Научная статья на тему 'Фотограф В.П. Ермолаевтиң фоточуруктары Чадаананың төөгүзүнде болгаш оларның амгы үеде сайзыралы'

Фотограф В.П. Ермолаевтиң фоточуруктары Чадаананың төөгүзүнде болгаш оларның амгы үеде сайзыралы Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
29
11
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Фотограф В.П. Ермолаевтиң фоточуруктары Чадаананың төөгүзүнде болгаш оларның амгы үеде сайзыралы»

вспоминал: «Была весна нашей юности, весна 1947 года, когда мы - 13 юношей и 6 девушек - впервые в истории Тувы окончили тувинскую среднюю школу и получили аттестаты зрелости. Мне кажется, историческое значение этого выпуска заключается в том, что практически все выпускники получили высшее образование и составили основу научных кадров, которые добросовестно работали во имя процветания родной Тувы! Первый выпуск стал первооткрывателем большой дороги тувинской интеллигенции. Благодарю судьбу за то, что краевед-фотограф Владимир Ермолаев сумел уловить счастливый миг нашей романтической жизни - он оставил всех нас юнцами навеки!»

Фотографии В.П. Ермолаева являются бесценным историческим источником по изучению истории родного края. Они играют большую роль в объединении, сплочении людей вокруг высокой благородной цели - сохранении прошлого и настоящего для будущих поколений.

Балчыырак Зоя Кертик-ооловна,

Управление культуры Администрации Дзун-Хемчикского кожууна,

г. Чадаана.

Фотограф В.П. Ермолаевтик фоточуруктары Чадаананьщ теегузунде болгаш оларнык амгы уеде сайзыралы

Тыва Республиканыц «Алдан-Маадыр» аттыг музейиниц бирги директору Владимир Петрович Ермолаевтиц 120 чыл оюнга тураскааткан «Ермолаев номчулгалары» деп конференцияга «Фотограф В.П. Ермолаевтиц фоточуруктары Чадаананыц тeeгYЗYнде болгаш оларныц амгы Yеде сайзыралы» деп темага илеткел.

2012 чыл Россияда тее^ чылы кылдыр чарлаттынган. Бистиц Тыва Республикавыстыц тургустунуп келгени база сайзырап турары-биле алырга, тыва чоннуц тeeгYЗYнге улуг балалбас исти арттырып берген тeeгYЧY, чогаалчы, чурук тырт -тырыкчызы Ермолаев Владимир Петровичиниц улуг салдар чедиргенин ам бо хYнде чурттап чоруур салгалдар eeренип кeрYп чоруурувусту билип турар бис.

Владимир Петрович Ермолаев Красноярск крайныц Канск-Перевозинск суурунга 1892 чылдыц июль 28-те тeрYттYнген. Ол 1910 чылда 18 харлыг аныяк оол тургаш, суурундан Красноярск хоорайга кээп, чурт-шинчилел музейинге албан хаап ажылдап эгелээн.

1913 чылда Владимир Петрович Ермолаевтиц ажылынга болгаш амыдыралынга тeeгYЛYг болгаш уттундурбас ужуражыышкын ооц бYГY назынында ажыл-ижиниц угланыышкынын шын айтып берген дизе частырыг болбас. Ол чылын эртемден, соцгу ЧYктYЦ аян-чорукчузу норвег Фритьоф Нансен Сибирьге аян-чоруунуц Yезинде Красноярск хоорайныц чурт-шинчилел музейинге кээп, ол аныяанда Зоология музейиниц фонд шыгжамырынга ажылдап чорааны-биле сонуургалдыг болгаш, музейниц аныяк ажылдакчызы Владимирни эскерип, ацаа белек кылдыр чурук тырттырар аппаратты белекке берген. Ол эт ол Yении-биле кайгамчык ховар болгаш Yнелиг турган. Музейниц аныяк ажылдакчызынга ол Yнелиг эт-биле чурук тырттырары -ооц улуг сонуургалы болгаш ажылы апарган.

Ол-ла 1913 чылын Красноярскиниц чурт-шинчилел музейиниц экспедициязы-биле Владимир Петрович бир-ле дугаар Урянхайныц кeшкYн чонунуц шинчилеттинмээн амыдыралын чурукка тырттырып, шинчилел ажылынга киришкен.

Ол экспедиция-биле ажылдап тургаш, фотограф, чурт-шинчилел ажылынга сонуургалдыг Владимир Петрович тыва чоннуц ажыл-амыдыралын тырттырып, тыва чурттуц кайгамчык чараш агаар-бойдузун, турар туружун, тыва чоннуц этнографтыг тускайлац культуразын ханылап сайгарып, Красноярскиниц чурт-шинчилел музейинге ажылдап турган дуржулгазын ажыглап, ол музей-биле харылзаазын Yспейн турган.

1916 чылда В. Ермолаев Тывага чурттап артып, бистиц чуртувустуц тeeгYЛYг сайзыралын, национал культуравысты, ажыл-амыдыралывыстыц онзагай Yелерин чурукка тырттырып, ылацгыя кeшкYн чоннуц амыдырап чурттап чорууру тыва eгнYЦ хевирин, ооц эдилелдерин, чурумун, сагылгаларын тырттырып арттырып кааны - ам бо Yеде улуг Yнелиг салгал байлаа болуп турар.

Тыва гаш^н чоннуц азыраан малын, ооц ажыглалын, канчаар кылып, кедип чоруурун, эр-херээжен эдилелдерни, каасталгаларны канчаар кылырын, эдилээрин ол кончуг эки кылдыр ам бо салгалга чуруктарыныц ачызы-биле дамчыдып каан, ёзулуг чурт-шинчилел ажылыныц ол Yеде бедик децнелдиг, харыысалгалыг ажылдакчызы, тeeгYЧYЗY болган.

Владимир Ермолаев ажылын тура дYшпейн уламчылап, eeренип, демдеглелдерни бижип, ол Yеде эрткен болгаш ооц караанга кeзYлдYP-ле чаартынып турар тыва чоннуц чуртталгазын, сайзыралын тырттырып, найысылалга бодунуц Yезинде эгелекчилер-биле децге «Урянхай тeeгYЗY» деп бeлгYмге киржип, Тыва Чазактыц «Тываныц кYPYне музейин тургузарыныц дугайында» доктаалды ^седиринге ол идепкейлиг киржип, улуг рольду ойнаан

Ол 13 чыл дургузунда Тывага чурттап, ажылдап турда, ону 1929 чылда ТАР-ныц эц-не баштайгы чурт-шинчилел музейиниц директору кылдыр томуйлаан. В. Ермолаевти чартык чыл хире Москва, Ленинградтыц музейлери-биле, эртем-шинчилел албан черлери-биле харылзаа тургузары-биле, тыва музейниц фондузун немээр ажылдар талазы-биле ону чоруткан.

Ол ажылдап тургаш, хeй-ле эки чYYлдерни eeренип кeрYп, 66 эц тергиин чурукчуларныц чуруктарын «Орус музейден», кYPYнениц Эрмитажтан эккеп, Тыва музейниц фондузун тургузуп, байлакшыдып, деннелин бедиткен.

В. Ермолаев 45 чыл дургузунда тускай системажыткан программа-биле чурук тырттырып ажылдаан. Тываныц бойдузу, этнокультуразындан ацгыда 1920 чылдан бээр XX вектиц ортаа Yезинге чедир хeй-ле фоточуруктарны: Тываже орус чоннуц кeжYп киргени, тыва эки-турачыларныц Кызыл-шеригге, ийиги Ада-чурттуц улуг дайынынга киржилгезиниц дугайында фотодокументилерни ол кызымаккай ажылы -биле арттырып каан.

Ада-чурттуц улуг дайынынныц Yезинде ол бодунуц шыгжамырындан дайынчы самолёттар кылырынга 2000 акшаны берген, ол дээш шацнадып, мактадып турган. В.П. Ермолаевти 2004 чылда Тыва Республиканыц КYPYне номунче киирген.

Владимир Петрович 60 харлыындан эгелеп тыва черни, орус улустуц эрги чацчылдарын, культуразын, чуртталгазын бодунуу-биле бeдYYн болгаш билдингир кылдыр бижип, дамчыдып шыдаан. Ол 90 чылды чурттаан, ооц иштинде 60 чыл дургузунда Тываныц сайзыралынга YЛYг-хуузун киирген. 1970 чылда Абаканче, бодунуц тeрээн оглунуц чанынче чорупкан турган. 1982 чылдыц апрель 1 -де мeчээн.

Ооц ажылдап чораан Yезинде Тываныц бир улуг кожууну Даа кожуун - Чeeн-Хемчик тeeгYЛYг болуушкуннары-биле байлак, ол дугайында хeй чуруктарны В. Ермолаев биске арттырган.

ХYндYЛYГ бо хYннYЦ «Ермолаев номчулгаларыныц» киржикчилери! Силерге, бо онзагай тeeгYЛYг кижи дугайында чугаалажып, ооц 120 чыл болган оюн демдеглеп, Тываныц тeeгYЗYнге ооц арттырып каан балалбас ажыл-ижин Yнелеп, оон-даа сайзырадыры дээш ажылдап чоруур бистиц «Алдан-Маадыр» аттыг музейниц ажыл-ишчи коллективинге, удуртулгазынга байыр чедирбишаан, тeeгY чылы-биле Силерге бYГY-ле ЧYYЛдерге экини кузевишаан, В.П. Ермолаевтиц Чадаанага хамаарыштыр 19161930 чылдар Yезиниц каш чуруктарынга доктаап, информацияны бээр-дир мен.

2006 чылда орус дылга Yнген «Тува - сокровища культуры» деп тeeгYЛYГ чуруктарлыг онзагай номда кирген В.П. Ермолаевтиц чуруктары ооц ажылынга бердингенин бадыткап турар. Ол Yеде аргыжылга берге турган. Чурт-шинчилел музейиниц ажылдакчызыныц тырттырган ажылдарын кeрээлицер:

1. Чадаана хем эриинде Алдыы^рээ (1916 ч.)

2. Чадаананыц YстYY-ХYPЭЭЗи (1916 ч.)

3. Хошуун эргелелиниц чаны (1920 ч.)

4. Кышкы Yеде Чадаананыц хYрээлеринде номналдар (1924 ч.)

5. YстYY-ХYPЭЭниц кол хYрээзиниц бир азыы (1924 ч.)

6. Камбы-Ламаныц алды ханалыг ыяш ee (1924 ч.)

7. Келир Yениц ламалары (1924 ч.)

8. Чадаанада найыр (1924 ч.)

9. Карнавал Yезинде (1926 ч.)

10. Чадаананыц Алдыы-Хурээзи (1928 ч.)

11. Буян-Бадыргы нойан (1928 ч.)

12. Чадаанада тудуглар (1929 ч.)

Бо каш чуруктар Чадаананыц тeeгYЛYГ намдары болур. Алдыы, YстYY хYрээлерниц баштайгы чуруктарын В.П. Ермолаев тырттырбаан болза, кижи ол Yеде мындыг чараш тудуглар турган дээрзинге бYЗYPээри берге.

1873 чылда Алдыы-ХYрээ туттунган, Чадаана тургустунган. Ол хYрээ тудуу-биле улаштыр Чадаанага eске тудугларныц база кожуун чызаанын тутканын бо Yеге чедир демдеглеп чоруур бис.

1905-1907 чылдарда Даа кожууннуц 9-ку нояны Хайдып Yгер-Даа YстYY-ХYPЭЭни тудары-биле тибет Эрикнбочу лама башкыны чалаан. Ол кыдат тудуг мастерлерин чалап эккеп, тыва чонну эвилелдеп тургаш, YстYY-ХYPЭЭни шын проект-биле дыт-довураан, страус чуургаларын холуп тургаш, ёзулуг тудуг малгажы кылып, хYрээниц ханаларын кылдырган. 1916 чылда В.П. Ермолаевтиц тырттырганы YстYY-ХYPЭЭниц ханалары бо хYнге чедир тeeгYнуц тураскаалы, архитектурлуг тудуг турган деп чYвени херечилеп турары бо.

Хайдып Yгер-Даа хYрээ тудуун туттуруп тура, сарыг-шажын eeредир тeптY тургузуп, чоннуц билиг-медерелинче кичээнгей салып, оларныц ажы-тeлYн eeредиринче улуг сагыш салып чорааны илдец. Бурунгаар кeрYштYг, угаанныг, чер-чуртунга ынак, ону кадагалап, хумагалаарынга дYЖYметтерин eeредип, чагып-сургап чораанын бис тeeгYден номчуп билип ап турар бис.

Владимир Петрович Ермолаевтиц тeeгYЛYГ чуруктары Алдыы, YстYY хYрээлерни катап тургузарынга идиг берген. Ам бо хYнде Чадаана XX вектиц эгезинде ышкаш, Алдыы, YстYY хYрээлерни тургузуп, чонунуц хей-аъдын кeдYPYп, Тыва чурттуц бYГY чону-биле YстYY-ХYPЭЭвисти тудуп, ажыглалче киирген.

2003 чылдан эгелеп Чeeн-Хемчик кожууннуц Даа ламазы турган Аяс Херел-оол башкыныц эгелээшкини-биле Алдыы-ХYрээниц шаанда турганындан ырак эвес черде, Кызыл-Тээли автотрасса чанында хYрээде, чонга ачы-буян чедириишкиннери эрттип турар.

2012 чылдыц июль 23-те YстYY-ХYPЭЭниц тудуун Москваныц реставратор-архитектору Вилля Емельяновна Хаславскаяныц хYрээниц баштайгы архитектурлуг тудуунга eттYндYP чурааны-биле катап ажыткан. Ханалары малгаш эвес, кирпич материалдан туткан, арткан чYYлдерин эргиде турганы ышкаш кылган.

YстYY-ХYPЭЭниц эрги ханалары ёзулуг тeeгYHYЦ болгаш культураныц архитектурлуг тудуунуц тураскаалы. Ону «ажык дээр адаанда музей» деп болур, ынчангаш ону Yревейн, кадагалап камнаар дугайында айтырыг тургустунуп турар.

20 чыл бурунгаар Тывага XIV-кY Чырыткылыг Далай-Лама башкывыс келгеш, YстYY-ХYPЭэниц ханаларыныц чулазы ам-даа eшпээнин чонга чарлааныныц соонда, чоннуц тейлеп эгелээни ам бо хYнде ооц катап тургустунарынга улуг идигни берген.

1999 чылдан бээр Чeeн-Хемчик кожууннуц культура ажылдакчыларыныц база хeгжYмЧY Дулуш Игорьнуц эгелээшкини-биле YстYY-ХYPЭЭ дириг-хeгжYм фестивалы 14 чыл эртип турар. Ол 1999 - 2000 чылдарда республика чергелиг болуп турган болза, ам делегей чергелиг хeй-хeй хeгжYмчYлерни чыып, хYрээниц ацгы-ацгы хемчеглерин эрттиреринге идиглиг, деткимчелиг фестиваль апарганын демдеглээри чугула.

1995 чылда Тываныц культура яамызыныц беш чылдыц «Культура 1995» деп программазында «YCTYY-ХYPЭЭ - ажык дээр адаанда музей» деп эгелээшкин-биле YстYY-ХYPЭЭже кичээнгей улгаткан. Архитектор В.Е. Хаславскаяныц бо хYрээни федералдыг регистрже кииргенинден бээр YP болган-даа болза, YстYY-ХYPЭэниц бодунуц ажылын эгелээни бо тeeгYЛYг чылда база бир эртем-шажын угланыышкынныг болуушкун болган.

В.П. Ермолаевтиц чуруктарындан алгаш кeeрге, шынап-ла Чадаана XX вектиц эгезинде Алдыы, YстYY хYрээлери-биле алдаржаан турган. Ам бо хYHде сарыг-шажын eeредииниц тeптери барын херечилеп, ийи улуг хYрээлер ажылдап турарлар. «Чадаанада найыр» база оон-даа eске чуруктарда ышкаш, YCTYY-ХYPЭЭ дириг-хeгжYм фестивалыныц ажыдыышкынында киржикчилер Чадаананыц кудумчуларынга, Алдыы, YстYY хYрээлер девискээринден бээр чадаг чоруп, маскаларлыг самчыларныц чыскаалды эгелээри чацчыл болган. Цам танцызын Чадаана, Теве-Хая, Бажыц-Алаак сумуларыныц танцы коллективтери ^седип турар. Цам - сарыг-шажын байырлалдарыныц база бир кeрYшTYг, культурлуг, уран - ЧYYЛДYЦ бир хевири болур.

В.П. Ермолаевтиц бо номчулгазынга хамаарыштыр, ооц 1928 чылда тырттырган Монгуш Буян-Бадыргы ноянныц чуруунуц дугайында чугаалавайн барып болбас. Ол 1892 чылдыц апрель 25-те тeрYTTYHнерде, сарыг-шажын номунга кээп ДYшкен. Оон бээр 120 чыл ою болган. Чeeн-Хемчик кожуун, YстYY-ХYPЭЭ дириг-хeгжYм фестивалы, Даа кожууннуц нояны, ТАР-ныц Yндезилекчилериниц бирээзи Монгуш Буян-Бадыргы YстYY-ХYPЭЭ-биле тыны тудуш болган деп чугаалап болур.

1930 чылдарныц каржы-дошкун репрессиязынга Тываныц хYрээлерин Yрегдээш, ооц баштыцчыларын, удуртукчуларны боолап кааны бо тeeгYЛYг чылдарда база бир гас^ тема болуп турар.

В.П. Ермолаев Монгуш Буян-Бадыргыныц ноян турганын, ооц 1921 чылда Суг-Бажынга хуралга киржилгезин, Тываныц баштыцчыларыныц бeлYк чуруктарын, кызыл-кош, Ада-чурттуц улуг дайынынга Тываныц деткимчези дээш хeй-ле теманы чырыткан. В.П. Ермолаев тeeгYЧY, фотограф, журналист, Тываныц тeeгYЗYH ёзулуг чурт-шинчилел ажылдакчызы болуп чырытканын катап-катап демдеглээри чугула.

1923 чылдан эгелеп ол Чадаанага чоруп тургаш, баштайгы тудугларны база тырттырып, тeeгYге арттырган. Ында Ленин кудумчузунуц баштайгы тудуглары -Чадаананыц № 2 школазы, столовая («Лакомка»), музей, садыглар, банк, кинотеатр. Ам бо хYHде ол тудугларныц эде кылдынып турарын демдеглеп кeргYзери чугула.

ТYЦнел: В.П. Ермолаевтиц тeeгYЛYГ чуруктарыныц ачы-дузалыг болганын бистер чадаанажылар Yнелеп, ёзулуг-ла тeeгYЧY улуг eгбелиг болганывыска четтиргенивисти илереттивис.

Тываныц тeeгYЗYнге Владимир Ермолаевтиц ажылыныц сайзырадыкчылары, киржикчилери болган Чадаананыц YстYY-ХYPЭЭЗинге хуурак чораан, ТАР-ныц аъттыг шерииниц хeгжYмЧYЗY Тамдын Константин ЧYЛдYмовичини, YстYY-ХYPЭЭни катап тургузарынга улуг YЛYYн киирген В.Е. Хаславскаяны Тываныц КYPYне номунче киирерин саналдап тур бис.

Дыртык-оол Майя Оюновна,

старший научный сотрудник отдела истории Национального музея Республики Тыва.

К вопросу о научном описании фотоматериалов В.П. Ермолаева

В фондах Национального музея Республики Тыва хранится большая и ценная коллекция фотографий и негативов, а также альбомов краеведа, первого профессионального фотографа Тувы В.П. Ермолаева. Представленные фотоматериалы отражают историю Тувы первой половины ХХ в. Собрание фотонегативов и фотографий В.П. Ермолаева составляет 4356 единиц хранения и входит в так называемый «золотой фонд» Национального музея РТ.

Примечательно, что тематика фотоматериалов разнообразна. Среди них вызывает особый интерес тема «Мир детства». На фотографиях этой тематики запечатлена детвора прошлого столетия и неповторимая атмосфера того времени. Эти фотодокументы требуют тщательного исследования, т.к. могут дать много дополнительной информации о характере того времени, мировоззрении его социума по отношению к детям.

Фотоматериалы близки к документам, так как они несут информацию об объективной действительности, зафиксированной на них, и, в то же время, они передают исторический факт зрительно, что характерно для изобразительных источников.

Сегодня основой музейного дела в Туве, как в России, так и во всем мире является изучение и описание музейных предметов, а также тщательный учет, детальная регистрация и научная систематизация исторических и художественных памятников, причем последний аспект, связанный с изучением и описанием музейных предметов, является наиболее противоречивым и многовариантным. Во многих музеях до сих пор остро стоит вопрос объема и критериев изучения и описания музейного предмета. Ибо научное описание музейных предметов создает подлинно научную базу для использования их в исследовательской и экспозиционной работе. На протяжении многих десятилетий изучение и научное описание музейных предметов имело целью даль полные, научно обоснованные сведения о памятниках, хранящихся в музее, выявить их потенциал как исторических источников, раскрыть их музейное значение. Только изучение и описание музейных предметов создает подлинно научную базу для использования памятников материальной и духовной культуры в исследовательской и

66

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.