Научная статья на тему 'Гражданско-правовое толкование понятия и функций медицинского страхования'

Гражданско-правовое толкование понятия и функций медицинского страхования Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
101
23
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Общество и инновации
ВАК
Область наук
Ключевые слова
медицинское страхование / договор / компенсация / страховщик / страхователем / застрахованное лицо / медицинское учреждение / лечение / правовое регулирование. / medical insurance / contract / compensation / insurer / policyholder / insured person / medical institution / treatment / legal regulation.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Монсуржон Болтаев

В статье говорится, что медицинское страхование как договорные отношения является страховым фактором риска расходов, связанных с лечением, в случае ухудшения здоровья, и в этом случае, если здоровье застрахованного ухудшится в течение срока действия договора, страховая компания возместит его расходы. При страховании страховщик обязан не только покрыть расходы, связанные с лечением застрахованного лица, но и принять соответствующие организационные и правовые меры для его лечения в соответствующем медицинском учреждении и получения лечения квалифицированным врачи. Медицинское страхование правовой механизм, направленный на смягчение последствий возможных рисков в будущем, применение которого рассматривается как обеспечение потребности застрахованного лица в квалифицированной и качественной медицинской помощи. Выяснилось, что такое положение обычно обеспечивается за счет покрытия расходов на лечение и принятия организационных и договорных мер, налагающих обязательства на медицинское учреждение по лечению. Таким образом, было отмечено, что отношения медицинского страхования занимают особое место в сфере общественного здравоохранения. При этом, исходя из концепции медицинского страхования и его задач, необходимо уточнить механизмы применения медицинского страхования и подходы к гражданскоправовому регулированию.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Civil legal interpretation of the concept and functions of health insurance

The article states that health insurance as a contractual relationship is an insured risk factor for costs associated with treatment in case of deterioration of health, and in this case, if the insured's health deteriorates during the term of the contract, the insurance company will reimburse his expenses. When insuring, the insurer is obliged not only to cover the costs associated with the treatment of the insured person, but also to take appropriate organizational and legal measures for his treatment in an appropriate medical institution and for receiving treatment by qualified doctors. Health insurance is a legal mechanism aimed at mitigating the consequences of possible risks in the future, the use of which is considered as meeting the needs of the insured person for qualified and high-quality medical care. It turned out that such a situation is usually ensured by covering the costs of treatment and adopting organizational and contractual measures that impose obligations on the medical institution for treatment. Thus, it was noted that the relationship of health insurance has a special place in the field of public health. At the same time, based on the concept of health insurance and its objectives, it is necessary to clarify the mechanisms for applying health insurance and approaches to civil law regulation.

Текст научной работы на тему «Гражданско-правовое толкование понятия и функций медицинского страхования»

Жамият ва инновациялар -Общество и инновации -Society and innovations

Journal home page: https://inscience.uz/index.php/socinov/index

Civil legal interpretation of the concept and functions of health insurance

Mansurjon BOLTAEV1

Specialized Branch of Tashkent State University of Law

ARTICLE INFO

ABSTRACT

Article history:

Received January 2021 Received in revised form 15 January 2021 Accepted 20 February 2021 Available online 7 March 2021

Keywords: medical insurance contract compensation insurer policyholder insured person medical institution treatment legal regulation.

The article states that health insurance as a contractual relationship is an insured risk factor for costs associated with treatment in case of deterioration of health, and in this case, if the insured's health deteriorates during the term of the contract, the insurance company will reimburse his expenses. When insuring, the insurer is obliged not only to cover the costs associated with the treatment of the insured person, but also to take appropriate organizational and legal measures for his treatment in an appropriate medical institution and for receiving treatment by qualified doctors. Health insurance is a legal mechanism aimed at mitigating the consequences of possible risks in the future, the use of which is considered as meeting the needs of the insured person for qualified and high-quality medical care. It turned out that such a situation is usually ensured by covering the costs of treatment and adopting organizational and contractual measures that impose obligations on the medical institution for treatment. Thus, it was noted that the relationship of health insurance has a special place in the field of public health. At the same time, based on the concept of health insurance and its objectives, it is necessary to clarify the mechanisms for applying health insurance and approaches to civil law regulation.

2181-1415/© 2021 in Science LLC.

This is an open access article under the Attribution 4.0 International (CC BY 4.0) license (https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru)

1 PhD in Law, Head, department, Specialized Branch of Tashkent State University of Law Tashkent, Uzbekistan

Тиббий сугуртанинг тушунчаси ва вазифаларининг фуккаролик-хукукий талккини

Калит сузлар:

тиббий сурурта шартнома компенсация сурурталовчи сурурта килдирувчи сурурталанган шахс тиббий муассаса даволаниш

хукук;ий тартибга солиш.

АННОТАЦИЯ

Маколада тиббий сугурта шартномавий-хукукий муносабат сифатида соглик ёмонлашганда даволаниш билан боглик харажатлар хавфини сугурталовчи омил саналиши, ушбу холатда сугурталанган шахснинг соглиги шартнома амал килиб турган муддат мобайнида ёмонлашган таккдирда, уни даволаш билан богликк харажатлар сугурта компанияси томонидан коплаб берилиши, сугуртанинг узига хос тури сифатида тиббий сугуртада сугурталовчи нафакат сугурталанган шахсни даволаниш билан богликк харажатларини коплаши, балки унинг тегишли тиббиёт муассасасида даволаниши хамда малакали шифокорлар томонидан муолажалар олиши учун тегишли ташкилий-хукукий чораларни куриш мажбуриятини хам уз ифодасини топган. Тиббий сугурта келгусида юз бериши мумкин булган хавф-хатар окибатини юмшатишга каратилган хукукий механизм булиб, уни куллаш оркали сугурталанган шахснинг малакали ва сифатли тиббий хизматга булган эхтиёжи таъминланиши куриб чикилди. Одатга кура бундай таъминот даволаниш харажатларининг копланиши хамда тиббий муассасага даволаш билан богликк мажбуриятларни юклайдиган ташкилий-шартномавий чораларни куриш оркали амалга оширилиши аникланди. Шу сабабли тиббий сугурта муносабатлари фукароларнинг соглигини сакклаш сохасидаги узига хос уринга эга эканлиги такидланди. Бу эса айни пайтда тиббий сугуртанинг тушунчаси ва унинг вазифаларидан келиб чиккиб, тиббий сугуртани куллаш механизмлари хамда фукаролик-хукукий тартибга солиш ёндашувларини аниклаштиришни таккозо этиши зарурат деб топилди.

Гражданско-правовое толкование понятия и функций медицинского страхования

АННОТАЦИЯ_

В статье говорится, что медицинское страхование как договорные отношения является страховым фактором риска расходов, связанных с лечением, в случае ухудшения здоровья, и в этом случае, если здоровье застрахованного ухудшится в течение срока действия договора, страховая компания возместит его расходы. При страховании страховщик обязан не только покрыть расходы, связанные с лечением застрахованного лица, но и принять соответствующие организационные и правовые меры для

Ключевые слова:

медицинское страхование

договор

компенсация

страховщик

страхователем

застрахованное лицо

медицинское учреждение

лечение

правовое регулирование.

его лечения в соответствующем медицинском учреждении и получения лечения квалифицированным врачи. Медицинское страхование - правовой механизм, направленный на смягчение последствий возможных рисков в будущем, применение которого рассматривается как обеспечение потребности застрахованного лица в квалифицированной и качественной медицинской помощи. Выяснилось, что такое положение обычно обеспечивается за счет покрытия расходов на лечение и принятия организационных и договорных мер, налагающих обязательства на медицинское учреждение по лечению. Таким образом, было отмечено, что отношения медицинского страхования занимают особое место в сфере общественного здравоохранения. При этом, исходя из концепции медицинского страхования и его задач, необходимо уточнить механизмы применения медицинского страхования и подходы к гражданско-правовому регулированию.

Тиббий сугурта узининг ма;сади ва вазифаларидан келиб чи;иб, сугурта фаолиятининг алохида куриниши сифатида амалга оширилади. Бунда сугурта ;илдирувчи ва сугурталовчи уртасидаги келишувга кура сугурталанган шахс даволаниш ма;садида тиббий хизматга мурожаат ;илганида, сугурталовчи бунга сарфланадиган маблагларни ;оплаб бериш асосий вазифа саналади. Тиббий хизмат харажатлари билан бирга сугурталовчи сугурталанган шахс даволаниш ва тегишли тиббий муолажаларни олиши учун тиббий муассасага жойлашиши учун тегишли ташкилий-ху;у;ий чораларни амалга ошириши хам тиббий сугуртанинг вазифаларидан биридир.

Юридик адабиётларда тиббий сугурта ахолининг соглигини мухофаза ;илиш сохасидаги ижтимоий химоя шакли сифатида тал;ин этилади. Хусусан Ю.Т.Ахвледиани ва В.В. Шаховларнинг эътирофида тиббий сугурта - бу касаллик ёки бахтсиз ходиса сабабли согли; йу;отилганлиги учун кулланиладиган сугурта турларининг мажмуи булиб, унда сугурталанган шахс сугурта дастурига киритлагн сугурта хизматларидан фойдаланиш учун тиббиёт муассасасига мурожаат ;илганида юзага келадиган сугурта туловлари, кафолатланган кушимча харажатларини ;опланишини амалга ошириш буйича сугурталовчининг мажбуриятлари назарда тутилади[1]. Мазкур таърифда тиббий сугуртанинг ижтимоий туси, унинг компеенсациявий механизми ва дастурга асосланганлиги таъкидланади. Бундан таш;ари, ушбу таърифда сугурталанган айнан кушимча харажатлари компенсацияланишига ургу берилади.

Тиббий сугуртага и;тимсодий ва ху;у;ий мазмун жихатидан мас келадиган таърифни А.П.Архипов таклиф этади. Унинг фикрича, тиббий сугурта сугурталовчининг сугурталанган шахс тиббий муассасага сугурта дастурига ёки шартномага киритилган тиббий хизматларни та;дим этишни сураб мурожаат ;илганида тиббий, дори-дармон ва профилактик ёрдамни олиш учун харажатларни тули; ёки ;исман компенсациялашга оид сугурта туловини тулаш буйича мажбуриятини назарда тутади[2]. Фикримизча, бу холатда муаллиф тиббий сугуртанинг дастури туси ва шартномавий муносабатларига эътибор ;аратади

xaмдa ëpдaмнинг мyaйян тypлapи - тиббий, дopи-дapмoн, пpoфилaктик ëpдaмни кypcaтиб yтгaни xoлдa тиббий cyFypтaнинг acocигa xapaжaтлapни к;oплaшнинг кoпeнcaциявий мexaнизмини куяди. Ю.T. Аxвлeдиaни вa B.B. Шaxoвaлapдaн фap;ли paвишдa, А.П. Аpxипoв тиббий cyFypтaни axoлининг мaнфaaтлapини ижтимоий Химоя ;илиш шaкли cифaтидa тaл;ин этмaйди вa кoмпeнcaциялaш к^ми жиxaтидaн эca y cyFypтaлaнгaн шaxcнинг нaфa;aт кУшимчa, бaлки бapчa xapaжaтлapини ;oплaшни нaзapдa тyтгaни xoлдa, xapaжaтлap ;cимaн ;oплaниши мyмкинлигигa xaм ypFy бepaди.

Tиббий cyFypтa coxacидa дacтypий-шapтнoмaвий мyнocaбaтлap, шyнингдeк тyлoвлapнинг мaжбypий тycи А.K.Шиxoв тoмoнидaн тa;дим этилган тaъpифдa кypcaтиб yтилaди. Унинг тaъкидлaшичa, тиббий cyFypтa ;онун, cyFypтa шapтнoмacи бyйичa cyFypтaлoвчининг cyFypтa xoдиcacи юз бepгaнидa cyFypтaлaнгaн шaxcгa тиббий ëpдaм кypcaтилишини тaшкил ;илиш вa кypcaтилгaн тиббий ëpдaм ;иймaтини тули; ë^ ;иcмaн тyлaшгa оид мaжбypиятини нaзapдa тутувчи cyFypтa мyнocaбaтлapининг мaжмyни ифoдaлaйди[3]. Maзкyp тaъpифдa Хaм А.П.Аpxипoв тoмoнидaн тaклиф этилгaн тaъpифдaги кaби тиббий cyFypтaнинг acocи cифaтидa ;онун ë^ шapтнoмa aжpaтилмo;дa xaмдa дaвoлaниш ;иймaтининг тули; ëки ;иcмaн кoмпeнcaция ;илиниши нaзapдa тyтилмo;дa.

Ю;opидa кeлтиpиб утилган oлимлapнинг фикpлapидaн фap;ли paвишдa И.П.Хоминич тиббий cyFypтa шapтнoмacини aмбyлaтop ë^ cтaциoнap дaвoлaниш, шyнингдeк cyFypтaлaнгaн шaxcгa кypcaтилгaн тypдoш xизмaтлap билaн бoFли; бyлгaн xap ;aндaй xapaжaтлapгa тaтби; этилaдигaн ;oплaшнинг кeнг pyйxaтини ифoдa этaдигaн cyFypтaнинг тypи cифaтидa тacaввyp этaди[4]. Maзкyp тaъpиф тиббий cyFypтaни кoмлпeкc ;oлaшни тaвcифлaйди вa ушбу ;oплaш ;Уллaнилaдишгaн xизмaтлap тypини к^йд этaди.

Б.X.Алиeв вa Ю.M.Maxдиeвaлapнинг фикpичa, тиббий cyFypтaнинг мaкcaди -cyFypтa xoдиcacи юз бepгaнидa жaмFapилгaн cyммa xиcoбидaн фyкapoлapнинг тиббий ëpдaм oлишлapини кaфoлaш, шyнингдeк пpoфилaктик чopaлapни мoлиялaштиpиш xиcoблaнaди[5]. Ушбу тaъpиф мyaллифлapи Ю.T.Аxвлeдиaни вa B.B.Шaxoвлap кaби тиббий cyFypтaни axoлини ижтимоий xимoялaш шaклигa тaллyкли экaнлигигa ypFy бepишaди. Maзкyp иккaлa тaъpифлap Уpтacидaги мухим фapк шyндaки, Ю.T Аxвлeдиaни вa B.B.Шaxoвлapнинг тaъpифи бyйичa axoлини ижтимоий xимoялaш тиббий ëpдaм учун xapaжaтлapнинг кoмпeeнcaция килинишидa ифoдaлaнaди, Б.X.Алиeв вa Ю.M.Maxдиeвaлapнинг фи^ига кyp, бу бeвocитa тиббий ëpдaмни кypcaтишгдa нaмoëн бyлaди. Бyндaн тaшкapи, Б.X.Алиeв вa Ю.M.Maxдиeвaлapнинг тaъpифидa ижтимоий химоянинг пpoфилaктик йyнaлтиpилгaнлиги тaъкидлaнaди.

Чepнoвaнинг фикpигa кypa, тиббий cyFypтaнинг xycycияти тиббий ëpдaмни олиш шaклидaги cyFypтa xимoяcини тaкдим этишдa ифoдaлaнaди. Унинг тaлкинигa мувофи;, тиббий cyFypтa (тиббий xapaжaтлapни cyFypтaлaш) дaвoлaниш киймaтини кoплaш учун мyлжaллaнгaн, биpoк бyндaй кoплaш oдaтдaги мулкий cyFypтaдaн фapкли paвишдa нaтypa шaклидa, яъни тиббий ëpдaм кypинишдa aмaлгa oшиpилaди[6]. Ушбу тaъpиф yзидa cyFypтa xимoяcининг aлoxидa шaклини, яъни cyFypтaлaнгaн шaxcгa тиббий ëpдaм кypcaтилишини, cyFypтa килдиpyвчигa ушбу дaвoлaниш киймaтининг кoплaнишини тaъминлaшни ифoдaлaйди.

Л.А.Орланюк-Малицкая тиббий сугуртани сугурталанган шахснинг соглигини тиклаш билан богли; мулкий йу;отишлари ва харажатларини компенсациялашни назарда тутувчи шахсий сугуртанинг алохида турлари мажмуи сифатида тасаввур ;илади[7]. Ушбу тасаввур ю;орида тахлил этилган таърифлардан шуниси билан фар; ;иладики, унда тиббий сугуртанинг турга мансублилик жихати курсатилади ва сугурталанган шахсга курсатиладиган хизматлар ва ёрдамларнинг турларини ани;лаштирилмайди.

А.Б.Блохин, Л.И.Васильцова, С.Л. Леонтьев каби муаллифлар тиббий сугуртани согли;ни са;лашда фу;ароларнинг манфаатларини химоя ;илиш масалалари билан богли; сугурта фаолиятининг ташкилий шакли сифатида белгилашади. Уларнинг ну;таи назарича, бу инсон соглигига хавф тугдирувчи хавф-хатарлардан химояланиш шаклидир. Тиббий сугурта воситасида сугурталанган шахс касалланиш холатида ту;наш келадиган моддий ;ийинчиликлардан огохлантиради[8].

А.Г. Грязнова тиббий сугуртани шахсий сугуртанинг кичик сохаси сифатида тушунади ва сугуртанинг ушбу тури корхоналар, махаллий хокимият органлари, фу;аролар томонидан туланадиган бадаллар хисобига ма;садли фондлар шаклланишини таъминлашини ва бу фондалар ахолига тиббий хизмат курсатишни молиялаштириш учун фойдаланинилишини курсатиб утади[9]. Ю;орида келтириб зтилган таърифдан фар;ли равишда, ушбу таърифда тиббий сугурта сугурта турларининг жамланмаси эмас, балки шахсий сугуртанинг кичик сохаси хисобланган. Ахолига тиббий хизмат курсатиш учун туловга йуналтирилган маблаглар шаклланишининг ма;садли туси таъкидланган, шунингдек ушбу фондларнинг шаклланиш манбалари курсатиб утилган.

Таъкидлаш лозимки, ю;орида келтириб утилган тиббий сугурта шартномасига оид барча таърифлар тиббий сугуртанинг шакли буйича ани;ликни бермайди, яъни уларда тиббий сугуртанниг мажбурий тури хамда ихтиёрий тури ха;ида хам умумий тал;ин юритилган. Тиббий сугурта ;онунчилик даражасида эътироф этилган давлатларда унинг мажбурий шакли белгиланганлигини, ихтиёрий сугурта эса умумий сугурта сохасида одатдаги хавфларни сугурта ;илиш каби шартнома асосида сугурталанишини ;айд этиш мумкин. Мамлакатимизда хам мажбурий тиббий сугуртани жорий этишга ;аратилган айрим ;онунчилик нормалари белгиланган булиб, улар жумласига Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 2 августдаги ПЦ-4412-сон "Узбекистон Республикасининг сугурта бозорини ислох ;илиш ва унинг жадал ривожланишини таъминлаш чора-тадбирлари тугрисида"ги[10] ;арорини киритиш мумкин.

Одатда мажбурий тиббий сугурта мажбурий ижтимоий сугуртанинг тури сифатида белгиланади ва сугурта ходисаси руй берганида сугурталанган шахсга тегишли дастур доирасида бепул тиббий хизмат курсатилишини таъминлашга ;аратилган давлат томонидан ташкил этиладиган ху;у;ий, и;тисодий ва ташкилий чоралар тизимини ифодалайди[11]. Бундай сугурталашнинг узига хос жихати булиб ижтимоий йуналтирилганлик, тегишли давлат дастурлари доирасида амалга оширилиши хамда ижтимоий фондлар ёки узга жамгармалар томонидан кафолатланганлик хисобланади[12]. Шу сабабли тиббий сугуртанинг ихтиёрий тури бевосита сугурталанган шахснинг узи ёки унинг иш берувчиси томонидан амалга оширилса, мажбурий сугурта тегишли дастурлар асосида хамда тиббий

мyaccacaлapни вa cyFypтa кoмпaниялapнинг yзapo xaмкopлигидa тaшкил этилaдигaн, иш бepyвчилapи, дaвлaт дacтypи acocидa биpиктиpилгaн мyaccacaлap тoмoнидaн кУллaнилaди.

Tиббий cyFypтa тyшyнчacининг юкopидa кeлтиpилгaн тaъpифлapининг тaxлили acocидa тиббий cyFypтaнинг мухим жиxaтлapи xaмдa yзигa xoc киppaлapини aжpaтиш мумкин. Бyлap жyмлacигa тиббий cyFypтaнинг ижтимоий тycи, комтен^ция мexaнизми, шapтнoмaвий мyнocaбaтлap acocлaниши, дacтypий acocгa эгaлиги, нaтypa шaклидaлиги, фoндлapнинг шaкллaниши вa yлapдaн фoйдaлaниш, мaблaFлapнинг мaкcaдли йyнaлтиpилгaнлиги, кaфoлaтлaнгaнлик, тypгa булган тapкиблилик (тиббий, дopи-дapмoн вa мacлaxaт, пpифилaктик вa узга тиббий xизмaтлap), мaжбypий вa иxтиëpий шaклдaлик киpaди.

Илмий aдaбиëтлapдa кeлтиpилгaн тypли кapaшлapни Уpгaниш acocидa тиббий cyFypтaгa кyйидaги мyaллифлик тaъpифини тaкдим этиш мумкин: тиббий cyFypтa шaxcий cyFypтaнинг биp тypи булиб, ;онун ëки шapтнoмa бyйичa cyFypтa дacтypигa киpитилгaн, кopxoнaлap, хокимият opгaнлap вa фyкapoлapнинг мaблaFлapидaн шaкллaнтиpилaдигaн мaкcaдли фoндaлap xиcoбидaн cyFypтaлaнгaн шaxcгa кypcaтилaдигaн тиббий, дopи-дapмoн вa пpoфилaктик ëpдaм xaкини тyлaш бyйичa cyFypтaлoвчининг мaжбypияти тyшyнилaди.

X,ap кaндaй хУКУКий вoeъликнинг мохияти унинг вaзифaлapи вa пpинциплapидa нaмoëн бyлaди. Адaбиëтлapдa cyFypтa вaзифaлapини aжpaтиш бaxcли эганлиги кaйд этилaди. Биp кaтop oлимлap cyFypтaнинг вaзифaлapини Xaвф-xaтap, жaмFapилaдигaн, инвecтициявий, oгoxлaнтиpyвчи, нaзopaт килyвчигa aжpaтишaди[13]. Maзкyp xoлaтдaн кeлиб чи;иб, cyFypтa вaзифaлapининг ички мaзyмyнини тaвcифлaшгa вa тиббий cyFypтaнинг axaмиятгa молик вaзифaлapини aжpaтишгa xaкaт килaмиз.

СyFypтaнинг xaвф-xaтap вaзифacи жaбpлaнгaн cyбъeктлap тoмoнидaн уз фaoлиятини тиклaб олиш учун молиявий pecypcлapни тaшкил этиш xиcoбидaн eткaзилгaн зapapни бapтapaф этишдaн ибopaт бyлaди вa xaëт вa coFликкa зиëн eткaзилгaнидa - зapypий xapaжaтлapни кoплaшни нaзapдa тyтaди. Ушбу вaзифa cyFypтaлoвчи xaвф-xaтapни yткaзиш мexaнизмидa ифoдaлaнaди вa cyFypтa ХOдиcacи юз бepгaнидa cyFypтa тyлoвлapини cyFypтa килдиpyвчигa тyлaншини тaъминлaйди. Бу э^ уз нaвбaтидa, xaвф-xaтap тaъcиpи нaтижacидa cyFypтa Килдиpyвчининг иктиcoдий xoлaти yзгapишигa олиб кeлaди. ЖaмFapилaдигaн (тyплaнaдигaн) вaзифa кaпитaлизaция мexaнизмидaн фoйдaлaниш xиcoбигa axoлининг coFлиFини caклaш вa тypмyш дapaжacини ошишини тaъминлaшгa xизмaт килaди. Ушбу вaзифa узо; мyддaтли тycгa эгa бyлгaн cyFypтaнинг жaмFapилaдигaн тypлapидa тули; нaмoëн бyлaди. Инвecтициявий вaзифa cyFypтa тaшкилoтлapининг буш тypгaн мaблaFлapини мaмлaкaт иктиcoдиëтигa жaлб этиш имконини бepaди. Oгoxлaнтиpyвчи (дacтлaбки) вaзифa cyFypтa xaвф-xaтapини юмшaтиш бyйичa чopaлapни мoлиялaшдa ифoдaлaнaди вa cyFypтaлoвчилapгa бунинг юз бepиш эхтимолини, шyнингдeк eткaзилaдигaн зapap OFиpлигини кaмaйтиpиш имконини бepaди. Н.П.Сaxиpoвaнинг фикpичa, cyFypтaнинг oгoxлaнтиpyвчи вaзифacи cyFypтa мyнocaбaтлapи бapчa иштиpoкчилapининг зapap eткaзyвчи caлбий xoдиca pyй бepмacлигидaн иктигадий мaнфaaтдopликлapини ифoдa этaди. Шу бо^ cyFypтa тaшкилoтлapининг, шyнингдeк xyжaлик юpитyвчи cyбъeктлapнинг acocий вaзифacи cифaтидa Н.П.Сaxиpoвa xaвф-xaтap xoлaтлapини

сугурта ходисасини руй бериш эхтимолини, унинг салбий таъсири даражасини ва келгусида юзага келадиган зарарлар куламини камайтириш буйича чоралар воситасида белгилайди[14].

Сугуртанинг назорат вазифаси сугурта жамгармалари маблагларининг шаклланиш ва фойдаланиш жараёнида намоён булади. Сугурта жамгармалари маблагларидан ма;садли фойдаланишни назорат ;илиш зарарлар ва йу;отишлар уз ва;тида, кафолатли ;опланишини таъминлайди. Сугурталовчиларнинг сугурта операцияларини утказишлари устидан назорат маблагларни жамлаш ва улардан фойдаланиш бос;ичида, шунингдек буш ва;тинча турган маблагларни инвестиция ;илиш жараёнида хам амалга оширилади.

Сугурта вазифаларининг шахсий ва ижтимоий ишлаб чи;ариш даражасида булиниши бир ;атор мутахассислар томонидан амалга оширилган. Жумладан, И.П.Хоминич хавф-хатар ва огохлантирувчи вазифалар билан бирга, сугуртани ижтимоий химоянинг ху;у;ий механизми сифатида давлат томонидан тартибга солиш воситаси сифатида хам тал;ин этади[15]. Улар жумласига сугуртанинг ;уйидаги вазифалари киритилади: миллий даромаднинг бир ;исмни ;айта та;симлаш вазифаси, давлат бюджети маблагларини тежаш вазифаси, миллий и;тисодиётнинг устувор сохаларини ривожлантиришни ;уллаб-;увватлаш вазифаси ва назорат вазифаси.

Миллий даромаднинг бир ;исмини ;айта та;симлаш вазифаси давлат даражасида марказий сугурта пул жамгармаларини мамлакатда ижтимоий-и;тисодий бар;арорлигини таъминлаш учун шакллантиришда ифодаланади. Давлат бюджети маблагларини тежаш вазифаси эса бахтсиз ходисалар, йирик халокатлар ва шунга ухшаш ходисалар юз берганида молиявий юкламани бюджетдан сугурта компаниялари зиммасига утказишни назарда тутади. Миллий и;тисодиётнинг устувор сохаларини ривожлантиришни ;уллаб-;увватлаш вазифаси сугуртанинг муайян турларини, шу жумладан тиббий сугуртани ривожлантиришни ;уллаб-;увватловчи давлат сиёсатини ор;али амалга оширилади. Назорат вазифаси давлат органлари томонидан сугурта компаниялари хисобдорлигини улар фаолияти, мижозлар фаолиятини, шунингдек бюджет маблагларини сугурта ма;садларида тугри сарфланиши мониторингини амалга ошириш ор;али таъминланади.

Т.А.Федорова индивидуал ишлаб чи;ариш даражасида, асосий вазифалар билан бирга, хавфларни сугурта ;илиш шартномани тузишда сугурталанмаган, биро; сугурталаниши лозим булган хавф-хатарларга эътиборни жамлаш имконияти ажратилади ва келажак тугрисидаги ;ур;ув ва хадикни пасайтириш инсон шахсий фаровонлигининг мухим омил эканлиги таъкидланади[16].

Б.Х.Алиев ва Ю.М.Махдиевалар сугуртанинг хавф-хатар, огохлантирувчи ва жамгарилувчи вазифаларини умумий та;симлаш вазифаси бирлаштиришади[17] хамда сугуртанинг назорат функциясини ажратишади.

А.И. Худяков химоя вазифасини сугуртада асосий вазифа сифатида куради ва унинг ;уйидаги учун таркибий жихатини ажратади: юридик, моддий ва рухий (психологик). Сугурта химоя вазифасининг юридик жихати сугурта ;илдирувчига сугурталовчининг юридик мажбуриятини та;дим этишда ифодаланади ва бунда сугурталовчи салбий ходиса юз берганида, сугурта шартномасида назарда тутилган харакатларни ;илиши лозим булади. Масалан, тиббий сугуртада иш берувчи

xoдимнинг coFлиFини тиббий cyFypтa килдиpгaн бyлca, cyFypтa шapтнoмacидa юз бepгaн caлбий ходи^ oкибaтидa килиниши лозим бyлгaн дaвoлaниш учун кeтaдигaн xapaжaтлapни cyFypтaлoвчи aмaлгa oшиpиши лозим бyлaди. СyFypтa химоя вaзифacининг моддий жиxaти cyFypтa ходи^га pyй бepгaнидa cyFypтa тyлoвлapини aмaлгa oшиpишдa нaмoëн бyлaди. Рухий жиxaт эca cyFypтa Килдиpyвчи (cyFypтaлaнгaн шaxc)дa cyFypтaлoвчининг cyFypтa химоя вaзифacининг моддий жиxaтини aмaлгa oшиpиш бyйичa бpидик мaжбypиятигa acocлaнгaн xимoялaнгaнлик тyЙFycининг юзaгa кeлиши opкaли тaъминлaнaди. Шyнингдeк, А.И^удяков cyFypтaнинг кoмпeнcaциялoвчи вa молиявий вaзифaлapини xaм aжpaтиб кypcaтaди[18]. Х^т вa coFлик кaби кaтeгopиялap oбъeктив бaxoлaш киймaтигa эгa xиcoблaнмaйди, бу э^ уз нaвбaтидa, шaxcий cyFypтaдa cyFypтa тyлoвлapи eткaзилгaн шикacт вa тaлoфaтлapни тули; кoплaши мумкин эмacлигини aнглaтaди, шу бoиc cyFypтaлaнгaн шaxcнинг xaëти ëки coFлиFигa eткaзилгaн зapapлapни комтен^ция ;илиш Уpинли бyлaди. Бу бopaдa юpидик aдaбиëтлapдa[19] тaъкидлaнгaн фyкapoлик хУКУКининг кoмпeнcaтopлик вaзифacи бeвocитa шaxcий cyFypтaнинг биp тypи бyлгaн тиббий cyFypтaнинг вaзифaлapигa xaм тaaллyклилидиp. А.И.Xyдякoв xaм cyFypтaнинг xap кaндaй тypидa cyFypтaлoвчининг мaжбypияти зapap ëки тaлoфaтлapни кoплaшдa (гapчи cyFypтa тyлoвлapи мaзкyp зapap ëки тaлoфaт микдopи билaн yлчaнcaдa) эмac, бaлки aйнaн cyFypтa тyлoвлapини aмaлгa oшиpиш xиcoблaнидки, унинг вocитacидa cyFypaтa Килдиpyвчи cyFypтa xoдиcacи билaн eткaзилгaн зapap ëки тaлoфaтлapни кoплaши мумкин бyлaди.

СyFypтaнинг молиявий вaзифacи дaвлaт нoбюджeт (тиббий, ижтимоий, ^н^я cyFypтacи) жaмFapмaлapи opкaли cyFypтaлaш aмaлгa oшиpилгaнидa дaвлaт дapoмaди мaнбacи cифaтидa cyFypтaдaн фoйдaлaнишдa кypинaди. Ю.А.Сплeтyxoв, Е.Ф.Дюжиков, А.К.Шжов и Л.Г.Скaмaйлap cyFypтaнинг ижтимоий вaзифacигa эътибop кapaтишaди[20]. Maзкyp вaзифa cyFypтa тaшкилoтлapининг cyFypтaлaнгaн шaxcгa мexнaтгa лaëкaтcизликдa, нoгиpoнлик юзaгa кeлгaнидa, бaxтcиз xoдиca вa кacaлликдa ëpдaм ;илиш учун мoлиялaштиpилишидa ифoдaлaнaди. СyFypтaлaнгaн шaxc вaфoт этгaн xoллapдa унинг кapиндoшлapигa мaблaFлapни тyлaш тypмyш дapaжacини caклaб кoлишгa имкон бepaди. Myлкий cyFypтaлaшдa cyFypтaнинг ижтимоий вaзифacи cyFypтa килдиpyвчилap тoмoнидaн моддий фapoвoнликнинг тeгишли дapaжacини caклaб кoлишлapигa кyмaклaшaди. Л.Г.Скaмaйнинг ^йд этишичa, ижтиомий вaзифa янa шyндaй нaмoëн бyлaдики, бyндa cyFypтa cyFypтa Килдиpyвчи учун кУшимчa молиявий мaблaFлap (мacaлaн, кpeдит мaблaFлapи) олиш имконияти ^нгаяди^!].

Биp кaтop мyaллифлap cyFypтaнинг вaзифaлapи cифaтидa пул мaблaFлapининг иxтиcocлaшгaн фoндлapини шaкллaнтиpиш вa yлapдaн фoйдaлaнишни aжpaтишaди[22]. Иxтиcocлaшгaн фондни шaкллaнтиpиш вa yндaн фoйдaлaниш вaзифacи молиявий бapкapopликни, cyFypтaнинг бapкapopлигини, тyлoвлap aмaлгa oшиpилиши кaфoлaтини тaъминлoвчи cyFypтa тaшкилoтлapи фoндaлapи тизимидa aмaлгa oшиpилaди. Maзкyp вaзифa opкaли вaктинчa буш тypгaн мaблaFлap инвecтициялaниши мaзкyp вaзифaни cyFypтaнинг инвecтициявий вaзифacи билaн якинлaштиpaди[23].

СyFypтa вaзифaлapини Уpгaнишгa оид тypли xилдaги ëндaшyвлapнинг тaxлили нaтижacидa тиббий cyFyтaнинг acocий вaзифaлapи cифaтидa

;уйидагиларни санаб утиш мумкин: хавф-хатар, компенсациявий, ижтимоий ва миллий даромани ;айта тавсимлаш[24]. Тиббий сугуртанинг хавф-хатар вазифаси хавфни сугурталовчига утказиш ва сугурта хддисаси юз берганида, яъни тиббий ёрдамга мурожаат ;илинганида сугурта фондлари маблаглари хисобидан тиббий хизматлар ха;ини тулашни таъминлашда намоён булади[25]. Тиббий сугуртанинг компенсация вазифаси сугурталанган шахснинг даволаш-профилактика муассасаси мурожаат ;илинганида унга тиббий хизматни курсатиш билан боглик; харажатларни компенсация ;илишга асосланади ва бунда компенсация фу;аронинг уз маблаглари хисобидан эмас, балки сугурта фонди хисобидан амалга оширилади. Тиббий сугуртанинг ижтимоий вазифаси сугурта ходисаси юз берганида шакллантирилган сугурта фондалари хисобилан сугурталанган шахсга тиббий, дори-дармон ва профилактик ёрдам курсатилишини молиялаш ор;али сугурта ;илдирувчининг моддий холатини тегишли даражада са;лаб ;олишга кумаклашишда кузга ташланади. Миллий даромадларни ;айта та;симлаш вазифаси эса давлат даражасида мажбурий тиббий сугурта фондини шаклантириш ва унинг ресурслардан мамлакатдаги ижтимоий-и;тисодий барарорликни таъминлаш воситасида амалга оширилади. Уз навбатида мазкур вазифалар тиббий сугуртани ху;у;ий тартибга солиш асосларини яратиш, уни ;уллаш механизмларини ишлаб чи;иш хамда тиббий сугурта тарафларнинг ху;у; ва мажбуриятларини белгилаш хамда тиббий сугуртани ху;у;ий муносабат сифатида изчил такомиллаштириш имконини беради.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

1. Ахвледиани Ю.Т., Шахов В.В. Страхование. - М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2012. С. 318.

2. Архипов А.П. Страхование. - М.: КНОРУС, 2012. С.97.

3. Шихов А.К. Страхование: Организация, экономика, правовые аспекты. - М.: КУРС: ИНФРА-М, 2012. С. 241.

4. Страхование / под ред. И.П. Хоминич. - М.: Магистр: ИНФРА-М, 2011. С. 224-225.

5. Алиев Б.Х., Махдиева Ю.М. Основы страхования. - М.:ЮНИТИ-ДАНА, 2014. С. 327.

6. Страхование: экономика, организация, управление / под ред. Г.В. Черновой. - М.: Экономика, 2010. Т. 2. - С. 64.

7. Страхование / под ред. Л.А. Орланюк-Малицкой, С.Ю. Яновой. - М.: Юрайт, 2011. - С. 422.

8. Блохин А.Б., Васильцова Л.И., Леонтьев С.Л. Экономика здравоохранения. -Екатеринбург: Изд-во Урал. гос. экон. ун-та, 2000. - С. 36.

9. Финансово-кредитный энциклопедический словарь / кол. авт. под общ. ред. А.Г. Грязновой. - М.: Финансы и статистика, 2002. - С. 500.

10. Цонун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 03.08.2019 й., 07/19/4412/3512-сон

11. Bill Y Chen, Dongmei Chen. The Review and Analysis of Compulsory Insurance / Conference: Asian Pacific Risk and Insuarnce Association. July 2012. DOI: 10.13140/2.1.3751.2964. At: Seoul, Korean. Volume: 2012 // https://www.researchgate.net/publication/266615742_The_Review_and_Analysis_of_Compuls ory_Insurance

12. Carrin G, James C. Social health insurance: Key factors affecting the transition towards universal coverage / / https: //www.who.int/health_financing/issues/shi_key_factors.pdf

13. Фоменко В.В. Финансовые инновации в сфере медицинского страхования Российской Федерации: автореф. дис. ... канд. юрид. наук. - Екатеринбург: 2015. - 16 с.

14. Сахирова Н.П. Страхование. М.: Велби: Проспект, 2006. - С. 26-27.

15. Страхование / под ред. И.П. Хоминич. - С. 33-35.

16. Страхование / под ред. Т.А. Федоровой. - М.: Магистр, 2009. - С. 38-39.

17. Алиев Б.Х., Махдиева Ю.М. Основы страхования. - М.ЮНИТИ-ДАНА, 2014. - С. 26-27.

18. Худяков А.И. Теория страхования. - М.: Статус, 2010. - С. 34-35.

19. Х,амрокулов Б.М. Маънавий зиённи ;оплаш асосларини такомиллаштириш: юрид. фан. докт. дис. ... автореф. - Тошкент: 2020. - 24 б.

20. Сплетухов Ю.А., Дюжиков Е.Ф. Страхование. - М.: ИНФРА-М, 2006. - С. 20; Шихов А.К. Страхование: Организация, экономика, правовые аспекты. - М.: КУРС: ИНФРА-М, 2012. - С. 15; Скамай Л.Г. Страховое дело. - М.: Юрайт, 2013. - С. 15-16.

21. Скамай Л.Г. Страховое дело. - М.: Юрайт, 2013. - С. 16.

22. Ахвледиани Ю.Т., Шахов В.В. Указ. соч. С. 6-7; Архипов А.П., Гомелля В.Б., Туленты Д.С. Страхование: современный курс / под ред. Е.В. Коломина. М.: Финансы и статистика: ИНФРА-М, 2008. С. 19; Гомелля В.Б. Очерки экономической теории страхования / под ред. Е.В. Коломина. М.: Финансы и статистика, 2010. С. 71-72; Шихов А.К. Страхование: Организация, экономика, правовые аспекты. - М.: КУРС: ИНФРА-М, 2012. С. 15.

23. Бадюков В.Ф., Козлов А.В. Основы страхования. Ростов н/Д: Феникс, 2013. С. 8687.

24. Ulfat S. Procedure Of Land Revocation Of Construction In Progress For State And Public Needs //The American Journal of Political Science Law and Criminology. - 2020. - Т. 2. - №. 10. -С. 37-41.

25. Болтаев М. С., Палванов И. Т. Objectives of the Penitentiary System: Correction, Resocialization, Retraining //Бюллетень науки и практики. - 2020. - Т. 6. - №. 9. - С. 300-307.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.