CC BY
29162
ISSN 1683-0377. Труды БГТУ. 2014. № 5. История, философия, филология
УДК 81 '243
Н. Я. Савщкая, старшы выкладчык (БДТУ)
ФАРМ1РАВАННЕ НЕАБХОДНЫХ КАМПЕТЭНЦЫЙ
У СВЯДОМАСЦ1 ЗАМЕЖНЫХ НАВУЧЭНЦАУ ПРЫ ВЫВУЧЭНН1 РУСКАЙ МОВЫ ЯК ЗАМЕЖНАЙ
У артыкуле разглядаюцца кампетэнцыi, яшя неабходна фармiраваць у навучэнцау. Яны ак-рэслiваюць, чым трэба авалодаць навучэнцу, каб выкарыстоуваць мову у якасцi 3hocîh, яшя веды i уменш неабходна засвощь, каб зносiны былi паспяховымi. Зыходзячы з агульнаеурапейсшх падыходау, варта адзначыць, што у сучасную методыку уключаюцца новыя стратэгii навучання, а у практыку навучання - вынiкi даследавання кагнггыунай (пазнавальнай) лiнгвiстыкi, моунай карцшы свету, узаемадзеяння мовы i культуры.
The article dwells on competences which are necessary to be formed in consciousness of foreign students when studying Russian as a foreign language.
Competences describe the knowledge foreign students should have to use the language for successful communication. Under European approaches, it should be noted that modern language teaching methods comprise new strategies of teaching, and teaching practice should include results of investigations of cognitive linguistics, language picture of the world, interrelation of language and culture.
Уводзшы. У cyBH3Î з развщцём сусветных штэграцыйных працэсау канцэпцыя шматмоуя становщца усё больш важнай i актуальнай, а îm-кненне жыхароу планеты авалодаць адной або некалькiмi замежнымi мовам^ каб выкарыстоуваць ix для камушкацыи i узаемнага разу-мення, праяуляецца усё актыуней.
Вывучэнне любой мовы у Еуропе звязваец-ца зараз з вывучэннем культуры. Прадметам навучання у праграмах называецца не мова, а мiжкyльтyрная камyнiкацыя, а паняцце камуш-катыунай кампетэнцыi як канчатковай мэты навучання было пашырана: «камyнiкатыуная кам-петэнцыя абавязкова уключае здольнасць да ра-зумення абмежаванасщ сваёй уласнай культуры i сваёй уласнай мовы i уменне пераключыцца пры сустрэчы з шшай культурай на iншыя моу-ныя i нямоуныя нормы паводзш» [1].
Асноуная частка. Пры навyчаннi рускай мове як замежнай, як i любой шшай замежнай мове, важна ведаць, яюя кампетэнцыi варта фар-мiраваць у свядомасцi навучэнцау.
У найбольш поунай форме акрэслены кампе-тэнцыi, якiя неабходна сфармiраваць у навучэнцау, у манаграфй «Агульнаеурапейсюя кампе-тэнцыi валодання замежнай мовай: вывучэнне, выкладанне, ацэнка». Яна падрыхтавана пры падтрымцы Дэпартамента па моунай паштыцы Генеральнага дырэктарата па адукацыи, культуры, спадчыне, моладзi i спорце, выдадзена у Страсбургу у 2001 г., перакладзена на рускую мову спецыялiстамi Маскоускага дзяржаунага лшгвютычнага унiверсiтэта у 2003 г. i перавы-дадзена у 2005 г. [2]. Гэтым дакументам пры на-вyчаннi замежным мовам кiрyюцца ва ушх еура-пейскix краiнаx, у тым лiкy у Расй i у Беларyсi.
Манаграфiя знаёмiць выкладчыка з сiстэмай навучання замежным мовам i шасщузроуневай сiстэмай ацэнкi авалодання мовай. Тут таксама
сфармуляваны асноуныя кампетэнцыi, якiя неабходна фармiраваць у працэсе навучання. Рэ-камендацын манаграфй прапануюць аснову для распрацоую вучэбных праграм, экзаменацый-ных матэрыялау i iнш. у рамках агульнаеура-пейскай моунай прасторы.
Кампетэнцыi акрэслiваюць, чым неабходна авалодаць навучэнцу замежай мовы, каб выкарыстоуваць яе у мэтах зносш, яюя веды i умен-ш неабходна засвоiць, каб камyнiкацыя была паспяховай.
У манаграфй выдзяляюцца агульныя кампе-тэнцыi i камyнiкатыуная моуная кампетэнцыя. Агульныя кампетэнцыi уключаюць веды, умен-нi i экзiстэнцыяльнyю кампетэнцыю, а таксама здольнасць вучыцца. Камyнiкатыуная моуная кампетэнцыя уключае уласна лiнгвiстычнyю (лекшчную, граматычную, семантычную, фана-лагiчнyю), сацыялшгвютычную, прагматычную кампетэнцыi [3].
Разгледзiм, што з'яуляецца зместам агуль-ных кампетэнцый навучэнца.
Агульныя кампетэнцыi навучэнца уключаюць дэкларатыуныя, сацыякультурныя i мiж-культурныя веды, а таксама уменш (практыч-ныя i мiжкyльтyрныя). Дэкларатыуныя веды Агульныя веды пра свет Карцша свету, якая сфармiравалася у дарос-лага чалавека, адрознiваецца складанай аргаш-зацыяй як у канцэптуальным, так i у моуным плане i дакладна суадносщца са слоунiкам i граматыкай роднай мовы. Вывучаючы замеж-ную мову, навучэнец павшен ведаць: пра насе-леныя пункты, грамадскiя iнстытyты i аргашза-цыi, прадметы, падзеi i шш.
Сацыякультурныя веды аxоплiваюць пау-сядзённае жыццё, умовы жыцця, асобасныя адноаны, астэму каштоунасцей, пераканан-
Филология
163
няу 7 адност, мову жэстау, правыы этыкету, звязаныя з аказаннем гасцшнасщ i нанясеннем вiзiтаy: прыход, вiншаваннi, пунктуальнасць, падарункi, частаванне, правшы паводзiн i раз-мовы, забароненыя тэмы, працягласць вiзiту, развганне i адыход.
У лiк сацыякультурных ведау уваходзiць i выкананне рытуалау: рэлiгiйныя абрады; нарад-жэнне, уступленне у шлюб, пахаванне; паводзь ны у грамадскiх месцах падчас цырымонш i прадстауленняу; забауляльныя вiдовiшчы, танцы, фестывал^ дыскатэкi.
М1жкультурныя веды
Пад мiжкультурнымi ведамi падразумява-юцца веды i разуменне падабенствау i адроз-ненняу памiж культурай роднай для навучэнца крашы i крашы мовы навучання, а таксама ве-данне i разуменне рэгiянальнай i сацыяльнай разнастайнасцi абедзвюх краiн. Узбагачэнню мiжкультурных ведау навучэнца таксама садзейшчае веданне больш шырокага кола сус-ветных культур. Акрамя аб'ектыуных ведау, мiжкультурныя веды уключаюць уяуленш адзш аб адным, якiя традыцыйна юнуюць у носьбггау абедзвюх культур i часта праяуляюцца у форме нацыянальных стэрэатыпау.
Зыходзячы з гэтых патрабаванняу да мiжку-льтурных ведау, выкладчык рускай мовы як за-межнай, прыступаючы да заняткау у групе, па-вiнен адказаць на наступныя пытаннi:
- якiмi сацыякультурнымi ведамi i вопытам павiнен валодаць навучэнец, як прыступае да вывучэння мовы?
- якiмi новымi сацыякультурнымi ведамi пра сваю краiну i краiну мовы навучання пав> нен авалодаць навучэнец для ажыццяулення ка-мунiкацыi на мове навучання?
- што неабходна ведаць навучэнцу пра адно-сшы памiж роднай i шшамоунай культурамi для развiцця адэкватнай мiжкультурнай кампетэнцш?
Уменн i навык
Практычныя умент 7 навык7 уключаюць навыкг грамадскага жыцця: уменне дзейшчаць у адпаведнасщ з традыцыямi дадзенага культур-нага кантэксту i выконваць стандартныя для дадзенай с^уацьп працэдуры у адпаведнасщ са сваiм статусам прадстаушка шшай культуры; навыкi i уменш паусядзённых паводзiн: уменне паспяхова ажыццяуляць звычайныя паусядзён-ныя працэдуры (выкананне асабютай гiгiены, прыгатаванне i прыём ежы i г. д.); прафесiяна-льныя навыкi i умент i г. д.
М1жкультурныя навът 7 уменм абазнача-юць: здольнасць суадносщь сваю уласную i iн-шамоуную культуры; успрымальнасць да розных культур; уменне выступаць у ролi пасрэд-нiка памiж прадстаyнiкамi сваёй i шшамоунай культур i эфектыуна лiквiдаваць недастатковае
разуменне i канфлштныя сiтуацыi, выклiканыя мiжкультурным адрозненнем; уменне пераадо-льваць сфармiраваныя стэрэатыпы.
У гэтым выпадку варта адказаць на наступ-ныя пытанш:
- якiя ролi i функцыi мiжкультурнага пас-рэднiцтва прыйдзецца выконваць навучэнцу у будучым?
- яюя асаблiвасцi роднай i шшамоунай культур павшен ведаць навучэнец?
- якiмi спосабамi можна далучыць навучэн-цау да шшамоунай культуры?
- щ будзе у навучэнца магчымасць выступаць у ролi мiжкультурнага пасрэднiка? У якiх сiтуацыях?
Экзктэнцыяльная кампетэнцыя
Камушкатыуная дзейнасць навучэнца зале-жыць не толькi ад атрыманых ведау, уменняу i навыкау. Яна таксама знаходзщца пад уплывам асобасных фактарау, якiя вызначаюцца вдыв> дуальнасцю чалавека. Iндывiдуальнасць чалаве-ка характарызуецца яго поглядамi, матывацыя-мi яго учынкау, каштоунасцям^ перакананнямi, тыпам пазнавальнай здольнасцi, тыпам асобы.
Усё гэта у цэлым складае экзiстэнцыяльную кампетэнцыю, а iменна:
- погляды 7 адносты прадугледжваюць: адк-рытасць для успрыняцця новых уражанняу, новых людзей, iдэй, грамадствау, культур i щка-васць да iх; гатоунасць некалькi змянiць сваё куль-турнае успрыняцце i уласную сiстэму каштоу-насцей; здольнасць i гатоунасць адысщ ад стэрэ-атыпау у адносшах да культурных адрозненняу;
- матывацыя: штущыя / абдуманасць; мова як сродак / мова як аб'яднальны фактар; пат-рэбнасць у зносшах;
- каштоунасцг, напрыклад, эстэтычныя i маральныя (духоуныя);
- перакананш, напрыклад, рэлiгiйныя, щэа-лагiчныя, фiласофскiя;
- тып пазнавальнай здольнасцг: канвергент-ны / дывергентны; цэласны / аналiтычны / сш-тэтычны;
- асобасныя якасцг: гаварлiвасць / стрыма-насць; прадпрымальнасць / нясмеласць; апты-мiзм / песiмiзм; штравертнасць / экстраверт-насць; iмкненне падтрымлiваць / супрацьстаяць новым iдэям; крытычныя адносiны да сябе / да навакольных / пачуццё беспакаранасцi; бескам-прамiснасць / падатлiвасць; адкрытасць / скры-тасць; раскаванасць / самакантроль i iнш.
Пазнавальныя здольнасц
У найбольш шыроюм сэнсе пад здольнасцю вучыцца разумеецца уменне Удзельнiчаць у новых вщах дзейнасцi i iнтэграваць новую шфар-ма-цыю ва ужо набытую сiстэму ведау, мадыф> куючы апошнюю у выпадку неабходнасщ. Здольнасць вучыць мову развiваецца у працэсе на-
164
ISSN 1683-0377. Трулы БГТУ. 2014. № 5. История, философия, филология
вучання i дазваляе iндывiду больш эфектыуна i самастойна пераадольваць цяжкасщ, якiя узшка-юць у працэсе навучання, ведаць спосабы ix вы-рашэння i паспяхова выкарыстоуваць магчымас-цi, якiя маюцца. Здольнасць вучыцца уключае:
- разуменне мехатзмау мовы i працэсу каму-ткацъи i агульныя фанетычныя навык iумент;
- вучэбныя умент: уменне эфектыуна выкарыстоуваць магчымасщ, яюя узшкаюць у працэсе навучання, напрыклад: увaжлiвa успры-маць дадзеную шфармацыю; усведамляць кан-чатковую мэту пастауленай задачы; эфектыуна працаваць пaрaмi i у групах; выкарыстоуваць наяуныя матэрыялы для самастойнай работы; выкарыстоуваць на практыцы вывучаны матэ-рыял; уменне па^раць i выкарыстоуваць матэ-рыялы для самастойнага навучання; веданне свaix моцных i слабых бакоу i iнш.;
- эурыстычныя умент: здольнасць наву-чэнца пазнаваць новае (новых людзей, новую манеру пaводзiн i г. д.) i выкарыстоуваць шшыя кaмпетэнцыi у вучэбных сiтуaцыяx; уменне ка-рыстацца новымi iнфaрмaцыйнымi тэxнaлогiямi (напрыклад, працаваць з бaзaмi даных, з сютэ-май iнтэртэкст i г. д.).
Сацыялтгвштычная кампетэнцыя
У сацыялшгвютычную кампетэнцыю увахо-дзяць веды i умент, неабходныя для эфектыунага выкарыстання мовы у сацыяльным кантэксце.
Пaколькi мова aдносiццa да сацыякультур-ных з'яу, сацыякультурны аспект мае немала-важнае значэнне.
Сюды можна аднесщ лiнгвiстычныя маркеры сацыяльных aдносiн, нормы ветлiвaсцi, вы-ражэнш народнай мудрaсцi, рэгiстры зносiн, дыялекты i акцэнты.
Ва ytix мовах ёсць выразы, яюя абагульня-юць шматвекавы вопыт народа i з' яуляюцца важнай часткай яго культуры. Яны часта выка-рыстоуваюцца або абыгрываюцца у мayленнi (напрыклад, у газетных загалоуках). Тaкiя вы-разы з' яуляюцца важным моуным кампанентам сацыякультурнай кaмпетэнцыi. Сюды адносяць прыкaзкi, щыёмы, крылатыя выразы, прыкме-ты, графщ, нaдпiсы на футболках, запамшаль-ныя фразы з тэлеперадач, розныя плакаты i iнш.
Надзвычай важна пазнаёмщь зaмежнiкa з рэ-гiстрaмi зносш, тaкiмi як нейтральны, нефарма-льны, размоуны, iнтымны, aфiцыйны, урачысты.
На раншх этапах навучання рэкамендуец-ца выконваць нейтральны рэгiстр (адхшенне маг-чыма у выпадках крайняй неaбxоднaсцi). Мена-вiтa у нейтральным рэгiстры звычайна прахо-дзяць зносiны пaмiж носьбпаш мовы i замежш-кaмi або незнaёмымi людзьмi. Знаёмства з больш
фaрмaльнымi або больш фaмiльярнымi рэпстра-мi можа адбывацца на больш позшх этапах.
Сaцыялiнгвiстычнaя кампетэнцыя таксама уключае здольнасць распазнаваць моуныя асаб-лiвaсцi чалавека з пункту гледжання яго сацыя-льнай прынaлежнaсцi, месца пражывання, па-ходжання, этнiчнaй прыналежнасщ, роду занят-кау i г. д.
Заключэнне. Як бачна з вышэй адзначаных кампетэнцый, сучасны этап рaзвiцця методыкi характарызуецца тым, што «чыстая» методыка aдыxодзiць у мiнулaе поруч са з'яуленнем новых стратэгш навучання, тaкix як камушкатыуна-дзейнасны, асобасна-арыентаваны, сацыякуль-турны i iнш. падыходы. У практыку выкладання рускай мовы як замежнай уключаюцца вынiкi даследаванняу кагштыунай лiнгвiстыкi, моунай кaрцiны свету, узаемадзеяння мовы i культуры.
Пры вызначэнш моунай пaлiтыкi yлiчвaюц-ца усе тры iпaстaсi: гiсторыя, цяперaшнi час i будучыня. Выдзяленне ж толью адной з ix, на думку спецыялютау, парушае саму сутнасць мовы, якая захоувае у сабе псторыю. Таму лга-ратура i культура крашы мовы навучання з'яу-ляюцца неaд'емнымi чaсткaмi зместу навучання замежным мовам у Еуропе на ytix узроунях.
У сувязi з гэтым у цяперaшнi час гаворка щзе пра посткамушкатыуную фазу развщця у методыцы навучання замежным мовам, для якой характэрна кагштыуная (пазнавальная) арыента-цыя. У якaсцi мэты навучання вылучаецца не столью камушкатыуная, колью сацыяльная, мiж-культурная кампетэнцыя, якая, несумненна, ук-лючае у сябе i кaмунiкaтыyную. Тaкiм чынам, робячы праекцыю на вывучэнне у Беларус рускай мовы як замежнай, можам сказаць, што гаворка щзе пра пашырэнне мэтау навучання, яюя уключаюць у сябе не толью мову, але i культуру Беларуа i Patii у шыроюм сэнсе слова.
Лiтаратура
1. Бердический А. Л., Соловьёва Н. Н. Говорите и пишите стильно!: учеб. пособие для иностранных учащихся / под общей ред. А. Л. Бер-дического. М.: Русский язык. Курсы, 2011. С. 7.
2. Общеевропейские компетенции владения иностранным языком: изучение, обучение, оценка. Департамент по языковой политике. Страсбург, 2001 (французская и английская версии). -МГЛУ, 2003, 2005 (русская версия). С. 3.
3. Крючкова, Л. С. Мощинская Н. В. Практическая методика обучения русскому языку как иностранному: учеб. пособие. 2-е изд. М.: Флинта: Наука, 2011. С. 37.
Пастуту 11.03..2014
