CC BY
0УДК_7.05:327.
ГРАФИКАЛЬЩ ДИЗАЙНДЫ ¥ЛТТЬЩ Ц¥НДЫЛЬЩТАРДЬЩ МЭДЕНИ ДЭСТYРЛI М¥РАСЫНДА ОЦЫТУ
МАНАРБЕК 0СКЕНБАЙ
Абай атындагы ^азак педагогикалык университетшщ графикалык дизайн студент
Еылыми жетекшiсi- К. И. ^удабаева Алматы, ^азакстан
Ацдатпа: Берыген мацалада улттыц цундылыцтарды графикалыц дизайнда пайдалану арцылы оцушылардыц мэдени жэне эстетикалыц mYciHiKmepiH дамытуга багытталган. Зерттеуде келес аспектыер царастырылады. Зерттеу мацсатында улттыц цундылыцтарды графикалыц дизайнда пайдалану арцылы оцушылардыц мэдени жэне эстетикалыц mYсiнiкmeрiн дамытуда белгыер царастырылады. Зерттеу мтдеттертде улттыц цундылыцтардыц графикалыц дизайндагы нацты шимай бeлгiдeгi врнeгi, жулдыз т.б. улттыц элeмeнmmeрдi цолданудыц mиiмдi эдютерт зерттеу царастырылады. Дегенмен, сонымен цатар студенттердщ шыгармашылыц цабшеттерт дамытуга багытталган оцыту эдютерт эзiрлeудe кврнек mYрлeрi берыген. Демек, улттыц цундылыцтарды графикалыц дизайнда пайдалануда оцушылардыц мэдени жэне эстетикалыц mYсiнiкmeрiн арттырады жэне олардыц шыгармашылыц цабшеттерт дамытатыны зерттеу барысында аныцталды. Эдеби шолуда улттыц цундылыцтар мен графикалыц дизайн бойынша гылыми ецбектер талданды. Бершген мацалада сауалнама жэне сухбат ЖYргiзудe оцушылар мен мугалiмдeр арасында сауалнама ЖYргiзу жэне сухбат алуда ескерт бiр цатар зерттеу жумыстардыц цорытындысы мен усыныстар жасалганы туралы мэлiмemmeр жинацталып берлп отыр.
Ty^h свздер: графикалыц дизайн, цундылыц, маман, эд^тер, дамыту, дидактикалыц цуралдар
БYгiнгi тацда улттык кундылыктарды, мысалы, ернек, шимай, жулдыз сиякты элементтердi графикалык дизайнда пайдалану аркылы студенттердщ мэдени жэне эстетикалык тYсiнiктерiн дамыту ете мацызды жэне езекп болып табылады. Бершген тэсшдщ бiрнеше артыкшылыктары бар дей турганмаен, оны келесщей баяндауга болады. Мэдени мураны сактауда улттык ернектер мен символдарды колдану аркылы студенттер ез мэдениетшщ байлыгын терещрек тYсiнедi жэне оны сактауга Yлес косады. Эстетикалык талгамды дамытуда улттык элементтердi графикалык дизайнда пайдалану болашак мамандардыц эстетикалык талгамын калыптастырады, олардыц шыгармашылык кабшеттерш арттырады. Сонымен катар ец непзп тарихи сана аркылы улттык кундылыктарды графикалык дизайнда колдану аркылы студенттер келер урпакка ез тарихын, салт-дэстурлерш жэне улттык ерекшелiктерiн терец маглумат ала отырып, кец магнада жацаша багытка ие болып тYЙсiнедi. Идентификациялана отырып, улттык элементтердi колдануда студенттер улттык идентификациясын ныгайтады, олардыц ез мэдениетше деген мактаныш сезiмiн арттырады. Дегенмен, бершген тэсш казiргi замангы бiлiм беру жYЙесiнде ете езекп, себебi ол студенттердiц жан-жакты дамуына ыкпал етедi. Демек, графикалык дизайн мамандарын даярлауга арналган дидактикалык куралдарды эзiрлеу такырыбы бойынша зерттеу жумысыныц негiзгi элементтерiн карастыру ете мацызды. Дегенмен, магиспрлш жумыс мазмунында мэдени жэне эстетикалык тYсiнiктердi калыптастырудыц теориясы. ¥лттык кундылыктардыц мэнi мен мацызы. ¥лттык элементтердi графикалык дизайнда колдану эдiстерiмен катар. зерттеуде графикалык дизайн саласындагы мамандарды даярлауга арналган дидактикалык куралдарды эзiрлеу процесi камтылады. Демек, оку багдарламалары, окыту эдiстерi, жэне оку материалдары карастырылган. Такырыпты непздеуде карама-кайшылыгына токталатын болсак, онда келесщей баяндауга болады. Зерттеудщ карама-кайшылыгы
Kipicne
графикалы; дизайнды ок;ытуда icKe асырылып жащанымен, ÖYriHri тацда колданылатын Ka3ipri эдiстер мен ;уралдардыц тиiмдiлiгi жо;тыц касы, онда мYлдем ултты; к¥ндылы;тар карастырылмайды, соган орай бiздiц усынып отырган элементтердщ жацашылдыгын салыстыра отырып, такырыбымызды «Графикалы; дизайн мамандарын даярлауга арналган дидактикалы; ;уралдарды эзiрлеу» деп алды;. Зерттеу пэш: Графикалы; дизайнды окыту процесi. Зерттеу нысаны: ¥лттыц мэдени мурасы аркылы графикалы; дизайн бойынша мамандарды дайындаудыц дидактикалы; ;уралдарымен ащарылган жумыс мазмуны. Гипотезасы: Егер графикалы; дизайнды ултты; кундылыктарды о;ытуда заманауи дидактикалы; ;уралдар ретiнде ;олданылса, онда студенттердщ ултты; идентификациясы ныгайып, бiлiм децгей мен шыгармашылы; кабiлеттерi айтарлыщтай артады. Зерттеу ма;саты: Графикалы; дизайн мамандарын даярлауга арналган тиiмдi дидактикалы; ;уралдарды эзiрлеу жэне олардыц о;у процесiндегi релш аны;тап, усыныстар беру. Зерттеу мшдеттерг Графикалы; дизайнды о;ытудыц мэдени жэне эстетика теориясына, дидактикалы; ;уралдарына талдау жасау. Заманауи графикалы; дизайнныц дидактикалы; ;уралдарды эзiрлеу. Эзiрленген улты; кундылыктар ;уралдардыц тиiмдiлiгiн тэжiрибелiк тYPде тексеру. Дизайн графикасыныц о;у процесiне улты; кундылыктарды енгiзу бойынша усыныстар жасау. Зерттеу эдютерг Эдебиеттердi талдау, сауалнама жYргiзу, тэжiрибелiк зерттеу, статистикалы; талдау. Методологиясы: Зерттеу эдiстерiн ;олдану ар;ылы алынган мэлiметтердi жYЙелi тYPде талдау жэне ;орытындылау. Практикалы; жацалыгы: Зерттеу нэтижесшде графикалы; дизайнды о;ытуда ;олдануга арналган жаца дидактикалы; ;уралдар эзiрленедi, бул студенттердщ бiлiм децгешн арттыруга жэне шыгармашылы; кабiлеттерiн дамытуга мYмкiндiк бередi. Эдiстерi мен материалдары Эдебиеттердi талдауда графикалы; дизайн жэне ултты; кундылыктар бойынша гылыми жэне эдютемелш эдебиеттердi зерттелдi. Сауалнама жYргiзiлiп студенттер мен о;ытушылар арасында, оны жYргiзу ар;ылы олардыц ултты; элементтердi графикалы; дизайнда ;олдану туралы пiкiрлерiн аны;талды. Тэжiрибелiк зерттеуде ултты; элементтердi ;олдану ар;ылы графикалы; дизайн жобаларын жасау жэне олардыц тшмдшп багаланды. Статистикалы; талдауда жиналган мэлiметтердi статистикалы; эдютермен талданып, ;орытындыланды. Ба;ылауда о;у процесшде ултты; элементтердi ;олданудыц эсерiн ба;ылап жэне багаланды. ^олданылган материалдарга то;талса;, оны келесiдей баяндаймыз. О;у ;уралдарына графикалы; дизайн бойынша о;улы;тар, эдютемелш нус;аулар, жэне ултты; элементтердi ;олдану бойынша материалдарды жащызамыз. ^олданылган техникалы; ;уралдарга компьютерлер, графикалы; планшеттер, арнайы багдарламалы; ;амтамасыз ету (Adobe Photoshop, Illustrator жэне т.б.) болды. Сонымен ;автар ултты; элементтерге-ернектер, шимайлар, жулдыздар жэне бас;а да ултты; символдар мен элементтер пайдаланылды. Студенттер мен о;ытушыларга арналган ашы; жэне жабы; педагогикалы; сауалнама бланкiлерi сарапталды. Тэжiрибелiк жумыстар бойынша студенттердiц графикалы; дизайн жобалары, олардыц ултты; элементтердi ;олдану ар;ылы жасалган жумыстар нэтижесi шыгарылып багаланды. Бул эдiстер мен материалдар зерттеудщ тшмдшгш арттырды жэне оныц нэтижелерш нак;тылауга кемектесп. Мысалы,
шимай ернеп - ем1рдщ дамуы, оныц ала тустеп KepiHici - кара к;ылды как; жарган Эдшеттщ белгiсi. Нем. Фил. Гегельше, дамушы ;озгалыстыц формасы. То;таусыз алмасып келш отыратын кун мен тун белпск А.Д.Тойнби мэдени дамуы бойынша тужырымы [1]. Жулдыз" -
9®:ернек геометрияльщ сыньщ сызьщты туспалдайды [2]. Жулдыз бейнеа копмозицияланган ою-ернектердiц ортасында кездеседi. «Эмiр сапарында жулдызыц оцынан туып, аспан тэцiрiнiц ;олдауында бол» деген магынада ;аза; галымы Э. Жэшбековтщ ою-ернек классификациясынан алынган. Зерттеу ма;сатында ултты; кундылыктарды графикалы; дизайнда пайдалану ар;ылы студенттердiц мэдени жэне эстетикалы; тYсiнiктерiн дамытуда белгiлерден композиция ;урастырылып, 1, 2 суреттерде усынылып отыр.
№ 1 сурет- Дизайнерская композиция из элементов дизайна
№ 2. Сурет- Пэнаральщ байланыста дизайн композиция элементтерш пайдалану
Зерттеудщ жацалыгы келесiдей аспектiлердi камтиды:
Жаца дидактикалык куралдар: Графикалык дизайнда улттык элементтердi колдануга арналган жаца дидактикалык куралдар эзiрленедi. Бул куралдар окушылардыц мэдени жэне эстетикалык тYсiнiктерiн дамытуга багытталган.
Инновациялык эдiстер: ¥лттык кундылыктарды графикалык дизайнда колданудыц жаца эдiстерi мен тэсiлдерi усынылады. Бул эдiстер окыту процесiн тиiмдiрек жэне кызыктырак етедi.
Тэжiрибелiк нэтижелер: Зерттеу барысында алынган тэж1рибелш нэтижелер улттык элементтердi колданудыц тиiмдiлiгiн кeрсетедi. Бул нэтижелер окушылардьщ мэдени жэне эстетикалы; тусшштершщ децгешн арттыруга мYмкiндiк береди
Оку процесiне енгiзу: Зерттеу нэтижелерi негiзiнде оку процесiне енгiзуге арналган накты усыныстар жасалады. Бул усыныстар бшм беру сапасын жаксартуга багытталган.
Мэдени мураны сактау: Зерттеу улттык кундылыктарды сактау жэне оларды болашак урпакка жеткiзу мэселелерiн карастырады. Бул аспект окушылардыц улттык идентификациясын ныгайтуга ыкпал етедi.
Берiлген жацалыктар зерттеудщ мацыздылыгын арттырады жэне оныц практикалык кундылыгын кeрсетедi.
Аталган зерттеу жумысы графикалык дизайн саласындагы бiлiм беру сапасын жаксартуга багытталган мацызды кадам болып табылады.
Зерттеу нэтижелерiн оку процесше енгiзу бойынша келесiдей усыныстар жасауга болады:
Оку багдарламаларын жацарту: Зерттеу нэтижелерiне сэйкес оку багдарламаларын кайта карастырып, улттык элементтердi графикалык дизайнда колдануды камтитын жаца бeлiмдер косу.
Оку куралдарын эзiрлеу: ¥лттык кундылыктарды графикалык дизайнда колдануга арналган арнайы дидактикалык куралдар мен оку материалдарын эзiрлеу жэне оларды оку процесше енпзу.
Окытушыларга арналган семинарлар: улттык элементтердi графикалык дизайнда колдану эдiстерi бойынша семинарлар мен тренингтер етюзу. Бул муFалiмдердiц жаца эдiстердi тиiмдi колдануына кeмектеседi.
Практикалык сабактар: студенттердщ улттык элементтердi графикалык дизайнда колдану даFдыларын дамыту Yшiн практикалык сабактар уйымдастыру. Берiлген сабактарда студенттер жобаларын жасап, оларды талкылай алады.
БаFалау критерийлерш енгiзу: Студенттердiц улттык элементтердi колдану децгешн баFалау Yшiн арнайы критерийлер эзiрлеу. Бул окушылардыц жетiстiктерiн объективт тYPде баFалауFа мYмкiндiк бередi.
Керi байланыс жYЙесi: Студенттер мен окытушылар арасында туракты керi байланыс жYЙесiн енпзу. Бул жYЙе аркылы студенттердщ жетiстiктерi мен киындыктары талданып, оку процесш жаксарту бойынша усыныстар бершедь
Зерттеу нэтижелерiн жариялау: Зерттеу нэтижелерш Fылыми журналдарда, конференцияларда жэне семинарларда жариялау. Бул баска бшм беру мекемелерше де зерттеу нэтижелерш колдануFа мYмкiндiк бередi.
Берiлген усыныстар зерттеу нэтижелерш тиiмдi тYPде оку процесше енпзуге жэне студенттердiц мэдени жэне эстетикалык тYсiнiктерiн дамытуFа кeмектеседi.
Бакалавр баFытында бастауыш мектеп муFалiмдерi маманды^ыныц 3 курс студенттерiне артбiлiм бойынша графикалык дизайнды колданудан тэжiрибелiк-эксперименттiк жумыстарды жYргiзу кезiнде бiлiм, бiлiк жэне шы^армашылык децгейiн аныктау Yшiн No1 кесте колданылады. Нэтижесi нeмiрi 3 сурете шы^арылды.
№ 1 Графикалык дизайнды улттык кундылыктардыц мэдени дэстYрлi мурасында окытудагы шыгармашылык кесте___
Критерийлар Ке р сет кшгг ер i Денгейлер1 сипаттамасы
Эстетика лык багалау Арт бМмнсн такырыпка Жогары;3 Такырып
байланысты Жаксы; 4 толык
кер не к Lii ктерд1 н Орташа; жанартылуы,
визуалды Темен; Такырып
тартымдылыгы, туе 0те темен. жа н артьшга н.
yfinCciMi, СТИЛЬДШ Такырып
oipniri. Окулыктагы жартылай
такырыппен сэйкес жанартылуы
мазмунын. Такырып
кернек э л SKTepi н аздаган
колдануы esrepicTepi
Такырып
жа н артыма f а н
Функшюналдык багалау Арт бМмнсн такырыпка Жогары;3 Такырып
байланысты окульщты. Жаксы; 4 толык
керне к i л i KTepi н Орташа; жа н артылу ы,
пайдалануы, ез Темен; Такырып
ыц гай лылыгына ©те темен. жа н артылган.
байланысты шепйм Такырып
кабытдауы, окулыкты жартьшай
немесе кернекш1кп, жанартылуы
технологняны ти!мд1 Такырып
пайдалануы. Такырыпка аздаган
сай болуы. esrepicTepi
Такырып
жа н артыма f а н
Пай да л анушьи ард ьш Арт б1Л1мнсн эр Жогары; 7 Такырып
канагаттану децгеш такырыпка байланысты Жаксы; толык
экспериментаторлар мен Орташа; жа н артылу ы.
эксперимент Темен; Такырып
жургчзушшердщ ез ара Оте темен. жа н артьшга н.
пай да л анушьоар ды н Такырып
midpjiepi, канагаттану жартьшай
децгеш, кайталау жан артылу ы
ыктим алдыгы Такырып
аздаган
езгер1стер1
Такырып
жанартымаган
Мотивтш элементтер: Улттык ою-ернектер: Жогары; 7 Такырып
Табиги материалдар: Жаксы; толык
колданысы Орташа; жан артылу ы,
Темен; Такырып
Эте темен. жа н артьшга н.
Такырып
жартьшай
жанартылуы
Такырып
аздаган
esrepicTepi
№ 3. Сурет-Графикалы; дизайнды колдану бойынша тэжiрибелiк эксперимент нэтиже жумысыныц сызбадагы диограммасы.
Дегенмен практикалы; эксперименттер окушыларга ултты; элементтердi колдана отырып, графикалы; дизайн жобаларын тYрлi эдiстердi пайдаланып жасауга мYмкiндiк берiлдi. Демек, ултты; кундылыктарды графикалы; дизайнда пайдалану аркылы окушылардыц мэдени мурага деген к¥Pметiн арттыру жэне олардыц ултты; бiрегейлiгiн ныгайтуды жYзеге асыруга мYмкiндiк бар екенш дэлелдермен керсетуге тура келдi. ^орытынды
Жалпы графикалы; дизайн мамандарын даярлауга арналган тиiмдi дидактикалы; куралдарды эзiрлендi жэне олардыц оку процесiндегi релi аныкталды, усыныстар берiлдi. Графикалы; дизайнды окытудыц мэдени жэне эстетика теориясына шолу жасалды. Дидактикалык куралдарына талдау жасалып iрiктелдi. Графикалы; дизайннан заманауи дидактикалы; куралдарымен тэжiрибелiк-эксперимент жумыстары аткарылды. Эзiрленген улты; кундылыктар куралдардыц тшмдшпн тэж1рибеде ез нэтижелiгiн керсеттi. Сауалнама жYргiзiлдi, тэжiрибелiк материалдар жинакталып, статистикалык талдау жасалды. Статистикалы; талдауда жиналган мэлiметтердi статистикалык эдiстермен талданып, корытындыланды. Бакылауда оку процесiнде ултты; элементтердi колданудыц эсерiн бакылап жэне багаланды.
ЦОЛДАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1:
1. ^удабаева К.И. Сэндш-колданбалы eнердi окыту теориясы мен технологиясы: БОПжЭ студенттерге арналган оку куралы-^араганды каласы ТОО «Санат-типография» ^арМУ баспасы, 2005-110 бет.
2. Жэшбеков Э. Уакыт керуен. Алматы: Жазушы, 1992.-120 б.
3. Лаврентьев А.Н. История дизайна: учебное пособие для вузов. - М.: Гардарики, 2006. - 303 с.
4. Рунге В.Ф. Основы теории м методологии дизайна: учеб. пособие (конспект лекций) -М.: Пресс, 2001. - 252 с.
5. Элам, К. Графический дизайн. Принцип сетки / К. Элам. - М.: Питер, 2014. - 120 с.'^азакстан":
6. ¥лттык энцклопедия/Бас редактор Э. Нысанбаев - Алматы "^азак энциклопедиясы" Бас редакциясы, 1998
7. ЭбдiFапарова ¥, Окушыларды тэрбиелеуде казактьщ ою ернек eнерiн пайдалануга студентердi даярлау
8. Г. Мэуленова, Д. Амандыкова Дизайнерге арналган сездш аныктама, Астана 2009
9. Байешов Б.Т., Байешов Б.Б., Сейтпакиева А.Т. Дизайн тарихы мен теориясы: Тэжирбелш жэне eзiндiк сабакка арналган оку куралы: Тараз, 2014 Г. Мэуленова, Д. Амандыкова Дизайнерге арналган практикум
10. Кудабаева К.И. Айтмуханова П.М. Дизайн теориясы мен эдюнамасы: Дизайн жэне бейнелеу енер^ Сэулет дизайны, полиграфия студенттерше, магистранттарга, окытушыларга арналган оку куралы./-Алматы: Абай атындагы ^аз¥ПУ, 2022-317 бет. Екiншi басылым.
