Научная статья на тему 'БУДУЩЕЕ СЕЛЕКЦИИ ХЛОПЧАТНИКА В БУХАРЕ'

БУДУЩЕЕ СЕЛЕКЦИИ ХЛОПЧАТНИКА В БУХАРЕ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
26
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Ученый XXI века
Область наук

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Юнусов Р., Салимова Х.Х.

The article deals with new types of plants that insistent to the world market, extreme weather conditions, several disease besides, fast-growing and with high yield quality.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE FUTURE SELECTION OF BUKHARA COTTON-GRONING

The article deals with new types of plants that insistent to the world market, extreme weather conditions, several disease besides, fast-growing and with high yield quality.

Текст научной работы на тему «БУДУЩЕЕ СЕЛЕКЦИИ ХЛОПЧАТНИКА В БУХАРЕ»

УДК 630.165.6

БУХОРО ПАХТАЧИЛИК СЕЛЕКЦИЯСИНИНГ ИСТИЦБОЛЛАРИ

Р. Юнусов1, Х.Х. Салимова2

Аннотация

Мазкур маколада мамлакатимиз селекционер олимлари, жахон бозори талабларига туласинча жавоб бера оладиган, табиатнинг нокулай стресс холатларига ва турли хил замбуругли, вирусли касалликларга, хашарот ва зараркунандаларга нисбатан бардошли, тезпишар, серхосил ва юкори сифатли тола берадиган гуза навларини яратиш тугрисида маълумотлар берилган.

Таянч сузлар: селекция, уругчилик, нокулай экстремиал шароит, дуррагайлар, эртапишар.

Узбекистон мустакилликка эришгандан сунг, мухтарам Президентимиз бошчилигида бошка сохалар каторида кишлок хужалигининг селекция сохасига хам катта эътибор каратиб, кенг камровли ислохотлар амалга оширилди.

Мамлакатимиз селекционер олимлари, жахон бозори талабларига туласинча жавоб бера оладиган, табиатнинг нокулай стресс холатларига ва турли хил замбуругли, вирусли касалликларга, хашарот ва зараркунандаларга нисбатан бардошли, тезпишар, серхосил ва юкори сифатли тола берадиган гуза навларини яратишда, амалдаги анъанавий селекция услубларидан окилона фойдаланиб, уларни такомиллаштирмокдалар ва замонавий илм- фан ютукларидан самарали фойдаланган холда, селекция ишларини ривожлантиришда кенг микёсда куллаб, тадкикот ишларини давом эттирмокдалар [1].

Хусусан, мустакиллик йилларида узбек олимлари томонидан 160 дан ортик янги навлар яратилиб, улардан 30 дан ортиги Давлат реестирга киритилиб, асосий майдонларда экилмокда. Ана шундай гуза навларидан Бухоро вилояти тупрок-иклим шароитида вужудга келган Бухоро-6, Бухоро-8 ва Бухоро-102 гуза навларининг экилиш майдонлари республикамизда 1 млн 300 минг гектар майдонга пахта экилаётган булса, мустакиллик йилларида 511 минг гектаргача экилганлиги хусусида маълумотлар бор [3].

Ана шу эзгу ва максадларни амалга ошириш максадида, мустакилликнинг дастлабки йилларидан бошлаб, то хозирги кунга кадар узбек селекционерлари гузанавларининг тезпишарлигини 15-20 кунгача кискартиришга, толанинг сифат курсаткичларидан тола узунлигини нисбатан 10-12(32-38)ммгача узайтиришга ва тола чикимини (36-42%)гача купайтиришга, микронейер курсаткичларини 4,9-5,5 дан 4,0-4,8гача камайтиришга ва оклилилк даражасини сезиларли даражада яхшиланишига хамда кушимча хосилдорликни 5-10 ц/га оширишга муваффак булдилар.

Жахон бозори андозаларига тула жавоб берадиган барча табиатнинг нокулай шароитларига бардошли булган навларини яратишдек режани амалга ошириш учун 2015 йилдан бошлаб ПСУЕАИТИ Бухоро ИТС нинг етук селекционер олимлари хамкорлигида Бухоро Давлат Университетининг табиий фанлар олимлари билан хамжихатликда республикамизда районлаш тирилган ва истикболли деб топилган хамда кимматли хужалик белгилари билан узининг ижобий курсаткичларини намоён этган бир неча 22 хил гуза навлари коллекцияси барпо этилиб, улардан келгусида кузда тутилган олий максадга эришиш учун 10 та нав сараланиб, улардан оталик ва оналиклари танланди хамда уларни узаро чатиштириш оркали биринчи авлодли дурагай комбинациялари барпо этилди.[2] Тажриба утказиш жараёнида илмий-

1Юнусов Рустам - кандидат биологических наук, доцент, Бухарский государственный университет, Узбекистан.

2Салимова Хилола Хамроевна - преподаватель, Бухарский государственный университет, Узбекистан.

Ученый XXI века • 2016 • № 5-1 (18)

тадкикот институтида ишлаб чикилган "Гуза селекцияси ва уругчилиги ишларини бажариш буйича методик кулланма",УзПИТИнинг "Методика полевых опытов с хлопчатником", "Туза навларини синаш буйича услубий кулланма"си, Биринчи авлод дурагайларида белгилар буйича доминантлик коффициентини S.Wright формуласи буйича G.M.Beil ва R.E.Atkins (1965) ишларида келтирилган куйидаги формула буйича ^исобланади:

бунда: hp - доминантлик коффициенти;

Рх - биринчи авлод дурагайининг уртача арифметик курсаткичи; МР - иккала ота-онанинг уртача арифметик курсаткичи; Р - энг яхши ота ёки онанинг уртача арифметик курсаткичи. Рх усимликларда белгиларнинг устунлик даражаси куйидаги тамойилга асосан аникланади:

Иккинчи авлод дурагайлари 4 кайтарикда 30 уячали килиб экилади ва ^ар бир комбинацияда усимликлар сони 220 тадан 320 дона гачани ташкил килади.

Иккинчи авлод дурагайларининг белгилари буйича узгарувчанлик каторлари тузилади. Натижаларнинг сонли курсаткичлари, Б.А.Доспехов услубида статистик курсаткичларнинг катта ва кичик танланмаларида ишловдан утказилади: ккинчи авлод дурагайларининг белгилари буйича узгарувчанлик каторлари тузилади.

Гуза селекцияси ва уругчилик тадкикот ишларини бажариш максадида режалаштирилган ни^олзорлар 2015 йил 25 апрелда 3 такрорда, ^ар бир катор узунлиги 6,0м ни ташкил этди. Дар бир нав 2 катордан бир каторда 30 та уя, ^ар бир нав учун 60 дона чигит экилди. Дар бир такрор орасида ^имоя зонаси (1 мдан) колдирилди.

2015 йили топкросс усулида чатиштириш ишлари утказилди. Оналик сифатида истикболли деб топилган, кимматли хужалик, технологик курсаткичлари ва экстремал шароитларга бардошлилиги ^амда бошка ижобий курсаткичлари билан яхши натижалар берган гуза навларидан: С-02, С-5707, С-6555, Адолат-1, госсиполсиз Бухоро-9 лар: оталик сифатида эса С-8292, Навруз, С-8294,УзПИТИ-202 ва Турон навлари узаро чатиштирилиб Гх авлодли дурагай тизмалари барпо этилди.

Чатиштириш утказишдан олдин оналик гуза навларида олдиндан белгиланиб куйилган, гуллар чатиштириш учун керакли микдорда кастра цияланди ва изоляциланиб этикеткалар богланди. Кастрация ишлари кун ботиши билан гул гунчаларининг очилиш арафасида утказилди. Кейинги куни оталик учун танланган гуза навларининг гул чангларини оналик чангдонларига утказиб чанглантирилди ва яна бошка навлар билан чатишмаслиги ва турли хил биологик ифлосланишлар булмаслиги учун барча чатиштирилган гуллар халтачалар билан изоляциланиб ма^камлаб куйилди ва этикет калар осилди.

Оталик гуза навлари билан чанглантириш жараёни гулларнинг тулик очилиши пайтида(эрталаб соати 8дан то 1100 гача) утказилди.

Барпо этилган селекцион ни^олзорларда куйидаги фенологик кузатув ва селекцион ^исоб-китоб ишлари олиб борилди: ни^олларнинг униб чикиш фоизи, 50% гуллаши ва пишиш муддатлари; 1июнь,1 июль,1 август ва 1 сентябрь ойларининг бошида усимлик буйи, ^осил шохи, ^осил элементлари сони, жами бир тупдаги кусаклар сони ва шундан очилгани аникланди. Шунингдек, бир кусак огирлиги,1000 чигит огирлиги,тола узунлиги ва чикими аникланди. Гетерозис белгиларини аниклаш буйича Fl авлод тизмалари урганилди. Эътиборга молик бир канча ижобий курсаткичларга эга булган намуна кусаклар терилиб, уларнинг ^осилдорлик, сифат курсаткичлари ва тезпишарлик аломатлари, морфо-биологик белгилари ота-она авлодларига ва

Р - МР

Доминантлик йук Чала доминантлик Тулик доминантлик Гетерозис

Ир=0 0<hр<1

Ир=1 Ир>1

стандартга таккосланилиб урганилмокда. Тадкикотларнинг иккинчи йилида селекцион ишлар янада кенгайтирилади.

Адабиётлар:

1.Нематов Х. ва бошкалар. Узбекистон пахтачилигининг ютуклари. Тошкент, "Узбекистон миллий энциклопедияси" Давлат илмий нашриёти 2015, 238 бет.

2.Юнусов Р., Шамсуддинов Т. Фермер хужаликларида пахтачиликни ривожлантириш муаммолари. "Кишлок хужалик экинлари махсулдорлигини ошириш муаммолари" Республика илмий амалий анжумани. Бухоро 2009, 39-41 бет.

3.Шарипов О., Икромова М. Урта толали Бухоро 8 нави уруглик чигитини турли хил стимуляторлар билан ишлов беришда барг сатхи ва курук массасига таъсири. "Кишлок хужалик экинлари махсулдорлигини ошириш муаммолари" Республика илмий амалий анжумани. Бухоро 2009, 26-27 бет.

© Р. Юнусов, Х.Х. Салимова, 2016

УДК 630.165.6

БУДУЩЕЕ СЕЛЕКЦИИ ХЛОПЧАТНИКА В БУХАРЕ

Р. Юнусов, Х.Х. Салимова

Аннотация: В данной статье приводится введение новых сортов отвечающих к тербования мирового рынка, а также неблагоприятным эктремиальным условиям, устойчивых к вредителям и болезням, скороспелостям и високой урожайностью.

Ключевые слова: селекция, семеноводство, экстремальное условия, гибриды, скороспелые,

© Р. Юнусов, Х.Х. Салимова, 2016

UDC 630.165.6

THE FUTURE SELECTION OF BUKHARA COTTON-GRONING

R. Yunusov, Kh.Kh. Salimova

Abstract. The article deals with new types of plants that insistent to the world market, extreme weather conditions, several disease besides, fast-growing and with high yield quality.

Keywords: seed -culturing, extreme conditions, hybrids, fast-growing, educable to several diseases

© R. Yunusov, Kh.Kh. Salimova, 2016

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.