CC BY
36204
Труды БГТУ, 2016, № 5, с. 204-206
УДК 81'25
Г. Ф. Швед
Беларуси дзяржауны тэхналапчны ушверсгот
АСНОУНЫЯ СПОСАБЫ ПЕРАКЛАДУ ТЭРМ1НАУ
У дадзеным артыкуле разглядаюцца асноуныя спосабы перакладу тэрмшау, выяуляюцца пэуныя моуныя складанасщ перакладу, характарыстыка спосабу перакладу падмацоуваецца прыкладамг
Для непасрэднага перакладу тэрмшау на шшую мову выкарыстоуваюцца так1я спосабы пе-радачы лексчнай адзшш, як калькаванне, тэрмш-экшвалент i транслиарацыя.
Важным спосабам перакладу спецыяльных тэрмшау з'яуляецца метад калькавання. Як перак-ладчыцю прыём калькаванне стала крынщай для вялiкай колькасщ разнастайных запазычанняу пры мiжкультурнай камушкацьп у тых выпадках, калi транслггарацыя з нейюх прычын была непрымальная.
Тэрмiн-эквiвалент - гэта лексiчная адзшка, якая па уах параметрах адпавядае адзiнцы ары-гiнала. Як правша, незалежна ад кантэксту тэрмiн павшен валодаць аднолькавым прадметным значэннем i канатацыям^ пам1ж суадноснымi тэрмiнамi не павшна быць адрозненняу у сэнсавых адносiнах i стылютычнай аднесенасцi. Ён павшен мець прыблiзна аднолькавы склад, лекака-граматычныя паказчык1: спалучальнасць, прыналежнасць да адной граматычнай катэгорыi, ужы-вальнасць, сувязь з кантэкстам.
Значная частка тэрмшау-э^валентау утворана з дапамогай транслтарацып, г. зн. запазычаны формы шшамоунага слова.
Большасць тэрмшау, утвораных так1м чынам, належаць да штэрнацыянальнай лексiкi.
Артыкул будзе карысны маладым навукоуцам у працэсе авалодання тэорыяй i практыкай спецыяльнага перакладу у галiне прафесiйнай дзейнасцi.
Ключавыя словы: слова, лексiка, тэкст, пераклад, тэрмiн.
H. F. Shved
Belorusian State Technological University
THE MAIN TRANSLATION METHODS OF TERMS
This article is focused on main translation ways of terms and identified certain language difficulties of translation. The methods of transfer are supported by examples. Such methods of transmission of lexical units are used as tracing, termint-equivalent and transliteration for the direct translation of the term into another language.
The important translation method of technical terms is a method of tracing. Tracing was the source of a large variety of borrowings for intercultural communication in cases when a translation method of transliteration was not acceptable for some reason.
The term-equivalent is a lexical unit, which is correspond to the original unit in all parameters. The term should possess the same objective value. There should be no differences in the semantic relationship between style and correlative terms. It must have approximately the same composition, lexical and grammatical characteristics such as compatibility, belonging to the same grammatical category, using, the relationship with the context, etc. The significant part of the terms-equivalents formed using transliteration, borrowed foreign words. The most of the such terms are belonged to the international lexis.
The article will be useful for young scientists in the process of studing the theory and practice of translation in the area of special professional activities.
Key words: word, vocabulary, text, translation, the term.
Уводзшы. Разуменне тэксту, як правша, звяза-на з больш щ менш значнымi цяжкасцямг Зразу-мела, на першым этапе цяжкасщ выкшкае грама-тычная структура замежнай мовы. Аднак пазней з павышэннем квашфшацыи перакладчыка грама-тычныя цяжкасщ перастаюць адыгрываць галоу-ную ролю, а неабходнасць самастойнага вызна-чэння новых тэрмшау выходз^ на першы план.
Перш чым перакладаць, неабходна распа-знаць тэрмш у тэксце, адрознщь ад элементау агульнамоунай лекст. Цяжкасщ узшкаюць га-
лоуным чынам з-за амашми, а таксама з-за таго, што звычайнай лекачнай або фразеалапчнай адзшцы (часам былому тэрмiну) прытсваецца тэрмшалапчны статус.
Для непасрэднага перакладу тэрмшау на шшую мову выкарыстоуваюцца таюя спосабы перадачы лекшчнай адзшю, як калькаванне, тэрмш-э^валент i транслиарацыя [1].
Асноуная частка. Важным спосабам перакладу спецыяльных тэрмшау з'яуляецца метад калькавання. Як перакладчыцю прыём калька-
Г. В. Швед
205
ванне стала крынщай для вялшай колькасщ раз-настайных запазычанняу пры мiжкультурнай ка-мунiкацыi у тых выпадках, калi транслiтарацыя з нейюх прычын была непрымальная: enrichment -абагачэнне; Aufschichtung - напластаванне.
Аднак калькаванне як лекшчны прыём пера-кладу сустракаецца радзей, чым транскрыпцыя i транслгарацыя. У адрозненне ад транскрып-цьп, калькаванне не заусёды бывае простым i механiчным пераносам зыходнай формы у мо-ву перакладу. Часта даводзщца выкарыстоуваць некаторыя трансфармацш. У першую чаргу гэта датычыць змены склонавых формау, колькасцi слоу у словазлучэнш, афшсау, парадку слоу.
Калькаванне шырока выкарыстоуваецца для перакладу тэрмшау-словазлучэнняу. У залежнасцi ад таго, структура якога моунага элемента кашру-ецца, калью падзяляюцца на словаутваральныя, фразеалапчныя i семантычныя. Пры словаутва-ральным калькаваннi аднауляецца марфалапчная структура слова. Фразеалапчныя калью уяуляюць сабой паслоуны пераклад устойлiвага словазлучэн-ня. Семантычнай калькай называецца наданне слову дадатковага значэння пад уплывам шшай мовы.
Тэрмiн-эквiвалент - гэта лекачная адзiнка, якая па уах параметрах адпавядае адзiнцы ары-пнала. Як правша, незалежна ад кантэксту тэрмш павiнен валодаць аднолькавым прадметным значэннем i канатацыям^ пам1ж суадносным тэрмiнамi не павiнна быць адрозненняу у сэнсавых адносiнах i стылiстычнай аднесенасщ. Ён павiнен мець прыблiзна аднолькавы склад, лекака-граматычныя паказчыю: спалучальнасць, прына-лежнасць да адной граматычнай катэгорыi, ужы-вальнасць, сувязь з кантэкстам. Пры перакладзе з роднаснай мовы дасягаецца высокая ступень эк-вiвалентнасцi у тэрмшалоги: анализ спектральный -аналiз спектральны, давление гидростатическое -цiск пдрастатычны; absorption - абсорбцыя.
Значная частка тэрмшау-э^валентау утворана з дапамогай транслгарацып, г. зн. запазычання формы шшамоунага слова: boson - базон, byte -байт, covalent - кавалентны. Большасць тэрмшау, утвораных такiм чынам, належаць да штэрна-цыянальнай лекст.
Пры перадачы слоу-тэрмшау гэтым спосабам трэба усведамляць, што iнтэрнацыяльная лекака утрымлiвае шмат мiжмоуных амошмау («фаль-шывых» сяброу перакладчыка) у навуковай тэр-мiналогii. Напрыклад, data - даныя, а не дата, contribution - уклад, а не кантрыбуцыя. Выкарыстоуваць транслгтарацыю непажадана, калi у мо-ве перакладу ёсць адэкватнае па значэннi слова (напрыклад, original - зыходны, а не арыпнальны).
Тэрмiны, утвораныя шляхам транслгарацыи, трывала замацавалiся у мове, але прыжываюц-ца яны цяжка, таму пры перакладзе не трэба ствараць iх самастойна. 1накш кажучы, пры не-
абходнасцi перакладу новага тэрмша трэба ад-даць перавагу атсальнаму перакладу.
Пры перакладзе спецыяльных тэкстау, на-сычаных тэрмiналагiчнай лексiкай, неабходна прытрымлiвацца наступных прынцыпау:
- выкарыстанне агульнаужывальных тэрмшау;
- семантычная адэкватнасць, якая заключа-ецца у выбары слоу, найбольш блiзкiх па значэн-нi да арыгiнала, асаблiва калi у мове-крынiцы яны першапачаткова не ужывалюя у спецыяль-ным кантэксце;
- «брытва Окама»: калi шшамоуны тэрмiн А з'яуляецца сiнонiмам шшага слова замежнай мовы Б, у якога ужо ёсць пераклад у выглядзе слова C, то слова C выкарыстоуваецца у якасщ перакладу А;
- сiнтаксiчная спалучальнасць тэрмшау, як i у мове арыгiналу;
- праверка адэкватнасцi: замена папярэднiх беларусюх адпаведшкау, яюя былi стылютычна неадэкватным^ стылютычна карэктнымi выразамi. Таюм чынам, пры перакладзе спецыяльнай лшг-вютычнай лiтаратуры трэба ^чваць ужыванне тэрмшалапчных э^валентау у мове перакладу.
Лексiкаграфiя - гэта раздзел мовазнауства, як займаецца практыкай i тэорыяй складання слоушкау.
Практычная лексiкаграфiя даследуе праблемы:
- апiсання i нармалiзацыi мовы;
- забеспячэння мiжмоуных зносiн;
- навучання мове (роднай i замежнай);
- навуковага вывучэння лексiкi мовы.
Тэарэтычная лексiкаграфiя даследуе праблемы:
- стварэння агульнай тыпалогп слоушкау i слоушкау новых тыпау;
- распрацоую макраструктуры слоУнiкаУ;
- распрацоУкi мшраструктуры слоУнiкау.
Тыпы слоУнiкаУ i прынцыпы iх класiфiкацыi.
1. Паводле будовы слоУнiкавага артыкула вылучаюць:
- лшгвютычныя (лексiконы) - даюць даве-дачную iнфармацыю пра адзiнкi мовы у розных аспектах.
- энцыклапедычныя - утрымлiваюць шфар-мацыю не пра моуныя адзiнкi, а пра паняццi i з'явы, якiя яны абазначаюць.
2. Паводле адбору лекст слоунш падзя-ляюцца:
- на тэзаурусы (ад. грэч. thesauros - скарб) -слоунш, у яюх адсутнiчае прынцып адбору; яны iмкнуцца да адлюстравання уах слоу мовы i пры-кладау iх ужывання у тэкстах (тлумачальныя, ча-стотныя i перакладныя слоунш);
- прыватныя - слоунш, у яюх прысутнiчае прынцып адбору лексш паводле розных крытэрыяу (напрыклад, слоушк сшошмау, антошмау, амошмау, слоунш скарачэнняу, анамастычныя, тэр-мшалапчныя, дыялектныя слоунш i г. д.).
206
Асноуныя спосабы перакладу тэрмшау
3. Паводле спосабу атсання адзiнкi вылу-чаюць:
- агульныя слоунш, яюя yIрымлiваюць шмат-баковае апiсанне слова (напрыклад, тлумачаль-ныя слоунш);
- спецыяльныя - раскрываюць толькi асобныя аспекты слоу або адносiн мiж iMi (этымалапчныя, словаутваральныя, арфаграфiчныя слоунш).
4. Паводле адзiнкi лексiкаграфiчнага атсання:
- слоунш з найменшай значнай адзшкай (напрыклад, марфемны слоушк);
- слоунт з адзiнкай роунай слову (напрыклад, арфаграфiчны слоушк);
- слоунш з адзiнкай большай за слова (напрыклад, слоушк фразеалапзмау).
5. Паводле парадку размяшчэння матэрыялау:
- алфавiтныя - iнфармацыя размяшчаецца у алфавiтным парадку:
а) з прамым парадкам;
б) адваротныя (iнверсiйныя);
в) гнездавыя;
- iдэаграфiчныя - словы размяшчаюцца паводле тэматычнага прынцыпу;
- частотныя - iнфармацыя размяшчаецца паводле змяншэння частаты.
6. Па колькасщ моу у слоушку:
- аднамоуныя;
- двухмоуныя;
- шматмоуныя.
7. Паводле прызначэння:
- навуковыя - створаныя для даследчых мэт (слоунш пстарычныя, спецыяльнай лексiкi i г. д.);
- вучэбныя - створаныя для вучэбных мэт (напрыклад, арфаграфiчныя, арфаэтчныя слоу-нiкi, слоунш цяжкасцяу мовы i г. д.);
- перакладныя - створаныя для супастаулен-ня i пераходу з адной моунай сютэмы у другую.
8. Паводле тыпу носьбiта:
- кнiжныя (папяровыя) - шфармацыя зафш савана на папяровых носьбiтах;
- электронныя - шфармацыя зафшсавана у электронным выглядзе, гэта камп'ютарныя праграмы на спецыяльных носьбгах.
Заключэнне. Адзначым, што дзякуючы су-часным сродкам абмену iнфармацыяй перак-ладчык можа эфектыуна выкарыстоуваць маг-чымасцi сусветнай павуцiны для пошуку i пра-веркi iнфармацыi для перакладу, а сам корпус тэкстау у 1нтэрнэце выступае як вялiзны тэзау-рус жывой мовы.
Лiтаратура
1. Кузьмiч В. А., Швед Г. Ф. Асаблiвасцi навуковага стылю беларускай мовы у кантэксце наву-кова-тэхнiчнага перакладу. Мшск: БДТУ, 2013. С. 20-25.
References
1. Kuzmich O. A, Swed G. F. Asablivastsi navukovaga stylyu belaruskay movy u kantekstse navukova-tekhnichnaga perakladu [Scientific style of the Belarusian language in the context of scientific and technical translation]. Minsk, BDTU Publ., 2013, рр. 20-25.
1нфармацыя пра аутара
Швед Генадзь Фiларэтавiч - старшы выкладчык кафедры беларускай фшалогн. Беларуси дзяржауны тэхналагiчны ушверсгот (220006, г. Мшск, ул. Свярдлова, 13а, Рэспублша Беларусь). Email: shved@belstu.by
Information about the author
Shved Henadiy Filaretovich - Senior Lecturer, the Department of Belarusian Philology. Belarusian State Technological University (13а, Sverdlova str., 220006, Minsk, Republik of Belarus). E-mail: shved@belstu.by
Паступгу 28.03.2016
