Научная статья на тему 'G.BARBADENSE L. ТУРИ НАВЛАРАРО F1 ДУРАГАЙЛАРИДА АЙРИМ ҚИММАТЛИ-ХЎЖАЛИК БЕЛГИЛАРНИНГ ИРСИЙЛАНИШИ'

G.BARBADENSE L. ТУРИ НАВЛАРАРО F1 ДУРАГАЙЛАРИДА АЙРИМ ҚИММАТЛИ-ХЎЖАЛИК БЕЛГИЛАРНИНГ ИРСИЙЛАНИШИ Текст научной статьи по специальности «Агробиотехнологии»

43
13
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
G.barbadense L. / ғўза / нав / дурагай / маҳсулдорлик / 1000 дона чигит оғирлиги / гетерозис / ирсийланиш / доминантлик коэффициенти / комбинацион қобилият / G.barbadense L. / cotton / variety / hybrid / productivity / weight of 1000 seeds / heterosis / inheritance / coefficient of dominance / combining ability.

Аннотация научной статьи по агробиотехнологии, автор научной работы — Нурали Эсонпўлатович Чоршанбиев, Саидғани Мухторович Набиев, Элшод Алишер Ўғли Пардаев, Азиз Обидович Қўзибоев

Мақолада G.barbadense L. тури навларининг F1 дурагайларида ўсимлик маҳсулдорлиги ва 1000 та чигит оғирлиги белгиларининг ирсийланиши, навларнинг бу белгилар бўйича комбинацион қобилияти маълумотлари келтирилган. Ушбу белгилар F1 дурагайларида полиген белгилар сифатида турли холатларда ирсийланди. Ўсимлик маҳсулдорлиги асосан ижобий ўта доминантлик ва 1000 та чигит оғирлиги эса салбий, ижобий ўта доминантлик ҳолатларида ирсийланди. Ўсимлик маҳсулдорлиги бўйича юқори ижобий умумий комбинатив қобилияти (УКҚ) Марварид (ĝi=2,44) ва Сурхон-14 (ĝi=2,95) навларида, 1000 та чигит оғирлиги бўйича эса УКҚ Марварид (ĝi=2,3) ва Ғузор (ĝi=2,8) навларида юқорилиги аниқланди. Шундай қилиб, олиб борилган тадқиқотларимиз натижалари ингичка толали ғўзанинг ҳосилдор ғўза навлари селекциясида Марварид, Сурхон-14 ва Ғузор навларидан бошланғич ашѐ сифатида фойдаланиш мумкинлигини кўрсатади

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по агробиотехнологии , автор научной работы — Нурали Эсонпўлатович Чоршанбиев, Саидғани Мухторович Набиев, Элшод Алишер Ўғли Пардаев, Азиз Обидович Қўзибоев

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The article presents information on the inheritance of traits of plant yield and weight of 1000 seeds in F1 hybrids of G.barbadense L. species, as well as data on the combining ability of varieties for these traits. These traits were inherited in different level as polygen traits in F1 hybrids. Plant yield was inherited basicly positive superdominance and weight of 1000 seeds was negatively, positively superdominance. High positive General Combinative Ability (GCA) between varieties of plant productivity was found in varieties Marvarid (ĝi=2.44) and Surkhan-14 (ĝi=2.95), and in terms weight of 1000 seeds GCA Marvarid (ĝi=2.3) and Guzor ( ĝi=2.8) was found high. Thus, the results of our research show that it is possible to use Marvarid, Surkhan-14 and Guzor varieties as initual forms in the selection of productive cotton varieties of fine fiber cotton varieties

Текст научной работы на тему «G.BARBADENSE L. ТУРИ НАВЛАРАРО F1 ДУРАГАЙЛАРИДА АЙРИМ ҚИММАТЛИ-ХЎЖАЛИК БЕЛГИЛАРНИНГ ИРСИЙЛАНИШИ»

ISSN: 2181-1385

Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | ASI-Factor: 1,3 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1

G.BARBADENSE L. ТУРИ НАВЛАРАРО F1 ДУРАГАЙЛАРИДА АЙРИМ ЦИММАТЛИ-ХУЖАЛИК БЕЛГИЛАРНИНГ ИРСИЙЛАНИШИ

Элшод Алишер ртли Пардаев

Карши Мухандислик иктисодиёт институти таянч доктаранти

Азиз Обидович Цузибоев

Карши Мухандислик иктисодиёт институти таянч доктаранти

АННОТАЦИЯ

Маколада G.barbadense L. тури навларининг F1 дурагайларида усимлик махсулдорлиги ва 1000 та чигит огирлиги белгиларининг ирсийланиши, навларнинг бу белгилар буйича комбинацион кобилияти маълумотлари келтирилган. Ушбу белгилар Fi дурагайларида полиген белгилар сифатида турли холатларда ирсийланди. Усимлик махсулдорлиги асосан ижобий ута доминантлик ва 1000 та чигит огирлиги эса салбий, ижобий ута доминантлик холатларида ирсийланди. Усимлик махсулдорлиги буйича юкори ижобий умумий комбинатив кобилияти (УК^) Марварид (gi=2,44) ва Сурхон-14 (gi=2,95) навларида, 1000 та чигит огирлиги буйича эса УК^ Марварид (gi=2,3) ва Гузор (gi=2,8) навларида юкорилиги аникданди. Шундай килиб, олиб борилган тадкикотларимиз натижалари ингичка толали гузанинг хосилдор гуза навлари селекциясида Марварид, Сурхон-14 ва Гузор навларидан бошлангич ашё сифатида фойдаланиш мумкинлигини курсатади.

Калит сузлар: G.barbadense L., гуза, нав, дурагай, махсулдорлик, 1000 дона чигит огирлиги, гетерозис, ирсийланиш, доминантлик коэффициенти, комбинацион кобилият.

Нурали Эсонпулатович Чоршанбиев

УзР ФА Генетика ва усимликлар экспериментам биологияси институти, таянч

доктаранти

СаидFани Мухторович Набиев

УзР ФА Генетика ва усимликлар экспериментам биологияси институти, профессори, биология фанлари доктори

ABSTRACT

The article presents information on the inheritance of traits of plant yield and weight of 1000 seeds in F1 hybrids of G.barbadense L. species, as well as data on the combining ability

January, 20231 ©

Academic Research in Educational Sciences Volume 4 | Issue 1 | 2023

ISSN: 2181-1385_Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | ASI-Factor: 1,3 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1

of varieties for these traits. These traits were inherited in different level as polygen traits in Fi hybrids. Plant yield was inherited basicly positive superdominance and weight of 1000 seeds was negatively, positively superdominance. High positive General Combinative Ability (GCA) between varieties of plant productivity was found in varieties Marvarid (gi=2.44) and Surkhan-14 (gi=2.95), and in terms weight of 1000 seeds GCA Marvarid (gi=2.3) and Guzor ( gi=2.8) was found high. Thus, the results of our research show that it is possible to use Marvarid, Surkhan-14 and Guzor varieties as initual forms in the selection of productive cotton varieties of fine fiber cotton varieties.

Keywords: G.barbadense L., cotton, variety, hybrid, productivity, weight of 1000 seeds, heterosis, inheritance, coefficient of dominance, combining ability.

КИРИШ

Маълумки, пахтачилик толаси мамлакатимиз кишлок; хужалигининг асосий тармогидир. Гузанинг энг асосий маданий турлари - G.hirsutum L. ва G.barbadense L. лардир [15]. Дунёнинг 80% дан пахта майдонида ушбу иккита тетраплоид турларнинг навлари экилиб келинмокда [11].

Халкаро пахта бозорида ингичка толали G.barbadense L. турига мансуб гуза навларининг толаси урта толали навлар толасига нисбатан киммат бахоланади. Бу типдаги бир тонна толадан бир неча марта купрок; газлама йигирилади ва нархи хам юкори туради. Толаси V типга кирувчи урта толали навларнинг толасидан 8620 м газлама тайёрланса, толаси I типга кирувчи ингичка толали навларнинг 1 тонна толасидан 15510 м газлама тайёрланади [18].

Узбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 18 мартдаги П^-170-сон "Сурхондарё вилоятида ингичка толали пахта етиштиришни илмий асосда амалга ошириш тизимини такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида"ги ва 2022 йил 28 январдаги П^-206-сон "Кишлок; хужалиги экинлари уругчилигини янада ривожлантириш буйича кушимча чора тадбирлари тугрисида"ги карорларида янги ингичка толали гуза навларини яратиш вазифалари белгиланган.

АДАБИЕТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Ингичка толали G.barbadense L. туриш мaнсyб Fyзa навлари биологик хyсyсиятлaри бyйичa юкори иссиклик хароратларига жyдa талабчан 6Ули6, жaнyбий хyдyдлaридa yнчa катта бyлмaгaн майдонларда етиштирилади. Мамлакатда ингичка толали

January, 2023

400

ISSN: 2181-1385

Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | ASI-Factor: 1,3 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1

пахта етиштиришни йулга куйиш давлат иктисодига катта фойда келтиради. Буни йулга куйиш учун G.barbadense L. тури гуза навларининг тезпишар, толаси сифатли ва юкори хосилли навларни яратиш ва экин майдонларини кенгайтириш мухим роль уйнайди [6], [17]. Мисрда ингичка толали гуза навларининг фойдаланмаган генетик узгарувчанлигини урганиш ва янги навлар яратиш буйича куплаб илмий тадкикотлар олиб борилмокда [14]. Селекция жараёнида хосилдорликни оширишга юкори хосилдорликка олиб келадиган генларни бир генотипда туплаш ёки салбий окибатларга олиб келувчи генларни бартараф килиш оркали эришилади [5].

Купчилик хорижлик селекционер олимлар уз илмий изланишларида гуза туричи, турлараро ва навлараро дурагайлаш асосида янги фойдали белги ва хусусиятларга эга булган кимматли манбалар олиш мумкинлигини курсатиб берганлар [9], [12].

Купгина олимлар катор навларнинг умумий ва махсус комбинацион кобилиятини бахолаш учун тадкикотлар олиб боришган ва гузани генетик яхшилаш учун энг яхши донорларни аниклаганлар [7], [13], [16]. Таъкидлаш лозимки, навларнинг комбинацион кобилиятини бахолаш учун кулланиладиган тахлил усуллари генларнинг узаро таъсири, уларнинг микдорий белгилар ирсийланишидаги ахамиятини ва хам мухокама килишга ёрдам беради.

Тадкикотларимиз Узбекистон Республикаси Фанлар Академиясининг Генетика ва усимликлар экспериментам биологияси институтига карашли Зангиота тажриба даласида олиб борилди. Тажриба даласининг тупроги типик буз тупрок булиб, шурланмаган, ер ости сувлари чукур жойлашган (8,0 метрдан ортик). Агротехник тадбирлар усимликларнинг яхши усиб ривожланишини таъминлади.

Тадкикот манбаи сифатида G. barbadense L. турига мансуб махаллий Марварид, Гузор, Бустон, Сурхон-14 навлари ва Л-167 тизмаси, уларнинг F1 дурагайларидан фойдаланилди. Тадкикотда хар бир нав ва F1 дурагай комбинацияси рендомизация усулини куллаган холда уч кайтарикда, хар бир кайтарикда 2 катордан, хар бир каторда 25 та уядан иборат холда жойлаштирилди. Экиш схемаси 90х20х1. Тажриба олиб бориш жараёнида F1 дурагайларида усимлик махсулдорлиги ва 1000 та чигит огирлиги белгиларининг ирсийланиши урганилди.

F1 дурагайларида урганилган белгилар буйича ота-она шаклларининг доминантлик даражаси G.E.Beil ва R.E.Atkins [8] ишларида

келтирилган S.Wright формуласи буйича аникланди:

January, 2023

ISSN: 2181-1385

Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | ASI-Factor: 1,3 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1

бунда Ир - доминантлик коэффициенти;

- дурагайнинг уртача арифметик курсаткичи;

МР - иккала ота-она шаклининг уртача арифметик курсаткичи;

Р - энг яхши ота ёки она шаклининг уртача арифметик курсаткичи.

Олинган ракамли курсаткичлар Б.А. Доспехов [3] услубида статистик ишловдан утказилди. Бунда хар бир белги буйича олинган курсаткичлар дисперсион тахлил килинди, яъни навлар ва дурагайлар уртасидаги фарклар

ишончлилиги Фишер критерияси тажрибанинг умумий хатоси S х,

уртачалар фарклари хатоси Sd ва энг кичик фаркланиш (ЭКФ) 95% лик ишончлилик даражаси буйича аникланди.

П.П.Литун, Н.В.Проскурин [4] ларнинг таъкидлашларича, амалий селекция сохасида комбинацион кобилиятини аниклашда Гриффинг 4 усулидан (модель 1) куп фойдаланилади. Шунинг учун биз хам уз тадкикотларимизда навларнинг комбинацион кобилияти Гриффингнинг [10] 4 - усулидан фойдаландик.

кура, урганилган ингичка толали гуза навлари гурухида энг юкори курсаткичга Бустон нави (56,6 гр/усим)га эга булди. Бу белгининг курсаткичи Гузор, Марварид, Сурхон-14 навлари ва Л-167 тизмасида мос равишда 55,0г, 52,4г, 51,3г ва 54,2 граммни ташкил этди (1-жадвал).

тасида ижобий ута доминантлик, 5 тасида салбий ута доминантлик ва Л-167 х Сурхон-14 комбинациясида юкори курсаткичли Л-167 тизмасининг туликсиз доминантлиги холатларида ирсийланади. Сурхон-14, Марварид ва Гузор навларининг узаро тугри ва тескари, яъни реципрок комбинацияларида усимлик махсулдорлиги белгиси ижобий ута доминантлик холатида ирсийланди. Белги курсаткичлари бир-биридан статистик ишончли фарк килмайдиган Гузор ва Бустон навларининг узаро реципрок комбинацияларида салбий ута доминантлик холати кайд этилди. Шундай килиб, усимлик махсулдорлиги белгиси тажрибамизда урганилган ингичка толали гуза навлари ва тизмасининг F1 комбинацияларида асосан ижобий ута

МУХ,ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Усимлик махсулдорлигининг аниклаш буйича олган маълумотларимизга

Усимлик махсулдорлиги белгиси 20 та F1 дурагай комбинацияларидан 14

доминантлик холатида ирсийланди.

January, 2023

Academic Research in Educational Sciences Volume 4 | Issue 1 | 2023

ISSN^XSl-m^^it^

Бустон х Сурхон-14 комбинациясида 158,5% ташкил этди. Бу дурагай комбинацияларидан ингичка толали гузанинг гетерозис селекциясида фойдаланиш мумкин.

Марварид навининг Гузор, Бустон навлари ва Л-167 тизмаси билан; Сурхон-14 нави ва Л-167 тизмасининг Бустон нави билан олинган тугри ва тескари усимлик махсулдорлигининг уртача курсаткичи буйича реципрок фаркланиш мавжудлиги асосида, бу дурагай комбинацияларда усимлик махсулдорлиги белгисининг ирсийланишида ядровий генлар билан бир каторда, цитоплазматик генларнинг хам таъсири борлиги аникланди.

1- жадвал

Ингичка толали махаллий гуза навларининг F1 дурагайларида кимматли-

хужалик белгиларининг ирсийланиши ва гетерозис самараси

№ Навлар ва Fi комбинациялари Усимлик махсулдорлиги, г/усим 1000 дона чигит огирлиги, г

х hp Гет, % х hp Гет, %

1 Марварид 52,4 120,0

2 Fузор 55,0 121,0

3 Бустон 56,6 123,0

4 Сурхон-14 51,3 117,0

5 Л-167 54,2 118,0

6 Марварид х Fузор 76,4 15,3 138,9 119,0 -3,0 -

7 Марварид х Бустон 76,1 10,3 134,5 123,0 1,0 -

8 Марварид х Сурхон-14 62,6 21,4 119,5 119,0 0,33 -

9 Марварид х Л-167 59,9 7,3 110,5 117,0 -1,0 -

10 Сурхон-14 х Марварид 61,8 19,8 117,9 116,0 -1,67 -

11 Сурхон-14 х Бустон 50,1 -1,5 - 99,0 -7,0 84,6

12 Сурхон-14 х Fузор 73,5 11,3 133,6 116,0 -1,5 -

13 Сурхон-14 х Л-167 54,7 1,4 - 121,0 7,0 102,5

14 Л-167 х Fузор 59,6 12,5 108,4 117,0 -1,7 -

15 Л-167 х Бустон 43,5 -9,9 80,2 108,0 -5,0 91,5

16 Л-167 х Марварид 44,9 -9,3 85,7 121,0 2,0 -

17 Л-167 х Сурхон-14 53,4 0,4 - 110,0 -15,0 94,0

18 Fузор х Сурхон-14 70,3 9,5 127,8 123,0 2,0 -

19 Fузор х Л-167 55,4 2,0 - 110,0 -6,3 93,2

20 Fузор х Бустон 40,9 -18,6 74,4 124,0 2,0 -

21 Fузор х Марварид 62,2 6,5 113,1 128,0 15,0 105,8

January, 2023 Multidisciplinary Scientific Journal

403

Academic Research in Educational Sciences Volume 4 | Issue 1 | 2023

ISSN: 2181-1385_Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | ASI-Factor: 1,3 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1

22 Бустон х Сурхон-14 89,7 13,7 158,5 117,0 -1,0 -

23 Бустон х Гузор 40,1 -19,6 72,9 129,0 7,0 104,9

24 Бустон х Л-167 63,2 6,5 111,7 114,0 -2,6 96,6

25 Бустон х Марварид 64,9 5,0 114,7 120,0 -1,0 -

ЭКФ05 3,5 3,0

Тадкикотларимизда урганилган ота-она шакллари ва F1 дурагайларида 1000 та чигит огирлиги белгисини урганиш буйича олган натижаларимизнинг тахлилига кура, нисбатан энг огир чигитлар Бустон навида (123,0 г), энг енгил чигитлар эса Сурхон-14 навида (117,0 г) кайд этилди. Гузор ва Марварид навлари уртасида ушбу белгининг уртача курсаткичи буйича статистик ишончли фарк аникланмади. Бустон ва Гузор навларининг узаро реципрок комбинацияларида, шунингдек Гузор х Марварид ва Марварид х Бустон комбинацияларида хам чигитлар огир булиб, 123,0-129,0 граммни ташкил этди (1-жадвал).

Сурхон-14 навини Марварид, Гузор ва Бустон навлари билан чатиштириб олинган тугри дурагай комбинацияларида 1000 та чигит огирлиги белгисининг курсаткичлари 99,0-116,0 г, тескари Марварид х Сурхон-14, Гузор х Сурхон-14 ва Бустон х Сурхон-14 комбинацияларида эса мос равишда 119,0г; 123,0г ва 117,0 гни ташкил этди.

1000 та чигит огирлиги белгиси 20 та F1 комбинацияларидан 9 тасида салбий ва 6 тасида ижобий ута доминантлик, 3 тасида паст курсаткичли навнинг ва 1 тасида юкори курсаткичли навнинг тулик доминантлиги, 1 тасида эса юкори курсаткичли навнинг туликсиз доминантлиги холатларида ирсийланди. Шундай килиб, тажрибамизда урганилган G.barbadense L. навлараро F1 дурагайларида 1000 дона чигит огирлиги белгиси асосан турли даражадаги салбий ва ижобий ута доминантлик холатида ирсийланди.

1000 дона чигит огирлиги буйича бир-биридан статистик ишончли фарк килмайдиган Марварид ва Гузор навларининг Марварид х Гузор комбинациясида 1000 та чигит огирлиги 119,0 гни, доминантлик коэффициенти hр эса -3,0 га тенг булди, яъни ушбу комбинацияда белги салбий ута доминантлик холатида ирсийланди.

1000 дона чигит огирлиги буйича кучсиз гетерозис самараси факатгина 3 та комбинацияда, яъни Сурхон-14х Л-167 (102,5%), Бустон х Гузор (104,9%) ва Гузор х Марварид (105,8%) комбинациялардагина аникланди. Бу эса 1000 та чигит огирлиги белгиси буйича гетерозис

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

January, 2023

404

самараси G.barbadense L. навлараро F1 дурагайлари учун унчалик характерли эмаслигини курсатади.

Марварид навини Гузор нави ва Л-167 тизмаси билан; Сурхон-14 навини Бустон, Гузор навлари ва Л-167 тизмаси билан; Л-167 тизмасини Сурхон-14, Гузор ва Бустон навлари билан олинган комбинацияларда 1000 та чигит огирлигининг уртача курсаткичи буйича реципрок фаркданиш мавжудлиги аникланди. Бу холат ушбу дурагайларда 1000 дона чигит огирлиги белгисининг генетик назоратида ядровий генлар билан бир каторда, цитоплазматик генларнинг хам иштирок этишини курсатади.

Комбинацион кобилиятнинг дисперцион тахлили умумий комбинацион кобилият (УКК^) буйича навларда фаркданиш мавжудлигини курсатди. Шундан сунг навларнинг УК^ самараси аникланди. Тажрибамизда урганилган гуза навларида усимлик махсулдорлиги буйича УК^ самараси (gi) турлича булди (2-жадвал). Юкори ижобий УК^ Марварид (gi=2,44) ва Сурхон-14 (gi=2,95) навларида кайд этилди. Таъкидлаш бу навларда белгининг уртача курсаткичи хам бошка навлардан юкори булган эди. Энг паст УК^ самараси (gi=-4,6) Л-167 тизмасида кайд этилди. Таъкидлаш лозимки, УК^нинг ижобий курсаткичга эга булиши белгининг асосан аддитив генлар билан бошкарилишини билдиради.

2 - жадвал

Ингичка толали Fy3a навларида усимлик махсулдорлиги _белгисининг УК^ самараси (&) __

? Марварид Гузор Бустон Сурхон-14 Л-167 gi

Марварид - 8,02 9,89 -2,19 -4,34 2,44

Гузор - - -17,61 10,11 3,26 -0,06

Бустон - - - 8,78 -0,17 -0,73

Сурхон-14 - - - - -3,15 2,95

Л-167 - - - - - -4,6

Олган натижаларимиз юкори хосилли гуза навлари селекциясида Марварид ва Сурхон-14 навларидан бошлангич ашё сифатида фойдаланиш мумкинлигини курсатади. Усимлик махсулдорлиги мос равишда уртача 55,0 г, 56,6 г ва 54,2 г булган Гузор, Бустон навлари ва Л-167 тизмасида эса УКК^ самараси салбий курсаткич (gi мос равишда - 0,06; -0,73; ва -4,6) га эга булди. Белги курсаткичлари юкори булишига карамасдан, Гузор, Бустон навлари ва Л-167 тизмаси УК^ самараси буйича паст курсаткичларни намоён килдилар. Бу эса ушбу навларда махсулдорликнинг асосан рецессив генлар томонидан бошкарилишини билдиради.

January, 2023

405

Урганилган навларнинг F1 авлодида белги буйича узига хос комбинацион кобилият (УКК) константининг энг юкори курсаткичлари Гузор х Марварид (§у =10,11), Марварид х Бустон (§у=9,89), Бустон х Сурхон-14 (§у=8,78), Марварид х Гузор (§ij=8,02), Гузор х Л-167 (§ij=3,26) комбинацияларида кайд этилди. Юкорида келтирилган дурагай комбинацияларда УК^ мусбат, колган комбинацияларда эса манфий курсаткичларга эга булди. Энг кичик УК^ курсаткичи F1 Гузор х Бустон (§ij =-17,61) комбинациясида кайд этилди.

Тажрибамизда урганилган гуза навларида 1000 дона чигит огирлиги белгиси буйича УК^ самараси (gi) турлича булди (3-жадвал). Юкори ижобий УКК Марварид (gi=2,3) ва Гузор (gi=2,8) навларида аникланди, холбуки бу навларда белгининг уртача курсаткичи хам бошка навлардан юкори булган эди. Энг паст УКК; самараси Сурхон-14 навида (gi=-2,5) ва Л-167 (gi=-2,6) тизмасида кайд этилди.

3 - жадвал

Ингичка толали Fy3a навларида 1000 дона чигит OFирлиги белгиси

буйича УК^ самараси (gi)

Марварид Fузор Бустон Сурхон-14 Л-167 gi

Марварид - 0,4 1,2 1,3 -4,7 2,3

Fузор - - -0,3 5,7 -7,5 2,8

Бустон - - - 1,2 -4,4 0,0

Сурхон-14 - - - - 2,6 -2,5

Л-167 - - - - - -2,6

Тажрибамиздаги ингичка толали гуза навларининг F1 дурагайларида 1000 та чигит огирлиги белгиси буйича УК^ константининг энг юкори курсаткичлари Fузор х Сурхон-14 (§у =5,7), Сурхон-14 х Л-167 (§у =2,6), Марварид х Сурхон-14 (sij=1,3), Марварид х Бустон (sij=1,2), Бустон х Сурхон-14 (sij =1,2) комбинацияларида кайд этилди. Бу дурагай комбинацияларида УКК мусбат, колган комбинацияларда эса манфий курсаткичларга эга булди. Энг кичик УКК курсаткичи F1 Fузор х Л-167 (§ij =-7,5) комбинациясида кайд этилди.

ХУЛОСА

Шундай килиб, олиб борилган тадкикотларимиз натижалари ингичка толали гузанинг хосилли гуза навлари селекциясида Марварид, Сурхон-14 ва Fузор навларидан бошлангич ашё сифатида фойдаланиш мумкинлигини курсатади.

January, 2023

406

ISSN: 2181-1385

Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | ASI-Factor: 1,3 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 18-мартдаги

"Сурхондарё вилоятида ингичка толали пахта етиштиришни илмий асосда амалга ошириш тизимини такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида"ги ПК-170-сонли Карори.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 28-январдаги "Кишлок хужалиги экинлари уругчилигини янада ривожлантириш буйича кушимча чора тадбирлари тугрисида"ги ПК-206-сонли карори.

3. Доспехов Б.А. Методика полевого опыта // -Москва, Агропромиздат, 1985. -

4. Литун П.П., Проскурин Н.В. Генетика количественных признаков. Генетические скрещивания и генетический анализ //Учебное пособие. Киев. УМКВО. 1992. -С. 96.

5. Abdel-Monaem, M.A., Abido, W.A. E. Hadhzy, A., Ghoneima, M.H. EL-Mansy Y.M. & EL-Shazly, M. W. (2020). Genetic divergence among Egyptian cotton genotypes under water deficit conditions // Acta Ecologica Sinica, https://doi.org/10.1016/j.chnaes.2020.11.007.

6. Abdullaev Al.A., Abdullaev A.A., Salakhutdinov I.B., Rizaeva S.M., Kuryazov Z.B., Ernazarova D.Q., Abdurakhmonov I.Y. Cotton Germplasm Collection of Uzbekistan// The Asian and Australasian Journal of Plant Science and Biotechnology

. 2013. - №2. - Р. 15.

7. Abro S., Kandhro M.M., Laghari S., Arain M.A. and Deho Z.A. Combining аЫ1йу and heterosis for yield contributing traits in upland cotton G.hirsutum L. // Pak.J.Bot., 2009. 41(4); -P.1769-1774.

8. Beil G.M., Atkins R.E. Inheritance of quantitative characters in grain sorgum // Jowa State Journal of Science., V.39.-№3. 1965.- P. 345-358.

9. Deyi Shao, Tao Wang, Haiping Zhang, Jiam EI Zhu, Feiyu Tang Genetic variability and Heritability Study in F2 Segregants of Desi Cotton for Yield and its Component Traits.// Journal Botany. - Pakistan. 2016. - №48. - Р. 1945-1949.

10. Griffing B.I. Concept of general and specific combining ability in relation to diallel crossing systems. Austr. Journ. Biol Sci., 1956, vol.9. -P.463-493.

11. Imran, M., A. Shakeel, F.M. Azhar, J. Farooq, M.F. Saleem, A. Saeed, W. Nazeer, M. Riaz, M. Naeem and A. Javaid. 2012. Combining ability analysis for within-boll yield components in upland cotton (Gossypium hirsutum L.). Genet. Mol. Res. 11:2790-2800.

12. Jawahar T.G., Patil B.R. Genetic variability and Heritability

С. 351.

Study in F2 Segregants of Desi Cotton for Yield and its

January, 2023

ISSN: 2181-1385

Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | ASI-Factor: 1,3 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1

Component Traits.// International Journal of Current Microbiology and Applied Sciences. 2017.- №6. - P. 2679-2684.

13. Karademir C., Karademir E., Ekinci R. and Gencer O. Combining ability estimates and heterosis for yield and fiber quality of cotton in linex tester gesign. Not.Bot.Horti Agrobo.Cluj-Napoca, 2009. 37(2):-P.228-233.

14. Yehia, W. M. and El-Hashash, E. F. (2019). Combining ability effects and heterosis estimates through line x tester analysis for yield, yield components and fiber traits in Egyptian cotton. Elixir Agriculture, 131, Pages. 53238-53246.

15. Rehman A., Mustafa N., D.X. and Azhar M.T. (2020). Heritability and correlation analysis of morphological and yield traits in genetically modified cotton. Journal Cotton Research, 3(23), 1-9. https://doi.org/10.1186/s42397-020- 00067-z

16. Singh S., Singh V.V. and Choudhary A.D. Combining ability estimates for oil content, yield components and fibre quality traits in cotton G.hirsutum L. Using an 8x8 Diallel Mating Design. //Tropical Subtropical Agroecosystems. 2010. 12.-P.161-166.

17. Zhang J.F., A. Abdelraheem,. Wu J.X. Heterosis, combining ability and genetic effect, and relationship with genetic distance based on a diallel of hybrids from five diverse Gossypium barbadense cotton genotypes.// Journal Science Business Media. 2017. - P. 1-16.

18. (http://tadbirkor-fermer.uz/ingichka-tolali-uza-ustirish/).

January, 2023

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.