CC BY
0ЭОЖ 72.03
ФУТУРОДИЗАЙН: БОЛАШАЦТЫЦ ДИЗАЙНЫН ЦАЛЫПТАСТЫРУДА ИННОВАЦИЯ ЖЭНЕ ЭКОЛОГИЯЛЫЦ Т¥РА^ТЫЛЫ^
ШУЛАНБЕКОВА САНДУГАШ БЕРКИНБАЕВНА
доктарант, Э.Жэнiбеков атындагы Ощуспк ^азакстан Педагогикалык университетi,
Шымкент к., ^азакстан
ЕРАЛИН ЦУАНДЫЩ ЕРАЛЫ¥ЛЫ
п.г.д., профессор, Э.Жэнiбеков атындагы Ощуспк ^азакстан Педагогикалык университетi, Шымкент к., ^азакстан
Ацдатпа. Бул мацалада футуродизайнныц нег1зг1 цагидалары мен зерттеу нэтижелер1 царастырылады. Футуродизайн - болашацтагы экологиялыц жэне элеуметтт взгер1стерге бешмделетт инновациялыц шешгмдердг усынатын багыт. Мацалада жаца материалдар мен технологияларды цолдану арцылы турацты жэне экологиялыц таза цалалар мен инфрацурылымдар цуру жолдары талданады. Сондай-ац, футуродизайнныц «ацылды цалалар» мен ITтехнологияларын интеграциялау арцылы цалалыц вм1р сапасын жацсартуга, энергия Yнемдеуге жэне шыгарындыларды азайтуга цосатын Yлесi ашып кврсетгледг. Футуродизайндагы болжау эд1стер1 втмдер мен цызметтердщ узац мерз1мд1 взектштн сацтауга квмектесед1. Элеуметтт жэне экономикалыц трендтерд1 талдай отырып, цогамныц взгермел1 цажетттктерте сэйкес келетт вн1мдерд1 жобалауга ыцпал ету мэселелер1 царастырылган. Бул втмдердщ бешмделгштт болашацта олардыц пайдалану цунын арттырады жэне олардыц нарыцтагы вм1ршецд1г1н узартудагы туындайтын циындыцтарды да назарга алу цажет.
ЮлттЫ свздер: футуродизайн, инновация, жаца технологиялар, ацылды цала, дизайнер.
Футуродизайн мамандардан тек шыгармашылык тэсiлдi гана емес, сонымен катар когамныц болашак дизайн трендтерш, технологиялары мен кажеттшктерш терец тYсiнудi талап ететш дизайндагы сураныска ие салага айналуда. Осы саладагы болашак дизайнерлердщ кэаби кузыреттшгш калыптастыру казiргi мамандар даярлаудагы керкемдш бшм берудщ езект мшдет болып табылады.
Футуродизайн - бул узак мерзiмдi элеуметпк, технологиялык жэне экологиялык тенденцияларды ескеретiн жобаларды куруга багытталган пэнаралык проблема. Футуродизайн (агылш. future design-болашактыц дизайны) деген магына беред^ сондай-ак болашак кажеттiлiктерiне сэйкес келетш заттарды жобалайтын дизайн багыты. Мундай заттар тауарларга, келiкке, курылгыларга, гимараттарга жэне баска да кYнделiктi емiрге кажеттi енiмдерге, сондай-ак дизайн тужырымдамаларына катысты мэселе[1].
Футуродизайнды болашак дизайныныц бYгiнгi прототипi деп атауга болады.
Жумыс процесi ретiндегi футуродизайнныц мэш мен негiздерi кYтiлетiн тенденцияларды Yнемi жобалау жэне болжау болып табылады, ал кейбiр жагдайларда инженерлердi дайын дизайнныц бiр немесе баска тYрiне сэйкес келетiн накты технологияларга багыттау мэселесi.Сондыктан, осы багытта жумыс ютейтш дизайнерлер Yшiн технологиялык прогрестiц жаца толкынын кYтуге уакыт жок, олар белгш бiр енiмнiц дамуы керек багытты керсетуге багдарланады.
Футуродизайн шецбершде шешiмдердi жобалау алдын-алу (перспективалы) болып табылады, ягни ол дереу жYзеге асыруга арналмаган, бiрак болашакта кутшетш енiмдерге, технологияларга жэне жалпы тсршшк ету ортасына арналган дизайнерлiк нысандык шешiмдердiц (мифо) бейнелерiн беруге арналган дизайнныц перспективалык идеялары мен багыттарын белгiлейдi.
Футуродизайн тэсш технологияньщ эволюциясын, болашак когамдагы элеуметтiк жэне мэдени eзгерiстердi футурологиялык модельдеуге жэне болжауга негiзделген жэне болашакка жэне оган сэйкес келетiн инновацияларды жобалауга багытталады.
Футуродизайндагы шешiмдердiц тиiмдiлiгi оларды iске асырганга дейiн багаланатын критерийлердщ бiрi «eмiр сапасыныц» есу критерий болуы мYмкiн[1, 58б.].
^узыреттшкт калыптастырудагы футуродизайнныц рeлi: футуродизайн болашак дизайнерлерде жYЙелiк ойлау жэне кYPделi катынастарды талдау, сыни тургыдан ойлау жэне болашакты болжай бiлу, шыгармашылык жэне инновациялык идеяларды калыптастыру мYмкiндiктерiн жэне пэнаралык бiлiм жэне командалык жумыс дагдыларын дамытады.
Футуродизайндагы зерттеу жумыстары болашакты болжайтын дизайнды эзiрлеуге багытталган элеуметтiк, технологиялык жэне экологиялык езгерютер. Бул тэсiл eмiр сапасын жаксартатын жэне когамныц жаца талаптарына бешмделетш тенденцияларды болжауды жэне тужырымдамаларды куруды камтиды. ^азiрri уакытта футуродизайндык инновациялык материалдар мен уакытка тeзiмдi формалар колданылатын сэулет контекстiнде белсендi тYрде зерттелуде. Мысалы, архитектуралык футуродизайн жобаларында курылымдардыц батыл пiшiндерi мен берштшне назар аударатын Заха Хадид сиякты биодизайн, техноцентристiк шешiмдер жэне туракты материалдар жиi колданылады. Футуродизайн туралы гылыми макалалар мен зерттеулер ыктимал технологиялык, экологиялык жэне мэдени eзгерiстердi ескеретiн болашакка багытталган жобаларды куруга багытталган. Футуродизайнныц максаттарыныц бiрi - когамныц кажеттшктерш болжау, сондыктан ол адбшесе акылды калалар, заттар интернет^ экологиялык таза материалдар сиякты инновацияларга жYгiнедi. Футуродизайн табиги материалдар мен жайлы кецiстiктердi пайдалана отырып, физикалык жэне психикалык денсаулыкты сактауга багытталган жобаларды коса алганда, туракты даму жэне eмiр сапасын жаксарту тужырымдамаларына негiзделген.
Футуродизайн технологиялык прогрестi болжаумен, соныц iшiнде 3D басып шыгаруды, робототехниканы жэне тiптi гендiк инженерияны колданумен тыгыз байланысты. Кeптеген футуродизайнерлер стандартты дизайн тэсiлiнен тыс eнiмдер мен кецiстiктер жасау Yшiн жумыс iстейдi, соныц iшiнде акылды беттер, инновациялык медициналык курылгылар жэне пайдаланушыныц калауына негiзделген арнайы интерьер элементтерi сиякты жобалар косылады[2].
Болашак футуродизайнерлердi дайындау YДерiсiнде даярлык мазмунын аныктау кажеттiлiгi туындайды.Сондыктан болашак дизайнерлерге казiргi уакытта eмiрде бар футуродизайндык нысандармен бiлiмгерлердi таныстыру кажеттiлiгi туындайды.
Футуродизайнныц зерттеу нэтижелерi бул багыттыц келешек Yшiн мацыздылыгын кeрсетедi. Зерттеулерге сэйкес, футуродизайн коршаган ортага эсердi азайтып, экологиялык туракты жэне жацгырмалы шешiмдер усынады. Жаца материалдар мен технологиялардыц енгiзiлуi калалык инфракурылымды жаксартып, энергия тутынуды тeмендетуге жэне шыгарындыларды азайтуга кeмектеседi, бул кала тургындарыныц eмiр сапасын арттырады
Футуродизайн болашак трендтердi болжауга жэне осы eзгерiстерге бешмделуге мYмкiндiк бередi. Элеуметтiк жэне мэдени трендтердi ескере отырып жасалган жобалар тутынушылардыц кажеттiлiктерiне бейiмделген eнiмдердi усынуга ыкпал етедi. Бул жобалар адамдардыц эмоционалдык жэне мэдени кажеттiлiктерiн де канагаттандырады, болашакта колданылатын eнiмдер мен кецiстiктердi адамдардыц eмiрiмен жэне кундылыктарымен Yйлестiредi
Жалпы алганда, футуродизайн казiргi замангы дизайн тэжiрибесiне инновация, турактылык жэне болашакты болжау тэсiлдерiн енпзш, eзгермелi элемге бейiмделуге мYмкiндiк бередЦЗ].
Сурет 1. ^ала ^шелершдеп рельс бойымен жYретiн автобус жобасыныц кeрiнiсi
1-суретте футуродизайнныц туындысы - автобус суреттелген. Сiз буган сенесiз бе? Бул калалык автобус алпыс жылдан кешн ол сiздiц кабылдауыцызды eзгертетiнi сeзсiз оныц мeлшерi eте Yлкен ол бiр уакытта алты жYЗден астам адамды тасымалдай алады. Абтобус сырткы кeрiнiсi алып коцыз сиякты. Оныц алты механикалык аягы бар, эр аягы роликтермен жабдыкталган. Тiптi елеулi кептелiстер болган жагдайда да алацдаудыц кажетi жок, алты механикалык аяк еркiн созылып жинала алады. Жолдагы кeлiктердiц кептелiсiнен оцай шыгады. Жолда еш отыз см болатын тек ею арнайы жолак калдыру керек, сонда автобус калыпты жумыс ютей алады. Механикалык аяктар рельстерде сагатына 80 км-ге дейiн жылдамдыкка лайыкталып мыктап бекiтiлген.
Сурет 2. ^ала кeшелерiндегi рельс бойымен жYретiн автобус ^ртю
Жол апаты болган жагдайда автобустыц алты аягы бiр бiрiмен Yйлестiре алады. Кедергiлерге тап болган кезде автоматты тYрде кiшiрейедi, ал жолаушылар ешкандай соккыны
сезбейдь Егер алдыцгы жагында кeпiр болса, автобустьщ механикалык аяктары бiр уакытта темен тYсуi мYмкiн. Автобус бiркалыпты жYPуi Yшiн жэне де автобус узак кашыктыкты кажет еткенде, ол децгелектеп бiр катарлы жетекке айналады. Бул рельстердi салу кунын айтарлыктай тeмендетедi, станцияларга жеткенде егер жолаушылар трансплантациялауды кажет етсе келштщ баска тYрi болашак автобекеттер еш киындыксыз косыла алады. Бул жолаушылар тасымалыныц тиiмдiлiгiн едэуiр арттырады. Автобустыц бул тYрi болашакта каладагы автобус кептелюш болдырмаудыц ерекше бiр мYмкiндiгi болмак[4].
Келесi 3-cуреттегi ^ытайдыц Инженерлiк керемет екi кабатты жаяу Руи кетрь Джодзян провинциясында орналаскан, кетрдщ узындыгы шамамен жYЗ метр. Ол шаткалдан жYЗ кырык метр биiктiкте орналаскан. Кетр шыныдан жэне болаттан жасалган, бiртутасты Yлкен курылымга бiрiктiрiлген Yш белек кiшi курылымды бiрiктiрiледi. Оныц ерекше футуристiк дизайны нефрит бшезЫнщ формалык кисыктарына уксайды. Бул Yйлесiмдiлiктщ ежелгi символы, ал шыны еден шаткалдыц Yстiнде ауада серуендеу эсерш кYшейтуге багыттайды. ^урылыс 2017 жылы басталып, 2020 жылы аякталды. Руи кeпiрi казiрде танымал орынга айналды. Туристердi тарту жэне ^ытайдыц заманауи архитектурасыныц символы[5].
Сурет 3. Руи кепiрi
Элемдегi ец эдемi эуежай 4-суретте сингапурдагы Чанги эуежайы. Эуежай эдемдегi ец бай мемлекеттердщ бiрi Сингапурда орналаскан. БYгiнгi тацда Чанги эуежайы бес жYЗден астам
тYрлi марапаттарга ие болган жэне элемдеп ец Yздiк эуежай деп танылган. Оныц курылысына екi милядр доллар жумсалган. Оныц ауданы бiр мыц Yш жYЗ гектар. Он кабатты гимараттыц бесеуi жер астында жасырылган. Терминалдардыц бiрiнде сiз элемдегi ец бшк жасанды саркырамасы бар тропикалык орманды кере аласыз. Сингапурда жш найзагай болады жэне саркырама жацбыр суын агызып кYнбез астындагы ауаны табиги ауаны салкындату Yшiн жасалган. Саркырама еамдштердщ екi жYЗден астам тYрi бар тропикалык
бактармен коршалган, терминалдар арасында Yш кабат бшкпкте жылдам пойыз жYредi. Эуежай шшде он тYрлi бак бар. Кактус бакшасы, орхидея бакшасы, сикырлы бак, ^нбагыс бакшасы, кебелек галереясы жэне т.б. курылымдар орын алган.|Бул тацкаларлык - эуежай
инфракурылымды белсендi дамытады, конакжай кызмет кeрсетедi жэне тiрi табигатты терминалдарга бiрiктiредi.|Ец алдымен жайлылыктан гeрi кецiстiктi пайдалану тиiмдiлiгiне
Сурет 5. Сингапурдагы Жасанды саркырама
Инновациялык материалдар мен технологиялар: биопластика жэне кайта ецделген компоненттер сиякты жаца, туракты материалдарды пайдалану коршаган ортага аз зиян келтсретш нысандар мен курылымдарды жасауга мYмкiндiк бередi. Бул материалдарды колдану кебiнесе 3D басып шыгару жэне робототехника сиякты технологиялармен Yйлеседi, бул табигатка аз эсер ететiн архитектуралык курылымдар сиякты бiрегей жобаларды жYзеге асыруга кемектеседi.
Акылды калалар тужырымдамасы: футуродизайн аясында заманауи технологиялар -заттар интернетi, трафик пен энергетиканы баскару жYЙелерi — калалык инфракурылымга бiрiктiрiлген «акылды» калалардыц жобалары белсендi тYPде эзiрленуде. Бул жобалар жайлыльщты арттыруга, шыгарындыларды азайтуга жэне ресурстарды тиiмдi пайдалануга багытталган. Зерттеулер керсеткендей, мундай тэсiлдер туракты дамуга ыкпал етедi жэне калалардагы емiр сапасын едэуiр жаксартады[7].
Болашак трендтердi болжауга непзделген дизайн: футуродизайн дизайнерлерге езгерютерге бейiмделе алатын енiмдер мен кызметтердi жасауга мYмкiндiк беретiн болжау эдютерш кецiнен колданады. Бул тэсiл болашактыц эртYрлi сценарийлерiн модельдеудi жэне узак уакыт бойы езектi жэне сураныска ие болатын шешiмдердi жасауга кемектесетш элеуметтiк-экономикалык факторларды талдауды камтиды
Бул багыттар футуродизайнды туракты, ыцгайлы жэне болашакка бешмделетш eнiмдер мен калалы; кецiстiктеpдi К¥РУ тэжiрибесiне калай бiрiктiруге болатынын керсетедь
Автобус, Руи Kenipi, Сингапурдагы Чанги эуежайы мен жасанды саркырама болашак футуpодизайнеpлеpдi даярлаудыц мазмуны pетiнде колданылады.Булардан кYтiлiтiн нэтиже Yлгiсi, футуродизайндык бшм мазмуныныц бip бeлiгi pетiнде кабылданады[8].
Жаца материалдар мен технологияларды колдану экологиялык зиянды азайтуга ыкпал етедь Биоматериалдар мен кайта ецделген ресурстарды пайдалану нэтижелеpi, эсipесе курылыс жэне калалык инфракурылым жобаларында, кeмipтек iзi мен энергия тутынуды азайтатындыгын керсетп. Бул тэсiл, узак меpзiмдi пайдалану мYмкiндiктеpiн де жаксартады, соныц аркасында жобалардыц экологиялык турактылыгы артады.
Футуродизайн «акылды калалар» мен интернет заттары (IT) технологияларын интеграциялау аркылы урбанизация жэне технологиялык дамуга бейiмделуге мYмкiндiк беpедi. Зерттеу нэтижелеpi керсеткендей, бул жYЙелеp калалык eмipдiц тиiмдiлiгiн арттырып кана коймай, калаларда энергияны Yнемдеу жэне коршаган ортага зиянды шыгарындыларды азайту мYмкiндiктеpiн беpедi Футуродизайндагы болжау эдiстеpi eнiмдеp мен кызметтердщ узак меpзiмдi eзектiлiгiн сактауга кeмектеседi. Элеуметпк жэне экономикалык тpендтеpдi талдай отырып, зеpттеушiлеp когамныц eзгеpмелi кажеттiлiктеpiне сэйкес келетш eнiмдеpдi жобалауга ыкпал етедь Бул eнiмдеpдiц бейiмделгiштiгi болашакта олардьщ пайдалану кунын арттырады жэне олардыц нарыктагы eмipшецдiгiн узартады. Футуродизайн мэдениет пен болашактагы тутынушылык суранысты ескере отырып, жаца эстетикалык стандарттарды калыптастыруга ыкпал етедi. Бул тэсiл дизайнныц мэдени кундылыктарга сай болуын камтамасыз етiп, адамдардыц болашакта колданатын eнiмдеpi мен ортасы аркылы эмоционалдык байланысын ныгайтады. Бул талкылау кepсеткендей, футуродизайнныц элеуетi зор жэне ол болашактагы технологиялык, элеуметпк, жэне экологиялык eзгеpiстеpге сэйкес бейiмделетiн, туракты эpi колдануга ыцгайлы eнiмдеp мен кецiстiктеpдi куруга ыкпал етедi[9].
^орытындылай келе, футуродизайнныц зерттеу нэтижелеpi бул багыттыц келешек Yшiн мацыздылыгын кepсетедi. Зерттеулерге сэйкес, футуродизайн коршаган ортага эсеpдi азайтып, экологиялык туракты жэне жацгырмалы шешiмдеp усынады. Жаца материалдар мен технологиялардыц енгiзiлуi калалык инфракурылымды жаксартып, энергия тутынуды тeмендетуге жэне шыгарындыларды азайтуга ^мектесед^ бул кала тургындарыныц eмip сапасын арттырады.
Футуродизайн болашак тpендтеpдi болжауга жэне осы eзгеpiстеpге бешмделуге мYмкiндiк беpедi. Элеуметтiк жэне мэдени тpендтеpдi ескере отырып жасалган жобалар тутынушылардыц кажеттiлiктеpiне бейiмделген eнiмдеpдi усынуга ыкпал етедi. Бул жобалар адамдардыц эмоционалдык жэне мэдени кажеттшктерш де канагаттандырады, болашакта колданылатын eнiмдеp мен кецiстiктеpдi адамдардыц eмipiмен жэне кундылыктарымен Yйлестipедi. Жалпы алганда, футуродизайн каз1рп замангы дизайн тэжipибесiне инновация, турактылык жэне болашакты болжау тэсiлдеpiн енпзш, eзгеpмелi элемге бейiмделуге мYмкiндiк береди
ЭДЕБИЕТТЕР
1. Соколов М.Б., Новоселов С.А. Особенности развития дизайн-мышления при подготовке магистров дизайн-образования // Профессиональное образование. - 2020. - №3. - С. 158— 163.
2. Жамелов Б.А. «Дизайн ойлау» - окыту мен бшм берудеп жаца эдю. [Электронды ресурс]. URL: https://bilimainasy.kz/дизайн-ойлау-окыту-мен-бiлiм-беруде
3. Браун П. Эстетический интеллект. Как его развивать и использовать в бизнесе и жизни / П. Браун. - Москва: Манн, Иванов и Фербер, 2023. - 320 с.
4. Reimagining our futures together: a new social contract for education. International Commission on the Futures of Education [Electronic resource]. URL: https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000379707
5. Meinel M., Eismann T.T., Fixson S.K., Voigt K.I. The weakest link: The importance of problem framing in design thinking // Research Handbook on Design Thinking. - 2023. - P. 232-245.[Electronic resource]. URL: http://surl.li/kghjo
6. Jean S. MacFadyen Design Thinking // Holistic Nursing Practice. - 2014. - Vol. 28, Is.1. - P. 35. https://doi.org/10.1097/HNP.0000000000000008
7. Бепмбай К.М. Эргономика в дизайне. Теория и история эргономики. Учеб.метод.пособие Алматы: Эверо 2017.108 с.
8. Джим Аль-Халили. На что похоже будущее? Даже учёные не могут предсказать...
9. или могут? / Джим Аль-Халили. - Москва: Альпина нон-фикшн, 2020. - 356 с.
10. Cezzar, J. (2020, 2020/06/01/). Teaching the Designer of Now: A New Basis for Graphic and Communication Design Education. She Ji: The Journal of Design, Economics, and Innovation, 6(2), 213-227.
