Научная статья на тему 'ГАЗЛИ ГАЗ-НЕФТ КОНИДА ТАРҚАЛГАН СУЛЬФИДЛИ ЕР ОСТИ СУВЛАРИНИНГ ИСТИҚБОЛИ МАЙДОНЛАРИНИ АСОСЛАШ'

ГАЗЛИ ГАЗ-НЕФТ КОНИДА ТАРҚАЛГАН СУЛЬФИДЛИ ЕР ОСТИ СУВЛАРИНИНГ ИСТИҚБОЛИ МАЙДОНЛАРИНИ АСОСЛАШ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
6
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
Эвапорит / антиклинал тузилма / гидродинамик шароит / маъданлилик нормаси.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Н.Ҳайдарова, М.Р.Жўраев

Мақолада Бухоро-Қарши артезиан ҳавзасидаги Газли газ-нефт конида маъданли сульфидли ер ости сувларининг тарқалиш шароитлари ўрганилган бўлиб, сульфидли ер ости сувларини истиқболлик майдонлари башорат қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ГАЗЛИ ГАЗ-НЕФТ КОНИДА ТАРҚАЛГАН СУЛЬФИДЛИ ЕР ОСТИ СУВЛАРИНИНГ ИСТИҚБОЛИ МАЙДОНЛАРИНИ АСОСЛАШ»

ГАЗЛИ ГАЗ-НЕФТ КОНИДА ТАРЦАЛГАН СУЛЬФИДЛИ ЕР ОСТИ СУВЛАРИНИНГ ИСТИЦБОЛИ МАЙДОНЛАРИНИ АСОСЛАШ НДайдарова, М.Р.Жураев

Геология Фанлари университети https://doi.org/10.5281/zenodo.10720533

Аннотация Мацолада Бухоро-Карши артезиан щвзасидаги Газли газ-нефт конида маъданли сульфидли ер ости сувларининг тарцалиш шароитлари урганилган булиб, сульфидли ер ости сувларини истицболлик майдонлари башорат цилинган.

Калит сувлар. Эвапорит, антиклинал тузилма, гидродинамик шароит, маъданлилик нормаси.

Маъданли ер ости сувлар орасида етакчи уринлардан бирини сульфидли сувлар эгаллайди. Айни пайтда Узбекистон Республикасида сульфидли сувига ихтисослашган Фаргона водийсидаги ягона йирик "Чимион" санаторийси фаолият курсатмокда. Республиканинг колган худудларида сульфидли сувлар учун истикболли худудларни аниклаш долзарб ахамиятга эга. ^уйида Бухоро-Карши артезиан хавзасида сульфидли ер ости сувини шаклланиш шароитини тахлил киламиз.

Ер ости гидро- ва литосферасида катлам сувларидаги эриган сульфид газининг шаклланиш муаммоси, куплаб тадкикотчиларнинг эътиборини тортди. Утган асрнинг охирида гидрогеологлар: А.М.Овчинников, В.В.Иванов, Г.Н.Плотникова, А.И.Ривманлар МДХ, мамлакатларида сульфидли сув конларининг хосил булиш шароитларини урганган ва тахлил килган. В.В.Иванов (МДХ) томонидан ер ости маъданли сульфидли сувларининг куйидаги таснифи таклиф этилган [3](1-жадвал).

1-жадвал.

Маъданли шифобахш сувини бахолашнинг асосий мезони (сульфидли тури буйича)

Сувни Сувни номи, Булиниши

маъданлилик мг/л

нормаси

10,5-50,0 Кучсиз сульфидли

50,0-100,0 Урта микдордаги сульфидли

H2S 100,0-250,0 Кучли микдордаги сульфидли

(10 мг/л) 250,0 дан юкори Ута кучли микдордаги сульфидли

Сульфидли сувларнинг таркалиш жойлари, одатда эвапорит (гипс ва ангдрит) катламлари ривожланган нефт-газ (ёки нефт учун истикболли) хавзалари ва бурмали майдонлар хисобланади. Сульфид микдори юкори булган катлам сувлари, ер усти сувлари билан боглик булган очик-ёрикли бурмаланган нефт конларида кузатилади. Ер ости сувларида сульфиднинг хосил булиши, таркалиши ва концентрацияси, уларнинг гидродинамик ва гидрокимёвий шароитлар билан чамбарчас богликлиги билан белгиланади. Унинг таркалиши, коида тарикасида, улардаги сулфатни камайтирувчи бактерияларнинг ривожланишига боглик, бирок баъзи гидрогеологик ёпик тузилмаларда юкори микдордаги сульфидли сувлар топилмаган. Бу микробиологларга сулфатни камайтириш жараёни факат сув алмашинуви мавжуд булганда амалга оширилишини таъкидлаш учун сабаб булди. Сулфат камайтирувчи бактерияларнинг хаётий фаолияти

жараёнида органик бирикмалардан ва турли минералларнинг сулфатларидан (гипс, барит, селестин ва бошкалар.) фойдаланади. Реакция куйидаги схемага амал килади[1]: SO42-+2Cорг+2H2O=H2S+2HCO3- (1)

Сульфидли сувларининг уосил булиш майдонини цидириш мезонлари. Табиий омиллар ва шароитлар орасида сульфидли сувларнинг пайдо булишида куйидагилар: -сувли жинсларнинг литологик-фациал таркиби (биринчи навбатда, сулфат таркибли тог жинсларини мавжудлиги) ва чукинди таркибидаги нефт ва газ уюмларини булиши; -геологик-структуравий шароитлар; - гидрогеокимёвий вазият; - гидродинамик ва геотермик шароитлар х,ал килувчи ахдмиятга эга [2].

^уйида Газли газ-нефт конида сульфидли сувларнинг таркалиш хусусиятлари тах,лил киламиз. Газли газ-нефт конида бур ёткизигининг VIII, IX, X, XI, XII ва XIII горизонтларидан асосан, газ уюмлари тортиб олинади. Ва шу горизонтлардаги катлам сувлари таркибида эриган сулфид газлари борлиги маълум булди.

2-жадвал

Газли конидиги катлам сувини химиявий таркиби

Бургу гори М, Сув таркибини ион Микрокомпонентлар, мг/л

раками зонт г/л формуласи Н2S J Br NH4 СО2 B2O3

27 XIII 32 Cl96 SO43 (Na+K)84 Ca12 Mg4 90 4 31 0,3 -

114 XIII 34 Cl97 SO42 (Na+K)83 Ca12 Mg5 62 4 72 22 60 61

3 XIII 33 Cl93 SO46 (Na+K)82 Ca12 Mg5 74 0,2 3,7 22 79 70

Газли конидаги сульфидли сувнинг х,осил булиш хусусиятларини аниклаш учун куйидагиларни омилларни тахлил килинди (1-расм). Сув ушловчи жинсларнинг литологик-фациал омили. Газли нефт -газ конларида газ-нефт-сув ушловчи тог жинслари асосан кумтош, охактош, гипс ва алевролитдан иборат. Геоструктуравий шароит. Х,ар бир нефт кони ассиметрик бурмаланган антиклинал тузилмадан иборат булиб, барча тузилмалардан буйлама тектоник ёриклар утган. Гидродинамик шароит. Артезиан хдвзасини атрофи тоглар билан уралган. ^атлам сувларини туйиниш манбаи асосан тоглар х,исобланади. Нефт ва газ кони билан ураб турган тоглар орасидаги масофа маълум даражадаги киялик дан иборат.

Туйиниш манбаидан сизиб келаётган ер ости сув окими маълум даражада гидравлик босим ташкил килади. Геотермал шароитлар. Нефт ва газ конидаги нефт-газ-сувли катлам ер устидан уртача 500-800 метр чукурликда жойлашган. Ерни чукурлиги буйича хдрорат градиентига асосан, нефт-сувли катламни уртача хдрорати 30-40 градусни ташкил этади. Гидрогеокимёвий вазият. ^атлам сувини оксидланиш-кайтарилиш потенциали (-100) дан (450) мв гача салбий киймат билан тавсифланган.

1-расм. Газли нефт ва газ конининг бур конларининг XIII горизонти буйлаб сулфидли сувларнинг таркалишининг схематик башоратлаш харитаси ва I-I чиз^и буйлаб геологик-гидрогеологик кесим.

Демак, Газли конида сулфидли сувларининг таркалиш хусусиятлари ва шаклланиш шароитлари аникланди, яъни нефт-газ тузилмасига тогдан сизиб келаётган катлам сувлари кундаланг тектоник ёриклар сабабли гидродинамик босим х,осил килади ва тектоник ёриклар буйича ер сиртидан сизиб тушаётган инфильтрацион сувлар х,исобига сувни айланиши жадаллашади, гипс катламини ювилиши натижасида сульфатланиш реакцияси, нефт ва газ уюмларини, хдмда, кулай хдрорат ёрдамида кайтарилиш жараёни амалга ошади. Ва натижада сулфидли сувлар шаклланади.

ХУЛОСА

Юкорида аникланган барча узига хос табиий шароитлар Газли нефт-газ конида аникланган. Сулфидли ер ости сувларига истикболли булган майдон чегарасини кон буйича таркалган нефт-газ уюмларини биринчи чегара чизигигача кенгайтириш мумкин.

REFERENCES

1. Жураев М.Р. Уточнение геоструктурных и гидродинамических факторов при формировании сероводородных вод в Сурхандарьинской мегасинклинали // Разведка и охрана недр. - 2016. - № 4. - С. 37-43.

2. Жураев М.Р. Джураев Р.Э. Распространение сероводородных вод по площади Северного Сохского нефтегазоносного месторождения // Вестник Воронежского государственного университета. Сер. геология. - 2014. - № 2. - С. 133-140.

3. Иванов В.В. Сульфидные воды СССР. - М.: 1-я типография Профиздата, 1977. - 229 с. 4. Плотникова Г.Н. Сероводородные воды СССР. - М.: Недра, 1981. -132 с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.