CC BY
27
10Ш.10.РУЗНОМАНИШРИ 10.01.10.ЖУРНАЛИСТИКА 1Q.Q1.1Q. JGURNALISIM
УДК 002+07+371+330.82+17
ББК 76.01+76. З. 02 З.Б.ИСМОИЛЗОДA
ЖAНР BA МAХСУСИЯТИ БAЁН ДAР ОСОРИ ЁДДОШТИИ AСAДУЛЛО САЪДУЛЛОЕВ
Асадулло Саъдyллоев эчодкоре 6уд, ки дар офариниши асархои худ давра ба давра хамчун як нигоранда аз нигохи майорат, мавкеъ ва арзишдихй тагйиру такмил ëфтааст. Дар ин замина адабдатшинос Мирзо Солехов кайд мекунад: «... Асадулло Саъдуллоев дар эчоди осори бадеъ низ сахм дорад, хусусан дар эчоди осори ëддоштй, саргузашти сафарй, хотиротй хеле кавипанча буда, дар чузъдати ифода нодиракорихо дорад.» (1, 76). Тасвиргароии адиб чун унсури аслй хамеша бокй монад хам, аммо бо андухтани тачриба дар шинохти замонхо дидгоху мавкеи худро тагйир медихдд. Ба тарики мисол китоби «Афгонистон: Инкилоби гайриинтизор» (5) шакли дигари баëн кардани андешахову мавкеи ичтимоии муаллиф аст. Дар ин асар муаллиф хамчун як мухдккик ва як адиби огах аз конуниятхои эчод тамоми колабхои баëни фикрро мешиканад. Акнун y фарзанди замон нест, ки дар доираи сензураву махдудиятхо супоришхои идеологиро ичро намояд, балки ба гузаштае менигарад, ки ба он гохе мухаббати самимй ва гохе танаффур дорад. Аввалин тафовути «Афгонистон: Инкилоби гайриинтизор» аз китобхои «Дил ба ëдгор», «Бозсозй - оини худсозй» ва «Дарë равон аст» дар он аст, ки муаллиф марзу сархадхои жанриро риоя намекунад. Ба таври катъй метавон гуфт, ки китобхои «Дил ба ëдгор», «Бозсозй - оини худсозист» ва «Дарë равон аст» бидуни бахс дар колаби жанри очерк мегунчанд. Ин се асар бо он чихат фарк мекунанд, ки адиб дар онхо конунунияти эчодии замонро риоя менамояд ва хамзамон дар ин асархо чун як кахрамони канорй ба назар мерасад. Дар китоби ëддоштии худ бошад, пойбанди очерку навиштахои колабй нест ва дар итоати талаботи махдудияти афкор карор намегирад. Акнун барои муаллиф ифода кардани хамохангй ба замон ва вассофихо муайянкунандаи тавозун ба хисоб намераванд. Ин андеша дар он асос аст, ки муаллиф услуби жанрхои тахлилиро бархам мезанад ва ë онро дар шакли нави замонавй ба кор мебарад.
Муаллиф дар бyнëди асари «Афгонистон: Инкилоби гайриинтизор» дар зери таъсири чанд омил карор дорад. Дар навбати аввал ин дар чодаи тахкик ба куллахои баланд расидани y мебошад. Чунин ба назар мерасад, ки мактаби фарохи тахкикй адибро водор намудааст, ки дар колабхои нави жанрй неруи худро санчад. Инчо жанри эссе дар назар дошта мешавад, ки А.Саъдуллоев зимни даххо маколаву китобхои худ мавчудияти ин жанрро собит кардааст. Шояд дар алокамандй ба эчоди тахкикии худ аст, ки муаллиф дар огози китоб ба таври возех эссе будани навиштахояро таъкид менамояд. Омили дигари таъсиргузор ин тахкики бадеии мухити илмиву корй дар як кишвари бегона аст. Муаллиф намояндагони ду чомеаро дар к^с нишон дода, оханги сдасиро бештар тараннум кардан мехохад. Ба он чониб бештар майл мекунад, ки хамчун як чомеашинос дар бахогузорихо фаъол бошад. Омили дигари бушдй дар ин асар он аст, ки боз хам тахкики олами ботинии фард карор мегирад. Акнун дар ин чабха муаллиф очеркнависи солхои хафтодуму хаштодум нест. Ба олами равонии хонанда бештар дахл карда мешавад ва дар симои афроди алохида ночуриву оханги замон тачассум мегардад. Ва ахиран муаллиф чун як адиби камолëфта нисбат ба унсурхои манфии ичтимой бетафовут намебошад ва дар мукобили баъзе чузъдату тамоюлоти замона ором гирифта наметавонад. Ба ин сабаб муаллиф нисбат ба хар як унсури замони муайян бахогузории ошкор дорад. Танкид, мазаммат, писханд ва инкори муаллиф намоëн аст. Шуруъ аз сарлавхахо муаллиф дар колаби тасвирхои бадей шеваи муътакидсозии хар як навиштаашро кавй месозад. Дар ташаккули хар як навиштаи y акнун на хосияти жанри муайян, балки тачаммуи хосиятхои жанрй голиб мешаванд, ки ин тамоюл аз мавчудияти жанри эссе гувохй медихад.
Маълум аст, ки сифатхои нигорандаи асари публитсистй дар колаби муайяни жанрй тачассум меëбанд. Зеро жанр дар навбати аввал ин колаб ва доираи муайяни матрах сохтани фикр аст. Жанр дар баробари ин ба он мусоидат менамояд, ки дар навиштаи муайян муаллиф рУху эхсоси замон ва мавкеи ичтимоии худро колабрезй намояд. Жанрро шинохтани муаллифи асари публитсистй низ хунар аст. Х,ангоми мурочиат ба жанр муаллиф дар назди худ максад мегузорад, ки ин ë он мавзуъ ва масъаларо то кадом хадд дар ин ë он колаб чойгузин намуда метавонад. Дар хакикат ру овардан ба жанр ва шинохти имкони жанр аввалин хунари муаллиф
дар публитсистика мебошад. Х,атто мурочиат ба жанр аз чониби мухаккикони рус шиносномаи хоси публитсист ва публитсистика низ дониста мешавад: «Вакте муаллиф ба жанрхои публитсистй мурочиат менамояд, аллакай у публитсист мебошад. Ин муаллиф бо махорати хос матни тасвирй ба вучуд овардан мехохад.» (2, 202)
Муаллифи асар дар навбати аввал колабшикани фаъоли жанрхо гардида, аз жанри дустдоштаи худ - эссе бисёртар истифода мекунад. Эссе хамчун як жанри озод ба муаллифони асархои публитсистй имкон медихад, ки дар пешниходи матлаб ва хадаф аз озодии кулл истифода баранд. Ин озодй боз хам махлут сохтани колабхои жанрй ва фирор аз баёни якнавохт мебошад. Бо ин сифатхои жанрии эссе адиб дар асари худ бештар ба баррасии хосияти равонии мухит мутаваччех мешавад. Эссеро жанри тачриба бахогузорй намудани мухаккикон беасос нест. А. Саъдуллоев низ дар эссехои худ акнун на чун як журналисти матбуотии солхои хаштодуми асри гузашта, балки хамчун як адибе ба назар мерасад, ки шебу фарози зиндагирро дарк менамояд. Алалхусус, у тору пуди зиндагиро аз равзанаи чуръати хос баррасй кардан мехохад. Ба у дар ин раванд боз хам тачрибахои комили нигорандагиву эчодй кумаку мусоидат менамоянд. Дар навиштахои у акнун тасвирхо, сахнасозихо, муколамахо, тахлилхо, хукму хулосахо ва амсоли он чузъ-чузъ ба хам меоянд.
Муаллиф дар ин китоби худ бо анъанаи хос шакли нави баёнро ба рох гузоштааст. Аз чониби дигар дар таълифи асари мазкур муаллиф аз он шевахои жанрй истифода кардааст, ки масалан нисбатан бештар дар сари «Он чй аз сар гузашт»-и Чдлол Икромй дида метавонем. Чалол Икромй дар огози асари худ аз он таъкид дорад, ки ин китоби у колабшикании комили жанрхои насри адабиёт мебошад. А.Саъдуллоев низ аз ин услуби мукаддимаороии нависандаи шинохта истифода бурда, ба он ишора менамояд, ки мухимтарин хадаф барои у корбасти вокеияти замони муайян аст. Мо дар киёси ин ду асари ёддоштй бояд ба он пахлуи масъала ишора намоем, ки Чалол Икромй адиби намоёни замон аст ва барои у баёни андеша нисбатан осонтар мебошад. Аммо А. Саъдуллоев хамчун як мухаккики публитсист бештар ба чузъиёти масъалахо мутаваччех мешавад. Объекти тасвирхо низ фарк доранд. Махсусан масъалаи образхо дар такмили ин асархо накш дошта метавонанд. Чалол Икромиро симои адибони шинохта мутаваччех кардааст ва дар бораи онхо маълумотеро пеш меорад, ки ахамияти амики ичтимой доранд. Аммо асари А.Саъдуллоев ба доираи махдуди симохо дахл мекунад, ки онхо аксаран устодону мутарчимоне хастанд, ки на барои хама шиносу махбуб мебошанд. Чун публитсист ба офаридани симохои гузашта мурочиат менамояд, барои у дар колабрезии фикр бештар жанри эссе мусоидат карда метавонад. Очерк танхо бо хусусиятхои алохидаи худ дар ин маврид дахл карда метавонад. Дар осори ёддоштии А. Саъдуллоев тарзи баён як навъ образнокиро мемонад, ки гохе дар як ибора, гохе дар як чумла ва гохе дар тасвири як холати мушаххас ба мушохида мерасад. Худи А. Саъдуллоев дар ин бора кайд мекунад: «Гохо ибора, сухан ва чумлаи чудогонаеро, ки лахзае, вазъият ва холати муайяни хассос ва муассиреро ифода кунад, ба маънии образ ё образнок истифода мебаранд.» (3, 43)
Аксари навиштахои ин китоб репортажи бадеиянд. Хусусияти репортажи бадей он аст, ки дар он мавкеи фардй бештар голиб мебошад. Дар бобати масъалаи репортажхои бадей акидахои мухталиф чой доранд. Ин навъи жанр дар таксимбандии анвои репортаж дида намешавад. Онро ба хонадони жанри очерк мутаалик медонанд. Бештар инъикоси бадеии ходисаву рухдод ин фахмишу навъи жанрро ба миён овардааст. Мухим он аст, ки мухаккик А. Саъдуллоев ин жанрро кабул намудаву эътироф кардааст. Ва намунахое, ки дар китоби сафарномамонанди у ба назар мерасад, дар асоси назарияи илмии мухаккик мавчудияти худро собит менамояд. Репортажи бадей дар осори адибони шинохтаи гарбй Ч,он Рид, Эгон Эрвин, Юлиус Фучик ва дигаррон ба таври васеъ ба назар мерасад. Ин навъи репортажи бадеиро муаллиф А. Саъдуллоев бо очерки бадей дар киёс мегузорад. Корбасти онро дар осори М. Горкий, М. Колтсов, Л. Рейснер, В. Овечкин, В. Песков, А. Агранановский зикр намуда, дар адабиёту публитсистикаи точик накши С. Айнй, Ч,. Икромй, С. Улугзода, Ф. Мухаммадиев, М.Начмидиновро дар давом ёфтани ин анъана махсус зикр менамояд. «Мавцудияти иттилооту ахбор дар цолаби фактуои маълум ва тасвири бадей» (4.128) хосияти репортажи бадей ба хисоб меравад. Маълум аст, ки очерки бадей ва репортажу лавхахои бадей дар публистикаи матбуотй ба таври фаровон ба назар мерасад.
Хулоса, жанр дар осори ёддоштии А. Саъдуллоев мавкеи мушаххаси истифодаи худро надошта, тачрибаву донишхо боис гаштаанд, ки дар корбурди онхо як навъ навовариро ба рох гузорад. Ин навоварй иншои озоди у дар доирахои бидуни сархад аст. Бо вучуди ин аз оханги навиштахо ва шаклу воситаи фарогирии онхо маълум мешавад, ки колибхои жанрй дар шакли парешон хам бошад, дар самти баёни хадафи муаллиф мусоидат намудан мехоханд. Дар ин рох барои адиб тахаввулоти замонии жанрхо чузъи истисной нест. Шинохти имрузаи
публитсистика низ дар навбати аввал ба ин тахдввулоти жанрии соха иртибот дорад. Гуногунжанрй як усули завкбахшии хонанда ба хисоб меравад. Бо назардошти ин махсусиятхо А. Саъдуллоев дар ёддоштхову эссехои худ аз усулхо ва таъиноти гуногуни жанрй истифода менамояд, аммо ин истифодахову корбастхо чузъ-чузъ ба назар расида, муаллиф боз хам дар такя бо накли тасвирии худ пеш меравад. Яъне, корбасти хусусиятхои омехташудаи жанрй якнавохту дилбазан нестанд ва танхо чун омили кумакрасон ба майдон меоянд. Вакте проблемаро матрах менамояд, табиист, ки муаллиф таъиноти тахлиливу ташрехии жанрхои тахлилй, аз чумла маколаро ба кор мегирад. Х,ангоми тасвиру такмили симо аз имконоти жанри очерк бомахорат истифода менамояд. Вакте мохияти тарбиявию ахлокии сахнахои рузгор бо намои симохо пеш меояд, муаллиф бо махорати хос имконияти чанд жанрро истифода мекунад. Дар мачмуъ А. Саъдуллоев эчодкорест, ки бо назардошти мохияти ичтимоии навиштахояш чузъиёти хар як жанрро дар чои худ истифода карда, дар нихоят сабки хоси худро шакл мебахшад.
ПАЙНАВИШТ:
1. Гавхаршинос (мачмуи маколахо). - Душанбе: Адиб, 2001. - 136 с.
2. Гурьев, С. М. Газета: Вчера, сегодня, завтра/ С. М.Гурьев. - М.: Аспект пресс, 2004. - 288 с.
3. Саъдуллоев, А. Хосияти адабиёт/ А.Саъдуллоев. - Душанбе: Адиб, 2000. - 256 с.
4. Садуллоев, А. Горизонты публицистики/ А.Саъдуллоев. - Душанбе, 2009. - 306 с.
5. Садуллоев. А. Афгонистон: Инкилоби гайриинтизор/ А.Саъдуллоев. - Душанбе: Ирфон, 2012. - 248 с.
REFERENCE:
1. Gavharshinos (collection of articles). - Dushanbe: Man-of-Letters, 2001. - 136 p.
2. Guryev, S.M. Newspaper: Yesterday, Today, Tomorrow/ S.M. Guryev. - M.: Aspect of Press, 2004. - 288 p.
3. Sa'dulloeyv, A. Features of Literature / A. Sa'dulloyev. - Dushanbe: Man-of-Letters, 2000. - 256 p.
4. Sadulloyev, A. Horizon of Publication / A. Sa'dulloeyv. - Dushanbe, 2009. - 306 p.
5. Sadulloyev, A. Afghanistan: Unexpected Revolution / A. Sa'dulloeyv. - Dushanbe: Cognition, 2012. - 248 p.
Жанр ва махсусияти баён дар осори ёддоштии Асадулло Саъдуллоев
Вожа^ои калиди: публитсистика, публитсист, жанр, муаллиф, майорат, публитсистикаи бадей, цауонбинй, мацсад, лавуа, очерк, эссе, мацола Дар ин мацола сухан дар бораи цолабуои жанрй ва махсусияти баён дар осори ёддоштии публитсист Асадулло Саъдуллоев меравад. Адиби публисист А. Саъдуллоев дар офариниши асархои худ давра ба давра уамчун як нигоранда аз нигохи уунармандй, мавцеъ ва бауогузориуо тагйиру такмил ёфтааст. Китоби «Афгонистон: Инцилоби гайриинтизор» шакли дигари баёни андешаву мавцеи ицтимоии муаллиф аст. Дар ин асар муаллиф уамчун адиби огау аз цонуниятуои эцод цолабуои баёни фикрро мешиканад. Жанр дар осори ёддоштии А. Саъдуллоев мавцеи мушаххаси истифодаи худро надошта, тацрибаву донишуо боис гаштаанд, ки дар корбурд як навъ навовариро ба роу гузорад. А. Саъдуллоев дар ёддошту эссеуои худ аз таъиноти гуногуни жанрй истифода менамояд. Аммо корбасти хусусиятхои омехташудаи жанрй якнавохту дилбазан набуда, тануо чун омили ёрирасон барои баён хизмат мекунанд. Вацте проблемаро матрау менамояд, табиист, ки муаллиф таъиноти таулиливу ташреуии жанруои таулилй, аз цумла мацоларо ба кор мегирад. ^ангоми тасвиру такмили симо аз имконоти очерк бомауорат истифода менамояд. Вацте моуияти тарбиявию ахлоции саунауои рузгор бо намои симоуо пеш меояд, муаллиф бо мауорати хос имконияти чанд жанрро истифода мекунад. Дар мацмуъ муаллифи мацола андешаеро таъкид месозад, ки А. Саъдуллоев бо назардошти моуияти ицтимоии осораш дорои сабки хос буд.
Жанр и специфика изложения в мемуарных произведениях Асадулло Са'дуллаева
Ключевые слова: публицистика, публицист, жанр, автор, мастерство, художественная публицистика, мировоззрение, цель, зарисовка, очерк, эссе, статья В статье речь идет о жанровых формах и специфике изложения в мемуарных произведениях публициста Асадулло Са'дуллаева. Отмечается, что этот публицист и литератор поэтапно совершенствовался с точки зрения мастерства, позиции и оценок. Книга «Афганистан:
неожиданная Революция» представляет иную форму изложения мыслей и социальной позиции автора, в которой он, как литератор, сведущий о закономерностях творчества, ломает шаблоны изложения. Доказывается, что в мемуарных произведениях А.Са'дуллаева жанр не имеет конкретных очертаний, а знания и опыт автора позволили ему применить в этом плане своего рода новаторство.
В своих мемуарах и эссе А.Са'дуллаев использует специфику различных жанров, однако смешение жанровых особенностей не является монотонным и однообразным, а служит лишь вспомогательным фактором изложения. Подчеркивается, что при постановке проблемы А.Са'дуллаев использует особенности аналитических жанров, в частности, статьи, а в изображении персонажей умело применяет возможности очерка, при необходимость в раскрытии нравственно-воспитательной сути жизненных сцен, он талантливо опеллирует возможностями нескольких жанров.
Автор статьи приходит к выводу, что, принимая во внимание социальный характер произведений А.Са'дуллаева, можно утверждать, что литератор обладал своеобразной манерой изложения.
Genre and Specifics of Presentation in Asadullo Sa'dullaev^s Memoirs
Key words: journalism, journalist, genre, author, mastership, artistic journalism, outlook, purpose, sketch, essay, article
The article dwells on genre forms and the specificity of the exposition in the journalist Asadullo Sa'dullaev\s memoirs. It is underscored that the relevant publicist and writer gradually improved in terms of mastership, position and ratings. The book "Afghanistan: the unexpected Revolution" presents a different form of the presentation of thoughts and social position of the author, in which he, as a writer, is knowledgeable about the laws of creativity, breaks the patterns of presentation. It is proved that in A. Sa'dullaev\s memoirs the genre has no specific outlines, and the author's knowledge and experience allowed him to apply a kind of innovation in this regard.
In his memoirs and essay, A. Sa'dullaev resorts to the specifics of various genres, but the mixing of genre features is not considered to be monotonous and repetitious, but serves only as an auxiliary factor of presentation. In the formulation of the problem, A. Sa'dullaev uses features of analytical genres, in particular, articles, and in the image of the characters, he skillfully uses the features of the essay. When it becomes necessary to uncover the moral and educational essence of life scenes, A. Sa'dullaev talentedly uses the capabilities of several genres.
The author of the article concludes that, taking into account the social nature of A. Sa'dullaev\s works, one can be argued that the writer had a peculiar manner of presentation. Маълумот дар бораи муаллиф:
Исмоилзода Зинатулло Бурбон, унвонцуйи кафедраи журналистикаи байналхалции Донишгоуи миллии Тоцикистон (Цумуурии Тоцкистон, ш. Душанбе),E-mail: [email protected] CeedeHm об авторе:
Исмоилзода Зинатулло Бурхон, соискатель кафедры международной журналистики Таджикского национального университета, (Республика Таджикистан, г. Душанбе) E-mail: [email protected] Information about the author:
Ismoilzoda Zinatullo Burhon, claimant for candidate degree of the department of international journalism under Tajik National University (Tajikistan Republic, Dushanbe. E-mail: [email protected]
