Научная статья на тему 'Гражданско-правовое толкование изьятии земельных участков для государственных и общественных нужд'

Гражданско-правовое толкование изьятии земельных участков для государственных и общественных нужд Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
74
16
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Земельный участок / Государственные и общественные нужды / Изъятие / Компенсация. / Land plot / State and public needs / Seizure / Compensation.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Улфат Шоназаров

В данной стать рассматриваются гражданско-правовые особенности изъятия земельных участков для государственных и общественных нужд. Есть также теоретические взгляды и примеры из зарубежной практики, связанные с изъятием земель для государственных и общественных нужд. Автор также разработал предложении по совершенствованию указанной области.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Civil law interpretation of seizure of land plots for state and public needs

This article examines the civil law features of the seizure of land plots for state and public needs. There are also theoretical views and examples from foreign practice related to the acquisition of land for state and public needs. The author has also developed a proposal for improving this area

Текст научной работы на тему «Гражданско-правовое толкование изьятии земельных участков для государственных и общественных нужд»

Жамият ва инновациялар -Общество и инновации -Society and innovations

Journal home page: https://inscience.uz/index.php/socinov/index

Civil law interpretation of seizure of land plots for state and public needs

Ulfat SHONAZAROV 1

Specialized Branch of Tashkent State University of Law

ARTICLE INFO

ABSTRACT

Article history:

Received January 2021 Received in revised form 15 January 2021 Accepted 20 February 2021 Available online 7 March 2021

Keywords: Land plot

State and public needs

Seizure

Compensation

This article examines the civil law features of the seizure of land plots for state and public needs. There are also theoretical views and examples from foreign practice related to the acquisition of land for state and public needs. The author has also developed a proposal for improving this area.

2181-1415/© 2021 in Science LLC.

This is an open access article under the Attribution 4.0 International (CC BY 4.0) license (https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru)

Ер участкасини давлат ва жамоат эхтиёжлари учун олиб куйишнинг фукаролик-хукукий талккини

Калит сузлар:

Ер участкаси

Давлат ва жамоат эхтиёжи Олиб куйиш Компенсация.

АННОТАЦИЯ

Мазкур маколада ер участкасини давлат ва жамоат эхтиёжлари учун олиб куйишнинг фукаролик-хукукий хусусиятлари ёритилган. Шунингдек, ер участкасини давлат ва жамоат эхтиёжлари учун олиб куйиш билан богликк назарий карашлар ва хориж амалиётидан мисоллар келтирилган. Бундан ташккари, муаллиф томонидан сохани такомиллаштириш учун таклифлар хам ишлаб чикилган.

1 Lecturer, Department of State law disciplines, Specialized Branch of Tashkent State University of Law, Tashkent, Uzbekistan

Email: ulfat.shonazarov.90@mail.ru

Гражданско-правовое толкование изьятии земельных участков для государственных и общественных нужд

АННОТАЦИЯ_

В данной стать рассматриваются гражданско-правовые особенности изъятия земельных участков для государственных и общественных нужд. Есть также теоретические взгляды и примеры из зарубежной практики, связанные с изъятием земель для государственных и общественных нужд. Автор также разработал предложении по совершенствованию указанной области.

Давлат узининг ички функцияларини амалга ошириш мобайнида, мамлакат инфраструктурасини яхшилаш максадида турли курилиш ишаларини олиб бориш учун фукароларга тегишли булган мулкларни олиб куйишга эхтиёж сезади. Айникса, урбанизация шароити ва шахарсозликнинг усиб бориши бу эхтиёжни янада оширади. Бундай табиий эхтиёжни кондириш учун давлат фукароларнинг мулк хукукига дахл килишига тугри келади. Яъни шахарларни кенгайтириш ёки куп каватли янги биноларни куриш учун ер керак булади. Куп холларда давлат ва жамоат эхтиёжлари учун олиб куйилиши керак булган ер участкаларида фукароларнинг кучмас мулк объектлари жойлашган булади. Давлат бу ишларни амалга ошириш учун фукароларга карашли мазкур ер участкаларни олиш максадида мазкур ер участкасида жойлашган кучмас мулк объектларини (уй-жой, нотураржой бино ёки иншоотлар, куп йиллик дов-дарахтлар ва х.к.) фукаролардан олиб куйишига тугри келади. Албатта мазкур масала етарлича хукукий асосга эга ва бу асос амалдаги Фукаролик кодексининг 197, 202-204, 206-моддаларида уз ифодасини топган.

Юкорида биз ер участкасини давлат ва жамоат эхтиёжлари учун олиб куйишнинг энг асосий хукукий манбасини келтириб утдик. Бундан ташкари, бир канча конун ва конуности хужжатлар хам мавжуд. Шунингдек, олимлар хам мазкур фукаролик-хукукий муносабатнинг турли жихатларини ёритиб утганлар. Чунончи, Т.И.Илларионова фикрича, мулкнинг дахлсизлиги мулк хукукини вужудга келиши, амалга оширилиши ва бекор булишининг шундай механизмларини танлашни назарда тутадики, улар ёрдамида биринчидан, бошка мулкдорлар манфаатларининг дахлсизлиги таъминланади, иккинчидан, агар мулк хукуки бузилган булса уни тиклаш мустахкамланади[1]. Н.Ф.Имомовнинг фикрича эса мулкнинг дахлсизлигини у ёки бу жихатининг ахамиятлилигидан келиб чикиб, мулкдорга тегишли хусусий мулкнинг хар доим конун химоясида эканлигини ва факатгина унинг розилиги билангина (конун хужжатларида кузда тутилган холатлар бундан мустасно) хусусий мулк хукук ундан бегоналаштирилиши мумкинлигини назарда тутади[2].

И.С.Илюхан уз тадкикотида ер участкасини давлат ва жамоат эхтиёжлари учун олиб куйишда фукаролар хукукларининг химояси масаласига алохида тухталиб утган булиб, ер участкасига булган мулк хукукига куйидагича таъриф беради: ер участкасига булган мулк хукуки - мулкдорга тегишли булган, мулкдор,

Ключевые слова:

Земельный участок Государственные и общественные нужды Изъятие Компенсация

Koлaвepca, тoмoнидaн тoмoнидaн xимoя килитадиган, кypиклaнaдигaн вa xeч ким ^нун^з дaхл K^a oлмaйдигaн шaхcгa тeгишли ХУКУКи эганлигини, aгap ep yчaткacини oлиб куйиш тyFpиcидaги кapopдa ëки oлиб куйиш жapaëнидa мyлкдopнинг xУKУKлapи (эгaлик ;илиш, фoйдaлaниш, тacappyф ;илиш хУКУКи) бузилт ëхyд мoл-мyлкнинг бaxocи мaвжyд 6O3OP киймaтидaн nacT булт мyлкдop ^нун дoиpacидa бapчa вocитa вa ycyллap билaн xимoялaнишгa xaкли[3] экaнлигини бaëн килгaн.

E.Л.Сидopoвa уз илмий ишини ep yчacткacини дaвлaт вa жaмoaт эxтиëжлapи учун oлиб кyйишдa жиcмoний вa юридик шaхcлap мaнфaaтлapини xимoя килишгa бaFишлaгaн. Myaллиф уз тaдкикoтидa ep yчacткaлapи дaвлaт ëки муницитал oлиб Kyйилгaндa жиcмoний вa юридик шaхcлapнинг xУKУKлapи вa кoнyний мaнфaaтлapини xимoя ;илишни кyйидaги шaкллapгa булишни тaвcия килaди: нoюpидик (узини-узи xимoя ;илиш) вa юридик.

Жиcмoний вa юридик шaхcлapнинг xУKУKлapи вa ^нуний мaнфaaтлapини Xимoя килишнинг нoюpидик шaклининг узит xoc хycycияти мyлкдopнинг oлиб куйиш тyFpиcидaги кeлишyвдaн бoш тopтишидa нaмoëн бyлaди. Бyндa cyд тapтибидa xимoялaниш мухим oмил xиcoблaнaди, чунки amp мyлкдop кeлишyвдaн бoш TopTca, ep yчacткacини дaвлaт вa жaмoaт эxтиëжлapи учун мaжбypий oлиб куйишга фaкaт cyд тapтибидa йул кyйилaди.

Жиcмoний вa юридик шaxcлapнинг хУКУК^ри вa кoнyний мaнфaaтлapини Xимoя килишнинг юридик шaклининг узига xoc xycycияти унинг xимoя cyбъeктининг пaccив xaparara xoлaтидa xaм, aгap у уз xУKУKлapини aмaлгa oшиpишгa кapaтилгaн фaoл xapaкaтлapни aмaлгa oшиpaëтгaн бyлca xaм Kyллaнилишидa вa epни дaвлaт вa жaмoaт эxтиëжлapи учун тopтиб oлинишидaн нopoзилик - cyбъeктив мулк хУКУКининг бузилишини (шу жyмлaдaн, чeклaшни) бapтapaф этишгa кapaтилгaн xapaкaтидa нaмoëн бyлaди[4].

E.С.Kлeймeнoвa эca ep yчacткacини дaвлaт вa жaмoaт эxтиëжлapи учун oлиб куйишни хукукий тapтибгa coлишни тaдкик килиб, ep yчacткacини oлиб куйишни Kaйтa coтиб oлиш (выкуп) дeб нoмлaйди xaмдa ep yчacткacини дaвлaт вa жaмoaт эxтиëжлapи учун кaйтa coтиб oлишни икки тapaфлaмa тyзилaдигaн битим (шapтнoмa) cифaтидa бaxoлaшни тaклиф килaди[5].

Aмaлиëтдa купгита xoллapдa фyкapoлapгa тeгишли булган yй-жoй, бинo вa иншooтлap xaмдa caвдo вa xизмaт кypcaтиш oбъeктлapигa булган xycycий мулк ХУКУКи, yлap жoйлaшгaн ep yчacткaлapи дaвлaт вa жaмoaт эxтиëжлapи учун oлиб куйилиши мyнocaбaти билaн бeкop килинaди. Бу жapaëндa фyкapoлapнинг мулкий мaнфaaтлapини xимoя ;илиш мухим axaмиятгa эгa[6].

Taъкидлaш лoзимки, coбик иттифoк дaвpидa aмaлдa булган кoнyн xyжжaтлapи бyндaй xoллapдa фyкapoлap мулк хУКУКини xимoя килишни peaл кaфoлaтлapини тaъминлaмaгaн эди. Xycycaн, yлapнинг yй-жoйлapгa булган мулк ХУКУКи вa ep yчacткaлapигa булган ХУКУКи oблacть xaлк дeпyтaтлapи Сoвeтлapининг ижpoия кoмитeтлapининг тeгишли кapopлapи билaн бeкop килиниб, фyкapoлap мaзкyp кapopлapининг acocлилиги вa мaкcaдгa мyвoфиклигини aниклaш юзacидaн, шyнингдeк, xap дoим xaм кeлиб чиккaн зapapлapни тyлa кoплaмaйдигaн мaxcyc кoмиccия тoмoнидaн бeлгилaнaдигaн кoмпeнcaция микдopи юзacидaн xaм cyдгa мypoжaaт этa oлишмacди.

Мустакилликдан сунг амалга оширилган ислохотлар ва кабул килинган номатив-хукуций хужжатлар фукароларга йиллар давомида чекланиб келинаётган ушбу хукукни кайтариб берди.

Мулкдорнинг мол-мулкини бевосита олиб куйишга каратмаган холда мулк хукукининг бекор килиниши куплаб давлатлар конунчилигида мажбурийлик тусига эга. Шунинг учун хам мулк хукукининг давлат ва жамоат эхтиёжларини кузлаб бекор килиниши, айрим хорижий давлатларда "мулкни мажбурий тарзда олиб куйиш" деб номланади.

Мулкни мажбурий тарзда олиб куйиш - жамоат эхтиёжларини кузлаган холда мулкдор ёки ижарачининг розилигисиз мулкнининг хукумат томонидан мажбурлов чораларига асосланган холда олиб куйилишидир[7].

Австралия конунчилигида "мажбурий олиб куйиш тушунчасига куйидагича таъриф берилган: "Давлат органи ёки институти томонидан хусусий эгаликдаги ер ёки мулк жамоат ишларини (курилишларни) амалга ошириш максадида олиб куйилиши мажбурий олиб куйиш деб эътироф этилади[8]".

Мулкнинг бундай олиб куйилиши мажбурлов характерига эга булиши бир карашда мусодарага ухшаб кетади. Аммо, мусодарадан фаркли жихати шундаки, аввало мусодара бу жазо чораларидан бири саналади. Иккинчидан, мулк мусодара килинганда унга компенсация туланмайди. Х,олбуки, мулкни мажбурий олиб куйиш жазо чораси хисобланмай, балки давлат ва жамоат эхтиёжларидан келиб чикадиган чора хисобланади, шунингдек, мулк мажбурий тарзда олиб куйилганда, мулкдорга компенсация туланиши шарт.

Бу холда, давлат органи мулк хукукининг бекор килиниши тугрисидаги карори, мулк хукуки бекор килинишини мусодара килиш, эгасизларча сакланаётган маданий бойликларни сотиб олиш ва шу каби бошка усулларидан фаркли уларок, ер участкасида жойлашган мол-мулкни олиб куйишга тугридан-тугри каратилмаганлигини алохида таъкидлаш лозим[9].

Деярли барча давлатларнинг миллий конституциялари ва конунларида мол-мулкни мажбурий тарзда олиб куйиш тушунчаси "давлат ва жамоат манфаатларини кузлаган холда" "жамоат фойдаланиши учун" "жамоат максадларида" деган ибора билан бирга ишлатилади. Баъзи юрисдиксияларда ушбу ибораларнинг маъноси конунда аник келтириб утилган булса, бошкаларида ё мужмалликларга йул куйилган ёки умуман бу тушунчаларга таъриф келтириб утилмаган. Узбекистон Республикаси Фукаролик кодексига келтирилган Шархда Давлат ва жамоат эхтиёжлари тушунчасига куйидагича таъриф берилган: "Давлат эхтиёжлари деганда, давлат вазифаларини амалга ошириш учун зарур булган ва эхтимол факат ер участкаларини олиб куйиш йули билан кондирилиши (йулларнинг, электр узатиш линияларини, алока тизимларини, магистрал кувурлари узатмаларини, шунингдек давлат ахамиятига эга булган бошка обектларнинг курилиши) мумкин булган эхтиёжларни тушуниш керак.

Давлат ва жамоат эхтиёжи тушунчасига баъзи давлатлар конунчилиги куйидагиларни асос килиб келтириб утган:

✓ Транспорт максадларида - йуллар, куприклар, каналлар, шосселар, портлар, аэропортлар ва хоказо;

✓ Жамоат бинолари - мактаблар, кутубхоналар, шифохоналар, заводлар, диний институтлар, коммунал уй-жойлар;

✓ Коммунал хизматлар - сув (водопровод), канализация, электр-энергия, газ, алока, ирригация, дренаж, сув омборлари, дамбалар;

✓ Жамоат хиёбонлари, уйингохлар, боглар, спорт иншооатлари, кабристонлар;

✓ Мудофаа максадлари[10].

Х,олбуки, баъзи давлатлар давлат ва жамоат манфаатлари тушунчасига конунчиликда хеч кандай таъриф келтириб утиришни лозим топмайди. Х,ар иккала хол узига яраша афзаллик ва камчиликларга эга. Биринчи гурух, давлатлар сингари давлат ва жамоат эхтиёжлари тушунчасига конунда аник таъриф бериб куйилган булса, бунда давлат мулк хукукини мажбурий тарзда бекор килиш борасидаги узининг ваколатларини кисман чеклаб куйган булади, яъни жамоат эхтиёжининг маълум бир тури конунда белгиланмаган булса, бу давлат ва жамоат эхтиёжи деб топилмай колиши мумкин. Шунинг учун, ушбу тушунчага конунда аник таъриф бериб куйиш унинг мазмунини торайтиришга хизмат килиши мумкин. Аммо, бунга мулкдорлар назари билан караладиган булса, ушбу холда уларнинг манфаатлари бир мунча химояланган булишини кузатиш мумкин булади. Бу эса ушбу тушунчага аник таъриф беришнинг ижобий жихатидир. Мазкур тушунчаларга таъриф бермасликнинг салбий жихати шундан иборатки, бунда мулкдор манфаатлари ерга урилиши мумкин ва хукумат вакиллари турли суиистеъмолчиликларга йул куйиши мумкин[11]. Шунингдек, бундай холда низо юзага келган такдирда, судлар томонидан низони хал килиш бир мунча кийинчилик тугдириши мумкин.

Юкоридагилардан хулоса килган холда куйидаги фикрларни келтиришимиз мумкин. Юкорида таъкидлаб утганимиздек, ер участкасини давлат ва жамоат эхтиёжлари учун олиб куйишнинг энг бирламчи хукукий асоси бу Фукаролик кодекси хисобланади. Ушбу кодексдан ташкари, мазкур фукаролик-хукукий муносабат билан боглик бир канча норматив актлар мавжуд булса-да, бу муносабатни тугридан-тугри тартибга солувчи бошка норматив-хукукий хужжат мавжуд эмас. Яъни олиб куйишнинг тартиби конкрет конун нормаси билан мустахкамлаб куйилмаган. Бу эса ер участкасини давлат ва жамоат эхтиёжлари учун олиб куйишда ягона ёндашувнинг йулга куйилишига койсидир маънода тускинлик килади[12].

Шундан келиб чикиб, ер участкасини давлат ва жамоат эхтиёжлари учун олиб куйишни тугридан-тугри тартибга солувчи ягона конун кабул килиш лозим деб хисоблаймиз. Мазкур конунни "Ер участкаларини компенсация эвазига жамоат эхтиёжлари учун олиб куйиш тартиб-таомиллари тугрисида" деб номлаш максадга мувофик деб уйлаймиз. Амалдаги конунчилик буйича бу муносабат "ер участкасини давлат ва жамоат эхтиёжлари учун олиб куйиш" деб номланган булиб, бу тушунчада компенсация эвазига олиб куйиш англашилмайди. Шу сабабли янги конун номининг узидаёк "компенсация эвазига" сузлари киритилган.

Мазкур конунда куйидаги масалалар асосий уринни эгаллаши лозим. Цонун олтита бобдан ташкил топиши ва боблар куйидагича номланиши максадга:

1-боб. Умумий коидалар;

2-боб. Ер участкаларини компенсация эвазига жамоат эхтиёжлари учун олиб куйишнинг тартиб-таомиллари;

3-боб. Ер участкасини компенсация эвазига жамоат эхтиёжлари учун олиб куйилиши муносабати билан хукук эгаларига компенсация бериш тартиби;

4-боб. Олиб куйилиши режалаштирилган ер участкасида жойлашган кучмас мулк объектини эгасиз деб эътироф этиш ва бузиб ташланиши лозим булган кучмас мулкни бах,олаш тартиби;

5-боб. Олиб куйилаётган ер участкасида жойлашган кучмас мулк объектларини бузиб ташлаш тартиби;

6-боб. Якунловчи коидалар.

1-бобда асосий тушунчалар, ер участкасини олиб куйишга йул куйиладиган холатлар, асосий принциплар ва бошка асосий масалаларга багишланади;

2-бобда эса тугридан-тугри олиб куйиш тартиби, жараёни х,амда талаб килинадиган хужжатлар, шунингдек олиб куйиш жараёнида тузиладиган битимнинг шакли ва мазмуни уз аксини топади;

3-боб хукук эгасига туланиши керак булган компенсация турлари ва манбаларига багишланади;

4-бобдан ер участкасида жойлашган кучмас мулк объектини бахолаш ва бахолаш хулосасини экспертизадан утказиш урин эгаллайди;

5-бобда ер участкасида жойлашган кучмас мулкни бузиш тугрисидаги тегишли карор ва унга куйилган талаблар уз аксини топади; 6-бобда олиб куйиш ва бузиш тугрисидаги карор устидан шикоят бериш, низоларни хал килиш каби масалалар уз аксини топиши лозим.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати

1. Гражданское право. Часть первая. / Под.ред.Т.И.Илларионова, Б.М.Гонгало, В.А.Плетнева (автор этой главы Т.И.Илларионова).-М.:Норма-Инфра.1998.-28 с.

2. Рахмонкулов X,., Рузиназаров Ш., Окюлов О. ва бошкалар. Хусусий мулк объектларининг хукукий макоми. (Ушбу боб муаллифи Н.Ф.Имомов)-Тошкент: 2007. -83 б.

3. Илюхан И.С. Защита прав граждан при изъятии земельных участков для государственных и муниципиальных нужд: Автореф. дис. ...канд. юрид. наук. -Москва: 2011. -27 с.

4. Сидорова Е.Л. Защита прав и интересов физических и юридических лиц при изъятии земельных участков для государственных или муниципальных нужд: Автореф. дис. .канд. юрид. наук. -Москва: 2010. -24 с.

5. Клейменова Е.С. Правовое регулирование изъятия (выкупа) земельного участка для государственных и муниципальных нужд: Автореф. дис. .канд. юрид. наук. -Москва: 2008. -29 с.

6. Ulfat S. Procedure Of Land Revocation Of Construction In Progress For State And Public Needs //The American Journal of Political Science Law and Criminology. - 2020. -Т. 2. - №. 10. - С. 37-41.

7. Compulsory acquisition of land and compensation. FAO LAND TENURE STUDIES.: FOOD AND AGRICULTURE ORGANIZATION OF THE UNITED NATIONS Rome 2008. p5

8. https://www.homeloanexperts.com.au/home-loan-articles/compulsory-acquisition/

9. Узбекистон Республикаси Фукаролик кодексига шарх. 1-жилд (биринчи кисм) Адлия вазирлиги. - Т.: «Vektor-Press», 2010. - 816 б. - (Профессионал (малакали) шархлар).

10. PPP in Infrastructure Resource Center for Contracts. Laws and Regulation (PPPIRC). Vol.3 www.worldbank.org/ppp

11. Хамракулов Ш. Ички ишлар органлари хукукбузарликлар профилактикасининг субъекти сифатида унинг бошка субъектлар билан хамкорлиги //Общество и инновации. - 2021. - Т. 3. - №. 1/S. - С. 53-57.

12. Ulugbek M., Yuldashevich S. K. Practical-legal problems of the land procedural affairs //Asian Journal of Multidimensional Research (AJMR). - 2019. - Т. 8. - №. 3. - С. 21-26.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.