CC BY
51
mgr Maciej KRYDOWSKI
Zaklad Szkolen, Wydawnictw i Wspolpracy Zewn^trznej CNBOP
KRYZYS - POCZ^TEK RECESJI CZY SZANSA NA
SUKCES? *
GLOBAL CRISIS - THE BEGINNING OF RECESSION OR CHANCE
FOR SUCCESS?*
Ocena ryzyka, jako skuteczne narz^dzie wspomagaj^ce zarz^dzanie przed-
si^biorstwem.**
Streszczenie
Pierwszy artykul z serii wskazuje, w jakim stopniu sprawne zarz^dzanie ryzykiem wplywa na dzialanie przed-si^biorstwa. Zostaly takze wskazane niektore z zagrozen dla sprawnosci oraz skutecznosci procesow zachodz^-cych w firmie. W opracowaniu ze wzgl^du na duz^. zlozonosc problemu celowo pomini^ty zostaly czynnik ludz-ki, ktory b^dzie przedmiotem kolejnego artykulu.
Summary
The first article in the series indicates the extent to which effective risk management affects the business. Have also indicated some of the threats to the efficiency and effectiveness of the processes taking place in the company. In a study due to the high complexity of the problem have been deliberately ignored the human factor, which will be the subject of another article.
Slowa kluczowe : kryzys, czynniki ryzyka, zarz^dzanie ryzykiem, zarz^dzanie strategiczne Key words : crisis, risk factors, risk management, strategic management
*Strony w druku - 47-62 *Pages in print - 47-62
**W artykule opisane zostaly jedynie podstawowe terminy powi^zane z ryzykiem, szersze przedstawienie pro-blematyki zagadnienia bylo przedmiotem Seminarium Ogolnopolskiego w dniu 03.12.2009
Wst^p
Rok 2GG9 dla swiatowej gospodarki zaczyl si? fatalnie. Obecnie panujyce zalamanie rynku bez wytpienia jest najpowazniejszym problemem ekonomicznym od czasow wielkiego krachu z lat 3G. XX wieku. Sytuacja rynkowa moze okazac si? doniosla w skutkach i powaznie zmienic globalny gospodark?, czego dowodem moze byc seria bankructw naj-wi?kszych swiatowych bankow, firm ubezpieczeniowych oraz koncernow samochodowych. Niedobor pieniydza na rynku, stale pogarszajyca si? struktura zatrudnienia, nagly i nieprze-rwany wzrost cen to zjawiska wyst?pujycej recesji ekonomicznej w skrocie zwanej kryzysem. Termin pochodzi z greckiego "krisis" i oznacza, w sensie ogolnym, wybor, decydowanie, zmaganie si?, walk?, w ktorej konieczne jest dzialanie pod presjy czasu. Kryzys poszerza zna-czenie o takie cechy, jak naglosc, urazowosc i subiektywne konsekwencje urazu w postaci przezyc negatywnych.
Kryzys jako problem globalny
Ludzkosc od poczytkow swego istnienia ma do czynienia z sytuacjami kryzysowymi. Sy one wywolywane zdarzeniami losowymi, niepowodzeniami osobistymi oraz porazkami zyciowymi. Zycie kazdego czlowieka naznaczone jest ciyglymi zmianami w nast?pstwie kry-tycznych wydarzen. Zyjemy w otoczeniu, w srodowisku niepewnym, gdzie obok wartosci pozytywnych nast?pujy rowniez i negatywne, powodujyce stan wewn?trznej nierownowagi. Kryzys gospodarczy (takze: krach gospodarczy, recesja gospodarcza, zatamanie gospodar-cze, zapasc gospodarcza, depresja gospodarcza, spowolnienie gospodarcze, ale tez: ostabie-nie gospodarcze, zawirowanie gospodarcze, zachwianie gospodarcze, chaos gospodarczy, katastrofa gospodarcza, itd.) to zjawisko ekonomiczne w gospodarce spowodowane przez czynniki zewn?trzne (np. przez bl?dny polityk? finansowy lub polityk? gospodarczy), ale tak-ze przez niewydolnosc systemu finansowego. Kryzys finansowy to w obecnej sytuacji ryn-kowej takze kryzys zaufania: zarowno konsumentow do bankow i vice versa. Sytuacja ta do-tkn?la osoby zainteresowane kredytami mieszkaniowymi, ktore w obliczu slabnycego zlotego i umacnianiu si? pozycji franka szwajcarskiego postawione zostaly w sytuacji rosnycych rat, co z kolei doprowadzilo do ich niewyplacalnosci. Naturalny kolejy rzeczy w sytuacji braku skutecznosci w egzekwowaniu naleznosci przez banki byl ich „zator platniczy”.
W czasie trwania kryzysu nast?pujy bankructwa instytucji finansowych i bankow, do-chodzi do upadlosci wielu firm i przedsi?biorstw, w wyniku czego nast?pujy zwolnienia gru-powe, utrata miejsc pracy i redukcja etatow.
*Strony w druku - 47-62 *Pages in print - 47-62
**W artykule opisane zostaly jedynie podstawowe terminy powiyzane z ryzykiem, szersze przedstawienie pro-blematyki zagadnienia bylo przedmiotem Seminarium Ogolnopolskiego w dniu G3.12.2GG9
Zjawlsko to najcz?sciej objawla si? poprzez: galopujycy inflacj? przeradzajycy si? w hlperlnflacj?, spadek produkcjl, spadek plac, spadek zatrudnienia, wzrost bezrobocla, spa-dek dochodow, spadek konsumpcjl, spadek PKB, wzrost deficytu budzetowego, wzrost defi-cytu fiskalnego, wzrost deficytu handlowego, trend spadkowy w podatkowych dochodach budzetowych panstwa, spadek dynamlkl (zwolnlenle) tempa wzrostu gospodarczego, zwalnla tez dynamlka wzrostu produkcjl przemyslowej, obniza si? tempo eksportu.1
Na kraw^dzi upadku - sprawne zarz^dzanie w stanach kryzysowych
Wskazane powyzej symptomy kryzysu stanowiy duze zagrozenie dla plynnosci finan-sowej kazdego przedsi?biorcy, niezaleznie od rodzaju swiadczonych uslug lub produkowa-nych dobr. Jest to takze duzy problem dla polltykl finansowej panstwa, ktorego glownym zro-dlem przychodow sy roznego rodzaju danlny publlczne. Upadek przedsi?biorstwa oznacza znaczyce uszczuplenle wplywow Panstwa, co powoduje powi?kszenie deficytu w budzecie, a efektem tego mogy byc wyzsze podatkl, wzrost cen i zmniejszenie popytu na dane uslugl i dobra. Jak wldac z powyzszego, rynek finansowy to slec powiyzan podmlotow w nlm uczestnlczycych, brak ktoregokolwiek w relacjach dostawca - blorca stawla kazdego z nlch w trudnej sytuacji - brak dostawcy mykl lub nlewystarczajyca jej ilosc w dostawle dla wlasci-clela plekarnl skutkuje slabszy wydajnosciy produkcjl.
Podobne problemy stajy przed dostawcy wspomnlanej mykl. Brak odbioru dla jego produktu to mnlejszy rynek zbytu. Ratunklem moze okazac si? nizsza cena, ale trwajyca od dluzszego recesja w zblorach skutkuje stalym wzrostem cen zboz. Sprzedajyc swoj wyrob w nizszej cenle dostawca mykl moze w pewnym momencle utracic plynnosc finansowy spo-wodowany nlewystarczajycy ilosciy plenl?dzy na zakup nast?pnej partii surowca.
Nalezy wl?c w tym mlejscu postawic pytanle: jak zarzydzac przedsl?blorstwem, jakle nalezy przedsl?wzlyc czynnosci, aby zapoblec lub radykalnle zmniejszyc skutkl kryzysu? Odpowledz na to pytanle okazuje si? prosta, poniewaz na pytanle „jak?” najcz?sciej pojawia-jycy si? odpowledzly jest „dobrze, rozwaznle, z glowy”. Ale co oznacza to dobre, rozwazne zarzydzanie?
Zarzydzanie samo w sobie to:
• Sztuka osiygania zamlerzonych rezultatow przez innych ludzl, zarzydzajycy (menedzerowie) osiygajy cele organlzacjl poprzez organlzowanle pracy innych, a nle przez wykonywanie zadan osobiscie,
1 www.wikipedia.org *Strony w druku - 47-62 *Pages in print - 47-62
**W artykule opisane zostaly jedynie podstawowe terminy powiyzane z ryzykiem, szersze przedstawienie pro-blematyki zagadnienia bylo przedmiotem Seminarium Ogolnopolskiego w dniu G3.12.2GG9
• Dzlalalnosc kierownicza polegajyca na ustalanlu celow i powodowanlu ich reallzacjl w organlzacjach podleglych zarzydzajycemu, na podstawle wlasnosci srodkow pro-dukcjl lub dyspozycjl nlml (wg Gilinskiego),
• Dzialanie polegajyce na dysponowanlu zasobaml (wg prof. T. Pszczolkowskiego),
• Zestaw dzialan (planowanle, organizowanie, motywowanle, kontrola) sklerowanych na zasoby organlzacjl (ludzkle, finansowe, rzeczowe, informacyjne) wykorzystywa-nych z zamlarem oslygnl?cla celow organlzacjl. (wg Grlfflna).
Od poczytku XX wleku, odkyd zarzydzanle probowano oprzec na naukowych podsta-wach, az do lat 6G. XX wleku zarzydzanle pojmowane bylo jako dzialanie kierownicze, obej-mujyce nast?pujyce sekwencje post?powania: planowanie, organizowanie, motywowanie i kontrolowanie, nazywane klasycznymi funkcjami zarzqdzania. Klasyczne funkcje zarzydza-nla wyroznil pierwszy "klasyk" zarzydzanla Henri Fayol. Jednakze paradygmat zarzydzanla zmlenll si? od tego czasu radykalnle, wi?c warto powroclc do starszej, bardzlej ogolnej defi-nlcjl: zarzydzanle to sztuka bydz praktyka rozumnego stosowanla srodkow dla oslygnl?cla wyznaczonych celow.2 To wlasnie na tych srodkach oplera si? racjonalne i mydre zarzydzanle.
Wskazane na poczytku przyklady symptomow kryzysu, a takze ich wplyw na zacho-dzyce w gospodarce procesy, byly przykladami czynnikow makroekonomicznych zachodzy-cych w globalnej slecl powiyzan gospodarczych i transakcjl finansowych. W przypadku poje-dynczego przedsi?biorstwa, w zaleznosci od jego podstawy prawnej (przeplsu normatywnego nadajycy przedsi?biorstwu osobowosc prawny), cz?sc przytoczonych juz symptomow zala-manla moze takze odnoslc si? do jego kondycjl finansowej w znaczenlu mikroekonomicznym (spadek wartosci akcjl na gieldzie, deficyt finansowy, spadek dynamlkl produkcjl). Poza przy-toczonymi, mozna takze wyroznic te czynniki, ktore nie b?dy stanowily skutkow, ale wr?cz przyczyny taklego stanu firmy. Odwolujyc si? do definicji Fayola, kryzysem w przedsi?bior-stwle mozna okreslic takze kryzys w zarzydzanlu tzn. w planowanlu, organizowaniu, moty-wowanlu i kontrolowanlu. W tym przypadku mozna mowic o „strategii kryzysowej, porazki”, ponlewaz podobnie jak niedobor partnera w transakcjach rynkowych, tak braki w prawidlowym zarzydzaniu (opracowywaniu planow, kierowaniu, kontrolowaniu)
2 Tamze
*Strony w druku - 47-62 *Pages in print - 47-62
**W artykule opisane zostaly jedynie podstawowe terminy powiyzane z ryzykiem, szersze przedstawienie pro-blematyki zagadnienia bylo przedmiotem Seminarium Ogolnopolskiego w dniu G3.12.2GG9
sy przyczyny powstanla problemow w prawldlowym funkcjonowanlu przedsi?biorstwa. War-to w tym mlejscu wskazac, ze klerujyc przedsl?blorstwem tak samo silnie jak na sukces moz-na pracowac na niepowodzenie. Jak to mozliwe, ze w niektorych obszarach nasze decyzje nle sy tak skuteczne jak bysmy tego oczeklwall? Tak samo jak w sporcle, tak i w ekonoml, kazdy ma rowne szanse na starcle, takle same warunki na torze, wlatr czy sliskie zakr?ty, ale nieste-ty nle kazdy potrafi soble z tym poradzic. Zle dobrane opony, rozlozone slly czy slabe przy-gotowanle z gory skazujy na przegrany. Jednl zblizajy si? do pull medalowej, a innl nle potra-fiy si? zakwalifikowac nawet do finalu. Oczywiscie jednorazowe niepowodzenia mogy wyni-kac z przypadku podobnle jak jednorazowe sukcesy. Jednak, kledy utrwala si? tendencja, czy-ll wzorzec zlego zachowanla, mozemy mowic o strategll porazkl. Strategle porazki widac z dystansu. Dobry zarzydca bacznle przyglydajycy si? podleglym pracownlkom i wspolpra-cownlkom, moze bez problemu dostrzec „czarne owce”, ktore swolm post?powanlem sku-tecznle wplywajy na wielkosc sukcesu lub niepowodzenia. Pomini?cia, nlerzetelne prowadze-nle dzialan, bagatellzowanle nlepokojycych sygnalow, moze sprowadzic duze problemy na prawldlowe funkcjonowanie firmy. Nlezb?dne przy prawldlowym zarzydzanlu jest wlasciwe dobleranle srodkow do zaistnialej sytuacji oraz trzezwe postrzeganie otaczajycej nas rzeczy-wistosci.
Strategiczne posuni^cia w zarz^dzaniu
Wylonione przez Fayola funkcje zarzydzania mozna podzielic na te, ktore wspomagajy dobre zarzydzanie stanowiyc srodek prewencyjny, zapobiegawczy, dorazny oraz te, ktore dzialajyc ex post sy wskazowkami jakich sytuacji lub posuni?c nalezy unikac. Takim narz?-dziem w r?ku zarzydzajycego z pewnosciy b?dzie kontrola, ktora z natury jest juz dzialaniem nast?pczym, a jej glownym zadaniem jest dostarczanie wiadomosci, informacji o wczesniej powstalych problemach i na ich podstawie wskazanie, jak nalezy dzialac, aby w przyszlosci tych samych bl?dow nie popelniac. Cytujyc za dr. Leszkiem Smolakiem, kontrola to swego rodzaju system wczesnego ostrzegania, sygnalizator zagrozen, mechanizm samoobrony, a takze, co wspomnialem juz wczesniej, skuteczny system dostarczania informacji. Niestety czynnosci kontrolne najcz?sciej sluzy wykrywaniu nieprawidlowosci w trakcie lub po wyko-naniu danego dzialania i dopiero wtedy mozliwa jest do sporzydzenia analiza calego zajscia, a tym samym zmniejszenia ryzyka powstania tej samej nieprawidlowosci lub tego samego bl?-du w przyszlosci. Naturalnie mozna starac si? to ryzyko zminimalizowac, stosujyc srodki do-razne, jakimi mogy byc elementy motywujyce, ktore spowodujy skuteczniejsze, a takze
*Strony w druku - 47-62 *Pages in print - 47-62
**W artykule opisane zostaly jedynie podstawowe terminy powiyzane z ryzykiem, szersze przedstawienie pro-blematyki zagadnienia bylo przedmiotem Seminarium Ogolnopolskiego w dniu G3.12.2GG9
sprawniejsze wykonywanie obowiyzkow przez motywowany osob?, ale nawet w ten sposob nie jestesmy w stanie uniknyc zwyklych bl?dow.
Stricte prewencyjnym srodkiem mogycym przyczynic si? do prawidlowego dzialania przedsi?biorstwa bez wytpienia b?dzie planowanie oraz polyczone z nim organizowanie. Pla-nowanie rozumiane jest jako ukierunkowany na przyszlosc proces decydowania (ciygle przy-gotowywanie i podejmowanie decyzji ksztaltujycych przyszly pozycj? organizacji dzi?ki ko-ordynacji i integracji podejmowanych przez niy dzialan).3
W wyniku tych dwoch czynnosci powstaje pewna strategia dzialania na przyszlosc. To wlasnie ten element stawia planowanie nad kontroly, poniewaz zamiast wskazywac, co bylo, mozliwe jest do okreslenia, co moze byc przyczyny niepowodzenia. Strategiczny plan dzialania, podobnie jak taktyka przed meczem, moze przyczynic si? do osiygni?cia sukcesu (wygranej), ale takze moze spowodowac wielky porazk?. Wszystko zalezy od tego, jakie czynniki zostany wzi?te pod uwag?. Sporzydzenie strategicznego planu dzialania powinno odbywac si? zgodnie z logiky planowania, na podstawie przyj?tych zasad, w nast?pujycej kolejnosci:
• Okreslenie celow,
• Ocena przyszlosci,
• Wybor najkorzystniejszej strategii,
• Opracowanie planu.
Celem planowania strategicznego jest zmniejszenie ryzyka podj?cia bl?dnych decyzji. Chodzi o to, zeby pewne zjawiska nie zaskakiwaly menadzerow, dlatego tez powinno si? stworzyc pewien obraz zjawisk, ktore wystypiy w przyszlosci, co w konsekwencji pozwoli na zmniejszenia przymusu rzeczowego i czasowego.4 Taky dzialalnosc w praktyce zwyklo si? okreslac mianem oceny ryzyka.
Ryzyko
Poj?cia ryzyka nie da si? dokladnie zdefiniowac, poniewaz, jak juz wczesniej zostalo zaznaczone, jest to zjawisko niepewne, dlatego tez do konca nie uda si? wskazac, jakim zja-wiskom i sytuacjom mozemy przypisac to miano. Poza tym, iz jako ryzykowne literatura przedmiotu opisuje zdarzenie niepewne, to zaraz po tym dodaje przymiotnik „nagle”. W ten
3 A. Oleksiuk, Problemy organizacji, wyd. Key Text, Warszawa 2007, s. 34
4 Ibidem, s. 35 *Strony w druku - 47-62 *Pages in print - 47-62
**W artykule opisane zostaly jedynie podstawowe terminy powiyzane z ryzykiem, szersze przedstawienie pro-blematyki zagadnienia bylo przedmiotem Seminarium Ogolnopolskiego w dniu G3.12.2GG9
sam sposob zjawisko opisuje wi?kszosc pozycji dotyczycych tej tematyki, uzupelniajyc w niektorych przypadkach o zwrot: powodujyce duze uszczuplenie w majytku firmy. Sydz?, ze podane powyzej zwroty definiujyce po cz?sci omawiane zjawisko w klarowny sposob je obrazujy, ryzyko to nagle, pojawiajyce si? z zaskoczenia zdarzenie mogyce powstac w wyniku dzialania lub zaniechania dzialania czlowieka lub tez przez czynniki niezalezne od niego nie-zalezne.
Na gruncie praktyki zarzydzania wyksztalcily si? dwa podejscia do ryzyka jako zjawi-ska. Pierwsze z nich to koncepcja negatywna, zgodnie z ktory ryzyko jest zagrozeniem i nalezy si? bronic przed jego skutkami. Zagrozenie moze zostac wywolane przez niewlasciwe dzialanie lub ich brak oraz, co wydaje si? byc najbardziej niebezpieczne dla funkcjonowania przedsi?biorstwa, moze ono wystypic nagle i niespodziewanie.
Drugie z kolei podejscie nazywane jest koncepcjy neutralny, ktore zaklada postrzega-nie ryzyka jako mozliwosci wystypienia efektu niezgodnego z oczekiwaniami5 i zwiyzane jest najcz?sciej z:
• nie osiyganiem ustalonych celow i zadan dla operacji i programow (ryzyko strategicz-ne),
• naglymi wypadkami losowymi w codziennej dzialalnosci (ryzyko operacyjne),
• niezrealizowaniem obowiyzujycej polityki organizacji, planow i procedur lub nieprze-strzeganiem obowiyzujycych przepisow i regulacji,
• bl?dnym rejestrowaniem danych, niewlasciwym ksi?gowaniem, bl?dnymi sprawozda-niami finansowymi, stratami finansowymi (ryzyko finansowe),
• niewlasciwy ochrony maj ytku,
• bl?dny decyzjy wynikajycy z wykorzystania bl?dnych lub nierzetelnych informacji,
• nieekonomicznym nabywaniem srodkow lub wykorzystaniem ich w sposob malo wy-dajny lub nieefektywny,
• niezadowoleniem klientow, szkodliwym rozglosem, utraty reputacji (ryzyko reputa-cji)6
Powyzsze przyklady postaw i czynnikow wplywajycych na powstanie zagrozenia dla funkcjonowania przedsi?biorstwa wskazujy, iz zrodel ryzyka mozna doszukiwac si? zarowno wewnytrz firmy jak i na zewnytrz. Lista zagrozen jest dluga i zroznicowana, ale wszystkie
5 K. Jajuga, Zarzqdzanie ryzykiem, PWN, Warszawa 2GG7, s. 13
6 Wypowiedz zaczerpni?ta z wykladu na temat „Analiza ryzyka i planowanie audytu wewn?trznego ”, wyglo-szonego przez mgr Rafala Krzemienia CFE na Uniwersytecie Warszawskim w dniu 1G stycznia 2GG9 r. *Strony w druku - 47-62
*Pages in print - 47-62
**W artykule opisane zostaly jedynie podstawowe terminy powiyzane z ryzykiem, szersze przedstawienie pro-blematyki zagadnienia bylo przedmiotem Seminarium Ogolnopolskiego w dniu G3.12.2GG9
posiadajy jedny cech? wspolny, a mianowicie wplywajy one bezposrednio na kondycj? finan-sowy podmiotu.
Czynniki wewn^trzne ryzyka
Zagrozeniami wewn?trznymi bez wytpienia b?dy nowe cele, nowe strategie, nowe procedury, fuzje, przej?cia, nowe placowki, nowe procesy, nowe systemy informatyczne i informacyjne, zmiany w strukturze organizacyjnej, zmiany kadrowe.
Cytujyc za dr. Leszkiem Smolakiem, dodatkowo mozliwym jest wyroznienie takich elementow ryzyka wewn?trznego jak:
• infrastrukturalne: zwiyzane z posiadanymi zasobami majycymi zagwarantowac efek-tywne wykonywanie okreslonych obowiyzkow, przedsi?biorca powinien byc przeko-nany, ze posiadane przez niego zasoby rzeczowe b?dy wystarczajyce do osiygni?cia celu,
• finansowe: brak funduszy okreslonych jako konieczne w zakladanym planie budzeto-
wym,
• operacyjne: dotyczyce nierealnych i nieosiygalnych celow,
• technologiczne: niewystarczajyce zaplecze informatyczne, zle funkcjonujycy system.
W literaturze najcz?sciej spotykanym poj?ciem zwiyzanym ze finansowy sfery dzia-lalnosci przedsi?biorstwa najcz?sciej zast?powane jest mianem ryzyka wrodzonego, ktorego wielkosc szacowana jest na podstawie:
• zlozonosci procedur,
• rozbieznosci sposobow zarzydzania - ilosc szczebli w procesie zarzydzania,
• absolutnej wielkosci wsparcia finansowego - materialnosc,
• typu kierownika projektu (wykonawcy projektu) - np. publiczny czy prywatny,
• wysokiego stopnia rotacji personelu - doswiadczenie i kwalifikacje.
Podsumowujyc, mozna postawic tez?, iz kryzysem w skali mikroekonomicznej jest taka sytuacja, w ktorej na skutek spi?trzenia roznorodnych trudnosci zagrozona jest realizacja jego podstawowych funkcji i jednoczesnie ograniczone sy organizacyjne zdolnosci do zlikwi-dowania zaistnialego stanu.7
7 M. Szczerbak, Ryzyko strategiczne przedsiqbiorstwa i mozliwosci jego ograniczenia, (w:) Ryzyko w dziaialno-sci przedsiqbiorstw, Warszawa 2009, s. 39 *Strony w druku - 47-62 *Pages in print - 47-62
**W artykule opisane zostaly jedynie podstawowe terminy powiyzane z ryzykiem, szersze przedstawienie pro-blematyki zagadnienia bylo przedmiotem Seminarium Ogolnopolskiego w dniu G3.12.2GG9
Kontekst dzialalnosci przedsi^biorstwa - czynniki zewn^trzne ryzyka
Z kolei do zrodel ryzyka zewn?trznego zaliczymy nowe regulacje i przepisy prawne przyczyniajyce si? w pewnym stopniu do ograniczenia zakresu wykonywanych uslug lub pro-dukcji np. cz?ste zmiany przepisow oraz interpretacji przepisow podatkowych. Praktyka or-ganow skarbowych, jak i orzecznictwo sydowe w tej dziedzinie nie sy jednolite. W przypadku przyj?cia przez organy podatkowe odmiennej niz nasza interpretacji przepisow podatkowych mozna liczyc si? z negatywnymi konsekwencjami wplywajycymi na dzialalnosc, wyniki, sy-tuacj? finansowy lub perspektywy rozwoju, konkurencj?, osiygni?cia technologiczne, global-ne zmiany ekonomiczne, zmiana zachowan, oczekiwan i upodoban klientow. Dodatkowo do czynnikow zewn?trznych ryzyka zaliczymy takze:
• zmiany polityczne - wprowadzanie nowych praw i obowiyzkow dla obywateli i przedsi?biorcow danego obszaru prawnego powiyzane ze zmianami w organach wla-dzy stanowiycej,
• ekonomiczne - wynikajyce ze zmian podstawowych warunkow prowadzenia dzialal-nosci gospodarczej (koniunktura gospodarcza, rynkowe stopy procentowe),
• spoleczne - zmiany w zachowaniach, poglydach i modzie.
Mowiqc o spolecznych czynnikach ryzyka mam na mysli wlasnie stopien zainte-resowania klienta danq ofertq (popyt), ktory ze wzglgdu na duzy poziom zmiennosci, rodzi duze zagrozenie w rynkowej egzystencji przedsi?biorstwa. Niezwykle istotny cechy dobrego menadzera jest trzezwosc i swiezosc spojrzenia. Osoba zarzydzajyca przedsi?bior-stwem przede wszystkim powinna stale sledzic i badac dosc szybko zmieniajycy si? rynek uslug i wyrobow. Niestety dosc cz?sto jest tak, ze wraz ze zmiany technologiczny wyrobow, zmienia si? takze charakter swiadczonych uslug. Najlepszym tego przykladem jest sfera pro-duktow sprz?tu fotograficznego i video.
W dzisiejszych czasach wysluzyly si? juz klisze fotograficzne lub kasety do kamer. Wciyz galopujyca przemiana technologiczna pozwolila na zastypienie VHS zapisem cyfro-wym. Niestety, cierpiy na tym rowniez salony fotograficzne, ktore dotyd zasypywane byly stosami klisz do wywolania. Teraz muszy zadowolic si? wykonywaniem fotografii do doku-mentow i czasami swiadczeniem uslug fotograficznych na roznych imprezach. Prosty przy-klad, ale dobrze obrazujycy to, ze w dobrym zarzydzaniu nalezy miec takze na uwadze kon-tekstowosc przedsi?wzi?c, co zmusza menadzera do bacznego sledzenia trendow, zmian tech-nologicznych, a takze odpowiedniego reagowania na nie. Niezwykle wazne jest zrozumienie
*Strony w druku - 47-62 *Pages in print - 47-62
**W artykule opisane zostaly jedynie podstawowe terminy powiyzane z ryzykiem, szersze przedstawienie pro-blematyki zagadnienia bylo przedmiotem Seminarium Ogolnopolskiego w dniu G3.12.2GG9
otoczenia przedsi?biorstwa, w jakim dane przedsi?wzi?cie jest realizowane oraz identyfikacja czynnikow ryzyka, ktore mogy miec wplyw na dany projekt. Chodzi tu o ciygly rozwoj firmy w znaczeniu zarowno mikro jak i makroekonomicznym. Nie nalezy poprzestawac jedynie na obserwacji i analizie zachowan konsumentow, ale takze stale podnosic konkurencyjnosci i a-trakcyjnosci swiadczonych uslug czy proponowanych dobr - w skrocie dbalosc o ciygly wzrost innowacyjnosci przedsi?biorstwa. Ekonomisci cz?sto podkreslajy zwiyzek przedsi?-biorczosci i kreatywnosci, rozumianych jak zbior pewnych umiej?tnosci, ktore prowadzy do odmiennego sposobu, organizowania, wdrazania wiedzy, postrzegania swiata, tworzenia no-wych idei, rozwiyzan i perspektyw.8 Slownikowy definicjy innowacyjnosci jest wprowadza-nie czegos nowego, rzecz nowo wprowadzona, reforma, ulepszanie. Moze ona odnosic si? do wszelkich dziedzin i sfer oddzialywan w roznych kierunkach. Innowacyjne rozwiyzania mogy zostac zastosowane przy ulepszaniu maszyn i urzydzen, przeprowadzaniu zamian w or-ganizacji i zarzydzaniu. Mogy one dotyczyc zarowno najwyzszych technologii, jak i elemen-tow zycia codziennego. Innowacyjnosc postrzegana jest w dwojaki sposob. Z jednej strony wskazuje si?, iz jest to rezultat pewnego dzialania tzn. wszelkiego rodzaju dobra, uslugi, po-mysly postrzegane przez odbiorcow jako nowe, np. wynalazki, znaki towarowe. Z drugiej zas ujmuje si? jako proces obejmujycy wszystkie dzialania, ktorych rezultatem ma byc powstanie pomyslu, prac badawczo - rozwojowych i projektowych, produkcji, marketingu i upowszech-niania. Wynika z tego, ze innowacyjnosc stanowi najwazniejszy ze sposobow uzyskiwania przewagi na rynku. Szybkosc i efektywnosc wprowadzania przez firmy innowacji jest jed-nym z najistotniejszych czynnikow w walce konkurencyjnej.9 Wdrazanie nowych (dostoso-wywanie do rynku) powinno byc takze prowadzone w sposob rozsydny z zachowaniem ele-mentarnych zasad. Pospiech w dzialaniach dostosowawczych grozi tym, ze w wyniku nie-przemyslanych decyzji lub pochopnie zainicjowanych dzialan, dane przedsi?wzi?cie najzwy-czajniej si? nie powiedzie, nie zostanie zrealizowany zamiar podj?ty przez zarzydzajycego. Natomiast brak swiezych, nowych rozwiyzan skutkuje stagnacjy firmy, a co za tym idzie zmniejszeniem poziomu konkurencyjnosci w stosunku do innych firm. Jego uslugi lub przedmioty „starzejy si?”, tracy cech? nowosci, nie mogy konkurowac z podobnymi produk-tami oferowanymi przez inne przedsi?biorstwa.1G
8 S. Sudol, Przedsiqbiorstwo. Podstawy nauki o przedsiqbiorstwie. Teoria i praktyka zarzqdzania, Dom Organi-zatora, Torun 2GG2, s. 34.
9 Por. S. Pangsy - Kama, Innowacyjnosc kartqprzetargowq w walce konkurencyjnej, PTE, Gdansk 2GG1, s. 19 -35
1G Zob. J. Boganienko, Zarzqdzanie innowacjami, Wybrane problemy, SGH, Warszawa 1998 r,. s. 1G.
*Strony w druku - 47-62 *Pages in print - 47-62
**W artykule opisane zostaly jedynie podstawowe terminy powiyzane z ryzykiem, szersze przedstawienie pro-blematyki zagadnienia bylo przedmiotem Seminarium Ogolnopolskiego w dniu G3.12.2GG9
Wynika z tego, ze kontekstowosc nie oznacza jedynie zmian w modzie, trendow, a takze technologii wytwarzania dobr, jest to takze globalizacja procesow gospodarczych, wzrost konkurencji powiyzania pomi?dzy dostawcami i odbiorcami.
Dostosowywanie przedsi?biorstwa powinno jednak przebiegac w sposob dobrze przemyslany i rozwazny, poniewaz przejmowanie wzorcow i rozwiyzan od krajow wysoko rozwini?tych, o najnowoczesniejszych technologiach, w dluzszej perspektywie moze dopro-wadzic do zjawisk negatywnych, zarowno spolecznych, jak i ekologicznych. W skrajnych przypadkach moze doprowadzic do bankructwa mniej zaawansowanych technologicznie przedsi?biorstw. Dlatego w zarzydzaniu przedsi?biorstwem niezb?dne jest podejscie globalne przy rownoczesnym dostosowywaniu si? do warunkow lokalnych i wymogow indywidual-nych. Posiadany obecnie kapital kliencki oraz perspektywa dzialan zwiyzanych z klientami stajy si? obecnie miernikami oceny mozliwosci rozwoju przedsi?biorstwa. Zarzydzanie wie-dzy o kliencie, jako kompleksowe podejscie do problemu gromadzenia, tworzenia i wykorzy-stywania wiedzy o nim dla jego wi?kszej satysfakcji, stalo si? niezwykle cenny umiej?tnosciy w kreowaniu wartosci przedsi?biorstwa. Tworzona dzi?ki wiedzy o kliencie wartosc przyciy-ga go do firmy i decyduje o jej pozycji rynkowej. 11
Dyzyc do poprawy funkcjonowania podleglej jednostki, zarzydzajycy musi nie tylko zwrocic uwag? na aspekt pracownik - klient, ale takze szacowac w jaki sposob postawa klien-ta stymulowana przez polityk? firmy lub wprowadzane nowosci moze przyczynic si? do jej funkcjonowania.
Wskazane zaleznosci sy istotnym czynnikiem budujycym niepewnosc producentow, ktora szczegolnie uwidacznia si? przy wprowadzaniu nowych produktow na rynek, gdzie bl?dne rozpoznanie potrzeb lub upodoban konsumenckich moze stanowic przyslowiowy „strzal do wlasnej bramki”, przed ktorym takze poczytkujycy przedsi?biorca jest w stanie si? obronic. W tym celu pomocnym elementem moze okazac si? badanie statystyczne (sonda), lub dobrze poprowadzona kampania reklamowa.
Vis maior - czynnik niezalezny
Wspomniane powyzej obszary ryzyka nie wyczerpujy katalogu elementow - bodzcow ksztaltujycych przychod.
Czynniki ryzyka w srodowisku makroekonomicznym to nie tylko powiyzania mi?dzy przedsi?biorcami (czynnik ekonomiczny), konkurencja, czynniki prawne czy polityczne lub
11 S. Sobolewska, Zarzqdzanie wiedzq o kliencie, pod red. B. Dobiegaly - Korony, A. Hermana, Difin, Warszawa 2GG6.
*Strony w druku - 47-62 *Pages in print - 47-62
**W artykule opisane zostaly jedynie podstawowe terminy powiyzane z ryzykiem, szersze przedstawienie pro-blematyki zagadnienia bylo przedmiotem Seminarium Ogolnopolskiego w dniu G3.12.2GG9
tez spoleczne. Pozytywnym elementem w przypadku wspomnianych czynnikow jest ich przewidywalnosc w mniejszym lub wi?kszym stopniu. Sprawa staje si? bardziej skompliko-wana, jezeli mamy do czynienia z ryzykiem niezaleznym od czlowieka, na ktorego poziom nie jest on w stanie skutecznie wplynyc. Do tej kategorii zrodel ryzyka nalezy czynniki sro-dowiskowe, gdzie prawidlowe funkcjonowanie przedsi?biorstwa b?dzie uzaleznione od wa-runkow naturalnych takich jak: zmiany klimatu, zalamania pogody, roznego rodzaju katakli-zmy, erupcje wulkanow.
W ostatnich czasach z lekkim zaniepokojeniem obserwujemy jak klimat naszego kraju od dluzszego czasu jest dosc niestabilny, czego dowodem sy nagle skoki temperatur, stosun-kowo cieple zimy i w niektorych momentach piekielnie upalne lata. Stanowi to dla osob trud-niycych si? uprawy zboz lub owocow czy warzyw duze ryzyko uzyskania slabych zbiorow lub produktow o niskiej jakosci nie nadajycych si? do dalszego przetworzenia lub obrotu. Do dzi-siejszego dnia plantatorzy jablek pami?tajy zajscie, ktore mialo miejsce w zeszlym roku, kie-dy to z powodu naglego ochlodzenia, zniszczeniu ulegla duza cz?sc upraw jablek, czego sut-kiem byly braki tego produktu na ryku, a w konsekwencji ponad 6G % skok ceny. Sytuacja ta nie dotyczy jedynie plantatorow jablek, podobnie dzieje si? w przypadku upraw pszenicy, zyta czy tez roznego rodzaju warzyw.
Nagle zalamania pogody tj. zamiecie sniezne, ulewne deszcze, gwaltowne burze z wyladowaniami atmosferycznymi mogy takze stwarzac dla przedsi?biorcow zagrozenia zwiyzane z utraty terminowosci i plynnosci dostaw zarowno materialow jak i surowcow nie-zb?dnych do produkcji. Mamy tu do czynienia z sily wyzszy (termin takze spotykany w literaturze), ktora w rzeczywistosci moze objawiac si? zarowno w postaci katastrof naturalnych jak i wypadkow technicznych, takich jak np. zawalenie si? mostu lub tunelu, uszkodze-nie urzydzen chlodniczych z okreslonymi negatywnymi skutkami dla przechowywanego la-dunku.
Wsrod czynnikow srodowiskowych wyst?pujy takze uwarunkowania ekologiczne zwiyzane z ochrony nowoodkrytych gatunkow roslin i zwierzyt, zanieczyszczanie wody pit-nej, zanieczyszczanie srodowiska (spaliny i odpady), nieprawidlowe skladowanie materialow niebezpiecznych. Skutki ignorowania regulacji odnoszycych si? do poszanowania srodowiska naturalnego mogy uwidaczniac si? zarowno wewnytrz jak i na zewnytrz. Wzrost absencji cho-robowej pracownikow i w konsekwencji spowolnienie prac poprzez spadek wydajnosci, a takze wzrost liczby protestow mieszkancow zyjycych w najblizszym sysiedztwie przedsi?-
*Strony w druku - 47-62 *Pages in print - 47-62
**W artykule opisane zostaly jedynie podstawowe terminy powiyzane z ryzykiem, szersze przedstawienie pro-blematyki zagadnienia bylo przedmiotem Seminarium Ogolnopolskiego w dniu G3.12.2GG9
biorstwa to najcz?sciej spotykane skutki nieprzestrzegania wspomnianych unormowan praw-nych
Podsumowujyc, vis maior (sil? wyzszy) w literaturze definiuje si? jako losowe zdarze-nie nadzwyczajne wywolane silami natury, ktorego negatywnym skutkom nie mozna bylo zapobiec przy dolozeniu nawet najwyzszej starannosci. Niestety, ryzyko zwiyzane z dzialaniem natury, jak juz zostalo wspomniane, dosc trudno przewidziec, czlowiek moze jedynie przeciwdzialac w celu zlagodzenia powstalego zagrozenia. Chcyc w duzym stopniu wyeliminowac skutki ryzyka w przyszlosci mozna w stosunku do czynnikow wskazanych powyzej (sniezyce, ulewne deszcze, wyladowania atmosferyczne) zastosowac srodki zapo-biegawcze, ktorymi w praktyce mogy byc: utrzymywanie odpowiedniego poziomu zapasow magazynowych w przedsi?biorstwie. W kontraktach z firmami, ktore zapewniajy firmie do-stawy surowcow i komponentow do produkcji, nalezy uwzgl?dnic takze prognozy pogody i wyst?pujyce przeszkody spowodowane sily wyzszy. Niektorzy dostawcy korzystajy z urzy-dzen GPS, ktore stajy si? niezwykle pomocne w przypadku potrzeby zmiany trasy, gdy znana jest sytuacja atmosferyczna w danym rejonie. Prostym sposobem na spadki napi?cia lub cal-kowitego doplywu prydu jest alternatywne, niezalezne zasilanie. Wspomniane modele post?-powania na wypadek zaistnienia niepozydanych warunkow atmosferycznych sy jedynie srod-kami zapobiegawczymi, nalezycych do wczesniej opisywanych srodkow prewencyjnych, a co z tym zwiyzane okupione juz wczesniej jakys straty.
Poza wskazanymi powyzej wewn?trznymi lub zewn?trznymi czynnikami ryzyka, wy-odr?bnic mozna takze takie, ktorych nie mozna jednoznacznie umiescic w jednej lub drugiej grupie.
Informacja w zarz^dzaniu
Prawidlowe i skuteczne funkcjonowanie przedsi?biorstwa zalezy w glownej mierze takze od prawidlowosci, kompletnosci i „swlezosci” przeplywu informacji. To wlasnie ten czynnik decyduje o skutecznym wczesnym rozpoznaniu zagrozen i wczesnym im przeciw-dzialaniu. Wprowadzenie skutecznego modelu (schematu, procedury) przekazywania i bezpieczenstwa informacji jest istotnym elementem ograniczania stopnia ryzyka w dzialaniu organizacji lub przedsi?biorstwa. Nalezy pami?tac jednak, ze warunkiem zachowania bezpie-czenstwa informacji jest poprawne zarzydzanie ty informacjy. Nie wystarczy jedynie ustano-wienie pewnych procedur, wymogow czy obostrzenia narzucajyce pewne zachowania jak i obowiyzki, ale nalezy zwrocic takze uwag? na ludzi zaangazowanych w utrzymanie tego
*Strony w druku - 47-62 *Pages in print - 47-62
**W artykule opisane zostaly jedynie podstawowe terminy powiyzane z ryzykiem, szersze przedstawienie pro-blematyki zagadnienia bylo przedmiotem Seminarium Ogolnopolskiego w dniu G3.12.2GG9
systemu oraz odpowiedni dobor metod przetwarzania i przechowywania danych. Dobry prak-tyky kierujycego czy to przedsi?biorstwem czy tez jednostky administracyjny jest stale podno-szenie swiadomosci wsrod personelu odpowiedzialnego za przechowywanie informacji, czym w rzeczywistosci ona jest, jaky wartosc stanowi dla firmy. Uswiadamianie o wartosci informacji dotyczyc powinno takze osob niezwiyzanych na stale z ich gromadzeniem czy prze-chowywaniem, poniewaz caly zespol ludzi pracujycych na wynik firmy powinien miec wyso-ko rozwini?ty swiadomosc jak waznym elementem dla sprawnego funkcjonowania i wplywajycym na wynik jest „swiezosc” informacji. Wszelkie wspomniane czynniki ryzyka muszy zostac wzi?te pod uwag? przy budowaniu prawidlowo dzialajycego systemu, w ktorym przekazywana informacja b?dzie wplywala na usprawnienie procesow zachodzycych w fir-mie, a nie b?dzie stanowila powaznego ich spowolnienia lub, co gorsza zatrzymania.
W stosunku do prawdziwosc przekazywanych informacji nie jestesmy w stanie w 1GG % zapobiec przekazywaniu tych zawierajycych bl?dne dane. Niestety czlowiek jest istoty omylny i cz?sto bywa tak, ze przekazywane przez niego informacje mogy nie do konca byc spojne z tymi, ktore zostaly jemu przekazane. Niestety ryzyko pomylki pracownika ist-nieje zawsze, kierownictwo firmy w tym wzgl?dzie musi zdac si? na rzetelnosc i zaangazowanie ludzi w prac?, natomiast jedyny metody kontrolny niestety zostaje zapobie-ganie skutkom bl?dnych informacji i na ich podstawie eliminowanie przyczyn.
W tym miejscu mozna jednak zadac pytanie: a co w przypadku, gdy blyd informacji zostal spowodowany zostal w sposob zamierzony? Skuteczny metody rozwiyzywania, a wr?cz zapobiegania takim sytuacjom moze byc wprowadzenie uwierzytelniania wiadomosci. Meto-da ta ma na celu upewnienie si?, ze otrzymana wiadomosc nie zostala zmodyfikowana w nieuprawniony sposob. Technik uwierzytelniania jest wiele, poczywszy od fizycznych po logiczne (informatyczne). Rodzaj zastosowanego rozwiyzania zalezy od organizacji je stosujycej. Nalezy tylko zwrocic uwag?, aby wdrozona metoda uwierzytelnienia byla ade-kwatna do potrzeb jednostki oraz aby uwzgl?dniala wyniki przeprowadzonej analizy .12
Oczywiscie powoduje to w pewnym stopniu wydluzenie procesu przekazywania infor-macji, ale majyc dla firm, ktore stawiajy skutecznosc i dokladnosc procesow zachodzycych w przedsi?biorstwie nad ich sprawnosc b?dzie to metoda niezwykle przydatna.
12 T. Polaczek, Audyt bezpieczenstwa informacji w praktyce, wyd. Helion, Gliwice 2GG6r., s. 26.
*Strony w druku - 47-62 *Pages in print - 47-62
**W artykule opisane zostaly jedynie podstawowe terminy powiyzane z ryzykiem, szersze przedstawienie pro-blematyki zagadnienia bylo przedmiotem Seminarium Ogolnopolskiego w dniu G3.12.2GG9
Kompleksowe zarzydzanie ryzykiem
Zarzydzanie ryzykiem w wi?kszosci przypadkow odbywa si? w ramach poszczegolnych dzialow, takich jak: finanse, produkcja, marketing, dystrybucja, logistyka, sprzedaz, zasoby ludzkie, administracja itp. Brak kompleksowego podejscia do identyfikacji ryzyka i przeciwdzialania mu sprawia, ze informacja o tym, jak bardzo istotne jest zagrozenie, docie-ra do zarzydzajycych dopiero po wystypieniu zdarzenia powodujycego znaczycy utrat? korzy-sci materialnej i najcz?sciej jest zbyt pozno na odpowiednie dzialania zapobiegawcze. Wla-sciwa i swieza informacja sprzyja tworzeniu planu strategicznego wspomagajycego przedsi?-biorstwo w obliczu mogycego wystypic zagrozenia.
Sukces planu antykryzysowego b?dzie wynikal z jego zdolnosci do polyczenia dzialan ze wszystkich stron. Efektywne zarzydzanie ryzykiem strategicznym to jeden z kluczy do sukcesu w walce z kryzysem. Analiza ryzyka powinna opierac si? zarowno na czynnikach mikro i makroekonomicznych i odbywac si? na podstawie jak najwi?kszej ilosci informacji dobrej jakosci. Zrodlami informacji mogy byc materialy publikowane (raporty, opracowania, dane statystyczne itp.) lub opinie ekspertow z roznych dziedzin oraz czlonkow przedsi?bior-stwa. Nie nalezy takze mimo wszystko lekcewazyc znaczenia pracownikow w dostarczaniu informacji na temat zrodel ryzyka - to oni, uczestniczyc w roznych dzialaniach przedsi?bior-stwa, wiedzy na ich temat najwi?cej.13 Przed podj?ciem decyzji o sposobie post?powania z ryzykiem nalezy wyznaczyc, jakie rodzaje ryzyk oraz jakie poziomy (prawdopodobienstwa) sy akceptowalne tzn. ustalic firmowy apetyt na ryzyko - poziom ryzyka akceptowany przez organizacj?.
Ekspozycja na ryzyko
W zaleznosci od poziomu tolerancji na ryzyko w praktyce daje wyodr?bnic si? kilka poziomow zaawansowania w zarzydzaniu ryzykiem w organizacjach.
Pierwszy z nich okreslany jest mianem poziomu tradycyjnego, co oznacza zarzydzanie ryzykiem w sposob rutynowy. Czynnosci podejmowane na tym poziomie obejmujy identyfi-kacje potencjalnych zrodel ryzyka i stosowanie roznorodnych miernikow jego kontroli m.in. analiz? roszczen i wyznaczenie wynikajycych z niej trendow.
Drugi z kolei wyodr?bniony poziom tzw. poziom progresywny obejmuje wszelkie dzialania wskazane powyzej w stopniu podstawowym wzbogacone o alternatywne metody
13 A. Adamska Ryzyko w dzialalnosci przedsiqbiorstwa -podstawowe zagadnienia (w:) A. Fierla Ryzyko w dzia-ialnosciprzedsiqbiorstw, wybrane aspekty, Warszawa 2GG9 r., s.17 *Strony w druku - 47-62 *Pages in print - 47-62
**W artykule opisane zostaly jedynie podstawowe terminy powiyzane z ryzykiem, szersze przedstawienie pro-blematyki zagadnienia bylo przedmiotem Seminarium Ogolnopolskiego w dniu G3.12.2GG9
finansowania ryzyka, jak ubezpieczenie, posiadanie wlasnego zakladu ubezpieczeniowego, planowanie ciyglosci biznesu, mierzenie calkowitego kosztu ponoszonego ryzyka, a takze edukacj? i komunikacj? w ramach przedsi?biorstwa, ktore ma na celu szerzenie wiedzy o ry-zyku i sposobach zarzydzania nim. Metody na ograniczenie skutkow ryzyka na tym poziomie coraz cz?sciej praktykowany jest transfer ryzyka. Uznawany jest on za najprostszy metod? podejmowania ryzyk. Najprostszy, bo zwykle wystarczy zaplacic, by moc ryzyko wytransfe-rowac. Jednoczesnie praktyka transferow nie potwierdza tego popularnego przekonania. Tak ubezpieczenie, jak i inne metody transferu niosy ze soby zwykle albo nowe zagrozenia, ktore muszy byc odr?bnie podejmowane albo tez nie dajy zalozonego wczesniej poziomu skutecz-nosci. Zadziwiajyco cz?sto oba te efekty wyst?pujy zreszty jednoczesnie. „Finansowa kontrola ryzyka polega na samodzielnym zarzydzaniu ryzykiem przez firm? lub przeniesieniu ryzyka na inny podmiot. Samodzielne zarzydzanie ryzykiem w ramach finansowej kontroli ryzyka polega na tzw. zatrzymaniu ryzyka, czyli pokryciu ewentualnych strat przez przeplywy pie-ni?zne, sprzedaz aktywow, fundusze specjalne, pozyczki itp. Transfer ryzyka, jako przesuni?-cie odpowiedzialnosci z firmy ponoszycej straty na inny podmiot, jest realizowany w dwoch formach :
• transfer dzialalnosci tworzycej potencjalne straty polegajycy na zwiyzaniu si? z innym podmiotem, ktory wykonuje t? cz?sc dzialalnosci, ktora jest narazona na ryzyko. Transferu dzialalnosci tworzycej potencjalne straty mozna dokonac np. poprzez sub-kontrakt - wynaj?cie innej firmy do danej pracy, przez co zlecajycy nie ponosi szkody za straty, czy tez odpowiednie klauzule w umowie. „Subkontrakt polega na tym, ze pewne prace, ktore nie nalezy do zakresu dzialalnosci podstawowej pracodawcy sy powierzane innym podmiotom - ale nie osobom fizycznym. Jednostki te zatrudniajy swoich pracownikow, ktorych delegujy do wykonywania pracy na rzecz uslugodawcy. W efekcie pracownicy jednego pracodawcy swiadczy prac? u innego pracodawcy (uslugobiorcy), ktoremu zlecono wykonanie tej pracy. Uslugobiorca zachowuje uprawnienia kierownicze wobec swoich pracownikow. Jest odpowiedzialny za prawi-dlowe wykonanie uslugi, z czego wynika tez odpowiedzialnosc za pracownikow. Wy-nagrodzenie za prac? wykonany wyplaca pracownikom uslugobiorca. Do dzialalnosci przekazywanej w ramach subkontraktu nalezy: obsluga informatyczna, ochrona mie-nia, doradztwo prawne, transport, czynnosci porzydkowe.”
• Transfer odpowiedzialnosci za pokrycie ewentualnych strat, co realizuje si? za pomo-cy ubezpieczen. „Ubezpieczenie jest bardzo wazny metody podejmowania ryzyk. To-
*Strony w druku - 47-62 *Pages in print - 47-62
**W artykule opisane zostaly jedynie podstawowe terminy powiyzane z ryzykiem, szersze przedstawienie pro-blematyki zagadnienia bylo przedmiotem Seminarium Ogolnopolskiego w dniu G3.12.2GG9
warzystwa ubezpieczeniowe powstaly wlasnie po to, by przejmowac (w przypadku zakladow wzajemnych dzielic, co tylko w pewnych wypadkach zmienia charakter tej metody podejmowania ryzyka) ryzyka innych podmiotow. Budujy one kapitaly i metody dzialania pozwalajyce na bezpieczny realizacj? tego celu. Jednoczesnie nale-zy podkreslic, iz z punktu widzenia jakiejkolwiek organizacji ubezpieczenie jest jedny z najgorszych metod podejmowania ryzyka. Ubezpieczenie, bowiem moze jedynie kompensowac i to tylko w okreslonym, rzadko pelnym zakresie finansowe skutki zda-rzen losowych.”
Takie podejscie do zarzydzania ryzykiem prezentowane jest przez okolo 25 % przed-si?biorstw z grupy firm o przychodach ponizej 5GG mln. dolarow i 21 % przedsi?biorstw z grupy o przychodach przekraczajycych miliard dolarow.
Ostatni trzeci poziom zaawansowania w zarzydzaniu ryzykiem prezentowany jedynie przez 3G % przedsi?biorstw o przychodach powyzej miliarda dolarow rocznie obejmuje dwa pozostale wskazane powyzej z ty roznicy, ze badanie ryzyka obywa si? w sposob komplekso-wy obejmujyc cale przedsi?biorstwo. Oznacza to, ze czynnosci prowadzone w toku oceny nie ograniczajy si? jedynie do wskazania zagrozen czy lagodzeniu ich skutkow, ale takze jej optymalizacji. Na poziomie strategicznym pomiarow ryzyka dokonuje si? w kolejnych latach zarowno dla organizacji, jak i jej konkurentow przy wykorzystaniu systemow informatycz-nych wspomagajycych proces. Kompleksowe podejscie do ryzyka umozliwia skuteczny ocen? zagrozen oraz daje odpowiedz nie tylko na pytanie jak organizacja powinna dzialac, zeby zminimalizowac czy tez wyeliminowac dotkliwosc ewentualnych strat, ale takze czy w ogole warto dzialac. Bywa tez tak, ze poziom ryzyka w danym obszarze jest zbyt wysoki w porow-naniu z korzysciami, jakie firma moglaby osiygnyc. W takiej sytuacji jedynym rozwiyzaniem jest zaniechanie prowadzenia takiej dzialalnosci, czyli unikanie ryzyka.14
Analiza, ocena, wnioskowanie, komunikacja - skuteczna strategia
Dokonanie wst?pnej analizy mogycych wystypic zagrozen pozwala na przeprowadze-nie ich identyfikacji, czyli oszacowanie, jaki wplyw na czynniki przedsi?biorstwa mogy miec zmiany w obr?bie czynnikow ryzyka. Zidentyfikowane w ten sposob skutki mozna zakwalifi-
14 Charakterystyka poziomow zaawansowania w zarzydzaniu ryzykiem zostal opracowany na podstawie badan przeprowadzonych w 2GG6 roku przez stowarzyszenie RIMS (Risk and Insurance Management Society) i firm? March. Proby obj?to 9GG menadzerow zajmujycych si? ryzykiem. Opis badan zawarty zostal w: M. Szczerbak, Ryzyko strategiczne dzialalnosci przedsiqbiorstwa i mozliwosci jego ograniczenia (w:) A. Fierla, Ryzyko w dzialalnosci...., Warszawa 2GG9.
*Strony w druku - 47-62 *Pages in print - 47-62
**W artykule opisane zostaly jedynie podstawowe terminy powiyzane z ryzykiem, szersze przedstawienie pro-blematyki zagadnienia bylo przedmiotem Seminarium Ogolnopolskiego w dniu G3.12.2GG9
kowac bydz do kategorii zagrozen (ryzyko czyste), bydz do kategorii szans i zagrozen (ryzyko spekulatywne). Bardzo wazna na tym etapie jest ocena wspolwyst?powania poszczegolnych rodzajow ryzyka i relacji mi?dzy nimi, tak, aby zarzydzac calym portfelem, a nie pojedyn-czymi ryzykami.15 Od podejscia kierownictwa zalezec b?dzie czy powstale ryzyko b?dzie tolerowane, czy zostany podj?te srodki przeciwdzialania natychmiast czy zostany przeciygni?-te w czasie.
Dobrym przykladem opisujycym tego rodzaju sytuacj? jest kryzys gospodarczy, kto-rego symptomy w sektorze finansowym w USA, wbrew przeswiadczeniu niektorych osob, nie ujawnily si? w pazdzierniku 2GG8. Powszechna byla wiedza o zgubnej dla gospodarki polityce prowadzonej przez rzyd USA, powi?kszajycej dlug publiczny, a jednak na kryzys zacz?to reagowac dopiero jesieniy. Doniesienia o wspomnianych na poczytku ryzykownych kredytach i niewyplacalnosci gospodarstw domowych pojawily si? kilkanascie miesi?cy przez upadkiem bankow16. Co bylo powodem takiego post?powania? Odpowiedz nasuwa si? sama, mozna to prosto objasnic przyglydajyc si? polityce informacyjnej naszego rzydu. Brak dobrej komuni-kacji ze spoleczenstwem, rzyd komunikuje zbyt pozno, lub mowi polprawdy o stanie panstwa, a co gorsze, nie znajduje prostych, czytelnych argumentow uzasadniajycych jego biezycy poli-tyk?. Spoleczenstwo nie dowiaduje si? nawet, co b?dzie dalej, czyli jakie plany ma rzyd na najblizsze polrocze, nie mowiyc juz o planach perspektywicznych. W mediach pojawiajy si? dziesiytki ekonomistow wypowiadajycych si? dosc enigmatyczny i zawilym j?zykiem, wtoru-jy im w podobnym stylu przedstawiciele rzydu i jedyny efekt to rosnycy niepokoj ludzi, kto-rych wiedza ekonomiczna koncentruje si? na budzecie domowym. Zatem brak przeplywu informacji - mechanizmow, ktore oczywiste i konieczne dla kazdego menadzera sredniego szczebla kazdej szanujycej si? firmy - to efekt powtarzajycej si? strategii porazki na szczytach wladzy.17
Dzialanie na podstawie utartych wzorcow - strategia porazki
Kryzysy te osobiste i te globalne to wynik konserwatywnych wzorcow zachowan, sztywno stosowanych norm albo procedur, ktore lycznie skladajy si? na strategi? porazki. Przykladem takiego post?powania jest toczona od wielu lat walka policji z piratami drogo-wymi. W obliczu stale rosnycych wskaznikow smiertelnych wypadkow malo skutecznym sposobem jest stawianie wciyz nowych fotoradarow. Przy dzisiejszej ilosci samochodow po-
15 Ibidem
16 M. Bennewicz, Czas na zmiany, fragment zaczerpni?ty z Fokus, nr 3/2GG9, s. 12
17 Tamze.
*Strony w druku - 47-62 *Pages in print - 47-62
**W artykule opisane zostaly jedynie podstawowe terminy powiyzane z ryzykiem, szersze przedstawienie pro-blematyki zagadnienia bylo przedmiotem Seminarium Ogolnopolskiego w dniu G3.12.2GG9
woduje to nieskutecznosc systemu egzekwowania wideomandatow i wzrost sprzedazy polle-galnych najcz?sciej antyradarow. Ze strony panstwa powoduje to jedynie wzrost niepotrzeb-nych wydatkow przy stosunkowo niskiej skutecznosc calego systemu.
Przykladem dosc dotkliwej finansowo bl?dnej strategii byla pomoc rzydu USA dla firmy Chrysler w 1979 ( 1,5 miliarda dolarow).18 Poczytkowo stanowilo to wybawienie dla stojycej w obliczu bankructwa firmy, dodatkowo przynioslo jej dosc duzy zysk. Niestety zle zarzydzanie spowodowalo, ze dzis ta sama firma dyzy do polyczenia z kolejny wielky firma motoryzacyjny ze wzgl?du na tragiczny sytuacj? finansowy.
Zasadnym zdaje si? w tej sytuacji byc teoria Petera Shiffa Prezesa Euro Pacific Capital nawiyzujyca do upadkow wielkich bankow tj. Lehman Brothers, Goldman Sachs oraz Morgan Stanley stanowiyca o tym, ze byly zle zarzydzane, co spowodowalo ich gl?boka recesj? i pomimo gigantycznego dofinansowania ze strony rzydu sposob kierowania bankiem pozo-staje wciyz taki sam, co zle wrozy na przyszlosc.19 Zdaniem Shiffa nalezaloby pozostawic wspomniane banki w takiej sytuacji, w jakiej teraz sy, w skrocie mowiyc pozwolic im zban-krutowac, poniewaz istnieje mozliwosc, ze pojawi si? ktos, kto dokona wykupu kapitalu ban-ku i poprzez wlasciwe zarzydzanie b?dzie wykonywal „dobry robot?”. Istnieje oczywiscie dosc duze ryzyko, ze odbudowany finansowo bank z nowy ekipy zarzydzajycy nie b?dzie w stanie prawidlowo funkcjonowac, ale nikt nie jest w stanie przewidziec czy tak naprawd? b?dzie. Jest to typowe post?powanie ukierunkowujyce przedsi?biorstwo lub inny podmiot w stron? pogl?biajycego si? kryzysu.
Dobrze zarzydzac to znaczy byc elastycznym, nie ograniczac si? do utartych wczesniej procedur mogycych przyczynic si? do powielania bl?dow, zachowan, miec staly wglyd w dzialalnosci kazdej komorki dzialajycej w firmie, a takze, co najistotniejsze, dbac
o przejrzystosc i swiezosc, jak rowniez o rzetelnosc przekazywanych informacji a takze bez-pieczenstwie przekazywanych informacji. W przypadku bezpieczenstwa informacji duzym ryzykiem staje si? takze system IT, ktory podobnie jak czlowiek moze posiadac pewne wady.
Dobrze zarzydzac to takze znaczy byc stanowczym, zdecydowanym, nie dawac zbyt wielu „drugich szans” osobom, ktore wykazujy jedynie zrywy swojej aktywnosci widzyc mozliwosc pokazania si? przed kierownictwem lub w obliczu mozliwego dodatkowego za-robku, a w pozostalych sytuacjach kierujycych si? zasady „jak mi dadzy wi?cej to zaczn? pra-cowac”. Zarzydzajycy nie powinien zbytnio polegac na opiniach osob trzecich, poniewaz
18 Dobra lekcja ekonomii wg Petera Shiffa, pazdziernik 2GG8 r. zrodlo : www.7dni.wordpress.com
19 Wypowiedz zaczerpni?ta z wywiadu, jakiego Piotr Schiff udzielil telewizji Bloomberg w pazdzierniku 2GG8 r. zrodlo : www.7dni.wordpress.com
*Strony w druku - 47-62 *Pages in print - 47-62
**W artykule opisane zostaly jedynie podstawowe terminy powiyzane z ryzykiem, szersze przedstawienie pro-blematyki zagadnienia bylo przedmiotem Seminarium Ogolnopolskiego w dniu G3.12.2GG9
zawsze istnieje ryzyko uzyskania bl?dnych informacji na temat osoby cieszycej si? sympatiy wsrod pracownikow firmy. Czy w ten sposob mamy zagwarantowane sprawne funkcjonowa-nie firmy? Wszystko zalezy od tego, jaki stopien istotnosci posiada powstale ryzyko, w jaki sposob moze wplynyc na funkcjonowanie przedsi?biorstwa, a takze jaky strategi? obierze kierownictwo w walce z problemem. Czy zatrudnienie sztabu audytorow, kontrolerow
i specjalistow ds., jakosci w pelni zabezpiecza nas przed kryzysem? Majyc na uwadze infor-macje dostarczane przez media mozna stwierdzic, ze kryzys ma destruktywny wplyw na go-spodark?, powiyzani ze soby przedsi?biorcy w relacjach sprzedawca - kupujycy ulegajy rece-sji na zasadzie domina. Moze firmy te w por? nie wdrozyly systemow zapobiegania znaczne-mu pomniejszemu zyskow firmy lub systemy te nie okazaly si? skuteczne. Jednak istniejy takze opinie, ktore wyraznie wskazujy, ze na kryzysie takze da si? zarobic wystarczy tylko wiedziec jak ciygle spadki cen, wartosci srodka platnosci czy tez akcji spolek gieldowych wykorzystac dla pomnozenia swojego kapitalu.
Korzysci z kryzysu - czy to mozliwe?
Volenti non fit iniuria - Chcycemu nie dzieje si? krzywda. Kryzys to nie tylko recesja, to takze w niektorych przypadkach szansa na zmiany, wzrost. Wedlug Business Centre Club na kryzysie paradoksalnie zarobili, a przynajmniej nie stracili, dostawcy dobr luksusowych. Tyl-ko ze przez dobra luksusowe mozna rozumiec bardzo rozne rzeczy - od wiecznych pior, przez bizuteri?, po jachty. Zapotrzebowanie na nie jest mniej wi?cej stale, ale czy i bogatych, ktorzy sy nimi zainteresowani, kryzys calkowicie oszcz?dzil, a dobra luksusowe wciyz przynoszy zyski?
Kto zatem zarobil na kryzysie? Jak wiadomo recesja w wi?kszosci firm oznacza po-wstanie zatoru finansowania biezycych wydatkow tj. zakupow surowcow, inwestycji, co do-prowadzilo do sytuacji takiej, ze obecnie na rynku jest wi?cej przedsi?biorstw, ktore popadly w tarapaty finansowe i nie regulujy swoich zobowiyzan. Powoduje to, ze wszelkiego rodzaju firmy windykacyjne majy pelne r?ce roboty w odzyskiwaniu dlugow od wierzycieli. Mogloby si? wydawac, ze czas kryzysu to dla egzekucji okres „zniw”, lecz niestety trzeba pami?tac, ze wraz ze spadkiem popytu spada jednoczesnie liczba i wartosc transakcji. To powoduje, ze pomimo wi?kszego odsetka "trudnych dlugow" sam przyrost liczby czy wartosci zlecen nie jest tak spektakularny, jak mozna by oczekiwac. Mowienie, zatem - cytujyc tytuly publikacji prasowych - o "hossie" jest bl?dem, przynajmniej w odniesieniu do odzyskiwania naleznosci z sektora przedsi?biorstw (B2B), zwlaszcza, gdy wezmie si? pod uwag? takze wyzsze obecnie koszty odzyskiwania naleznosci. Nie oznacza to jednak, ze sektor windykacji takze przezywa
*Strony w druku - 47-62 *Pages in print - 47-62
**W artykule opisane zostaly jedynie podstawowe terminy powiyzane z ryzykiem, szersze przedstawienie pro-blematyki zagadnienia bylo przedmiotem Seminarium Ogolnopolskiego w dniu G3.12.2GG9
kryzys. Jest do dobry moment dla firm trudniycych si? windykacjy konsumencky. Ogrom za-ciygni?tych szybkich, „wygodnych” pozyczek, niesplaconych kart kredytowych powoduje, ze prawdziwy rozkwit przezywajy firmy dzialajyce w tym sektorze. Wraz z nimi wzrost przy-chodow w trudnych czasach odnotowujy windykatorzy sydowi, ktorzy stanowiy ostatniy lini? obrony przed niewyplacalnym dluznikiem.
Przytoczone powyzej przyklady pokazujy jedynie sytuacje, gdzie szacowanie ryzyka nie stanowi dla firm osiygajycych wzrost pomimo slabnycej koniunktury tak istotnego narz?-dzia jak dzieje si? to w przypadku przedsi?biorstw, ktore aby osiygnyc zysk muszy stale zma-gac si? z przeroznymi, nieoczekiwanymi sytuacjami na rynku w ciyglej walce o klienta. Wal-ka ta w ostatnich czasach stala si? nieslychanie zaci?ta. W dobie kryzysu ludzie, ktorym led-wo starczalo z miesiyca na miesiyc, w trudniejszych czasach „ oglydajy z dwoch stron zlo-towk?”, wciyz starajyc si? wydac jak najmniej na podstawowe potrzeby. Skutkuje to dosc duzym wzrostem ilosci sklepow dyskontowych, przyciygajycych niskimi cenami przy zacho-waniu wzgl?dnej jakosci produktu. Przyjrzyjmy si? wynikom jednej z wi?kszych sieci skle-pow spozywczych, ktora w 2GG9 odnotowala znaczny wzrost liczby nowo otwartych punk-tow. W pierwszej polowie 2GG9 r. siec osiygn?la wzrost sprzedazy o 33,4 proc. (w PLN) w stosunku do analogicznego okresu zeszlego roku. Mi?dzy lipcem 2GG8 a czerwcem 2GG9 r. otwarto 358 nowych sklepow.2G Ta sama sytuacja dotyczy punktow gastronomicznych, ktore w dzisiejszej sytuacji gospodarczej cierpiy z powodu braku popytu na „ jedzenie na miescie”. Niestety kryzys dotyka takze ty sfer? przedsi?biorczosci, ale takze i tu mozna wylonic pod-mioty, ktore na brak klientow nie narzekajy. Sytuacja ta dotyczy najwi?kszej na swiecie sieci fast food, ktora oparla si? skutkom kryzysu dzi?ki odpowiednim dzialaniom tj. inwestycjom w nowe restauracje, podnoszeniu standardow sal i oczywiscie ofercie produktowej, otwartej na klientow, ktorzy majy do wydania 3 zl, i troch? wi?cej.
Firmy uwaznie obserwujy zmieniajyce si? bydz narastajyce w kryzysie nastroje kon-sumenckie i kuszy. Ich argumenty koronne to cena i oszczgdnosc - rowniez ta dostrzegana w dluzszym czasie. Polacy w kryzysie pozbywajy si? niepotrzebnych rzeczy. Kiedys swoje kroki kierowali do lombardu, dzis do dyspozycji kazdego z dost?pem do sieci oddane zostaly liczne aukcje internetowych. Od polowy ubieglego roku liczba uruchomionych aukcji wzrosla dwukrotnie.21 W poprzednich latach wzrost nie byl tak wysoki. Mozna, wi?c wywnioskowac, iz kryzys spowodowal, ze ludzie zacz?li wysprzedawac produkty, ktore przestaly im byc po-trzebne. Obserwowany jest tez wzrost zainteresowania platformami sluzycymi do porowny-
2G Zrodlo: P. Szubanski, Nie wszyscy tracq, wyd. BBC, miesi?cznik businessman.pl, s. 28.
21 www.wirtualnapolska.pl, dane zaczerpni?te z artykulu, Od Kajfasza do Annasza *Strony w druku - 47-62 *Pages in print - 47-62
**W artykule opisane zostaly jedynie podstawowe terminy powiyzane z ryzykiem, szersze przedstawienie pro-blematyki zagadnienia bylo przedmiotem Seminarium Ogolnopolskiego w dniu G3.12.2GG9
wania cen, w ktorych sy one o 2G proc., czasami nawet 3G proc. nizsze niz w sklepach trady-cyjnych.
Oszcz?dnosc, ktory kieruje si? obecnie spoleczenstwo przy wyborze dobr, na ktore przeznaczy oni swoje srodki finansowe w dzisiejszej sytuacji na rynku dobr i uslug wbrew pozorom moze takze okazac si? sposobem na kryzys, wszystko zalezy od tego jak na wspo-mniane zjawisko spojrzymy. Z jednej strony wiadomym jest, ze aby produkowac tanio nalezy ograniczyc koszty czynnikow produkcji, ale z drugiej strony czy tanio musi zawsze oznaczac to samo. Przeciez mozliwa jest produkcja przy niezmiennych kosztach ale przy zalozeniu, ze nasz produkt nie b?dzie generowal zbyt wysokich kosztow eksploatacji, a wr?cz przeciwnie przyczynial si? do ich obnizenia. Tak obrany strategiy posluzyla si? jedna ze spolek produku-jycych sprz?t AGD czego wynikiem byl wzrost dynamiki sprzedazy w okresie do lipca 2GG9 w zestawieniu z poprzednim rokiem o 7,1 proc., podczas gdy na rynku 5,2 proc. W I polroczu roku 2GG9 osiygn?la ona wynik ze sprzedazy zaledwie o niecaly procent mniejszy niz rok wczesniej. Jednoczesnie w kwietniu i maju zwi?kszyla udzial w rynku o 1,1 punktu procen-towego, podczas gdy sektor duzego AGD (pralki, lodowki, kuchnie) zmniejszyl si? o 4,4 %. Dobrze prowadzona strategia sprzedazy, stale rozwijajycy si? export w polyczeniu z oferty energooszcz?dnych, ekologicznych produktow to klucz do poprawy stopy przychodow spolki, co z kolei powoduje redukcj? ekspozycji na ryzyko przy jednoczesnym stalym powi?kszaniu ekspansji na nowe rynki zbytu. Oczywiscie, aby zainteresowac potencjalnego klienta gamy proponowanych przez siebie produktow, firma ucieka si? takze do marketingu stosujyc sloga-
ny w rodzaju Liczy siq oszczqdnosc, ktore towarzyszy nowo wprowadzanym na rynek rozwiy-
22
zaniom sprz?towym.
Konkluzja
Przytoczone powyzej przyklady pokazujy, ze mimo stale rosnycego niepokoju odnosnie sytuacji gospodarczej kraju, wlasciwie obrana strategia nie tylko dziala obronnie, ale takze pozwala z defensywy przejsc do kontrataku i osiygnyc sukces. Rzeczy niezwykle wazny przy okreslaniu strategii jest swiadomosc, w ktory stron? organizacja chce podyzyc i dostosowanie dzialan do tego obrazu przyszlosci. Niestety opracowanie samej strategii nie oznacza, ze b?-dzie ona prawidlowo zrealizowana, poniewaz praktyka pokazuje, iz nie zawsze daje si? wszystko poprowadzic zgodnie z zalozeniami. W wi?kszosci przypadkow po rozpocz?ciu wprowadzania przyj?tych rozwiyzan, okazuje si?, ze nie do konca sprawdzajy si? one
22 P. Szubanski, Nie wszyscy tracq wyd. BBC, miesi?cznik businessman.pl, s. 28.
*Strony w druku - 47-62 *Pages in print - 47-62
**W artykule opisane zostaly jedynie podstawowe terminy powiyzane z ryzykiem, szersze przedstawienie pro-blematyki zagadnienia bylo przedmiotem Seminarium Ogolnopolskiego w dniu G3.12.2GG9
w praktyce. Wtedy najcz?sciej, osoby decydujyce zaczynajy dzialac w sposob nieuporzydko-wany. Jest to dzialanie niepozydane ze wzgl?du na duze ryzyko niepowodzenia przedsi?wzi?-cia. Najlepszym rozwiyzaniem jest po prostu skorygowanie strategii przez dostosowanie jej do zaistnialych warunkow. Najwazniejszymi pytaniami, jakie powinny pojawic si? w procesie decyzyjnym sy:
• Po co istnieje organizacja? Jest to fundamentalne pytanie, ktore najcz?sciej nalezy po-stawic na poczytku przygotowania strategii, a pozniej co jakis czas kontrolowac, Czy niezmienne sy podstawowe cele istnienia organizacji?
• Jaka jest nasza obecna sytuacja, kto jest naszym konkurentem, klientem? Jaki jest ry-nek? Czym si? on charakteryzuje?
• Jakie sy warunki, w ktorych funkcjonujemy, czyli gdzie si? teraz znajdujemy?
• Dokyd zmierzamy? Jest to bardzo cz?ste pytanie, na ktore trudno dac jednoznaczny odpowiedz, dlatego tez pytanie to powinno byc zadawane co jakis czas, a odpowiedz na nie powinna si? zbyt cz?sto zmieniac.
• Co i w jaki sposob zamierzamy osiygnyc? Istotne w tym przypadku jest to, ze nalezy brac pod uwag? nie tylko ch?ci, ale takze i mozliwosci organizacji?
• Co nam moze zaszkodzic w osiygni?ciu celow? Bardzo cz?sto zdarza si?, ze wybitne strategie pozostajy w sferze zamiarow ze wzgl?du na roznego rodzaju przeszkody uniemozliwiajyce wprowadzenie rozwiyzan. Zacznie latwiej jest je pokonac w przypadku, kiedy organizacja dopuszcza mozliwosc ich wystypienia.23
Jak widac na podstawie powyzszego, ulozenie pewnej strategii dzialan w walce z kryzysem nie jest sprawy prosty. Ryzyko zawsze stanowilo nieodlyczny element kazdej dzialalnosci gospodarczej, zarowno w skali malej, sredniej jak i duzej. Ostatnie zmiany, ktore ujawnily si? w ostatnich latach, a zwlaszcza wyrazne objawy kryzysu gospodarczego podkre-slily jeszcze bardziej wag? tego zagadnienia. Uniemozliwilo to przedsi?biorstwom zachowa-nie postawy biernej wobec ryzyka. Jasne si? stalo, ze nalezy jak najszybciej podjyc dzialania w celu skutecznego jego rozpoznania i przeciwdzialania. Coraz liczniejsza jest grupa przed-si?biorstw, ktore zdecydowaly si? na dzialania idyce jeszcze dalej. Okreslane jest to jako po-stawa proaktywna, a jej sednem jest zintegrowany proces zarzydzania ryzykiem w kontekscie calej organizacji i strategii przedsi?biorstwa.24 Proces ten jak zostalo to wyzej wskazane
23 A. Oleksiak, Problemy organizacji. Materiafy do studiowania, wyd. Key Text, Warszawa 2GG7, s. 52
24 S. Buczek Ryzyko a przedsiqbiorstwa w czasach kryzysu (w:) A. Fierla Ryzyko w dzialalnosci przedsiqbiorstw, wybrane aspekty, Warszawa 2GG9 r., s.17
*Strony w druku - 47-62 *Pages in print - 47-62
**W artykule opisane zostaly jedynie podstawowe terminy powiyzane z ryzykiem, szersze przedstawienie pro-blematyki zagadnienia bylo przedmiotem Seminarium Ogolnopolskiego w dniu G3.12.2GG9
obejmuje szereg dzialan tj. identyfikacj? obszarow wyst?powania ryzyka, jego ocen? istotno-sci dla dzialalnosci firmy, podj?cie adekwatnych dzialan oraz stale kontrolowanie rezultatow. Wymaga to wysokich kompetencji, dobrej orientacji nie tylko w kluczowych aspektach dzialania przedsi?biorstwa, ale takze instrumentach oraz narz?dziach zarzydzania ryzykiem. Nie-stety coraz cz?sciej okazuje si?, ze duza grupa menadzerow i zarzydzajycych przedsi?bior-stwami popelniajy fatalne w skutkach bl?dy wynikajyce najcz?sciej z niewiedzy, niekompe-tencji lub zbytniego zawierzenia doradcom zewn?trznym. Kazda firma jest jak cialo czlowie-ka, skladajyce si? z kilku czlonkow wykonujycych czynnosci nakazane przez mozg. W tym przypadku organem decyzyjnym jest zarzydca i on najlepiej powinien wiedziec, „co dolega calemu organizmowi”, na co go stac. Decyzje przez niego podejmowane powinny byc roz-waznie przemyslane tak, aby stanowily o skutecznym dzialaniu firmy w walce z zaistnialy trudny sytuacjy. W przeciwnym razie podobnie do opisywanych wczesniej sadownikow, kto-rzy w akcie desperacji, ratujyc swoje uprawy, rozpalali ogniska majyce je uratowac, tak bl?d-ne decyzje nie uchroniy firmy przed upadkiem.
Literatura :
1. Oleksiuk A., Problemy organizacji, wyd. Key Text, Warszawa 2GG7
2. Jajuga K., Zarzydzanie ryzykiem, PWN, Warszawa 2GG7
3. Szczerbak M., Ryzyko strategiczne przedsi?biorstwa i mozliwosci jego ograniczenia, SGH, Warszawa 2GG9
4. Sudol S., Przedsi?biorstwo. Podstawy nauki o przedsi?biorstwie. Teoria i praktyka za-rzydzania, Dom Organizatora, Torun 2GG2
5. . Pangsy - Kania S, Innowacyjnosc karty przetargowy w walce konkurencyjnej, PTE, Gdansk 2GG1
6. Boganienko J., Zarzydzanie innowacjami, Wybrane problemy, SGH, Warszawa 1998
7. Sobolewska S., Zarzydzanie wiedzy o kliencie, pod red. B. Dobiegaly - Korony,. Hermana A, Difin, Warszawa 2GG6
8. Buczek S., Ryzyko a przedsi?biorstwa w czasach kryzysu, SGH, Warszawa 2GG9
9. Polaczek T., Audyt bezpieczenstwa informacji w praktyce, wyd. Helion, Gliwice 2GG6 1G. Adamska A. Ryzyko w dzialalnosci przedsi?biorstwa - podstawowe zagadnienia,
SGH Warszawa 2GG9
*Strony w druku - 47-62 *Pages in print - 47-62
**W artykule opisane zostaly jedynie podstawowe terminy powiyzane z ryzykiem, szersze przedstawienie pro-blematyki zagadnienia bylo przedmiotem Seminarium Ogolnopolskiego w dniu G3.12.2GG9
11. Oleksiak A., Problemy organizacji. Materialy do studiowania, wyd. Key Text, Warszawa 2GG7
12. Bennewicz M., Czas na zmiany, Fokus nr 3/2GG9
13. Szubanski P, Nie wszyscy tracy, wyd. BBC, businessman.pl 1G/2GG9
14. www.7dni.wordpress.com
15. www.finanse.wp.pl
*Strony w druku - 47-62 *Pages in print - 47-62
**W artykule opisane zostaly jedynie podstawowe terminy powiyzane z ryzykiem, szersze przedstawienie pro-blematyki zagadnienia bylo przedmiotem Seminarium Ogolnopolskiego w dniu G3.12.2GG9
