CC BY
6
ТДУ- 821.222.8-09 ТКБ - 83.3(0)4 Н - 54
Нигматов Нумонцон Исломович,
доктори фалсафа (Phd), аз руи ихтисоси "Филология ", ДДХ ба номи академик Б.Fафуров, (Тоцикистон, Хуцанд)
Нигматов Нумонджон Исломович, доктор философии (Phd) по спец. «Филология» ГОУ «ХГУ им. академика Б. Гафурова» (Таджикистан, Худжанд)
Nigmatov Nu^monjohn Islomovich, Dr. of
Philosophy (Phd), Doctor ofPhilosophy for speciality of philology of Khujand State University named after academician B.Gafurov (Tajikistan, Khujand) E-MAIL: numonjon_91@mail.ru
Калидвожа^о: Таърихи адабиёти асри XIV, Камоли Хуцанди, футувватнома, оини цавонмарди, насри ахлоци, нусхашиноси, сарчашма, осори мансур
Раванди футувватноманависи дар замони зиндагии Камол Хуцанди мавриди барраси царор гирифтааст. Таъкид шудааст, ки футувватноманависи огози асри Х ру ба рушд гузошта, дар ибтидои асри XIV ин цараён бештар авц гирифтааст. Махсус таъкид гардидааст, ки омузиши футувватномауо метавонад роуро барои дарки осори суханварони асри XIV, махсусан, ашъори Шайх Камоли Хуцанди уамвор намояд. Муутаво ва мавзуи футувватномауо равшан месозад, ки бахши мууимме аз насри ахлоции форсу тоцик мауз дар уамин гурууи осор мауфуз мебошад. Муаллиф ба ин назар аст, ки уануз цои нашри муътамад ва интицодии футувватномауо холи аст. Метавон бо такя ба дастхатуои истифоданашудаи онуо дар нашри матни мусаууауи ин зумра осор цадами устувортар гузошт. Футувватномауо дар ташаккули насри ахлоции асри XIV сауми арзанда гузоштааст.
Ключевые слова: история литературы XIV века, Камол Худжанди, футувват-наме, назидательная проза, кодикология, источник, прозаические произведения
Рассматривается развитие жанра футувват-наме в эпоху Камола Худжанди. Подчеркивается, что период становления жанра футувват-наме приходится на Х век и в начале XIV века сочинение футувват-наме получает бурное развитие. В процессе исследования сложилось мнение, что изучение футувват-наме окажет значительное содействие в восприятии и исследовании наследия литераторов XIV века, в частности поэзии Камола Худжанди. Содержание и тематика футувват-наме ясно указывают на то, что важная часть персидско-таджикской нравственной прозы сохранилась именно в этой жанровой разновидности литературы. Предполагается, что сохраняется необходимость в издании достоверного критического текста футувват-наме. Опираясь на не использованные ранее тексты футувват-наме, можно предпринять определенные шаги в плане публикации критических текстов указанного жанра, так как футувват-наме внесли существенный вклад в развитие назидательной прозы XIV века.
ФУТУВВАТНОМАНАВИСИ ДАР АХДИ КАМОЛИ ХУЦАНДИ
ЖАНР ФУТУВВАТ-НАМЕ В ЭПОХУ КАМОЛА ХУДЖАНДИ
THE GENRE OF FUTUVWAT-NAME IN KAMOL KHUJANDIS EPOCH
Key-words: history of the XlV-th century literature, Kamol Khujandi, futuvvat-name, edifying
prose, codicology, source, prosaic works
The article dwells on the development of futuvvat-name genre in the epoch of Kamol Khujandi. It is underscored that the period of futuvvat-name genre formation falls on the X-th century, and at the beginning of the XIV-th century composition of futuvvat-name enjoys stormy evolution. In the process of studies we gathered the impression that the latters would render considerable assistance to us in perception and exploration of the men's-of-letters heritage formed in the XIV-th century, Kamol Khujandi's poetry, in private. Contents and thematics of futuvvat-name clearly point to the fact that the important part of Persian-Tajik moral prose preserved namely in this genre variety of literature. It is supposed that there is still a necessity in edition of an authentic critical text offutuvvat-name. Proceeding from the earlier non-used texts offutuvvat-name, one can undertake certain steps in the plane of publishing critical texts of the genre in question as the formers made an essential contribution into the development of edifying prose of the XIV-th century.
Даврони зиндагии Шайх Камоли Хучадй аз чидати танаввуи осори адабй аз давраи пурбори таърихи адабиёти форсу точик мадсуб меёбад. Дар асри XIV осори зиёди таърихиву дамосй, асотирй, сарчашмадои илмиву адабй ва асардои ахлокии гаронбадое ба ^алам омадаанд. Дар баробари ташаккулу рушди ин анбуди осор дар асри XIV футувватноманависй низ ривоч пайдо намуд. Футувватномадо аз чумлаи осоре дастанд, ки дар ондо масъалаи ахлок ба таври васеъ мавриди баррасй карор мегирад. Омузиш ва тадкики футувватномадои асри XIV метавонад, барои амиктар дарк намудани ашъори суханварони адди мазкур, махсусан Камоли Хучандй кумакгар бошад. «Футувват», яъне чавонмардй, сахову карам, бахшандагй, мурувват ва мардонагист [3, ч.11, с.16974]. Бо таъбири муаллифони футувватномадо «футувват иборат аст аз зудури нури фитрат ва истелои он бар зулмати нашъат, то тамомати фазоил дар нафс зодир шавад ва разоил мунтафй гардад» ё ба таъбири дигар футувват «аркони тарикат дар кисвати шариат варзидан ва нигод доштану тамом кардан» аст [5, с.469; 9, с.182].
Пас, дар футувватномадо оини чавонмардй ва дастуроти родмардй баён ёфта, то соликони ин чода худро аз ахлоки замима пок созанд ва бо ахлоки писандида пироста гардонанд.
Дар таърихи адабиёти форсии точикй осори зиёд бо номи «Футувватнома», «Рисола дар футувват» ва f. ба калам омадаанд. Адмад Мунзавй рочеъ ба 15 футувватномаи манзуму мансур маълумот додааст, ки дар даврадои гуногун навишта шудаанд [6, ч.6, с.536-538]. Муртазо Сарроф зери унвони «Расоили чавонмардон» китоберо мунташир намуда, ки муштамил бар 7 футувватнома аст. Дуктур Мудаммад Риёз шаш рисолаи Мир Сайид Алии Хдмадониро интишор намуда, ки дар байни ондо рисолаи «Футувватия» низ чой дода шудааст. Мавсуф дар китоб аз 27 футувватномаи форсиву арабй ёдовар шудааст [8, с.328-334]. Медрон Афшорй 30 футувватномаи хурду бузургро тасдед ва нашр намудааст [1]. Дар адабиётшиносии точик ба ин мавзуъ устод Курбон Восеъ ва Рухшона Восеъ бештар таваччуд намудаанд ва дар китобе бо номи «Сарчашмадои адабиёти чавонмардй» 16 футувватномаи хурду бузургро нашр намудаанд [2].
Метавон кайд намуд, ки таълифу тадвини футувватномадо аз асри X ба таври равишманд ру ба рушд гузоштааст. Дар асри XIV низ таълифи футувватномадо чараёни чашмгир доштааст. «Тудфат-ул-ихвон фй хасоиси-л-фитён»-и Абдурраззоки Кошонй (асри XIV), «Футувватнома»-и Начмуддини Заркуб (асри XIV), «Рисолаи футувватия»-и
Шaмсyддин Мадмуди Омулй (асри XIV), «Рисолаи футувватия»-и Мир Сайид Алии Хдмадонй (асри XIV), «Футувватнома»-и мачдулулмуаллиф (асри XIV) ва иддае дигар аз мудимтарин футувватномадои ин адд ба шумор мераванд.
Нигоде ба мудтаво ва федристи мавзуоти ин футувватномауо равшан месозад, ки бaxши мудиме аз насри axлокии форсу точик мадз дар дамин гуруди осор мадфуз мебошад. Ин чо бо андаке тафсил ба муаррифй ва бозшиносии мундаричаи иддае аз ин гуруди осор мепардозем.
Китоб-ул-футувват. Муаллифи китоб Начмуддин Абубакр Мудаммад ибни Мавдуди Зодирй (ваф. 712/1312), маъруф ба Начмуддини Заркуб мебошад [7, с.177]. Давраи камолоти илмй ва нyбyFи Начмуддини Заркуб ба авоили асри XIV рост меояд. Бино бар ин, метавон «Китоб-ул-футувват»-ро навишташуда дар OFOЗи асри XIV донист. Муаллиф мудтавои китобро ба колаби зерин реxтaaст:
Фасл: Дар шароити содиб ва табдили axлок;
Фасл: Дар аснофи футувват, ки чанд синфанд;
Фасл: Дар шароити шарди футувват дар он чи киро расад ва нарасад;
Боб: Дар мурувват;
Фасл: Дар аковили мyxтaлифе, ки бузургон дар мурувват гуфтаанд;
Фасл: Дар таом xyрдaн ва дар ин дафт адаб аст;
Фасл: Дар одоби вузугод.
Дар саросари китоб дикоятдо бо сарлавдаи «дикоят» ë «мисол» зикр гардидааст. Дар мавриддои зарурй муаллиф барои таъйиди фикр аз каломи мавзун тадти унвони «байт», «шеър» ва «касида» истифода бурда, ки дама ашъори xyди муаллифи китоб мебошанд [9, с.172, 175, 180]. Начмуддини Заркуб чавонмардонро ба тарки чидил xисоли накудида, ба монанди дирс, дасад, бyFЗ, чадл, думк, нифок, такаббур, тазвир, зулм, фиск, xиëнaт, фадш, xиссaт, касолат, бевафой, вакодат... амр намуда, ба чидил axлоки дамида, чун дилм, карам, сaxовaт, шучоат, вафо, дaë, шафкат, зудд, сабр, шукр, эдсон, инъом, мудаббат... фаро меxонaд [9, с.184-185].
Китоб бори аввал соли 1353/1973 бо эдтимоми Муртазо Сарроф бо шаш футувватномаи дигар тасдед ва нашр гардидааст [9]. Дар адабдатшиносии точик устод Курбон Восеъ ва Рyxшонa Восеъ ба нашри ин асар диммат гумоштаанд [2].
Ту^фат-ул-ихвон фй хасоиси-л-фитён. Оини чавонмардй ва axлок дар медвари асари мазкур карор дорад. Муаллифи он яке аз нависандагони маъруфи асри XIV - Камолуддин Абдурраззоки Кошонй (ваф. 735/1335) мебошад.
Абдурраззоки Кошонй таълифоти гаронкадре ба забони форсиву арабй дорад. Бино бар таъкиди Саид Нафисй, соли 720/1320 «Шарди «Фусус-ул-дикам» ва соли 731/1331 «Шарди «Манозил-ус-соирин»-и Абдуллоди Ансориро ба поëн расонидааст [7, ч.2, с.758]. Асари дигаре, ба монанди «Истилодот-ус-суфия» низ ба калами ин нависандаи бузург тааллук дорад [6, ч.6, с.360].
Китоб муштамил бар мукаддима, дад боб ва як xотимa аст. Мукаддимаи китоб чадор фаслро дар бар дорад: Фасли аввал: Дар бaëни дакикати футувват; Фасли дувум: Дар бaëни манбаъ ва маздари он; Фасли сеюм: Дар бaëни мaоxизи футувват ва мабдаи ин тарикат; Фасли чадорум: Дар мабодй ва мабонии он.
Бобдои дадгонаи китоб ба карори зайл аст: Боби аввал: Дар тавба; Боби дувум: Дар сaxо; Боби савум: Дар тавозуъ; Боби чадорум: Дар амн; Боби панчум: Дар сидк; Боби шашум: Дар
дидоят; Боби дафтум: Дap насидат; Боби даштум: Дap вафо; Боби нудум: Дap офоти фyтyввaт ва каводеди мypyввaт; Боби дадум: Дap фapк миëни фато ва мутафатто ва мyдцaй.
Хотимаи китоб 6op се фасл муштамил аст. Фасли аввал: Дap тapики иктисоби футувват; Фасли дувум: Дap xacоили асдоби футувват ва cияpy тapоики эшон; Фасли савум: Дap xидмaт ва зиëфaт.
Китоб нaxycт бо забони apaбй иншо ëфтaacт. Сипас муаллиф xyд онpо бо дapxоcти баъзе аз дустонаш ба забони фоpcй тapчyмa намудааст. Дap ин замина дap оFози китоб чунин омада: «Мусаввиди ин бaëз ва мyдappиpи ин савод ба илтимоси баъзе аз акоб^и acp, pиcолaе дap футувват навишта буд ва маонии он ба лyFaти apaбй таълик кapдa ва онpо «Тyдфaт-yл-иxвон» ном нидода. Ва чун aкcapи иxвони сафо ва apбоби вафо аз туллоби ин xиттa ва фигёни ин xиттa дap фадми забони тозй на ycтyвоp буданд ва дap майдони лyFaти дapй чобyкcaвоp, фавоиди он cyxaн дap миëни эшон Faнимaте зоеъ буд ва бадоеи он бизоате косид. Пас, ба иктиpоди баъзе аз асдико, тapчyмaи он навишта омад ва кисвати он аз шеваи адли opo6 ба диляи адли ачам мубаддал гашт» [5, с.468].
Тapчyмaи фоpcии acap дакикан матни apaбй набуда, ба он матлабдои дигapе афзуда шудааст. Китоб бо чумлаи «Сипоси фapовон мyбдиеpо, ки xyлоcaи чaвдapи инсон дap олами чон 6op адсани вучуд ибдоъ кapд...» [5, с.467] оFоз меëбaд.
Муаллиф дap китоби xеш axлоки пиcaндидaеpо, чун сидку вафо, pоcтивy нaкyкоpй, адл, тавозуъ, caxо ва тавба тавсия менамояд ва чaвонмapдиpо ба чунин axлок вобаста медонад.
Бино ба гyзоpиши манобеъ, нycxaи мyътaбapи китоб байни мачмуае, ки муштамил 6op яксаду шасту дафт pиcолaдои xypди apaбивy фоpcй мебошад, дap китобxонaи Хдмидияи Тypкия нигaддоpй мешавад. Нycxaи аксии ин китоб дap Китобxонaи мapкaзии Донишгоди Тедpон тадти шyмоpaи №6556 ва микpофилми №4664 мадфуз аст. Рисолаи мaзкyp бо xaти нacxи pезa китобат шуда, тaъpиxи таълиф дap он сабт нaгapдидaacт. Аммо тaъpиxи таълифи дж-ap pиcолaдо аз соли 750/1349 то 811/1408 мебошад [4, с^здад]. Бо нaзapдошти соли дapгyзaшти муаллифи pиcолa -Aбдyppaззоки Кошонй, ки дap соли 735/1335 вокеъ шудааст, муайян кapдaн мумкин аст, ки нycxa баъди 50-60 соли вафоти муаллиф ба кайди китобат дapомaдaacт.
Хдмчунин се нycxa дap Китобxонaи Остони Кудси Разавй тадти шyмоpaдои №6422, 13465, 11967 мадфуз аст [4, схздад].
Боpи аввал китоб бо эдтимоми Мудаммад Домодй (Тедpон: Бyнëди фapдaнги Эpон, 1351) ва навбати дигap соли 1380/2001 дap нaшpиëти Меpоcи мактуб (Тедpон) бо кушиши Мачид Хрдизода дap доxили «Мачмуаи pacоил ва мусаннафот» ба табъ pacидaacт.
Рисолаи футувватия. Marnyp фанни панчуми китоби «Нафоис-ул-фунун фй apоиcи-л-уюн»-и Шамсуддин Мудаммад ибни Мадмуди Омулй (ваф. 753/1352) аст. «Нафоис-ул-фунун» дap фосилаи шаш сол бо дадафи тaдpиc ба донишчУëни мaдpacaи «Султония» ба калам омадааст. Китоб дap колаби ду 6ox^ бaxши улуми aвоxиp ва бaxши улуми авоил pеxтa шудааст. Бaxши аввали китоб, ки улуми aвоxиp аст, 85 илм ва 36 фа^о дap 6op мег^ад. Бaxши дигap 75 илм ва 33 фа^о дap xyд Fyнчонидaacт. Дap бaxши улуми aвоxиp мавзуи бадси мо мyндapич аст. Омулй фанни панчум аз улуми aвоxиppо ба илми футувват иxтиcоc дода, о^о дap дафт фасл таксим cоxтaacт:
Фасли аввал: Дap xa^^ra футувват;
Фалси дувум: Дap бaëни мaздapи футувват;
Фасли савум: Дap шapaф ва фазилати футувват;
Фасли чaдоpyм: Дap шapоити истеъдоди футувват;
Фасли панчум: Дap кайфияти axзи футувват;
Фасли шашум: Дар истилодоте, ки фитён онро истеъмол кунанд;
Фасли дафтум: Дар хасоиси фитён.
Дар фаслдои дафтгона мудимтарин ахло^и фитён мавриди бадс ^арор гирифтааст. Касби камолот ва хул^и неку, ки аз заруриёти илми футувват аст, муаллиф пайваста чавононро ба он даъват намудааст. Аз ин лидоз, метавон фанни мазкурро дамчун насри ахло^й ^аламдод намуд. Аз унвони фаслдои китоб равшан мегардад, муаллиф бештар ба масъаладои назарии футувват андешаронй намудааст. Аммо масоили футуввати амалй, ба монанди шучоат, сид^, иффат, тавозуъ, даё, вафо ва г. аз доираи бадси у берун намондааст.
Муаллиф дар мавриддои лозима оёту адодис, суханони бузургони садобаву тобеин, ашъори арабиву форсиро устодона ба кор бурдааст.
Футувватномаи мазкур дар алодидагй аз чониби Муртазо Сарроф дар мачмуаи футувватномадо ба нашр расидааст [9, с.58-79]. Хдмчунин, дар Точикистон низ интишор ёфтааст [2, с.192-207]. Намуна: «Аммо досили футувват иттисоф ба фазоили ахло^ ва ичтиноб аз разоили авсоф аст ва тамомати фазоил дар чадор чиз мундасиранд: иффату шучоат ва дикмату адолат, чи иффату шучоат ва дикмату эътидолу исти^омат ^увои бадимй ва малакиву сибаъй аст ва адолату мусолимату мувофи^ат, дама дар касби камолу эътидол восита миёни дар ду тараф - ифроту тафрит» [9, с.67].
Рисолаи футувватия. Ин рисола ба ралами Мир Сайид Алии Хдмадонй (714-786 / 1314-1384) тааллу^ дорад. Таърихи навишта шудани рисола ба 6-уми рамазони 773/1372 рост меояд. Муаллиф асарро барои Шайх Хрчй фарзанди Тутй Алишоди Хатлонй ба ^айди тадрир овардааст [8, с.364; 6, ч.6, с.537]. Хдмадонй рисоларо бо чумлаи «Шукру сипос сонееро, ки дадои^и риёзи мавчудотро аз байдои зулматободи адам ба садрои вучуд овард» [8, с.341] огоз бахшидааст. Мудимтарин мавзуоти китоб ба ^арори зайл аст:
Кулод ва саровил; Суханони бузургони уммат дар да^и^ати футувват; Сифоти футувват; Ду ^исм ^офилаи нуфуси инсонй; Адли ша^оват; Ма^булон; А^соми тоат; Сурату сирати намоз; Дунё ва одамиён.
Муаллиф дар рисола нахуст чавонмардиро шарду тавзед дода, дамонеро чавонмард медонад, ки бо караму саховат, иффату амонат, шаф^ату дилм ва тавозуъву та^во ороста бошад [2, с.294]. Дар огози китоб муаллиф суханони бузургонеро, чун Ядё ибни Муози Розй, Хрриси Мудосибй, Абулдасани Нурй, Фузайл ибни Иёз, Чунайди Багдодй, Хдсани Басрй, Садли Тустарй, Абуалии Давдо^ ва Боязиди Бастомй, ки пешвоёни футувват мебошад, дамчун далел зикр менамояд.
Дар саросари китоб муаллиф бо хитоби «эй азиз» ба иршоди соликони чодаи футувват пардохтааст. Оёту адодис, ашъор, амсолу дикам, суханони садобагону тобеин ва бузургмардони суфия барои таъйиди бештар бахшидан ба калом хидмат намудаанд.
Нусхадои мутааддиди рисола дар китобхонадои бонуфузи чадон нигаддорй мешавад. Нусхадои ^адимаи асар дар китобхонаи Китобхонаи марказии Донишгоди Тедрон №2873, Китобхонаи миллии Малик (Тедрон) №4250/19, Китобхонаи Остони Куцси Разавй №5250 нигаддорй мешавад [8, с.337-340].
Рисола бордо интишор ёфтааст. Аз чумла ба кушиши Мудаммад Риёз (Покистон, Маркази тадкщоти форсии Эрон ва Покистон, 1370) зимни китоби «Адвол ва осори Мир Сайид Алии Х^амадонй» ба нашр расид. Дар кишвари мо низ бордо нашр ёфтааст [2, с.292-307].
Футувватнома. Муаллифи ин футувватнома ношинохта аст. Бино ба гузориши Медрон Афшорй ин футувватнома «зодиран дар ^арни дафтум ё авоили ^арни даштум таълиф шудааст» [1, с.5]. Рисола чунин огоз ёфта: «Сипос мар Офаридгореро, ки ^авоиди аркони
гетй ба хикмат чунон офарид, ки укули укало ва фахми фузало дар кайфияти офариниш ва дар мохцяти асоси он саргардон бимонд...» [1, с.6]. Сипас, муаллиф огози бахси чавонмардиро ба достони Одам (а) пайванд медихад. Бино ба навиштаи муаллиф, Одаму Хдвво пас аз хурдан аз дарахти мамнуа, бо максади пинхон намудани шармгохи хеш аз дарахтон барг хохиш мекунанд, аммо ин хохишро чуз дарахти анчир дигар дарахтон рад мекунанд. Сипас дарахти анчир мавриди бозпурсии Офаридгор карор мегирад. Дарахти анчир дар посух аз карам ёдовар мешавад ва Худованд ба дарахти анчир имтиёзотеро ато мефармояд. Муаллифи рисола бо матрах намудани бахси карами дарахти анчир вориди мавзуъ гардидааст. Баъди матрах намудани мавзуи бахшишу карам, муаллиф ба чигунагии шалвори чавонмардон пардохтааст. Аз чумла бо такя ба суханони Алй (рз) футувватро шарху тавзех додааст. Дар рисола сифоти чавонмардон, ба монанди росткавлй, итоаткорй, фурутанй, мушфикй, халимй, сохибтарбият будан мавриди баррасй карор гирифтаанд.
Нусхаи мунхасир ба фарди ин рисола дар Китобхонаи музейи миллии Париж нигахдорй мешавад, ки соли китобати он 753/1352 мебошад [1, с.5]. Дар асоси нусхаи мазкур Мехрон Афшорй онро тасхех ва нашр намудааст [1, с.5-9].
Аз баррасии анчомёфта метавон ба ин натича расид, ки дар даврони Зиндагии Шайх Камоли Хучандй осори мансури ахлокии пурборе ба калам омадаанд. Ин давраро давраи рушди насри ахлокй каламдод намудан мумкин аст, ки осори дар боло муаррифишуда далели гуфтахои мост. Нуктахои мухими бадастомадаро метавон чунин донист:
а) Футувватномахо аз чумлаи осоре хастанд, ки дар матни онхо ахлоки олии чавонмардон нухуфта аст. Ин гурухи осор дар ташаккули насри ахлокии форсу точик сахми арзанда гузоштаанд;
б) омузиши футувватномахои дар ин навишта муаррифишуда метавонад барои дарки суханони Шайх Камоли Хучандй сарчашмаи пурбор вокеъ гардад;
в) нусхашиносии футувватномахо нишон медихад, ки хануз чои нашри муътамад ва интикодии ин гурухи осор холй аст. Метавон бо такя ба дастхатхои истифоданашудаи онхо дар нашри матни мусаххахи ин зумра осор кадами устувортар гузошт.
Пайнавишт:
1. Афшори, Мехрон. Футувватномадо ва расоили хоксория. - Пажууишгоуи улуми инсони ва мутолеоти фаруанги, 1382. -380 с.
2. Восеъ, Курбон, Восеъ, Рухшона. Сарчашмауои адабиёти цавонмарди (китоби аввал). -Душанбе: Дониш, 2008. -564с.
3. Деухудо, Алиакбар. Лугатнома. -Ч..11. - Теурон: Фирдавси, 1335. -1657с.
4. Кошони, Абдурраззоц. Тууфату-л-ихвон фи хасоиси-л-фитён / Бо муцаддима ва тасуеуу таълици Мууаммад Домоди. -Теурон: Интишорои бунёд ва фаруанги Эрон, 1351. -134с.
5. Кошони, Абдурраззоц. Мацмуаи расоил ва мусаннафоти Кошони / Ба кушиши Мацид Ходизода. -Теурон: Мероси макуб, 1380. -766с.
6. Мунзави, Аумад. Феуриствораи китобуои форси. -Ч..6. -Теурон: Маркази доиратулмаорифи бузурги исломи, 1382.
7. Нафиси, Саид. Таърихи назму наср дар эрон ва дар забони форси. -Теурон: Меуан, 1344. -ц.1. -664с;-Ц.2. -534.
8. Риёз, Мууамад. Аувол ва осори Мир Сайид Алии Хамадони. -Покистон: Маркази тауцицоти форсии Эрон ва Покистон, 1370. -564 с.
9. Сарроф, Муртазо. Расоили цавонмардон (муштамил бар уафт футувватнома). -Теурон: Институти фаронсавии пажууиуои илми дар Эрон, 1973. -327 с.
Reference Literature:
1. Afshori, Mehron. Futuvvatnoma and Treatises Dwelling on Modesty. The Institute of Humanities and Cultural Studies. 1382hijra. -380 pp.
2. Vose, Kurbon, Vose, Rukhshona. Origins of Literature Dealing with Javonmardi (Nobility) (the first book). - Dushanbe: Knowledge, 2008. - 564 pp.
3. Dehkhudo, Aliakbar. Dictionary. - V.11. - Tehran: Firdawsi, 1335 hijra. - 1657pp.
4. Koshoni, Abdurazzok. Tuhfatu-l-ikhvon f hasoisi-lfityon / Preface, Recension and Commentaries by Muhammada Domodi. - Tehran: Edition of Iran Cultural Fund, 1351 hijra. - 134 pp.
5. Collection of Compositions and Literary Productions by Koshoni // Under the editorship of MajidHodizoda. - Tehran: Merosi Makub, Written Heritage, 1380 hijra. - 766pp.
6. Munzavi, Ahmad. Catalogue of Persian Books. - V.6. - Tehran: Center of Big Islamic Encyclopedia, 1382 hijra.
7. Nafisi, Said. The History of Poetry and Prose in Iran Written in Persian Language. -Tehran: Mehan, 1344 hijra. - V.1. - 664pp.; - V.2. - 534pp.
8. Riyoz, Muhamad. Life and Creation of Mir Sayid Ali Hamadoni. - Pakistan: The Center of Persian Studies of Iran and Pakistan, 1370 hijra. - 564 pp.
9. Sarrof, Murtazo. Treatises Dwelling on Nobility (collection of seven futuvvatnomas). -Tehran: French Institute of Scientific Researches in Iran, 1973. - 327pp.
