CC BY
14ФИЛОЛОГИЯ
УДК 811.161'373.6
В. А. Кузышч, заг. кафедры
ГРАМАДЗЯНСКА-ПАТРЫЯТЫЧНАЕ ВЫХАВАННЕ АСОБЫ ЯК АСНОВА1ДЭАЛАГ1ЧНАГА ЗМЕСТУ ВУЧЭБНА-ВЫХАВАУЧАГА ПРАЦЭСУ
The article is concerned with value oriented educational work in high school. Emphasis rests on such elements of upbringing process as civicism and patriotism. Experience of Belarusian language department of BSTU in practical realization of value oriented approach is analyzed here. Particularly, such a factors of civic and patriotic activity, as pedagogical cooperation of all participants of educational process, its content and actual filling, lecturer's personality and his or her civic attitudes. Basic universal values are formulated here that underlie an ideological content of upbringing process.
Уводзшы. Прыярытэтным напрамкам щэа-лапчнай 1 выхаваучай працы у 2008/2009 вучэб-ным годзе у вышэйшых навучальных установах застаецца грамадзянска-патрыятычнае выхаван-не, наюраванае на засваенне агульначалавечых гумашстычных каштоунасцей, культурных 1 ду-хоуных традыцый, фарм1раванне гатоунасщ да выканання грамадзянскага абавязку, патрэбы у працы дзеля грамадскага дабрабыту.
Паняцце грамадзянскасцг уключае у сябе гатоунасць I здольнасць асобы актыуна удзель-шчаць у справах грамадства I дзяржавы, усвя-домлена карыстацца правам!, свабодаш, выкон-ваць ускладзеныя абавязю 1 грамадсюя функцьи. У першую чаргу гэта законапаслухмянасць, па-трыятычная адданасць, абарона штарэсау Ра-дз1мы, арыентацыя на духоуна-маральныя каш-тоунасщ ва ус1х сферах жыцця. Як адзначае мшстр адукацьп Беларус1 А. М. Радзькоу, «наша задача - абашраючыся на лепшыя узоры псторьп, прапагандуючы ¿х, паказаць перавагу беларускага ладу жыцця, яго прымальнасць 1 прывабнасць для моладзЬ».
Галоуным элементам грамадзянскасщ з'яу-ляецца патрыятызм як духоуна-маральнае па-чуццё, якое праяуляецца у клопаце аб штарэсах крашы, гонары за яе дасягненш, павазе да пста-рычнага м1нулага Радз1мы \ яе традыцый.
Асноуная частка. Калектыу кафедры бела-рускай мовы, яю неаднаразова канкрэтным1 справам1 пацвярджау свой высою прафес1яна-л1зм, творчую актыунасць, адданасць роднай краше, шчырасць \ щэйную перакананасць, з высокай адказнасцю ставщца да грамадзян-ска-патрыятычнага выхавання моладзь Асабл1-вая прадуктыунасць працы кафедры дасягаецца дзякуючы педагапчнаму супрацоунщтву ус1х удзельшкау выхаваучага працэсу. У рэчышчы выканання дзяржауных задач працуе творчае студэнцкае аб'яднанне «Пошук», прадстауле-нае гурткам1 «Памяць», «Спадчына», «Пазнай
свой край», «Мая Радз1ма - Беларусь», «Па-трыёт», «Крынща», «Выток», л1таратурным клубам «Ветлща», яюя спрыяюць выяуленню тале-нав1тай моладз1 \ стымулююць яе да навуковай 1 творчай актыунасщ. Толью за 2008 навучаль-ны год удзельшкам1 аб'яднання пад юраунщт-вам выкладчыкау кафедры праведзены канфе-рэнцьп па наступнай тэматыцы: «Халакост: памяць 1 перасцярога», «Псторыя маёй сям'1 -адна са старонак шматвяковай псторьп кра> ны», «Той люд жыве, што свае песш мае», «Язык и культура», «Вайна вачыма маладых». На рэспублшансюя конкурсы студэнцюх наву-ковых прац прадстаулена 31 работа I 5 - на м1жнародныя. 1х тэматыка прысвечана выха-ванню грамадзянскасщ 1 патрыятызму, напрык-лад: «Пстарычныя постащ Пшшчыны», «Памяць людская усё зберагла» 1 шш.
Сённяшняя Беларусь мае патрэбу у гра-мадзянше-патрыёце, яю найперш усведамляе сваю адказнасць за лёс Радз1мы, ганарыцца яе м1нулым, шануе нацыянальныя традыцьп. Разам са штодзённай працай па выхаванш патрыятызму асабл1вую значнасць набываюць таюя лёсавызначальныя падзе1, яюя не у праве забы-ваць шхто з нас. У 2008-2010 гг. адзначаецца 65-гадавша вызвалення Беларус1 ад нямецка-фашысцюх захопшкау I Перамоп савецкага народа у Вялшай Айчыннай вайне. Указам Прэз1-дэнта Рэспублш Беларусь ад 25.02.2008 г. № 110 «Аб падрыхтоуцы 1 правядзенш святка-вання 65-й гадавшы вызвалення Рэспублш Беларусь ад нямецка-фашысцюх захопшкау I Пе-рамоп савецкага народа у Вялшай Айчыннай вайне» быу створаны Рэспублшансю аргашза-цыйны камгот на чале з Прэзщэнтам Рэс-публт Беларусь А. Р. Лукашэнкам. Згодна з Указам, зацверджаны план падрыхтоую I правядзення святкавання, на аснове якога Мшютэрствам адукацьп Рэспублт Беларусь распрацаваны план мерапрыемствау I даве-
дзены да ус1х адукацыйных структур. У гэтым рэчышчы кафедра беларускай мовы распра-цавала уласнае ¿дэалапчнае напауненне да гэ-тай знамянальнай даты. Святкаванне 65-годдзя вызвалення Беларус1 ад нямецка-фашысцюх захопшкау I Перамога савецкага народа у Вялшай Айчыннай вайне - магутны стымул грамадзянска-патрыятычнай актыунасщ сту-дэнцкай моладзг Менав1та памяць пра цяжюя выпрабаванш Вялшай Айчыннай вайны, маса-вы гера1зм савецкага народа на франтах I у пар-тызансюх атрадах, яго самаахвярная праца у тыле, масавае супращуленне нацысцкаму рэ-жыму пакладзены за аснову творчага праекта «Вялшая Айчынная вайна вачыма магадых». Мэ-тай праекта з'яуляецца усведамленне моладдзю подзв1гу савецкага народа у змагант супраць фашысцкай агрэсп, асэнсаванне пстарычных этапау умацавання беларускай незалежнасщ 1 дзяржаунасщ. Ставшася задача выхавання гра-мадзян з высокай ¿дэалапчнай свядомасцю, здольных абаранщь сваю Радз1му ад пагроз су-часнасщ. Дзеючы праект адлюстроувае падрых-тоуку кафедры беларускай мовы да святкавання 65-годдзя вызвалення Беларус1 ад нямецка-фа-шысцюх захопшкау 1 Перамоп савецкага народа у Вялшай Айчыннай вайне. Распрацаваны план мерапрыемствау да 65-годдзя, яю праду-гледжвае выкарыстанне розных форм выхавау-чай працы: пошукавую 1 валанцёрскую дзей-насць, музейныя занятю, экскурсп 1 падарожжы па месцах баявой славы, падрыхтоуку юбшей-нага выпуску л1таратурнага альманаха, выступ-ленш аптбрыгад, мастацюх калектывау перад ветэранам1 Вялшай Айчыннай вайны. Право-дзщца пастаянна дзеючы конкурс рацаводау 1 да-следаванняу «Вялшая Айчынная вайна праз лес маёй сямЧ».
Наладжаныя студэнцюя канферэнцьи дазво-лш выявщь пераможцау, працы яюх был1 наю-раваны на Рэспублшансю конкурс творчых прац навучэнцау 1 студэнтау па грамадазнаучых навуках «Вялшая Айчынная вайна ва удзячнай памящ беларускага народа». Тэматычная раз-настайнасць, глыбокае змястоунае 1 фактагра-ф1чнае напауненне даследаванняу сведчаць аб глыбокай ¿дэалапчнай сталасщ сучаснай мо-ладз1, разуменш ¿м1 рол1 савецкага народа у вызваленш Еуропы («Вялт подзвп народа», «Маладзечаншчына у гады Вялшай Айчыннай вайны», «Вялшая Айчынная вайна вачыма ма-ладых», «Вусная народная творчасць - натхня-льшк перамоп» 1 шш.).
У кастрычншу бягучага года у Мшску 1 ш-шых гарадах крашы праведзены дш памящ, прысвечаныя 65-годдзю зшшчэння Мшскага гета. 3 мэтай засваення важнасщ урокау Хала-косту выкладчыкам1 кафедры наладжана пошу-кавая 1 краязнаучая праца па даследаванш тэмы «Халакост. Псторыя 1 сучаснасць. Урою тале-
рантнасщ». Падрыхтаваны праект «Халакост: памяць 1 перасцярога», у межах якога была пра-ведзена канферэнцыя па згаданай тэме (з удзе-лам консула Дзяржавы 1зрашь у Беларус1 1галя Койфмана), аргашзавана выстава памящ у 1зра!ль-сюм культурным цэнтры (працстаулена 30 творчых праектау). На Рэспублшансю конкурс наю-равана 19 творчых прац. Па вышках удзелу у конкурсе званне лаурэата атрымат студэнты факультэта выдавецкай справы 1 палпрафп Ма-лашук Марыя, 1саеу Дзм1трый, Шэмель Юл1я; Спецыяльнага прыза удастоены Адамов1ч Воль-га, Махлай 1рына, М1халёнак Анастас1я; Дыпло-мам1 узнагароджаны Аляксеева Алена, Бахан-ко Таццяна, Брэль Таццяна, Дударэв1ч Соф'я, Кавальчук Марына, Кутас Веранша, Шушкев1ч Дар'я. Шэраг студэнтау атрымат Пахвальныя люты. Выхаваучая праца у дадзеным напрамку дапамагае лепш зразумець рэалп нашага часу, разв1вае талерантныя адносшы да людзей розных нацыянальнасцей, садзейшчае выхаванню грамадзянска-патрыятычных пачуццяу, непры-манню насшля, генацыду.
Патрыятычнае выхаванне - гэта не толью умацаванне гютарычнай памящ, але 1 сцвярд-жэнне стваральнай працы беларускага народа па развщщ нацыянальнай эканомт, захаванн1 нацыянальнай культуры. 2009 год абвешчаны Прэз1дэнтам крашы Годам роднай зямл1, што надае новае гучанне дзяржауным акцыям 1 праграмам «Жыву у Беларус1 1 тым ганаруся» (стартавала 7 чэрвеня 2006 г. у горадзе Крычаве Маг1лёускай вобласц1), «Моладзь Беларус1», «Маладыя таленты Беларус1», выкананне як1х з'яуляецца прыярытэтным у гал1не ¿дэалаг1чна-га выхавання моладз1. Распрацоука так1х праектау, як «Беларусь - краша тваёй будучын1», ле-тап1с «Камсамол БДТУ у асобах 1 справах», «БДТУ 1 яго роля у сацыяльна-эканам1чным ж^1цц1 кра1ны», правядзенне конкурсау на леп-шую творчую працу «Табой, Радз1ма, ганаруся», радаводау «Г1сторыя майго роду у лёсе Радз1мы», распрацоука лепшага экскурс1йнага маршруту па малой радз1ме студэнтау, правядзенне тэматычных выстау, прысвечаных Году роднай зямл1, Дню мащ, экскурс1й па роднай зямл1, тэматычных канферэнцый, выступленн1 аг1тбрыгад напауняюць ¿дэалапчную працу вы-сок1м патрыятызмам 1 тэматычным багаццем.
Пэуныя змены па удасканаленш грамадзянс-ка-патрыятычнага выхавання адбываюцца 1 у ву-чэбным працэсе. Так, у адпаведнасц1 з бягучым1 ¿дэалаг1чным1 патрэбам1 няспынна актуал1зуецца змястоунае напауненне вучэбных дапаможн1кау па гумаштарных дысцыпл1нах. Падрыхтаваны адпаведныя вучэбна-метадычныя комплексы.
Вяшкая увага на кафедры нацаецца удаскана-ленню асобы выклацчыка, яю пав1нен быць прык-лацам грамацзянскасщ I патр^1ятызму для студэнтау. Выкладчьш кафедры нясп^1нна працуюць нац
павышэннем свайго прафесшнага майстэрства 1 паглыбленнем щэалапчнай свядомасщ. Так, на-прыклац, дзякуючы руптвай працы юраушка ль таратурнага клуба «Ветлща», ст. выклацчыка Н. Я. Сав1цкай выдадзеиа 5 выпускау лгаратуриага альманаха «ЛУБ». Рыхтуецца да друку юбшейиае выданне да 65-годдзя Перамоп. Асноунай задачай лп-аратурнага клуба «Ветлща» з'яуляецца выка-рыстанне творчага пагэицыялу студэнцтва у щэалапчнай 1 выхаваучай працы ушверспэта. Дзей-насць лп-аратурнага клуба арыентавана на выка-нанне канкрэтных задач па прапагандзе дзяржау-ных моу, нацыянальнай культуры, заснаваных на спрадвечных нацыянальных традыцыях.
Па вышках Рэспублшанскага конкурсу-агля-ду щэалапчнай 1 выхаваучай працы вышэйшых навучальных устаноу у л1ку пераможцау адзнача-ны праект «СямЧ маёй пачатак», падрыхтаваны выкладчыкам Т. У. Жукоускай. Дошлом II сту-пеш Мшютэрства адукацьп Рэспублт Беларусь 1 Спецыяльны прыз часотса «Роднае слова» -такая высокая адзнака працы выкладчыка, яе укладу у агульную скарбонку перамог ушверспэта па выхаваиш студэнцкай моладзг Як кь рауиЫ навуковых прац са студэнташ станоуча сцвердзш сябе кандыдат фшалапчных навук, дацэнт Т. М. Федарцова, ст. выкладчык Р. В. М1к-сюк, ст. выкладчык Т. А. Казлякова. 1х студэнты неаднаразова атрымл1ваш дыпломы Спецыяльиа-га фонду Прэзщэнта Рэспублш Беларусь 1-Ш ка-тэгорьп. Варта адзначыць найлепшыя выиш ку-ратарскай дзейиасщ выкладчыкау В. М. Гусевай, Т. У. Жукоускай, Т. М. Федарцовай, Т. А. Казляковай.
Можна з упэуненасцю сцвярджаць, што для студэнтау, яюх навучаюць выкладчыю кафедры беларускай мовы, стала надзённай патрэбай жыць актыуным жыццём, удзельшчаць у раз-настайных праектах, праводзщь даследаваиш аб родным кра1, малой радз1ме, ушаноуваць памяць аб гера1чным м1иулым нашага народа. Бе-зумоуна, прыкладам для студэнцкай моладз1 павшиа быць асоба выкладчыка, яго грамадзян-ская пазщыя, высою узровень щэйнай перака-
иаиасщ, вернасць Бацькаушчыие.
Заключэнне. Выхаванне грамадзянша Бела-рус1 - дзяржауная задача. Таму з мэтай стварэння неабходных умоу для фарм1равання выхаваучых сютэм, арыентаваных на разввдё сацыяльиа-раз-внай 1 творчай асобы, Пастаяннай камгаяй Палаты прадстаушкоу Нацыянальнага сходу Рэспублш Беларусь па адукацьп, культуры, навуцы 1 иавукова-тэхшчиым прагрэсе падрыхтаваиы праект Мадэльнага закона «Аб выхаваиш дзяцей 1 моладзЬ». Прыняцце такога закона выведзе гра-мадзяиска-патрыятычиае выхаванне на новы, м1ж-дзяржауны узровень, што, у сваю чаргу, запатра-буе ад педагогау больш шырокага I прафеайиага разумения сва!х абавязкау па выхаваиш моладзг
Таюм чынам, грамадзянска-патрыятычнае выхаванне - гэта працэс, заснаваны на агуль-началавечых каштоунасцях. Да прыярытэтных каштоунасцей беларусау адносяць беларускую дзяржаунасць, веданне уласнай псторьп I на-цыянальных звычаяу, культуры 1 мовы. Павод-ле нямецкага мовазиауцы I фшосафа Вшьгель-ма фон Гумбальта, «мова народа ёсць яго дух, I дух народа ёсць яго мова, I цяжка уявщь сабе штосьщ больш тоеснае». А яшчэ - агульнача-лавечыя щэалы дабра, прауды, справядл1васщ. Усё гэта складае грамадзянскасць I патрыя-тызм, яюя з'яуляюцца неабходнай умовай даб-рабыту I стабшьнага развщця кожнага народа.
Л1таратура
1. Концепция воспитания детей и учащейся молодежи в Республике Беларусь // Настау-нщкая газета. - 2000. - 22 февраля.
2. Непрерывное воспитания детей и учащейся молодежи в Республике Беларусь. Концепция, Программа на 2006-2010 годы. - Минск: НИО, 2007. - 64 с.
3. Буткевич, В. В. Гражданское воспитание детей и учащейся молодежи: пособие для руководителей учреждений образования, педагогов, классных руководителей и студентов / В. В. Буткевич. - Минск: НИО, 2007. - 280 с.
