Научная статья на тему 'Глoбaллaшув шaрoитидa Ўзбeкиcтoн ижтимоий-сиёсий барқарорлигига таҳдид солувчи ахборот xaвфcизлигини тaъминлaш'

Глoбaллaшув шaрoитидa Ўзбeкиcтoн ижтимоий-сиёсий барқарорлигига таҳдид солувчи ахборот xaвфcизлигини тaъминлaш Текст научной статьи по специальности «Техника и технологии»

CC BY
26
13
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and Education
Область наук
Ключевые слова
глобаллашув / жамият / тинчлик маданияти / шaxc инфoрмaциoн мaдaнияти

Аннотация научной статьи по технике и технологии, автор научной работы — Рузимат Тухтасинович Жураев, Бекзод Мухаммадумарович Набиев

Бугунги кундa глoбaллaшув шaрoитидa дунё мaмлaкaтлaри жамиятда ижтимоий-сиёсий барқарорликни таъминлаш ва мустаҳкамлашда ўзига хос механизмлардан фойдаланмоқдалар.Ушбу маколада ижтимоийсиёсий барқарорлигига таҳдид солувчи ахборот xaвфcизлигини тaъминлaш муаммо ва ечимлари келтириб ўтилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Глoбaллaшув шaрoитидa Ўзбeкиcтoн ижтимоий-сиёсий барқарорлигига таҳдид солувчи ахборот xaвфcизлигини тaъминлaш»

"Science and Education" Scientific Journal / Impact Factor 3,848 (SJIF) February 2023 / Volume 4 Issue 2 _

Глобаллашув шароитида Узбекистон ижтимоий-сиёсий баркарорлигига тахдид солувчи ахборот хавфсизлигини

таъминлаш

Рузимат Тухтасинович Жураев

НамДУ

Бекзод Мухаммадумарович Набиев

НамМКИ

Аннотация: Бугунги кунда глобаллашув шароитида дунё мамлакатлари жамиятда ижтимоий-сиёсий баркарорликни таъминлаш ва мустахкамлашда узига хос механизмлардан фойдаланмокдалар.Ушбу маколада ижтимоий-сиёсий баркарорлигига тахдид солувчи ахборот хавфсизлигини таъминлаш муаммо ва ечимлари келтириб утилган.

Калит сузлар: глобаллашув, жамият, тинчлик маданияти, шахс информацион маданияти

Ensuring information security that threatens the social and political stability of Uzbekistan in the conditions of

globalization

Ruzimat Tukhtasinovich Juraev

NamDU

Bekzod Mukhammadumarovich Nabiev

NamISE

Abstract: Today, in the conditions of globalization, the countries of the world use their own mechanisms to ensure and strengthen socio-political stability in society. In this article, the problems and solutions of ensuring information security, which threatens socio-political stability, are presented.

Keywords: globalization, society, culture of peace, personal informational culture

"Дунё микёсида 1,8 миллиард ёш авлод вакиллари бор. Жумладан, Узбекистон ахолисининг деярли тенг ярмидан купрогини ёшлар ташкил

этagн"1. "Emnap xap KaHgaö ^aMuaTHuHr a^panMac khcmh^hp Ba rno6annamyB gaBpuga aBBanaM6op yHuHr MyaMMonapu önpHHHHnapgaH öynnö M3ara HuKagu. HHCOHH^THHHr rno6an MyaMMonapu, rnoöannamyBHHHr pean ^apaeHnapu Ba rnaKrnapHHH aHuKnamga, öhphhhh HaB6arga, emnap napaMeTpu Typagu. AHHaH emnap HKTHCogHH Ba h^thmohh TOMOHgaH a3uaT Hexagunap Ba Mo^aponap MapKa3ura 6opu6 Konumnapu MyMKHH. ABBano, emnap «HrunaHHÖ 6opaeTraH gyHeBHH этнкaнн nyxTa эгanna6, yHHHr acocuga arnarnHH ypraHumnapu KepaK. MycTaKun xaeTra Kupuö KenaeTraH emnapuMro thhhhhk MagaHuaTuHu aHrnamnapu Ba TymyHHÖ eTumnapu, гno6anнзaцнa ^apaeHura h^thmohh Maco^agaH Kapamnapu MyxuMgup"2.

Y3ÖeKHCTOH axonucuHuHr "18,9 MnH. Ha^apu eKH 54 ^oh3hhh 30 emrana 6ynraH emnap Ba 6onanap Tamxun этaцн. EmnapHuHr 9,5 mh^hhohh эpкaк, 9,4 MunnuoHH эca aen ^HHCura MaHcy6.

Pecny6nuKaga emnapra oug gaBnar cuecaTHHHHr xyKyKuö acocnapuHu MycTaxKaMnarn MaKcaguga 2017 - 2020 Hunnapga 50 gaH opTHK KOHyH Ba KOHyHOCTH xy^^aTnapu Ka6yn KunuHgu, 30 hwhb - "Emnap KyHu" ge6 эtnoн KunuHgu"3.

Y3ÖeKHCTOHgarH TapaKKueTHHHr xapaKTepnu xycycuaTnapugaH öupu muggar 6unaH KeHraftuö öopaeTraH rno6annamyB ^apaeHuga ^m^MouS, cuecuH MagaHuH, MatHaBuH xaeTHuHr annu ax6opoTnamyBugaH н6oparaнгнgнp. Kaög Kunum ho3umku rno6annamyB Ba ax6opoTnamyB y3apo Sup-Supura öorauK 6ynraH guaneKTuK SupnuKgaru н^тнмoнн BoKenuKgup. rno6annamyB ^eHoMeHu xaKuga ranupraHga, 6y aTaMa SyryHru KyHga нnмнн-$anca$нн, xaeTufi TymyHHa cu^araga ^yga KeHr MatHoHu aHrnaramuHu TatKugnam no3uM, rno6annamyB-6y aBBano xaeT cyptarnapuHu öeKuec gapa^aga Te3namyBu geMaxgup4.

rno6an ($paH^3Ha, noTuHHa-ep mapн)-ннcoннaт xaeTura Terumnu MyxuM MacananapHuHr Ma^MyacuHu, Tatcup goupacuHu, KynnamHu u^oganafigu, xo3upru gaBp н^тнмoнн, uKTucogufi TapaKKueTuHuHr TaKgupura gaxngop MacananapHuHr xan этнnнmн 6unaH öofhuk. rno6an MayaMMonap ^aMuaTHuHr öapna coxanapuHu KaMpaö onraH, yHra xoc 6ynraH MyaMMonapHuHr enuMuHu Tonum Ba xan этнmga annu ax6opoTnamyB, axöopoT TexHonoruanapuHu puBo^naHTupum, нн$opмaцнoн MagaHuaTuHu maKnnaHTupum Ba MyHTa3aM TaKoMunnamTupum MyxuM aManufi axaMuaT Kacö этagн.

1 https://uza.uz/uz/posts/shavkat-mirziyoev-turkiy-kengash-sammitida-yoshlarga-oid-muhim-tashabbusni-ilgari-surdi_320235

2 Baöag^aHoB C.C. Xo3nprn MeguaMyxuT mapouTuga em^apHn gecTpyKTuB axöoporaapgaH xuMoa KK^umHuHr caMapa^n BocuTacu cn^aTnga MegnaTat^uMHuHr 3apypnHTn. 3aMoHaBnH Tat^nM / CoBpeMeHHoe o6pa3oBaHne 2017, 57 6.

3 "y36eKMcTOHga em^apra oug gaB^aT cнecaтннн 2025 Hunrana puBo^^aHTupum кoнцeпцннcннн TacAuK^am тyFpнcндa"гн Y36eKMcToH Рecпy6flнкacн Ba3upnap MaxKaMacuHuHr 18.01.2021 ннflдaгн 23-coh Kapopu. https://lex.uz/docs/5234746

4 KapuMoB H.A. MxcaK MatHaBuaT - eHrunMac KyH. -TomxeHT: MatHaBuaT, 2008. -111 6.

Ахборот технологиялари жамиятнинг хамма сохаларини эгаллаб, ижтимоий-иктисодий хаётини тобора замонавийлашувини, такомиллашувини таъминламокда ва фундаментал, ижтимоий-гуманитар фанларнинг энг янги ютукларидан унумли фойдалангани холда барча фанларнинг мунтазам ривожига шарт-шароит яратди. Бунинг натижаси уларок биотехнология, генмухандислиги (генинженерия)га асосланган кишлок хужалиги, турли инновациялар, юкори технологияларга асосланган саноат ва телекоммуникация алокалари ва компьютер технологияларига асосланган хизмат курсатиш сохалари вужудга келди. Хрзирги даврнинг мазмуни ва мохияти интеллектуал билим даври ва "билимга асосланган" жамиятдир.

Шахс информацион маданиятининг шаклланиши ва эволюцияси жараёнини тахлил килишга дифференциал ёндашиш зарурлигини вужудга келтиради. Бизнинг фикримизча, информацион маданияти шаклланиши жараёнига куйидагилар мухим роль уйнайди.

Биринчидан, интернетдан фойдаланишга асосан ёшлар кизикади ва ёшлар динамик равишда усиб борувчи ижодий куч, мамлакатни, миллатни, давлатнинг келажагидир. Интернет ёшларнинг дунёкараши, тафаккури, ахлокини, ижтимоий-сиёсий ва маданий-маънавий онгини шакллантирувчи мухим манба хисобланади.

Иккинчидан, интернет оммавий ахборотни воситаларининг энг кулай ва таъсирчан шаклига айланди. Интернетдан оммавий ахборот воситаларининг вакиллари, журналистлар, публицистлар, ёзувчилар, шархловчиларнинг ахборот манбасига ва минбарига айланди. Интернет кишилар онги, ижтимоий катламларнинг ахборотга эга булган эхтиёжларини кондирмокда.

Учинчидан, интернет тизимида катта ёшдаги авлодга мансуб, жамиятда муайян ижтимоий мaвкeгa эга булган ижтимоий катлам вакиллари: сиёсатшунослар, хукукшунослар, иктисодчилар, маданиятшунослар, файласуфлар, барча фанлар вакиллари фаол иштирок этмокда.

Туртинчидан, интернет тизими билан ижтимоий фикр лидерлари, давлат ташкилот вакиллари, сиёсий партия, нодавлат, нотижорат ташкилотларининг етакчилари, самарали ишламокда.

Жамият тараккиётининг янги боскичида интернет бепоён ахборот майдонига айланди. Ахборотлашув жараёнинг асосий субъекти ва харакатлатирувчи кучлари манфаатларига хизмат киладиган бундай саъй-харакатлардан кузланган максад миллий манфаат ва кадриятларга таянган ананавий тафаккур тарзига зарба бериб, бутун дунёда гарбона андозаларга асосланган, иктисодий, ижтимоий, сиёсий ва маданий жихатдан ягона тамаддун хукумронлигини урнатишдан иборат5.

5 Б.Алиев, А.Меликулов. Ахборот хуружларидан хабардормисиз?. -Тошкент: Маънавият. 2015. -13 б.

Шяхшинг инфopмaциoн мaдaниятини шaкллaнтиpишнинг энг тaъcиpчaн кучли вocитacи 6ули6, yндa ижтимоий фикp oммaвий тapздa вa тypли ëндaшyвдa aкc э^^илади, шу мaънoдa интepнeтни oммaдa ижтимоий фи^ни шaкллaнтиpиши, ^apop тoптиpиш вa инфopмaциoн мaдaниятини шaкллaнтиpиш мaйдoни x1иcoблaнмoкдa. Интepнeт инcoн учун Уз илмий, мaфкypaвий, мaънaвий эх1тиëжлapини н^д^ишни^ жyдa кулвй шaклидиp. Интepнeт opкaли иншн шaxc cифaтидa узини нaмoëн катади, мaънaвий дyнëcи илмий caвияcини pивoжлaнтиpиш имкoниятлapини яpaтaди. Интepнeтдa xap б^ шaxc ижод килиши, илмий янгилик яpaтиши, интeллeктyaл имкoниятлapини нaмoëн килиши мумкин.

Интepнeт тyфaйли шaxc узи иcтaгaнчa, чeклaнмaгaн холдв узининг шaxcий кaмoлoти хдк,идa кaЙFypиши вa илмий ижодий фaoлият кypcaтиш имкoниятигa эта бyлaди. Интepнeт тизимидa шaxc узининг aклий кобилияти вa ижодий имкoниятлapини нaмoëн килиш учун кeнг шapт-шapoитлap мaвжyд интepнeтдa, унинг эpкин ижоди юзaгa чикдди. Бу ypиндa мaвжyд шapт-шapoитлapдaн ижодий фoйдaлaниш нaзapдa тутатади. Бyндaй шapт-шapoитлap axбopoт oлaмидa эндигита уз-узини нaмoëн этиб кeлaëтгaн вa axбopoтлapгa му^^вм э^тдаж ceзaдигaн ëшлapгa зapyp булади.

Axбopoт тexнoлoгиялapи ^нгай^, чyкypлaшиб бopиши, инcтeнcив pивoжлaниши нaтижacидa шaxcнинг тypмyш тapзи yзгapиб бopмoкдa, caлбий во^лик^ кодши, ^apa^ra, тaфaккypи yзгapди. Бунинг узига xoc xycyc^ra шaxc инфopмaциoн мaдaниятининг yзгapиб бopишидиp, мyкaммaлaшyвидиp. Шaxc инфopмaциoн тизими вocитacидa инфopмaциoн мвдвнияти шaкллaнишидa acocий ввзифв кoмпьютep тexнoлoгиялapи, интepнeт, ano^a вocитaлapи зиммacигa юкcaлгaндиp. Шaxcнинг инфopмaциoн мaзмyндaги билимлapни оилишидв кoмпьютep тexнoлoгияcининг ypни вв poли тyFpиcидaги мyлoх1aзaлapни бaëн этиш, твдкик килиш лозим.

Бугунги кундв интepнeт тapмoFидa фойдвли мaълyмoтлap билвн биp кaтopдa тapкaтилaëтгaн бyзFyнчи (диний экcтpeмизм, тeppopизм, шaфкaтcизлик, конетитуциявий тузумига к^ши кapaтилгaн) вв вхлок мeъëpлapигa тyFpи кeлмaйдигaн axбopoтлap, aйникca, ëшлap онгига caлбий тaъcиp кypcaтмoкдa.

Ушбу Fapaзли axбopoтлapдaн интepнeт фoйдaлaнyвчилapини хдмоя килиш бopacидa Рecпyбликaмиздa б^ rçaTOp кoнyнлap вв кapopлap кдбул кдлинмoкдa.

Шyнингдeк, бу бopaдa Дввлвт дacтypидa хдм aйpим ишлapни вм^га oшиpиш бeлгилaнгaн. Xycycaн, 2017-2021 йиллapдa Узбeкиcтoн Рecпyбликacини pивoжлaнтиpишнинг бeштa ycтyвop йyнaлиши буйичв Xapa^raap cтpaтeгияcини "Илм, мaъpифaт вв paкaмли иктиcoдиëтни pивoжлaнтиpиш йили" дв aмaлгa oшиpишгa оид Дввлвт дacтypи тyFpиcидaмги

2020 йил 2 март кунги 5953-сонли Узбекистан Республикаси Президентининг Фармони кабул килинган. Ушбу Давлат дастури иловасининг Хавфсизлик, диний багрикенглик ва миллатлараро тотувликни таъминлаш сохасидаги устувор йуналишлар (5.1.) булими 243-банди (2020 - 2023 йилларга мулжалланган киберхавфсизликка доир миллий стратегияни ишлаб чикиш) буйича бир катор ишлар амалга оширилмокда. Мазкур бандда Узбекистон Республикаси Президенти карори лойихаси кабул килиш назарда тутилган булиб, лойиха билан 2020 - 2023 йилларга мулжалланган киберхавфсизликка доир миллий стратегия тасдикланиши назарда тутилган6.

Унга кура, Ушбу стратегияда миллий кибермаконда жиноятчиликка карши курашиш сохасидаги фаолиятни тартибга солиш ва Киберхавфсизликнинг ягона тизими ва мухим хисобланган инфратузилмани киберхужумлардан химоя килиш сохасидаги хукукий базани шакллантириш хамда мамлакатда киберхавфсизлик борасида амалга оширилаётган чораларни кучайтириш назарда тутилган. Бу борада Узбекистон Республикасининг бир катор конун хужжатларида фукароларни номакбул ахборотлардан химоялашга каратилган катъий талаблар мустахкамлаб куйилган. Аввало, "Узбекистон Республикаси Конституциясининг 29-моддасида хар ким узи истаган ахборотни излаш, олиш ва уни таркатиш хукукига эга эканлиги, амалдаги конституциявий тузумга карши каратилган ахборот ва конун билан белгиланган бошка чеклашлар бундан мустасно эканлиги белгилаб куйилган"7.

Шу билан бирга, Узбекистон Республикаси Жиноят кодексининг 159-моддасида Узбекистон Республикасининг конституциявий тузумига тажовуз килиш харакатига нисбатан жиноий жавобгарлик белгиланган. Шунингдек, порнографик махсулотни тайёрлаш, олиб кириш, таркатиш, реклама килиш, намойиш этиш харакатларига нисбатан Узбекистон Республикаси Маъмурий жавобгарлик тугрисидаги кодексининг 189-моддаси ва Узбекистон Республикаси Жиноят кодексининг 130-моддасида жавобгарликлар белгиланган. Бундан ташкари, зуравонлик ёки шафкатсизликни таргиб килувчи махсулотни таркатиш харакатлари Узбекистон Республикаси Маъмурий жавобгарлик тугрисидаги Кодекснинг 189-моддаси 1-банди ва Узбекистон Республикаси Жиноят кодексининг 130-моддаси 1-банди талабларига мувофик жавобгарликка сабаб булади8.

Колаверса, Республикамизнинг бир катор конунларида фукароларни, айникса, ёшларни носоглом ахборотлардан химоя килишга доир талаблар

6 "2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Х,аракатлар стратегиясини "Илм, маърифат ва ракамли иктисодиётни ривожлантириш йили"да амалга оширишга оид Давлат Дастури тугрисида"ги 5953-сонли Узбекистон Республикаси Президенти Фармони, 2 март 2020 йил. / https://lex.uz/docs/4751561

7 Узбекистон Республикаси Конституцияси Тошкент "Узбекистон" 2020 й. 8-б.

8 Узбекистон Республикасининг Жиноят кодекси 130-1-моддаси. / https://www.lex.uz/acts/111453

MaB^yg. ^yMnagaH, "AxöopoT эpкннnнгн пpннцнпnapн Ba Ka^onaraapu TyrpucHga'^H Y36eKHcTOH PecnyönHKacu ^oHyHHHHHr 7-Moggacu Tanaönapura Kypa, axöopoTHH 6y3u6 TanKHH этнm Ba coxTanamTupum TaKHKnaHagu. Ma3Kyp KpHyHHHHr 14-Moggacu Tanaönapura Kypa, KoHyHra xuno$ paBHmga, h^thmohh OHrra axöopoT BocuTacuga pyxufi Tatcup Kypcaramra, yHH Hanruramra fiyn KyHHnMangH9.

fflyHHHrgeK, "Bona xyKyKnapuHHHr Ka^onaraapu TyrpucHga'^H (2008 fiun 7 aHBapt) Y3ÖeKHCTOH PecnyönHKacu ^oHyHHHHHr 16-Moggacu Tanaönapura Kypa, nopHorpa^ua, ma^KaTCH3nuK Ba 3ypaBoHnHKHH HaMofium этyвнн, hhcoh Kagp-KHMMaTHHH TaxKupnoBHH, öonanapra 3apapnu Tatcup KypcaTyBHH Ba xyKyKÖy3apnuKnap cogup этнnнmнгa caöaö öynyBHH oMMaBHfi axöopoT BocuTanapugaH ^ofiganaHum, agaöueTnapHH TapKarnm xaMga ^untMnapHH HaMofium этнm TaKHKnaHagu.

ropTHMH3HHHr Kena^aru emnap Kynuga. fflyHHHr ynyH "Emnapra oug gaBnaT cuecarn TyrpucHga'^H (2016 fiun 14 ceHTaöpt) Y36eKHcTOH PecnyönHKacu KoHyHHHHHr 5-Moggacuga xaM emnapHH axnoKHfi HerronapuHH 6y3umra onuö KenaguraH xarrn-xapaKaraapgaH, Teppopu3M Ba gHHHfi экcтpeмнзм, cenapaTH3M, $yHgaMeHTanu3M, 3ypaBoHnHK Ba ma^KaTcronHK roanapugaH xHMoa Kunum -emnapra oug gaBnaT cuecaTHHHHr acocufi fiyHanumnapugaH öupu cu^arnga KenTupunraH. AfiHH nafiTga, myHH xaM TatKHgnam ^oh3kh, WKopugaru KoHyH xy^^araapuga Kypcarnö yTHnraH öapna Tanaönap HHTepHeT TapMoruga axöopoTnap TapKarnnHmura xaM öupgeK TaannyKnugup.

Oonga^aHH^raH agaßnemap

1. https://uza.uz/uz/posts/shavkat-mirziyoev-turkiy-kengash-sammitida-yoshlarga-oid-muhim-tashabbusni-ilgari-surdi_320235

2. Baöag^aHoB C.C. X,o3upru MeguaMyxuT mapoHTHga emnapHH gecTpyKTHB axöopoTnapgaH xHMoa KunumHHHr caMapanu BocuTacu cu^arnga MeguaTatnuMHHHr 3apypuaTH. 3aMoHaBHfi TatnuM / CoBpeMeHHoe o6pa3oBaHue 2017, 57 6.

3. "Y3ÖeKHcToHga emnapra oug gaBnaT cuecaTHHH 2025 fiunrana puBo^naHTupum кoнцeпцнacннн TacgHKnam Tyrpucuga^rH Y36eKHcTOH PecnyönuKacu Ba3upnap MaxKaMacuHHHr 18.01.2021 fiungaru 23-coh Kapopu. https://lex.uz/docs/5234746

4. KapuMoB H.A. ^KcaK MatHaBHaT - eHrunMac Kyn. -TomKeHT: MatHaBHaT, 2008. -111 6.

9 Y36eKHcToH PecnyönuKacu AxöopoT эpкннnнгн npuHcunnapu Ba Ka^onaraapu TyrpucugarH KpHyHHHHHr 7- Ba 14-Moggacu, 23.03.2020 fiun. / https://lex.uz/acts/52268

5. Б.Алиев, А.Меликулов. Ахборот хуружларидан хабардормисиз?. -Тошкент: Маънавият. 2015. -13 б.

6. "2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Хдракатлар стратегиясини "Илм, маърифат ва ракамли иктисодиётни ривожлантириш йили"да амалга оширишга оид Давлат Дастури тугрисида"ги 5953-сонли Узбекистон Республикаси Президенти Фармони, 2 март 2020 йил. / https://lex.uz/docs/4751561

7. Узбекистон Республикаси Конституцияси Тошкент "Узбекистон" 2020 й. 8-б.

8. Узбекистон Республикасининг Жиноят кодекси 130-1-моддаси. / https://www.lex.uz/acts/111453

9. Узбекистон Республикаси Ахборот эркинлиги принсиплари ва кафолатлари тугрисидаги Конунининг 7- ва 14- моддаси, 23.03.2020 йил. / https://lex.uz/acts/52268

10. Набиев, Б. М. (2022). Жамиятда ижтимоий-сиёсий баркарорликни мустахкамлашда маънавиятни урни. Science апё Education, 3(10), 570-573.

11. Набиева, С. М., & Набиев, Б. М. (2022). Становление и развитие политико-правовой идеологии. Science 8nd Education, 3(5), 1404-1407.

12. Bekzod, N. (2021). Ideological factors of eliminating threats to national spirituality. Asian Journal of Multidimensional Research, 10(9), 707-711.

13. Bekzod, N. (2021). Systems of spiritual-ideological propaganda and their peculiarities. Asian Journal of Research in Social Sciences and Humanities, 11(12), 263-272.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.