Научная статья на тему 'ГИЁҲВАНДЛИК ВОСИТАЛАРИ ЁКИ ПСИХОТРОП МОДДАЛАР ВА КУЧЛИ ТАЪСИР ҚИЛУВЧИ ДОРИЛАРНИНГ НОҚОНУНИЙ АЙЛАНИШИНИГА ҚАРШИ КУРАШИШНИНГ МУАММОЛАРИ ВА ЕЧИМЛАРИ'

ГИЁҲВАНДЛИК ВОСИТАЛАРИ ЁКИ ПСИХОТРОП МОДДАЛАР ВА КУЧЛИ ТАЪСИР ҚИЛУВЧИ ДОРИЛАРНИНГ НОҚОНУНИЙ АЙЛАНИШИНИГА ҚАРШИ КУРАШИШНИНГ МУАММОЛАРИ ВА ЕЧИМЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
878
136
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
шимолий йўналиш / опиат / гиёҳвандлик / статистик / криминоген / лаборатория / психотроп / наркотик / тадбиркорлар / анъанавий. / northern direction / opiate / drug / statistical / criminogenic / laboratory / psychotropic / narcotics / entrepreneurs / traditional.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — X. Abdullaev, A. Payziev

Ушбу мақолада гиёҳвандлик воситалари ва психотроп моддалар ҳамда кучли таъсир қилувчи дориларнинг қонунга хилоф равишда айланиши билан боғлиқ ҳолатларни аниқлар ва қарши курашиш амалиётида ва мазкур соҳани тартибга солувчи норматив-ҳуқуқий ҳужжатларда салби омиллар аниқланиб, уларни бартараф этиш юзасидан илмий асосланган таклифлар масалалари кўриб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — X. Abdullaev, A. Payziev

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PROBLEMS AND SOLUTIONS IN THE FIGHT AGAINST THE ILLEGAL TRANSFER OF DRUGS OR PSYCHOTROPIC SUBSTANCES AND STRONG DRUGS

This article identifies cases of illicit trafficking in narcotic drugs and psychotropic substances, as well as strong drugs, and studies negative factors in the practice of fighting them and in the regulatory documents governing this area, and discusses scientifically based proposals for their elimination.

Текст научной работы на тему «ГИЁҲВАНДЛИК ВОСИТАЛАРИ ЁКИ ПСИХОТРОП МОДДАЛАР ВА КУЧЛИ ТАЪСИР ҚИЛУВЧИ ДОРИЛАРНИНГ НОҚОНУНИЙ АЙЛАНИШИНИГА ҚАРШИ КУРАШИШНИНГ МУАММОЛАРИ ВА ЕЧИМЛАРИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

ГИЁ^ВАНДЛИК ВОСИТАЛАРИ ЁКИ ПСИХОТРОП МОДДАЛАР ВА КУЧЛИ ТАЪСИР ЦИЛУВЧИ ДОРИЛАРНИНГ НОЦОНУНИЙ АЙЛАНИШИНИГА ЦАРШИ КУРАШИШНИНГ МУАММОЛАРИ ВА ЕЧИМЛАРИ Хуршид Гуломович Абдуллаев

ИИВ Маънавий-маърифий ишлар ва кадрлар билан таъминлаш департаменти булим

бошлиги Аббос Мухаммадович Пайзиев

Жамоат хавфсизлиги университети кафедра катта укитувчиси https://doi.org/10.5281/zenodo.7353311

Аннотация. Ушбу мацолада гиёувандлик воситалари ва психотроп моддалар уамда кучли таъсир цилувчи дориларнинг цонунга хилоф равишда айланиши билан боглиц уолатларни аницлар ва царши курашиш амалиётида ва мазкур соуани тартибга солувчи норматив-ууцуций уужжатларда салби омиллар аницланиб, уларни бартараф этиш юзасидан илмий асосланган таклифлар масалалари куриб чицилган.

Калит сузлар: шимолий йуналиш, опиат, гиёувандлик, статистик, криминоген, лаборатория, психотроп, наркотик, тадбиркорлар, анъанавий.

ПРОБЛЕМЫ И РЕШЕНИЯ В БОРЬБЕ С НЕЗАКОННЫМ ОБОРОТОМ НАРКОТИЧЕСКИХ ИЛИ ПСИХОТРОПЫХ ВЕЩЕСТВ И СИЛЬНЫХ СРЕДСТВ

Ан^тация. В данной статье рассматрены вопросы научно обоснованных рекомендаций по выявлению и предотвращению негативных факторов в нормативно-прововых документах, регулирующих систему выявления фактов, связанных с незаконным оборотом незаконным оборотом наркотических средств, психотропных веществ, и сильнодействующих препаратов, а также практики, а также практики ведения борьбы против этого зла.

Ключевые слова: северное направление, опиаты, наркотики, статистические, криминогенные, лабораторные, психотропные, наркотики, предприниматели, традиционные.

PROBLEMS AND SOLUTIONS IN THE FIGHT AGAINST THE ILLEGAL TRANSFER OF DRUGS OR PSYCHOTROPIC SUBSTANCES AND STRONG DRUGS

Abstract. This article identifies cases of illicit trafficking in narcotic drugs and psychotropic substances, as well as strong drugs, and studies negative factors in the practice of fighting them and in the regulatory documents governing this area, and discusses scientifically based proposals for their elimination.

Keywords: northern direction, opiate, drug, statistical, criminogenic, laboratory, psychotropic, narcotics, entrepreneurs, traditional.

Дунёда гиёхвандлик воситалари ва психотроп моддаларнинг конунга хилоф равишда айланишига карши курашиш муаммоси алохида давлатлар чегарасидан чикиб, хозирги кунда жахон хамжамиятига жиддий тахдид солмокда. Жахонда булгани каби Узбекистон Республикасида хам гиёхвандлик холати, уларни конунга хилоф равишда айланишининг кенгайиши, психотроп ва кучли таъсир килувчи моддаларни нотиббий истеъмол килинишининг усиши хамда "шимолий йуналиш" буйича афгон опиатларини транзит килишнинг эски каналларининг фаоллашиши ва янгиларининг шаклланиши фонида мураккаблигича колмокда.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Шуни алохида таъкидлаш жоизки, Узбекистонда гиёхвандлик воситалари билан боглик вазият доимо давлат ва жамиятнинг алохида эътиборида булиб келади. Х,озирги вактда давлат ва жамоат тузилмалари томонидан гиёхвандлик тахдидига карши курашишнинг ягона тизимини яратиш буйича бир катор ташкилий-хукукий, профилактик ва иктисодий чора-тадбирлар амалга оширилмокда.

Ушбу тизимда гиёхвандлик воситаларининг конунга хилоф равишда муомала килинишига карши курашишнинг асосий йуналишларидан бири хукукни мухофаза килувчи органлар томонидан мазкур жиноятларни олдини олиш ва аниклашдан иборат.

Утказилаётган чора-тадбирларга карамай мазкур турдаги конунбузарлик йилдан-йилга ошиб, турлари купайиб бормокда, масалан:

2020 йилда Узбекистон Республикасида тезкор-амалий ва тезкор профилактик тадбирлар натижасида гиёхвандлик воситаларининг ноконуний айланмаси билан 6032 та жиноят аникланган (2019 йилда - 5026, 20,01%) кайд этилган. Ушбу курсатгич мамлакатимизга чегарадош давлатларда куйидагича куринишга эга:

^озогистон Республикасида 7808 та жиноят аникланган (2019 йилда - 7016; 11,2% га ошган);

Тожикистон Республикасида 700 (2019 йилда - 574; 21,95% га ошган) ошганлигини;

^иргизистон Республикасида эса 795 (2019 йилда - 999; 20,42% га камайган) пасайишни кузатиш мумкин.

Шу билан бирга, Узбекистон Республикасида беш йиллик статистик маълумотларни (2016-2020 йиллар) хисобга олган холда гиёхвандлик воситалари билан боглик жиноятлар: контрабанда 29,9 %га, гиёхвандлик воситаларидан иборат усимликларини етиштириш 1,1 % га, уларни конунга хилоф равишда тайёрлаш ва бошка харакатлар 26 % га ошган. Ушбу сохада ёшларнинг 33,2 % га, тиббиёт ходимлари ва чет эл фукароларининг жиноятчилиги 2 баробарга ошган.

Бундан куриниб турибдики бу борада олиб борилаётган ишларимизнинг янада ошириш, ушбу сохадаги кузатилаётган амалиётдаги муаммоларни урганиш хамда ушбу муаммоларга илмий ечим топиш бугунги куннинг энг долзарб масалала эканлигини тушунмогимиз даркор.

Х,аётимизнинг хар жабхасида ривожланиш булгани каби гиёхвандлик воситаларининг олдини олиш, унга карши курашишдаги янги ёдашувлар натижасида куплаб салбий холатларнинг олди олинмокда,

Охирги йилларда наркотик моддаларнинг канобиод ва опиат гурухидан синтетик келиб чикадиган гиёхвандлик воситаларига ноконуний айланиши фактлари кузатилмокда. Жумладан. Янги турдаги (Спайс, Tramadol, Lyrika, Тропикамид кабилар) психотроп ва кучли таъсир килувчи дори воситаларининг пайдо булаётганлиги, уларни ноконуний равишда таркатишнинг замонавий усуллари кенг таркалаётганлиги хамда истеъмол килиш холатларининг тобора ортиб бораётганлиги ахоли саломатлигига, шунингдек республиканинг криминоген ва тезкор вазиятига таъсир килувчи потенциал тахдидлардан бири булиб колмокда. Масалан, 2016 йилда 58 минг дона, 2017 йилда 62,5 минг, 2018 йилда 128 минг, 2019 йилда 365,3 минг, 2020-йилда 191,1 минг дона шундай турдаги дори воситаларининг ноконуний савдосига чек куйилган.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Юкорида курсатилган маълумотлардан куриниб турибдики гиёвандлик воситалари ёки психотроп моддалар, кучли таъсир килувчи дори воситалари ва прекурсорларнинг конунга хилоф равишда муомала килиниши ва гиёхвандликка карши курашда куйидаги омилларни келтириш мумкин.

Биринчидан, гиёхвандлик воситалари ёки психотроп моддаларни ва кучли таъсир килувчи дориларнинг конунга хилоф тайёрлаш холатларини уз вактида аниклаш буйича давлат божхона хизмати ва бошка хукук-тартибот органлари уртасида тулик ва самарали ахборот алмашинуви тизими йулга куйилмаган;

Иккинчидан, хукукни мухофаза килувчи органларнинг моддий-техник базасини яхшилаш учун худудий ички ишлар органлари эксперт-криминалистика булинмаларида моддий-техник баъзасининг етарли таъминланмаган. Жумладан, "Хромотомасс-спектр" курилмасининг республикада факат 2 дона булиб у хам Тошкент шахрида жойлашган;

Учинчидан, гиёхвандлик воситалари, уларнинг аналоглари ёки психотроп моддаларни утказиш максадини кузлаб оз микдорда конунга хилоф равишда тайёрлаш, олиш, саклаш, ташиш ёки жунатиш, шунингдек уларни оз микдорда конунга хилоф равишда утказиш хамда бугунги кунда гёхвандлик воситалари ва психотроп моддалар, кучли таъсир килувчи дори воситаларини реклама килаганлик учун маъмурий жавобгарликнинг мавжуд эмасдлиги, жазонининг мукаррарлиги ва жавобгарликнинг содир этилган жиноятга мослиги принципларини тула руёьга чикариш имкониятини чеклаган.

Психотроп таъсирга эга булган, инсон рухиятига кучли таъсир килувчи дори воситалари реализацияси буйича самарали механизм жорий этиш зарур. Амалдаги тартибга кура, бундай дори воситалари факат ижтимоий дорихоналарда шифокор томонидан берилган тавсия асосида чекланган ва белгиланган нархларда сотилади, аммо бугунги кунда хусусий дорихоналар хам даромадини орттириш максадида конунга хилоф равишда, инсон рухиятига кучли таъсир килувчи дори воситаларини сотаётганини кузатиш мумкин.

Юкоридагиларни инобатга олган холда, гиёвандлик воситалари ёки психотроп моддалар ва инсон рухиятига кучли таъсир килувчи дориларнинг ноконуний айланишинига карши кураш муаммоларига ечим топиш оркали мазкур тизимнинг самарадорлигини ошириш максадида, куйидагилар таклиф этилади:

1) маъмурий жавобгарлик тугрисидаги кодекснинг 56-моддасигага узгартиш ва кушимча киритиш хамда гёхвандлик воситалари ва психотроп моддалар, кучли таъсир килувчи дори воситаларини реклама килиш учун маъмурий жавобгарликни жорий килиш буйича янги моддани киритиш;

2) гиёхвандлик воситалари ва психотроп моддаларни тайёрлаш учун ишлатиш мумкин булган дори воситаларининг янгиланиб туриладиган тулик руйхатини ишлаб чикиш, тасдиклаш ва узгартириш киритиш механизмини жорий этиш;

3) информацион технологиялардан фойдаланган холда гиёхвандлик воситалари ва психотроп моддаларни тайёрлаш учун ишлатиш мумкин булган дори воситаларини Узбекистон Республикасига олиб кириш, олиб чикиш, саклаш ва утказиш фаолиятини мониторинг килишнинг узлуксиз тартибини жорий килиш;

4) ички ишлар органларининг амалдаги штат бирликлари доирасида Тезкор-кидирув департаменти ва унинг худудий булинмалари тузилмасида психотроп ва кучли таъсир

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

килувчи дори воситаларининг конунга хилоф муомаласига карши курашиш булинмалари фаолиятини йулга куйиш;

5) синтетик турдаги гиёхвандлик ва психотроп моддаларни экспертизадан утказишга мулжалланган махсус кимёвий лабораторияларни респубиканинг Фаргона, Самарканд, Сурхондарё, Бухоро вилоятларига ва ^оракалпогистон Республикасида ташкил килиш ва "Хромотомасс-спектр" курилмаси билан жихозлаш;

6) тезкор-кидирув тадбирларини утказишда гиёхвандлик воситалари, психотроп моддаларни экспресс аниклаш жараёнида техник воситалардан фойдаланиш жорий этиш, шу жумладан ички ишлар органлари тезкор-кидирув булинмаларини ушбу йуналишдаги замонавий техник воситалар хамда махсус таъминотини иш натижасига караб тизимли ошириб боришни таъминлаш;

7) Узбекистон Республикаси Олий суди, Бош прокуратура, Ички ишлар, Согликни саклаш, Олий ва урта махсус таълим, Халк таълиси вазирликлари, Миллий гвардия, Давлат хавфсизлик хизмати, Божхона кумитаси, Вазирлар Махкамаси хузуридаги наркотик моддаларни назорат килиш Миллий ахборот-тахлил марказининг мазкур сохани тартибга солиш хамда куч ва воситаларни бирлаштиришни назарда тутувчи кушма карорини кабул килиш лозим.

Таъкидлаб утиш лозимки юкорида курсатилган маълумотларни хисобга олган холда амалдаги норматив хукукий хужжатларни такомиллаштириш, ушбу сохадага янги техналогияларни жорий этиш хукукни мухофаза килувчи органларнинг саъй -харакатларни янада самаралирок булишига хизмат килиш билан бирга жамиятнинг баркарор ривожланиши, махаллалар, оилаларнинг тинчлиги ва осийишталиги таъминланишига эришилади.

REFERENCES

1. Zakurlayev A.K. Kriminalistika: Darslik. - T.: O'zbekiston Respublikasi Milliy gvardiya Harbiy-texnik instituti, 2018. - B. 524-525.

2. 2020 yildagi O'zbekiston Respublikasidagi narkovaziyat bo'yicha byuleteni. O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Narkotik moddalarni nazorat qilish milliy axborot-tahlil markazi. Toshkent, 2020 y.

3. 813-I-son.19.08.1999 y. O'zbekiston Respublikasining «Giyohvandlik vositalari va psixotrop moddalar to'g'risida»gi Qonuni. https://lexuz.

4. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамаси хузуридаги наркотик моддаларни назорат килиш Миллий ахборот-тахлил марказининг 2016-2020 йиллар учун Информацион бюллетени.

5. Жабборов ЗД. Наркотик моддалар билан клнунга хилоф равишда муомалада булган шахсларни ушлаш вактида зарар етказишга доир айрим муаммолар //Гиёхвандлик воситалари ва психотроп моддаларнинг ноконуний фйланишига карши курашнинг назарий ва амалий жихатлари: Илмий маколалар туплами. - Т.: Узбекистон Республикаси ИИВ Академияси, 2005. - Б. 163-166.

6. Уразалиев М.К. Алкоголизм, фохишалик ва гиёхвандликнинг жиноятчилик билан алокадорлиги, уларнинг криминологик хусусиятлари ва олдини олишни такомиллаштириш: Юрид. фан. докт. дисс. - Т.: ТДЮУ, 2016.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.