земли

Для нужд государства и

общества

Компенцасия

В этой статье анализируются порядок и правовые основы изъятия земли для нужд государства и общества. Также были изучены виды компенсаций, выплачиваемых при изъятии земли для нужд государства и общества. В ходе исследования также выявлены недостатки законодательства, связанные с изъятием земель для нужд государства и общества, и разработаны рекомендации по их устранению. Кроме того, в статье приводятся взгляды ученых-теоретиков на эти социальные отношения и проясняется, в какой степени эта проблема отражена в развитых странах. Автор также проанализировал статистические данные о нарушениях, связанных с изъятием земли.

конунчилигимиз буйича хам мулкдорнинг мулк хукуки химояси нисбий хисобланади.

Гарчи, мулкдорнинг мулк хукуки нисбий химоя килинсада, бу мулкдорнинг мулкий хукуклари поймол килиниши мумкин дегани эмас.

Чунончи, ер участкаси ёки унинг бир кисми давлат ва жамоат эхтиёжлари, шунингдек, инвестиция лойихаларини амалга ошириш учун олиб куйилишида ер участкасида жойлашган кучмас мулк объектлари мулкдорида шундай хукук мавжудки, бу хукук ушбу мулкдор хукуклари орасида марказий уринни эгаллайди. Бу хукук кучмас мулк объектлари бузиб ташланиши муносабати билан ушбу кучмас мулк мулкдорларининг компенсация олиш хукукидир. Агар мулкдорга компенсация бермасдан мазкур кучмас мулк олиб куйилганда ушбу мулкдорда виндикацион даъво хукуки пайдо булади. И.Б.Зокиров виндикацион даъвога тухталиб утар экан куйидаги фикрни келтириб утади: "Мулкдорга карашли мулк бирор-бир шахс (фукаро ёки юридик шахс)нинг конунсиз эгалигида булса, мулкдор уз мулкини асл холатида кайтариш хакида судда бу шахсга нисбатан даъво кузга -тишга хакли. ФКнинг 228-моддасида айтилганидек, мулкдор уз мол- мулкини бошка шахснинг конунсиз эгалигидан талаб килиб олишга хаклидир. Фукаролик хукуки назариясида бундай даъволарга виндикацион даъволар дейилади[2]". Ушбу фикрлардан куриниб турибдики, мулкдорнинг мулкини унинг розилигисиз, агар розилиги булган такдирда хам тегишинча хакини туламасдан олиб куйиш мумкин эмас. Зеро Е.АСуханов таъкидлаганидек "Мол-мулкка булган мулк хукукининг бекор килиниши, табиийки, мулк эгаси учун кувонарли булмаган вазият хисобланиб, муайян моддий йукотишларга олиб келади. Шу боис мол-мулкни унинг эгасидан олиб куйиш, унга нисбатан хукукнинг бекор килиниши кандай усулларни куллаш йули билан амалга оширилишидан катъий назар, бундай усулларни хак эвазига амалга ошириш ва мол-мулкнинг олиб куйилиши муносабати билан етказилган зарарларни тулаш тамойили ФКда уз ифодасини топган. Барча ривожланган хукукий тизимларда хам мол-мулк мажбурий тартибда мулкдордан олиб куйилишида куйидаги икки мезонга, яъни умумфойдалилик ва адолатли компенсация тулашга амал килиши катъий тарзда белгилаб куйилган"[3]. Мазкур маслага М.Х.Баратов хам уз фикрини куйидагича баён килади: Фукаролик хукуки хар кандай холатда хам мулкдорнинг конуний манфаатларини кафолатлайди. Масалан, мулкдорга карашли уй, бошка бинолар, иншоотлар, дов-дарахтлар жойлашган ер участкасини олиб куйиш хакида карор кабул килиниши муносабати билан ёки давлат идорасининг мулкдор мол-мулкини бевосита олиб куйишга каратилмаган бошка карори муносабати билан мулкдор хукукини тухтатиб куйишга конунда белгиланган холларда ва тартибдагина йул куйилади. Бунда мулк хукуки бекор булиши муносабати билан мулкдорга етказилган барча зарарлар мулкдорга батамом туланади. Агар мулкдор бундай карордан норози булса, у холда низо суд томонидан хал этилмагунча мулк хукукини бекор килишга сабаб булувчи карори ижроси тухтатилади[4]. Шунигдек, И.С.Илюхан уз тадкикотида ер участкасини давлат ва жамоат эхтиёжлари учун олиб куйишда фукаролар хукукларининг химояси масаласига алохида тухталиб утган булиб, ер участкасига булган мулк хукукига куйидагича таъриф беради: ер участкасига булган мулк хукуки - мулкдорга тегишли булган, мулкдор, колаверса, томонидан томонидан химоя килинадиган, курикланадиган ва хеч ким конунсиз дахл кила олмайдиган

шахсга тегишли х,ук;ук;и эканлигини, агар ер учаткасини олиб ;уйиш тугрисидаги ;арорда ёки олиб ;уйиш жараёнида мулкдорнинг ху;у;лари (эгалик ;илиш, фойдаланиш, тасарруф ;илиш ху;у;и) бузилса ёхуд мол-мулкнинг бахоси мавжуд бозор ;ийматидан паст булса мулкдор ;онун доирасида барча восита ва усуллар билан химояланишга ха;ли[5] эканлигини баён ;илган.

Энди бевосита мулкдорга бериладиган компенсация масаласига тухталсак уринли булар эди. Ер участкалари олиб куйилиши ва олиб ;уйилаётган ер участкасида жойлашган кучмас мулк объектлари мулкдорларига компенсация бериш тартиби тугрисидаги низомнинг[6] 3-боби кучмас мулк объектлари бузиб ташланиши муносабати билан мулкдорларга компенсация беришнинг умумий тартиби деб номланган ва унда ;уйидагилар компенсация ;илиб берилиши белгиланган: олиб куйилган ер участкасида жойлашган кучмас мулк объектларининг бозор ;иймати, олиб куйилган ер участкасига булган ху;у;нинг бозор ;иймати, кучириш, шу жумладан, бош;а кучмас мулк объектини ва;тинчалик олиш билан боглик; харажатлар, жисмоний ва юридик шахсларнинг бой берилган фойдаси, ;онун хужжатларида ёки келишувда назарда тутилган бош;а харажатлар ва зарарлар шулар жумласига киради. Булар билан бир ;аторда узбошимчалик билан курилган уй-жой, ишлаб чи;ариш ва бош;а бинолар ва иншоотларнинг ;иймати хам ;опланиши лозим.

Низомнинг 42-бандига кура бериладиган компенсация турлари куйидагилар:

а) пул маблаглари;

б) бош;а кучмас мулк объектини мулк ;илиб бериш;

в) ер участкаси;

г) Келишувда назарда тутилган компенсациянинг бош;а турлари.

Бугунги кунда харакатдаги Фу;аролик кодекси, Уй-жой кодекси ва Ер

кодекслари буйича ер участкалари давлат ва жамият эхтиёжлари учун олиб куйилиши натижасида фу;ароларга етказилган зарарларни ;оплаш ма;садида ;уйидаги компенсациялар урнатилган:

а) фу;ароларга аввалги ер участкаси билан айнан бир хил ер участкаси ажратилиб, ер участкаси олиб берилаётган корхоналар, муассасалар ва ташкилотлар томонидан янги жойда уй-жой, ишлаб чи;ариш бинолари ва бош;а иморатлар барпо этилади хамда уларга мулк ху;у;и берилади. Бундай холларда бузилаётган уйлар (квартиралар), иморатларнинг ;иймати пул билан ;опланмайди;

б) фу;ароларга уларнинг хохишига кура якка тартибда уй-жой куриш учун ер участкаси ажратиб берилади. Ер участкаси олиб берилаётган корхона, ташкилот ва муассасалар бузилаётган уйлар, иморатлар, иншоотларнинг ;ийматини тули; ;оплаб берадилар хамда фу;ароларга ер участкасини узлаштириш даврига икки йилгача муддат билан ижара шартномаси асосида ва;тинча уй-жой бериш шарт;

в) фу;ароларга барча кулайликлари булган аввалгисига тенг ;ийматли уйжой майдонининг ижтимоий нормасидан кам булмаган сахндаги бош;а уй-жой мулк ;илиб берилади. Бузилаётган уйнинг ;иймати берилаётган турар жойни ;ийматидан орти; булса, фар; мулкдорга компенсация ;илинади;

г) ю;орида курсатилган барча холларда фу;ароларга олиб куйилаётган довдарахтларнинг ;иймати туланади.

Фyкapoлap бepилaëтгaн кoмпeнcaция микдopи юзacидaн xap кaндaй xoллapдa cyдгa эътиpoз билдиpишлapи мумкин.

Юкopидa кeлтиpилгaн биринчи ^мпен^ция тури бyйичa ер yчacткacи oлиб бepилaëтгaн кopхoнa, тaшкилoт вa мyaccaca aжpaтиб бepилгaн янги жoйдaги ер yчacткacидa yй-жoй, бинo вa иншooтлapни бapпo этиши вa шу дaвp мoбaйнидa бoй бepилгaн фoйдaни тyлaгaнидaн cy^ ер yчacткacи oлиб куйилиши лoзим (Ер кoдeкcининг 41-мoддacи). Бyндaн тaшкapи, нaзapдa тyтилгaн бapчa ^мпен^ция тypлapидa ер yчacткaлapи oлиб куйилиши вa янги жoйгa кучиб бopиш вa жoйлaшиш билaн бoFлик бултн зapapлapни кaмaйтиpиш мaкcaдидa ер yчacткaлapи oлиб бepилaëтгaн кopхoнaлapгa кyшимчa мaжбypиятлap, яъни yй-жoй эгacигa вaктинчa берилган yй-жoйдa яшaгaнлик xaкини тyлaш, янги жoйигa уз xиcoблapидaн мoл-мyлклapни тaшиб бериш вa бoшкaлap юклaниши мумкин.

Бизнинг pyйхaтдaги учинчи ^мпен^ция тури бyйичa ер yчacткacи oлиб бepилaëтгaн кopхoнa, тaшкилoт вa мyaccacaлap фyкapoлap билaн кeлишилгaн xoлдa бapчa кyлaйликлapи билaн aввaлгиcигa тенг киймaтли yй-жoй мaйдoннинг ижтимoий нopмacидaн гам бyлмaгaн caxндaги тypap-жoйни мулк килиб бepaди. Бyндaй тypap жoйлap бeвocитa кopхoнa, мyaccaca вa тaшкилoтлap тoмoнидaн иккилaмчи кyчмac мулк бoзopидa готиб oлиниши xaм мумкин.

Бaxoлaш вa кoмпeнcaция мacaлacидa мyлкдop вa мyтacaдди тaшкилoт ypтacидa кeлишyвгa эpишилca у вaзиятнинг aнчa енгил битгaнлигини aнглaтaди. Лекин aмaлиëтдa мaзкyp мacaлa юзcидaн келиб чикaëтгaн низoлapнинг кaттa к^ми aйнaн бaxoлaш бopacидa тapaфлap келишувга эpишa oлмaгaнликлapидaн келиб чикмoкдa.

Хуш, бyнгa кaндaй oмиллap caбaб бyлмoкдa? Ушбу caвoлгa пpoфeccop O.Oкюлoв кyйидaгичa жaвoб бepaди: ^нун бyндa бoзop нapхини мeзoн килиб куяди. Биpoк, бoзop нapхини бaxoлoвчи тaшкилoтлap, экгаерт хyлocaлapи бeлгилaйди. Kyпинчa, бyндa дaвлaтнинг тегишли мyтacaдди тaшкилoтлapи экcпepт хyлocacини бepaди вa бyндa aлбaттa «бюджетга 0Fиpлик тyшмaйдигaн» нapх-нaвo бeлгилaнaди. Aфcycки, шунинг узигита eтapли эмac. Xopижий мaмлaкaтлapдa cyдлap ушбу мacaлaни тeкшиpгaндa биринчи мeзoн кoнyнийлигини текшириш, иккинчи мeзoн мaкcaдгa мyвoфиклигини текшириш вa учинчи мeзoн мyлкдopгa eткaзилгaн зapapлap бoзop бaxocидa тулик кoплaнишини текшириш мeзoнлapи Xиcoблaнaди. Мaкcaдгa мyвoфиклик мeзoни тyFpиcидa гaп кeтгaндa, «ŒOC» бyйичa Kapop кaбyл килгaн opгaн ^бул килингaн кapop мaкcaдгa мyвoфиклигини, унинг бoшкa мyкoбил вapиaнтлapи йуклигини ë^ мaвжyд булга yлap кyпpoк зapap келтиришини ëки купчиликнинг мaнфaaтигa зидлигини иcбoтлaб бериши лoзим[7].

Пpoфeccop O.Oкюлoвнинг мaзкyp фикрининг хукукий acocи cифaтидa Фyкapoлик кoдeкcининг 79-мoддacи, яъни дaвлaтнинг фyкap0лик-xyкyкий мyнocaбaтлapдa иштиpoк этиши кoидaлapи opкaли кeлтиpишгa xapaкaт килaмиз. Дaвлaт фyкapoлик мyoмaлacидa yзapo тенглик acocидa иштиpoк этca-дa, aйpим иммyнитeтлapдaн фoйдaлaнaди. Мaзкyp иммyнитeтлapдaн энг acocийcи бу ^нчилик тaшaббycигa эгa opгaнлapи вa мaнcaбдop шaхcлapи вaкoлaтидaн фoйдaлaнгaн xoлдa шapтнoмa шapтлapини yзигa мocлaштиpишидиp. Вaзиpлap Мaxкaмacининг 911-coн кapopи билaн тacдиклaнгaн Hизoмнинг 50-бaндидa бузиб тaшлaниши лoзим бyлгaн кyчмac мулкни бaxoлaш ер yчacткacи oлиб

;уйилиши тугрисида ;арор ;абул ;илингандан кейин ва Келишув тузилгунга ;адар Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамаси томонидан белгиланган тартибда амалга оширилиши мустахкамланган. Бу эса келажакда мазкур низоларнинг камайиши учун етарли эмас.

Масалан, Белоруссия Республикасида Уйларни бузиш пайтида фу;ароларнинг ху;у;лари Белорусия Республикаси Президентининг 2009 йил 2 февралдаги 58-сонли Ер участкаларини давлат эхтиёжлари учун олишда мулкдор ху;у;ларини химоя ;илиш тугрисида" ги Фармони билан тартибга солинади. Мазкур фармонга кура квартиранинг эгаси одатдаги истеъмол сифати ёки бузилган уй эгасининг бош;а квартиранинг мулки сифатида бозор ;иймати ми;дорида пул компенсациясини олиш ху;у;ига эга.

Агар фу;аро мулк эвазига уй-жойни танласа, мазкур уй-жой мулкдорнинг узи ва "снос" тугрисида ;арор ;абул ;илинган пайтгача руйхатдан утган хар бир оила аъзоси учун 15 квадрат метрдан кам булмаган ми;дорда берилади. Бундай холда, янги квартиранинг умумий майдони бузиладиган турар жой биносининг (квартиранинг) умумий майдонидан кам булмаслиги керак. Шунингдек, фармонда айтилишича, агар битта хонадонни та;дим этишнинг иложи булмаса, ижарачиларга бир нечта квартиралар берилади[8].

Куриб утганимиздек, Белоруссия Республикасида "снос" ;илинган уй-жой урнига компенсация уй-жой умумий ижтимоий нормага ;атъий амал ;илган холда уй-жой бериш ор;али амалга оширилади. Бундан таш;ари уй-жойда руйхатда турувчилар сони кам-у уй-жой майдони кенг булса, янги бериладиган уй-жойнинг умумий майдони эскисидан кам булмаслиги лозим, хаттоки бу уй-жой нормасига зид булса хам.

Бугунги кунда давлатимиз ахолисини ушбу сохада ;ийнаётган муаммо компенсациянинг мутаносиб эмаслиги ёки йу;лигидир, яъни ер участкаларининг давлат ва жамоат эхтиёжлари учун олиб ;уйилиши муносабати билан етказилган зарарлар урнатилган тартибда ;опланмаётганидир. Статистик маълумотларга юзланадиган булсак, мазкур масалада энг куп мурожаатлар Тошкент шахри, Тошкент ва Наманган вилоятларига, энг ками эса Навоий вилоятига тугри келган. 2018 йил хамда 2019 йилнинг биринчи ярмида давлат ва жамоат эхтиёжлари учун олиб куйилган ер участкаси ва шу муносабат билан бузилган ;урилиш объектларининг холати урганилган. Бу йуналишда 846 та холатда мулкдорларга ёзма хабарнома берилмагани, шунингдек, 1388 та холатда ёзма хабар бериш муддати бузилганлиги, шунингдек, ;урилиш объектлари уларнинг ;ийматига ани;лик киритилмаган (бахоланмаган) холда бузилгани ани;ланган булиб, бундай холатларнинг энг купи Тошкент шахри ва Бухоро вилоятида, энг ками Самарканд вилоятида кузатилган.

Бузиш ишларини амалга оширишда 600 млрд.сумдан орти; компенсациялар тулаб берилган булса-да, Тошкент шахри, Тошкент, Фаргона, Цаш;адарё ва Наманган вилоятларида бузилган турар жойлар учун компенсация тулаш буйича 300 млрд.сумга я;ин ;арздорлик мавжудлиги ани;ланган. Давлат ва жамоат эхтиёжлари учун олиб куйилган ер участкалари урнига бош;а жойлардан 359,2 гектар ер участкаси ажратиб берилган.

Шкнингдек, мурожаатларни куриб чи;ишда 874 та ;онун бузилиш холатлари ани;ланган булиб, адлия органлари томонидан тегишли ташкилотларга 236 та

тaкдимнoмa ^укуки бузилган жиcмoний вa юридик шaxcлapгa жaми 6,5 млрд. cyмдaн opтик пуллик кoмпeнcaция кoплaниши cypaлгaн) xaмдa 100 тa oгoxнoмa, шунингдек cyдлapгa 30,3 млрд. cyмлик 360 тa дaъвo apизacи киpитилгaн[9].

Мaзкyp coxaдa вyжyдгa кeлaëтгaн мyaммoлapнинг куплиги мyлкдopлap тoмoнидaн cyдгa бepилaëтгaн дaъвoлap coнини кecкин oшиб кeтишигa caбaб бyлмoкдa. Ушбу вaзиятни oбъeктив бaxoлaгaн xoлдa Олий cyд Пленуми тегишли Kapopни кaбyл килди вa шу ^pop opкaли cyдлapгa yй-жoй низoлapи билaн бoFлик ишлap бyйичa тyшyнтиpишлap берди. Уй-жoй низoлapи бyйичa cyд aмaлиëти Xaкидaги мaзкyp кapopнинг 8-бaндидa cyдлapгa кyйидaгичa тушунтириш бepилгaн: Ер yчacткaлapи дaвлaт ëки жaмият эxтиëжлapи учун oлиб куйилиши мyнocaбaти билaн фyкapoлap мyлкидa булган yйлap (квapтиpaлap) бyзилгaн тaкдиpдa, мaзкyp фyкapoлapгa, yлapнинг oилa aъзoлapигa, шунингдек ушбу yйлapдa (квapтиpaлapдa) дoимий яшaëтгaн фyкapoлapгa yлapнинг тaнлoви бyйичa вa тapaфлap келишувига ^pa, yй-жoй мaйдoнининг ижтимoий нopмacидaн кaм бyлмaгaн caxндaги, бapчa Kyлaйликлapи булган, aввaлгиcигa тенг киммaтли бoшкa тypap жoй мулк килиб бepилaди xaмдa дoв-дapaxтлapнинг бoзop киймaти тyлaнaди ëxyд бyзилaëтгaн уй (квapтиpa), бoшкa имopaтлap, иншooтлap вa дoв-дapaxтлapнинг бoзop киймaти, шунингдек ер yчacткacигa булган xУKУKнинг бoзop киймaти тулик xaжмдa тyлaнaди. Бyзилaëтгaн уйнинг (квapтиpaнинг) ë^ ер yчacткacигa булган XУKУKнинг бoзop киймaти бepилaëтгaн yй-жoйнинг ëки ер yчacткacигa булган XУKУKнинг бoзop киймaтидaн opтик булган тaкдиpдa, бу фapк мyлкдopгa кoмпeнcaция килиниши лoзим, бepилaëтгaн yй-жoйнинг ëки ер yчacткacигa булган XУKУKнинг бoзop киймaти бyзилaëтгaн уйнинг (квapтиpaнинг) ëки ер yчacткacигa булган xУKУKнинг бoзop киймaтидaн opтик булган тaкдиpдa эca, бу фapк yй-жoй бepилгaн ëки ер yчacткacигa булган XУKУK бepилгaн пaйтдaн эътибopaн беш йил ичидa мyлкдop тoмoнидaн кoмпeнcaция килиниши лoзим[10].

Юкopидa келтириб утилган кoмпeнcaция тypлapидaн узига мaъкyлини мyлкдopнинг узи бeлгилaши кepaк, лекин aмaлдa xap кaндaй xoлaтдa xaм xoкимият тoмoнидaн ëки бoшкa мyтacaдди тaшкилoтлap тoмoнидaн кoмпeнcaциянинг фaкaтгинa икки тури, яъни oбoд тypap-жoй ëxyд тегишли микдopдa пул cyммacи тaклиф килиняпти. Бу эca кaйcидиp мaънoдa мyлкдop xУKУKлapининг пoймoл булишига oлиб кeлaди.

Юкopидaгилapдaн келиб чикиб кyйидaгичa xynoca килишимиз мумкин:

Kyчмac мyлккa ниcбaтaн мулк xУKУKини бeкop булиши билaн бoFлик мyнocaбaтлapни тapтибгa coлиш учун яшта кoнyн кaбyл килиш вa ушбу кoнyн тapкибигa нaциoнaлизaция, реквизиция, мycoдapa кaби тyшyнчaлap билaн бир Kaтopдa мyлкдopнинг мoл-мyлкини бeвocитa oлиб куйишга кapaтмaгaн xoлдa мулк XУKУKининг бeкop килинишигa xaм aлoxидa тyxтaлиб утилиши лoзим.

Узбeкиcтoн Рecпyбликacи Олий cyди Пленумининг "Kyчмac мулк oбъeктлapигa бyлгaн мулк xУKУKининг бeкop булиши билaн бoFлик низoлapни cyддa куришнинг aйpим мacaлaлapи xaкидa"ги кapopининг ^бул килиниши aйни coxaдaги низoлapнинг ке^ин кaмaйишигa caбaб бyлap эди. Чунки a^ap xoлaтдa фyкapoвий дaъвoгapлap ушбу мyнocaбaт билaн бoFлик cyд xaл килув кapopи ycтидaн юкopи инcтaнциягa мypoжaaт килишaди. Бyнгa cyдлapнинг ушбу coxaдa якдил xyлocaгa кeлмaëтгaнликлapидиp.

фойдаланилган адабиётлар руйхати

1. Ш.М.Мирзиёев. Тан;идий тахлил, ;атъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик - шавкат мирзиеев хар бир рахбар фаолиятининг кундалик ;оидаси булиши керак. Мамлакатимизни 2016 йилда ижтимоий-щтисодий ривожлантиришнинг асосий якунлари ва 2017 йилга мулжалланган щтисодий дастурнинг энг мухим устувор йуналишларига багишланган Вазирлар Махкамасининг кенгайтирилган мажлисидаги маъруза 2017 йил 14 январь. Т.:, Узбекистон, 2017. - 39-б.

2. И.Б.Зокиров. Фу;аролик хуку^и: Дарслик. I ;исм. Цайта ишланган ва тулдирилган бешинчи нашр. -Т.: ТДЮИ. 2009й. 447-б.

3. Маттеи У., Суханов Е.А. Основные положение о праве собственности. - М.: Юристь, 1999, - С. 278.

4. М.Х.Баратов Мулк ху;у;и / Х,ук;ук;шунослик ихтисослиги буйича олий у;ув юртлари магистратура талабалари учун. -Тошкент: ТДЮИ, 2010. -330-б.

5. Илюхан И.С. Защита прав граждан при изъятии земельных участков для государственных и муниципиальных нужд: Автореф. дис. ...канд. юрид. наук. -Москва: 2011. -27 с.

6. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг "Жисмоний ва юридик шахсларнинг мулк ху;у;лари кафолатларини таъминлаш хамда ер участкаларини олиб ;уйиш ва компенсация бериш тартибини такомиллаштиришга доир ;ушимча чора-тадбирлар тугрисида"ги Царори // 16.11.2019 й., 09/19/911/4028-сон

7. О;юлов Омонбой, Хар ;андай «снос»ни суд ;арорисиз амалга оширишга чек ;уйиш фурсати етмадими? — экспертлар фикри // https://kun.uz/51011192

8. Виктория Левковская, Если дом под снос. На что могут рассчитывать собственники, Аргументы и факты, 07.08.2018 // http://www.aif.by/press-centr/esli dom pod snos na chto mogut rasschityvat sobstvenniki

9. http: //uza.uz/oz/society/adliya-vazirligi-k-chmas-mulk-aktsiyasi-doirasida-2-586-ta-m-20-07-2019

10. Узбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2001 йил 14 сентябрдаги 22-сонли "Уй-жой низолари буйича суд амалиёти ха;ида"ги ;арори

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.