Научная статья на тему 'Проблемы улучшения освобождения от уголовного наказания в условиях пандемии'

Проблемы улучшения освобождения от уголовного наказания в условиях пандемии Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
89
18
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Общество и инновации
ВАК
Область наук
Ключевые слова
пандемия / коронавирус / приговор / наказание / освобождение от наказания / болезнь / нетрудоспособность. / pandemic / coronavirus / sentence / punishment / exemption from punishment / illness / disability.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Самариддин Очилов

В данной научной статье рассматриваются вопросы освобождения от наказания в условиях пандемии, необходимость, основания и значение применения отдельных видов освобождения от наказания в условиях пандемии, совершенствование отдельных видов освобождения от наказания в условиях пандемии, правовая связь заболевания и потери трудоспособности с пандемией, научно-теоретические взгляды на применение отдельных видов освобождения от наказания в период пандемии, изучение и решение проблем законодательства и правоприменительной практики. Изучены вопросы расширения использования института освобождения от наказания при пандемии, вынесения более мягких приговоров при пандемии, ограничения свободы, социальной и правовой значимости карантинных мер.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The problems of improving criminal punishment in a pandemic situation

This scientific article addresses the issues of pandemic impunity, the necessity, basis and importance of certain types of impunity in a pandemic, the improvement of certain types of impunity in a pandemic, the legal relationship of illness and disability with a pandemic, some types of impunity in a pandemic. in the application of scientific and theoretical views, the study of problems in legal and law enforcement practice and the coverage of their solutions. The issues of expanding the use of the institution of exemption from punishment in a pandemic, the issuance of milder sentences in a pandemic, restrictions on freedom and the social and legal significance of quarantine measures have been studied.

Текст научной работы на тему «Проблемы улучшения освобождения от уголовного наказания в условиях пандемии»

Жамият ва инновациялар -Общество и инновации -

Society and innovations

Journal home page: https://inscience.uz/index.php/socinov/index

The problems of improving criminal punishment in a pandemic situation

Samariddin OCHILOV1

Specialized branch of Tashkent State University of law

ARTICLE INFO

ABSTRACT

Article history:

Received March 2021 Received in revised form 20 March 2021 Accepted 15 April 2021 Available online 20 May 2021

Keywords:

pandemic,

coronavirus,

sentence,

punishment,

exemption from

punishment,

illness,

disability.

This scientific article addresses the issues of pandemic impunity, the necessity, basis and importance of certain types of impunity in a pandemic, the improvement of certain types of impunity in a pandemic, the legal relationship of illness and disability with a pandemic, some types of impunity in a pandemic. in the application of scientific and theoretical views, the study of problems in legal and law enforcement practice and the coverage of their solutions. The issues of expanding the use of the institution of exemption from punishment in a pandemic, the issuance of milder sentences in a pandemic, restrictions on freedom and the social and legal significance of quarantine measures have been studied.

2181-1415/© 2021 in Science LLC.

This is an open access article under the Attribution 4.0 International (CC BY 4.0) license (https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru)

Пандемия шароитида жиноий жазодан озод кдлишни такомиллаштириш масалалари

_ АННОТАЦИЯ_

Калит сузлар:

пандемия, коронавирус, хукм, жазо,

жазодан озод килиш, касаллик,

мехнат кобилиятини йукотиш.

Мазкур илмий маколада пандемия шароитида жазодан озод килиш масалалари, пандемия шароитида жазодан озод килишнинг айрим турларини куллаш зарурияти, асослари ва ахамияти, пандемия шароитида жазодан озод килишнинг айрим турларини такомиллаштириш, касаллик ва мехнат кобилиятини йукотишнинг пандемия билан хукукий алокадорлиги, пандемия даврида жазодан озод килишнинг айрим турларини куллашда илмий-назарий карашлар, конунчилик ва хукукни куллаш амалиётидаги муаммо-

1 The Head of the Department criminal law disciplines of Specialized branch of Tashkent State University of law, Tashkent, Uzbekistan. E-mail: ochilovsamariddin2 0@gmail.com

ларни урганиш ва уларнинг ечимини еритиш назарда тутилган. Пандемия шароитида жазодан озод килиш институтини куллашни кенгайтириш масалалари, пандемия шароитида енгилрок жазо тайинлаш, озодликни чеклаш ва карантин чораларининг ижтимоий ва хукукий алоцадорлиги масалалари тадкик этилган.

Проблемы улучшения освобождения наказания в условиях пандемии

_ АННОТАЦИЯ_

от уголовного

Ключевые слова:

пандемия,

коронавирус,

приговор,

наказание,

освобождение

от наказания,

болезнь,

нетрудоспособность.

В данной научной статье рассматриваются вопросы освобождения от наказания в условиях пандемии, необходимость, основания и значение применения отдельных видов освобождения от наказания в условиях пандемии, совершенствование отдельных видов освобождения от наказания в условиях пандемии, правовая связь заболевания и потери трудоспособности с пандемией, научно-теоретические взгляды на применение отдельных видов освобождения от наказания в период пандемии, изучение и решение проблем законодательства и правоприменительной практики. Изучены вопросы расширения использования института освобождения от наказания при пандемии, вынесения более мягких приговоров при пандемии, ограничения свободы, социальной и правовой значимости карантинных мер.

Ижтимоий муносабатлар хусусиятининг узгариши уни тартибга солувчи нормаларни хам шунга мос равишда такомиллаштиришни тацозо цилади. Шу жумладан, жиноят-хуцуций муносабатларга буладиган таъсирлар хам жиноят-хуцуций нормаларни ривожлантиришни тацозо цилади. Глобал пандемия хам жиноят-хуцуций тартибга солиш механизмининг айрим жихатларини цайта куриб чициш заруриятини келтириб чицармоцда.

Бугунги кунда бутун дунё хамжамияти ва инсоният хаётида бир цатор илгари кузатилмаган, айни вацтда ечими мавжуд булмаган муаммоларни юзага келтирган коронавирус - COVID-19 пандемияси хам тарихий тарацциёт давомида шаклланган хар цандай давлат ва жамият цонунчилигини ижтимоий муносабатларга максимал мослашувчанлигини мунозара остига цуйди.

Узбек тилининг изохли лугатида [15. Б. 212] пандемия сузи (юнонча pandemia - бутун халц, pan - бутун, demos - халц) эпидемик касалликнинг бир мамлакат, бир неча мамлакат ёки цитъада ёппасига тарцалиши деб цайд этилган.

Пандемия тушунчаси сохага оид махсус адабиётларда [15. Б. 84] (грекча pan -хамма, pandemos - умумий, умумхалц) "пандемия" бир неча мамлакатларни цамраб олган, халц орасида кенг тарцалган эпидемик касалликлар сифатида изохланган.

Хуцуций муносабатларда пандемия шароитидаги цонунчилик ва хуцуцни цуллаш амалиётида хал цилиниши лозим булган бир цатор муаммолар мавжудлиги, ушбу муаммоларни бартараф этишни назарда тутадиган айрим царашлар шаклланди.

Коронавирус билан боглик холат, биринчидан, нафакат биз куникиб долган одатий муносабатларни атрофлича ;айта куриб чикишга, балки уларга узгача ракурсдан карашга, айримларини эса тахрирлашга, кейинги хаёт тарзимизни хам янгича англашга ва режалаштиришга мажбур килади [24] деб эътироф этилди.

Пандемия киски муддат давомида ижтимоий муносабатларга сезиларли даражада таъсир курсата бошлади. Шу боисдан ижтимоий муносабатларни тартибга солиш, вужудга келган муаммоларни бартараф этиш чораларини ишлаб чи;ишни та;о;озо кила бошлади. Бу борада бош;а соха вакиллари томонидан хам ижтимоий муносабатларга пандемиянинг таъсири шароитида вужудга келган муаммолар ва уларнинг ечимлари борасида назарий карашлар билдирилди.

Олимларнинг таъкидлашича [25] пандемия бутун дунёда сиёсат, и;тисод, ижтимоий муносабатларга булган карашларни, глобаллашув, дунё мамлакатлари ха;идаги тасаввурларни хам тубдан узгартирди, коронавирус инсониятни сергак торттирди. Кайд этиш лозимки, баъзи тара;;ий этган давлатларда ижтимоий хамжихатлик таъминлана олинмагани COVID-19 ни жиловлашдаги муваффа;иятсиз харакатлар хамда саросима ва тушкунликка тушиб колишларига олиб келди.

Кишилик жамиятида, куррамизда пандемия шароитида вужудга келган ана шу принципиал узгаришларни хисобга олиб, пандемиядан кейинги ижтимоий хаёт ва тараккиётнинг баъзи параметрларини белгилаб олиш керак булади. Чунки COVID-2019 биринчи ва охирги пандемия эмас. Илгарида дунё хамжамияти каби мамлакатимиз ва халкимизни ана шундай глобал тахдидлар кутиб турган булиши мумкин.

Шуни алохида таъкидлаш жоизки, жиноий-хукукий муносабатларни пандемия шароитида хукукий тартибга солиш масалаларини тадкик этиш айни вактдаги долзарб масалалардан бири хисобланади. Чунки, жиноий-хукукий муносабат иштирокчилари, янада аникрок изохлайдиган булсак, жиноят субъектлари хам пандемия шароити доирасига тушадиган булса, уларга нисбатан хукукий муносабат кандай булиши хам мунозарали холатда булиб турибди. Айни вактга кадар, пандемия шароитида жиноий-хукукий конунчиликда узгаришларни назарда тутадиган янги нормалар яратилганлиги кузатилмади.

Узбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2020 йил 28 апрелдаги "Судлар томонидан Узбекистон Республикаси худудида коронавирус инфекцияси (COVID-19) таркалишининг олдини олишга каратилган чоралар жорий этилиши муносабати билан конун хужжатларини куллашнинг айрим масалалари тугрисида"ги 8-сон карори [6] кабул килинди.

Узбекистон Республикаси Олий судининг мазкур карорида карантин жорий этилиши ушлаб туриш, камокда саклаш, уй камогида булиш тарикасидаги процессуал мажбурлов чораларининг конунда белгиланган муддатларини, шунингдек, жазодан муддатидан илгари шартли озод килиш ва жазони енгилроги билан алмаштириш муддатлари утишини тухтатмаслиги, шу муносабат билан жиноят ишлари буйича судлар эхтиёт чораларини куллаш, узгартириш, бекор килиш, эхтиёт чоралари муддатларини узайтириш, касаллиги ёхуд ногиронлиги туфайли жазодан озод килиш, жазодан муддатидан илгари шартли озод килиш ва жазони енгилроги билан алмаштириш тугрисидаги ишлар ва материалларни уз

189

вацтида карантин шартларига риоя этган, шу жумладан, видеоконференцалоца воситаларидан фойдаланган холда куриб чициш чораларини куриши лозимлиги цайд этилди.

Узбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг мазкур цароридаги тушунтиришларда Узбекистон Республикаси худудида коронавирус инфекцияси (СОУШ-19) тарцалишининг олдини олишга царатилган чоралар жорий этилиши, суд амалиётида масалалар келиб чицаётганлиги, шунингдек, моддий ва процессуал цонун нормалари бир хилда ва тугри цулланилишини таъминлаш белгиланди. Бироц, пандемия шароитида жиноий жазоларга хукм цилинган махкумларга нисбатан судлар томонидан жазодан озод цилишнинг айрим турларини цуллаш масалалари юзасидан тушунтиришлар назарда тутилмади.

Профессионал жиноий-хуцуций цонунчилик уз мохиятига кура хар цандай жиноий-хуцуций муносабатларни мукаммал тартибга сола олиши билан мухим ахамиятга эга. Шу сабабли хам биз тадциц этаётган жазодан озод цилиш институти доирасида пандемия шароитида жазодан озод цилишнинг айрим тураларини цуллаш масалаларини урганиш мухим урин тутади.

Айницса, бугунги кунда мамлакатимизда жиноий жазоларнинг ижросини таъминлаш сохасидаги норматив-хуцуций базани янада такомиллаштиришнинг устувор йуналишлари [3] ишлаб чицилганлиги ва амалга тадбиц этилиб келинаётганлиги, мазкур йуналишлар доирасида белгиланган вазифалар жиноят ва жиноят-ижроя цонунчилигини такомиллаштиришни тацозо этиб, бунинг учун шу сферада шахснинг хуцуц ва эркинликларини руёбга чицаришнинг илмий-назарий ечимлари ишлаб чициш заруриятини вужудга келтирмоцда.

Жазодан озод цилиш - судланган шахснинг ижобий хусусиятига ва/ёки жиноят цонунчилигида назарда тутилган воцеа содир булишига боглиц холда жазо тайинлашдан ёки уни ижро этишдан шартли ёки шартсиз рад этишдан иборат булган одил судлов харакати булиб, махкумнинг жиноятдан кейинги ижобий хатти-харакатларини рагбатлантириш ва жиноят цонунчилигининг инсонпарварлик тамойилларини амалга ошириш учун ижтимоий ва хуцуций мацсадга эга [19].

Пандемия шароитида жазодан озод цилиш хам судланган шахснинг ижтимоий холатидан келиб чиццан холда цулланиладиган институт хисобланади. Инсонпарварлик тамойили огир ахволдаги шахснинг табиат томонидан жазоланишини инобатга олишга мажбур цилади. Жазодан озод цилишнинг ушбу тури рагбатлантирувчи восита сифатида ифодаланмаса-да, касалланган (пандемия доирасига тушган) шахснинг жазони уташда давом этиши жазонинг шахсни жиноят содир этишини олдини олиш мацсадини руёбга чицаришини намоён цилмайди.

Озодликдан махрум цилишдан шартли озод цилиш восита эмас, чунки айблов хулосасидан кейин пайдо булган фактлар ва холатлар уни цуллашга асосланади. Шартли озод цилишни цуллаш жараёнида махкумни тузатиш вазифасига эришилади [20].

Содир этган жиноят учун хукм цилинган шахснинг кейинги холатидаги узгаришларга одатда унинг хулцидаги курсатгичлар инобатга олинади. Бироц, ундаги рух,ий (психолик) ва жисмоний (огир касаллик) узгаришлар хам унга нисбатан тайинланган жазони давом эттириш мацсадга мувофицлигини цайта куриб чицишни тацозо цилади.

Жиноят цонунчилигида нафацат жазо тайинлаш, балки жазодан озод цилиш билан боглиц цоидалар мавжуд. Бизнинг фикримизча, жазони озод цилиш орцали хавфсизликни таъминлаш мумкин, чунки жиноятлар турли даражадаги ижтимоий хавфли шахслар томонидан содир этилади ва хавф даражаси паст булганлар жазодан озод цилинади [21].

Жазони утаётган шахслар касалликка чалиниб, уларда жисмоний нуцсон вужудга келганлиги, уларнинг хулц-атворидаги жиноят содир этишга булган хавф пасайганлигини курсатади. Шу боис хам коронавирус инфекцияси (COVID-19)ни даволаш ва ушбу касалликнинг кейинги оцибатлари фанга маълум булмаганлиги шахснинг хаётини хавф-хатар остига цуяди. Бунда махкумда ушбу касалликни утиш даражасига цараб, у соглигини тиклаб олишига имконият бериш нуцтаи назаридан жазодан озод цилиш масаласини куриб чицишни кун тартибига цуймоцда.

Узбекистон Республикаси худудида коронавирус инфекцияси (COVID-19) тарцалишининг олдини олишга царатилган чоралар жорий этилиши муносабати билан содир этган жинояти учун жиноий жазога хукм этилган махкумларга нисбатан жазодан озод цилишнинг айрим турларини цуллаш масаласини куриб чициш бугунги кундаги долзарб масалалардан бири хисобланади.

Замонавий муносабатларга мос равишда жиноий жазони уташдан озод цилиш тугрисидаги жиноят цонунчилиги цоидалари цадриятлар тизими ва жиноятчининг умумий гуманистик йуналиши булган жамиятда хуцуций сиёсатни амалга ошириш муаммоларига алохида эътибор царатилади [22].

Шу уринда таъкидлаш жоизки, пандемия шароитида жазодан озод цилишнинг айрим турларини цуллаш борасида илмий-назарий царашлар, цонунчилик, суд амалиёти ёки хуцуций тушунтиришларда аниц ва мукаммал нуцтаи назар мавжуд эмас.

Узбекистон Республикаси жиноят кодексининг 75-моддасига [1] кура шахс хукм чицарилганидан кейин уз харакатларининг ахамиятини англай олмайдиган ва бошцара олмайдиган даражада рухий касалликка, шунингдек жазони уташга тусцинлик циладиган бошцача огир касалликка чалиниб цолса, жазони уташдан озод цилиниши лозимлиги белгиланган.

Мазкур модда мазмунига кура шахс касаллик ёки мехнат цобилиятини йуцотиш оцибатида озодликдан махрум цилиш цилиш, ахлоц тузатиш ишлари, мажбурий жамоат ишлари, интизомий цисмга жунатиш, хизмат буйича чеклаш жазоларидан озод цилиниши мумкин.

Узбекистон Республикаси Жиноят кодексининг 75-моддаси мазмунига кура касаллик туфайли ва мехнат цобилиятини йуцотганлиги муносабати билан жазодан озод цилиш турлари мавжуд. Касаллик сабабли жиноий жазодан озод цилишда шахслар (махкумлар)нинг цуйидаги икки тоифаси назарда тутилган:

биринчиси, хукм чицарилганидан кейин уз харакатларининг ахамиятини англай олмайдиган ёки уларни бошцара олмайдиган тарзда рухий холатининг бузилиши юзага келган шахс;

иккинчиси, жазони уташга тусцинлик циладиган бошца огир касалликка чалинган шахс.

Касаллиги туфайли жазодан озод цилишнинг иккинчи тоифаси, яъни жазони уташга тусцинлик циладиган бошца огир касалликка чалинганлик биз тадциц этаётган мавзунинг негизини ташкил этади.

191

Умуман, Мустакил давлатлар хамдустлигига кирувчи мамлакатлар жиноят конунчилигида хам касаллик сабабли жазодан озод килиш асослари курсатилган. Хусусан, Россия Федерациясининг Жиноят кодекси 81-моддасида [7] хам касаллик туфайли жазодан озод килишнинг аклий (иродавий) ва жисмоний (огир касаллик) мезонлар асосида жазодан озод килиш турлари баён этилган. Худди шунга ухшаш нормаларни Озарбайжон Республикасининг Жиноят кодекси 78-моддаси [8], Грузия Республикасининг Жиноят кодекси 74-моддаси [9], Беларусь Республикасининг Жиноят кодекси 92-моддаси [10], Молдова Республикасининг Жиноят кодекси 95-моддаси [11], Цозогистон Республикасининг Жиноят кодекси 75-моддасида [12] касаллик туфайли жазодан озод килиш асослари баён этилган.

Жиноят кодексига берилган шархларда [13] касалнинг айнан жисмоний холати унга нисбатан хакикий жазо куллашнинг максадга мувофик эмаслиги ва жазодан бундан кейин хам уташни давом эттириш маъносизлигини билдириши кайд этилган.

Бошка хукукий адабиётларда [14] огир касаллик билан зарарланган шахсларни жазони уташдан озод килиш хакида гап кетганда кушимча асос сифатида судланган шахснинг ижтимоий хавфлилиги йукотилганлиги ёки пасайиши хисобга олиниши кераклиги, буларга асосланган холда унга нисбатан жиноий-хукукий чораларни куллашга тулик тарзда имкон булмаслигии, чунки шахс узининг хавфлилик даражасини йукотиши назарда тутилган.

Реабилитация ва жазо бир-бирини истисно килади дегани эмас. Дархакикат, синов муддати давомида жазонинг ахамияти ошганини таъкидлаш кизикарли туюлади. Синов купрок "жазолаш учун" эмас, балки "каттик" килинган жазо купрок жамоатчиликни химоя килади деган фикр пайдо булади [17. P. 38].

Узбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг «Жазони уташдан муддатидан илгари озод килиш ва жазони енгилроги билан алмаштириш буйича суд амалиёти тугрисида»ги 2016 йил 27 декабрдаги 28-сон карорида [5] Жиноят кодексининг 75-моддаси биринчи кисмига мувофик шахс хукм чикарилгандан кейин уз харакатларининг ахамиятини англай олмайдиган ва бошкара олмайдиган даражада рухий касалликка, шунингдек, жазони уташга тускинлик киладиган бошкача огир касалликка чалиниб колса, жазони уташдан озод килиниши белгиланган.

Шунингдек, Узбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг мазкур карорида жазони ижро этувчи органнинг тегишли такдимномасини куришда, суд Узбекистон Республикаси Адлия вазирлигида 2008 йил 9 сентябрда 1854-сон билан руйхатга олинган Ички ишлар вазирлиги ва Согликни саклаш вазирлигининг 2008 йил 13 августдаги 12/9-сонли карори [4] билан тасдикланган "Огир касалликка чалинган махкумларни касаллиги туфайли жазони уташдан озод килишга такдим этиш учун асос буладиган касалликлар руйхати" асосида Узбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлиги махсус тиббий комиссиясининг хулосасига бахо бериши назарда тутилган.

Махкумни мехнат кобилиятини йукотганлиги муносабати билан жазодан озод килиш тугрисидаги такдимнома жазони ижро этувчи орган томонидан тиббий-мехнат эксперт комиссиясининг хулосаси асосида, жазони уташ даврида хомиладорлик ва тугиш учун таътил берилган аёлларни жазодан озод килиш тугрисидаги такдимнома эса, бундай таътил берилиши учун хукук берувчи тиббий хужжат асосида киритилади.

Амалдаги ;онун хужжатларида махкум касалликка чалинганда амалга ошириладиган чора-тадбирлар белгиланган. Агарда махкум жазони уташ давомида касалликка чалинадиган булса, у билан даволаш-профилактика тадбирлари Узбекистон Республикасининг жиноят-ижроя кодексида [2] белгиланган тартибда амалга оширилади.

О.В. Жданованинг тад;и;от ишида "жазодан озод ;илиш" ва "жазони уташдан озод ;илиш" билан богли; ху;у;ий о;ибатларнинг мавжудлиги тугрисида ани; бир тухтам мавжуд эмаслиги, ушбу масала назарияга кириш ор;али хал ;илиш таклиф ;илади. Хусуса, тад;и;отчи касаллиги сабабли жазодан озод ;илиш шартсиз булиб, бунда шахс озод ;илинганидан кейин унинг хатти-харакатига богли; булган хар ;андай шароит судланганлигини келтириб чи;армайди ва тузатиш чоралари курилади, бундай шахс жиноий жазога тортилиши мумкин эмас. Шунингдек, касаллиги сабабли жазони уташдан озод ;илиш шартли булиб, судланганлик са;ланиб ;олинади, яъни кейинги судланишга таъсир ;илади. Озод ;илинган шахс томонидан янги жиноят содир етилиши, аввалги билан биргаликда жазо тайинланишига олиб келади. Бунда шахс согайган та;дирда, агар даъво муддати утмаган булса, жазоланиши мумкин [23. С. 8].

Пандемия шароитида жазодан озод ;илишнинг айрим турларини куллаш зарурияти бу борада хал ;илиниши лозим булган айрим ижтимоий-и;тисодий ва ху;у;ий муаммолар мавжудлиги билан билан изохланади. Хусусан, жиноят ишини куриб чи;иш жараёнида судланувчи коронавирус инфекцияси (COVID-19)ra чалиниб ;олиши уни жазога хукм ;илиш ва жазони уташни ташкил этиш; махкумни ушбу касаллик туфайли жисмоний ;ийналиши, ;андайдир маънода ;илмишига яраша табиат томонидан жазоланиши, хозирги кунга ;адар коронавирус инфекцияси (COVID-19)ra ;арши синовдан утган бар;арор вакцина ишлаб чи;илмаганлиги, ушбу касалликдан тули; тузалганлик буйича тиббий кафолат мавжуд эмаслиги махкум тузалгач жазони уташни давом эттириш масаласи; ахло; тузатиш ишларига ёки мажбурий жамоат ишлари жазосига хукм ;илинган махкум мехнат фаолиятини олиб боришида карантин сабабли иш жойидаги и;тисодий ахволни мураккаблашиши ёки касаллик жисмоний холатида майян асоратларни ;олдириши каби муаммоларни мисол келтириш мумкин.

Касаллик сабабли озод ;илинганларнинг сифат хусусиятлари урганилганда, тад;и;от иши доирасида огир ва ута огир жиноятлар учун судланган, касаллиги булган шахсларни жазодан озод ;илишда мураккаб вазиятлар юзага келади [23. С. 19].

Коронавирус инфекцияси (COVID-19)ra чалинган махкумларни жазодан озод ;илиш масаласини куриб чи;иш шундай касалликка чалинганлиги муносабати билан озод ;илиниши лозим булган махкумлар тоифасини белгилаш масаласини куриб чи;иш заруриятини вужудга келтиради.

Синов муддати ва ;амо;дан фойдаланишни бекор ;илиш уртасидаги муносабатларда пробация амалиёти ;амо; ва ;амо;;а ;андай хисса кушиши мумкинлигини тушуниши керак булган популяциядир. Синов муддати ;амо;нинг алтернативи сифатида ма;садга эришишини таъминлашда ху;у;бузарларни ;амо;дан муваффа;иятли четлаштириш учун сиёсат ;абул ;илиниши керак [18. P. 69].

Коронавирус инфекцияси (COVID-19)ra чалинган махкумларни жазодан озод ;илишни тад;и; этиш бу борада куйидаги бир ;атор илмий-назарий масалалар мавжудлигини курсатади.

- касаллик туфайли жазодан озод килишини мумкин булган шахслар (махкумлар) тоифаларини аниклаш;

- жиноят процесси боскичларида жазодан озод килиш масаласини куриб чикиш;

- касаликка чалинган шахс (судланувчи)га озодликдан махрум килиш билан боглик булмаган жазо тайинлаш;

- касаликка чалинган шахслар (судланувчи)га нисбатан шартли хукм килиш асосларини белгилаш;

- касаликка чалинган махкумларга тайинган жазони енгилроги (озодликдан махрум килишни озодликни чеклаш) билан алмаштириш;

- касаликка чалинган махкумларга тайинган жазони енгилроги (озодликдан махрум килишни озодликни чеклаш) билан алмаштириш;

- касаликка чалинган махкумларни муддатидан илгари шартли озод килиш амалиётини кенгайтириш;

- касалликка чалинган махкумларни пробация назорати остига олиш механизмини ишлаб чикиш.

Юкорида баён этилган илмий-назарий карашлар, хукукни куллаш амалиёти, конунчилик тахлилидан келиб чиккан холда коронавирус инфекцияси (COVID-19) касаллигини огир касалликлар турига кириш ёки кирмаслигига аниклик киритиш, шундан келиб чиккан холда жазони уташга тускинлик киладиган касалликлар руйхатига киритиш масаласини куриб чикиш лозим булади.

Пандемия шароитида касаллик ёки мехнат кобилиятини йукотганлик окибатида жазодан озод килишни куллашни кенгайтириш максадида Жиноят кодексининг 75-моддаси куйидаги мазмундаги кисмлар билан тулдирилиши таклиф этилади:

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

"Ижтимоий хавфи катта булмаган ёки унча огир булмаган жиноят содир этганлиги учун озодликдан махрум килиш жазосига хукм килинганлар, мажбурий жамоат ишларига ёки ахлок тузатиш ишларига хукм килинган шахслар жазони уташ вактида пандемияга хос булган касалликка чалинсалар жазони уташдан озод килинадилар";

"Озодликдан махрум этилган, озодлиги чекланган ёки ахлок тузатиш ишларига хукм килинган шахслар жазони уташ вактида пандемияга хос булган касалликка чалинсалар уларга нисбатан суд жазонинг уталмаган кисмини енгилрок жазо билан алмаштириши мумкин.

Шунингдек, Жиноят кодексининг 74-моддаси 3-кисми "ижтимоий хавфи катта булмаган ёки унча огир булмаган жинояти учун суд тайинлаган жазони уташ вактида пандемияга хос булган касалликка чалинсалар" деган мазмундаги "г" банд билан тулдирилиши таклиф этилади.

Пандемия шароитида коронавирус инфекцияси (COVID-19) касаллигига чаланган шахслар (махкумлар)ни жиноий жазодан озод килиш институтини такомиллаштирилиши нафакат жазодан кузланган максадга, балки жиноят конунчилигининг принципларига хам мос келади. Шунингдек, жиноят конунчилигини пандемия шароитига мослашувчанлигини таъминлашда хам мухим ахамият касб этади.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ:

1. Узбекистон Республикасининг Жиноят кодекси. Узбекистан Республикаси Олий Кенгашининг Ахборотномаси, 1995 й., 1-сон. https://www.lex.uz/acts/111453.

2. Узбекистон Республикасининг Жиноят-ижроя кодекси. Узбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси, 1997 й., 6-сон, 175-модда. https://lex.uz/ru/docs/163629#170953.

3. Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 7 ноябрдаги "Жиноят-ижроя цонунчилигини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида"ги ПЦ-4006-сон царори. Цонун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 08.11.2018 й., 07/18/4006/2166-сон, 13.12.2018 й., 06/18/5597/2300-сон. https://lex.uz/docs/4045443.

4. Узбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлиги, Узбекистон Республикаси Соглицни сацлаш вазирлигининг "Огир касалликка чалинган махкумларни тиббий текширувдан утказиш ва уларни касаллиги туфайли жазони уташдан озод цилишга тацдим этиш цоидаларини тасдицлаш хацида"ги 2008 йил 13 августдаги 12 ва 9-сон царори (09.09.2008 й., руйхат рацами: 1854). Узбекистон Республикаси цонун хужжатлари туплами, 2008 й., 37-38-сон, 385-модда. https://lex.uz/ru/docs/1390458#1390635.

5. Узбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг "Жазони уташдан муддатидан илгари озод цилиш ва жазони енгилроги билан алмаштириш буйича суд амалиёти тугрисида"ги 2016 йил 27 декабрдаги 28-сон царори. https://www.lex.uz/docs/3115182.

6. Узбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2020 йил 28 апрелдаги "Судлар томонидан Узбекистон Республикаси худудида коронавирус инфекцияси (COVID-19) тарцалишининг олдини олишга царатилган чоралар жорий этилиши муносабати билан цонун хужжатларини цуллашнинг айрим масалалари тугрисида"ги 8-сон царори. https://lex.uz/docs/4805217.

7. "Уголовный кодекс Российской Федерации" от 13.06.1996 N 63-ФЗ (ред. от 05.04.2021, с изм. от 08.04.2021). http://www.consultant.ru/ document/cons_doc_LAW_ 10699/10634082c5c8a2f56f.

8. Уголовный кодекс Азербайджанской Республики (утвержден Законом Азербайджанской Республики от 30 декабря 1999 года № 787-IQ) (с изменениями и дополнениями по состоянию на 06.10.2020 г.). http://continent-online.com/Document /?doc_id=30420353#pos=1041;-20ё.

9. Уголовный кодекс Грузии. Законодательный Вестник Грузии-ЗВГ, 41(48), 13/08/1999. https://matsne.gov.ge/ru/document/view/16426publication.

10. Уголовный кодекс Республики Беларусь. 9 июля 1999 г. № 275-З. https://etalonline.by/document/?regnum=HK9900275.

11. Уголовный кодекс Республики Молдова. Nr. 985 от 18.04.2002. https:// www.wipo. int/ edocs/lexdocs/laws/ru/md/md099ru.pdf.

12. Уголовный кодекс Республики Казахстан от 3 июля 2014 года № 226-V (с изменениями и дополнениями по состоянию на 30.12.2020 г.). https://online. zakon.kz/ document/?doc_id=31575252#pos=1380;-56.

13. Узбекистон Республикасининг Жиноят кодексига шархлар. Узбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлиги. // - Т.: "Адолат". Муаллифлар жамоаси. 1997. Б. 164 - Б. 624.

14. Рустамбоев М.Х,. Узбекистон Республикаси жиноят хукуки курси. II том. Умумий кисм. Жазо тугрисида таълимот. Олий таълим муассасалари учун дарслик. // - Т.: «Ilm Ziyo», 2011. - Б. 177. - Б. 304.

15. Узбек тилининг изохли лугати. "Узбекистон миллий энциклопедияси" Давлат илмий нашриёти. Тошкент. "П" харфи, - Б. 331. - Б. 212. http://n.ziyouz.com /books/uzbek_tilining.

16. Ветеринария микробиологияси, вирусологияси, эпизоотологиясига оид изохли лухат ва маълумотнома.: Х. Салимов ва бошкалар. Тошкент: "Tafakkur", 2013. 208 бет, 84-бет.

17. Jake Phillips. Probation Workers' Practice and Practice Ideals in a Culture of Control. This dissertation is submitted for the degree of Doctor of Philosophy. July 2013. Institute of Criminology, University of Cambridge. - P. 223. - P. 38.

18. John Hilgendorf. Understanding the role of probation: observing the effectiveness of probation as an alternative to incarceration in larimer county, Colorado. Thesis. Colorado State University. Spring 2017. - P. 83. - P. 69.

19. Низамитдинова Е.М. Освобождение от отбывания наказания по российскому уголовному праву. Автореферат на соискание ученой степени кандидата юридических наук. Саратов 2018. - С. 22. - С. 8.

20. Бадамшин И.Д. Условно-досрочное освобождение от отбывания наказания в законодательстве России. Автореферат на соискание ученой степене кандидата юридических наук. Омск 2005. - С. 28. - С. 14.

21. Ефримова И.А. Институт освобождения от наказания в теории уголовного права, законодательной и судебной практике. Диссертация на соискание ученой степени доктора юридических наук. Саратов 2018. - С. 504. - С. 112.

22. Данелян С.В. Освобождение от отбывания наказания в уголовном законодательстве российской федерации (теоретические, законодательные и правоприменительные аспекты). Автореферат на соискание ученой степени кандидата юридических наук. Махачкала 2006. - С. 26. - С. 10.

23. Жданова О.В. Освобождение от наказания в связи с болезнью: уголовно-правовые и уголовно исполнительные аспекты. Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата юридических наук. Москва., 2008. Академия управления МВД Россия. - С. 24. - С. 8. - С. 19.

24. Коронавирус нималарни узгартиради: ижтимоий-хукукий жихатлар. Р. Давлетов - адлия вазири. Узбекистон Республикаси Адлия вазирлигининг расмий веб-сайти. 2020 йил 14 апрел.

25. Пандемиядан кейинги хаёт: Келгусида нималарга алохида эътибор каратишимиз керак? Р.Холмуродов - Самарканд давлат университети ректори. Узбекистон Миллий ахборот агентлигининг расмий веб-сайти. 2020 йил 20 май.

26. http://uza.uz/oz/society/pandemiyadan-keyingi-ayet-kelgusida-nimalarga-alo-ida-etibor-20-05-2020.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.